Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 26, 30 June 1866 — Ka Nupepa Kuokoa. Ke ola a me ka make ana iho nei o Victoria K. Kaahumanu. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Ke ola a me ka make ana iho nei o Victoria K. Kaahumanu.

O oe na e ka oha no Lono, He hopu kai no Ku, He hope maka like ma ka nahe, Mamakaha haui lani ka ema, U kalina loa kai papau, Kukuliao hai ka'u manawa, Penei kaliao kaniau, O au au ka moo mai Nuuhiwa, Paupau ke kaina Hawaii, He kai kapu kaiena no ka la Kina'u, E na'u-na'u wale ana ia oe, I ka ma-kekau ino ka hanauna, I ke keeo ole o Puna i ka wahine, I ka inaina ana o ka la ia Puna, Mohole eha ka la o Puna—e, Nou ka ili e mamae a—na. Maemae hui oni loku loko i ke aloha, Aloha ino hala i ke awakea, I haina mai e ke kaikunane, I na i ana la he kino lau manamana, O ka manamana hiu walu kapu, Hui malana eu malano ka lamakini, Kapakapa hao io na kino, O ke kino kuawehi ka lau, Ili onioni kakalawela, Hooweliweli hoomaka'u ia ia, Oni lele ka ka huelo wili ka lani, Wili ke kuu ka i ke alo, Ke hoowiwili nei ka lani—e, Hanau puka ku kaena lili ka lani, Lili ku lani kaakaakua i ka lananuu, Kaakaakua i kahiki lealea, Ua hee Puna ia Kalana, I ka lili manawaino o ka la, O ka la mainuu me akaka i lani, O ke aka kaa-i wahi kapu o aka, O aka hihi e lei makalii, O ka lei aloha e puna e aikoae, I noho hookuanui ai i ke aloha, Noho hookahi i ka hale o ke keiki, Mehameha ino owau anae. Kuu kei—ki, Kuu keiki—e. I ka la mua o Ianuari, A. D. 1839, he la ki pu ia o ka Papu, ke hiki ae i ke awakea, aka, ma ia kakahiaka nui, ku ae la ka makuahine me ua keiki nei, a me ka'u wahine, a pela ae, a haele ana a noho ma Honokaupu hale, oia ka halepohaku o Kekauluohi, aole no hoi ia i hoi hou ma ka papu a hiki i kona wa i make ai malaila. Ia makou nae malaila, ua loaa mai he palapala mai Hawaii mai na J. A. Kuakini, e e noi mai ana nana ke keiki e hanai. Oia mea ka ka makuahine i hai mai ai ia u. A pehea ka manao o ke keiki? Wahi hoi a'u. O ka hele pu o kakou i Hawaii ka pono loa. O ka i ala mai la ia. Aole paha he pono o ia manao; pela aku ka'u. A o G. P. Judd hoi, aole ka he pono, aia a nui ae haawi na Kuakini e malama. Pela no ka nune ana, aole nae i akaka lea ka mea pono. Ma na la hope o Feberuari, ua puni ke kulanakauhale nei i ka mai a-i puu, he mai pa make ole nae, a ua loaa no hoi au ia mai, a pela ko'u hookaawale ana ia'u mai o laua mai, koe nae ka'u wahine a pela'e me laua, a he mau la nae hoi, maikai au, a hui hou me laua. A eia nae hoi, loaa ka'u wahine i ua mai nei, a pela no hoi i kaawale ai oia. I ka hebedoma mua o Maraki, loohia ka makuahine i ka mai, a he mau la i hala iho, hoi mai la ka'u wahine ua ola maikai, pane aku la nae ke alii wahine me kona mai no, Ua ola oe e Sarai? Ae. A ia la mai, pane hou ke alii, he mai no Mananaiki, eia ka mai o Manananui. A i ka hiki ana mai o kona la hope, ua ko kana mea i pane ai, he mai no Manananui, alaila, o Kekauluohi, Leleiohoku, Kekuaiwa, Keliiahonui, Kekauonohi, Kalei o Kamehameha I., Paki, Keoni Ana, Kinau, Hakuohawaii, alaila, Kamakaiouli, Kalohelani. Noho hookahi i ka hale ko laua mua, a uwe nui me ke kaumaha, a me ka minamina, a pela ka lakou elemakule, ua poohina, a ua nui no kona mau la, a e kanikau ana paha ia a hiki i ka lua me kona oho hina, a wahi hoi a ia elemakule mea keiki, i ka ua mea o ka mai o Manananui. "Kaumaha wau maanei, He eha, luhi, kanikau, E ake au e holo e, Me Iesu e ola'i." A mamua ae nae o ka i ala waiho ana mai i kana kane, a me na keiki a laua, a me ka Haku o lakou, a me kona mau hoahanau, ua lawe mua ia ma Kauai kana keiki mua, o na keiki a pau e ola ana, no ka mea, e makemake ana oia e hookomo rna ke kula olelo Beritania, a me kona muli mai, e noho hookahi nei i ka Noho Moi, a me ka laua kaikamahine hanai mai a Paki mai iaua me Konia, a ua hoopuka ae no ia he olelo hoopalau i ua kaikamahine hanai la a laua, me kana keiki muli o ua mau keiki la, a e like no hoi me ia kana ōlelo ana me Kekauluohi, e hoohui ana i ua kaikamahine nei me ka i ala keiki, i ko ia nei wa iluna ke alo, ua kahaha nae au ia olelo a laua ma ko'u manao, aka, aia no ia laua ia wahi. A o ua mau keiki la ana elua, a me ke kaikamahine, ua hookomoia i ke kula i haiia

maluna. A o ua kaikamahine nei a me ka Konia pu, oiai oia me ia e noho pu ana ma Honokaupu hale. a oiai e mai ana i ka mai mua mamua iho, he nalulu a me ka eha o ka maka, a no ia mea, hapai ae la ua Konia la i ka inoa o kana keiki hanai, mai a Keohokalohe mai laua o Kapaakea, o Kamakaeha. I ka wa nae e uwe ai ua kaikamahine la ana i ka waiu, a ina ua hele kona wahine waiu ma kahi loihi, alaila, lalau mai la no ua Kaahumanu elua nei i ua kaikamahine la, a kau iho la ma kona uha, a hanai iho la me kona waiu. Elua keiki a ia nei e hanai ai, oia nei, a o ia'la ke nele i ka waiu ole i kahi manawa, aole nae hana mau, no ka mea, he makee alii loa o Konia i ka ia la hanai mai i kana kaikamahine. Aka, aole no nae kela a mea wiwo ae i ka Konia ma huhu aku hanai no. A hala kela i ka i ala huakai, alaila, waiho mai la na ukana ana, a e ulu ana i na puolo a ia ia o ke aloha, me ka waimaka na keiki a pau, koe nae ua mau kaikamahine uuku nei, he aha la ka uwe ana ia laua? A oiai no hoi ua kii ia o Kekauluohi ma Lahaina, oiai e ola ana no a ike i ke keiki a laua, alaila, kii hou ka moku Hooikaika, i ke ahiahi no i ku mai ai, a ao ae, a i ke kakahiaka oia la'e, ku mai ana ka Moi, ua pau aku nae ka ike kanaka ana, o ka hanu wale no koe, a ike ia keiki ia ia, o ka pau no ia o ka hanu. Alaila, waiho mai la o Kekauluohi a me Kekuanaoa, na'u ka malama ana ia mau la i na keiki, oiai e mau ana ka hele ana o na keiki nui i ke kula, a hui pu mai o Loeau, alua kaikamahine, o ka Kauukualii hanai ia e hele pu ana i ke kula. A no ka i ala hoomaopopo ana i na keiki alii e imi i ka naauao. No ia mea, kukaia ka manao kupono, e kukuluia i hale kula no ua mau keiki nei, a kukaia ka pono o ka noho pu o na keiki alii a pau iloko o ke kula hookahi, i mea e launa mau ai na keiki alii a pau, a i mea no hoi e kue ole ai lakou ma ko lakou launa mau ana. A i mea no hoi e haalele ai i ke kipi ana kahi a me kekahi o lakou, no ka mea, ua maopopo ke kumu oia mea, o ke kipi a me ke kaua pinepine o ka aina i ka wa kahiko, o ka hanai kaawaleia o na keiki alii oia kau. A no ka mea, ua hoomaopopo ae o Mr. W. Rikeke ia mau kumu manao, oiai ua noi ia ae oia e ka Moi a me ka Kaahumanu elua, oiai ka Ahaolelo Misionari e noho ana ma Lahaina, ma ka A. D. 1838 paha, i kumu na na'lii ma ke ano Kalaiaina, a ua hookuu ia mai oia mai ka Ahahui Misionari Hawaii mai. A ua hooholoia e ka Moi, Kekauluohi, a ua kauohaia o G. P. Judd, M. Kekuanaoa, e hanaia i hale kula no na keiki Alii a pau. Kuka hou ana. Ma ia mau la mai, imi muaia kahi e mau ai ka noho'na lahui Hawaii, no ka mea, ina e mau ka lahui ma keia ano, e pilikia no ka hope, no ka mea, aohe wahi e malu ai ma ona iho. Ua ulu mai keia manao i kahi e kuapapanui ai ka naauao, a me ka malu pono o ka lahui, ke ae mai na Aupuni nui ekolu. A ua hoomauia ke kuka ana a me ka imi ana he mau makahiki, aneane ekolu a hiki i ka holo ana o na Luna i ua mau Aupuni nui la. O ka mua o ua kaikamahine nei, aia no ia me ke kaikuaana o lakou, (me ka Moi) a ua hoouna pinepine ia oia e kona makuahanai i o Binamu la i kona wa uuku i kela la keia la e launa pu me ka laua mau keiki a me ka Dr. Judd ma. A ua maamaa oia i ke kamailio ana ma ka olelo Beritania, no kona launa ana me na keiki a na Misionari, a o ka po wale no kona wa hoi ma ko lakou wahi. Ia wa, ua hiki mai o Mr. Rikeke mai Amerika mai, a i kekahi la, e hele ana ia ma ko Dr. Judd ma hale, aia ua keiki alii nei e paani pu ana ia me ka lakou mau keiki ma ka olelo haole. Ninau ae la o Dr. Judd ia Mr. Rikeke, "Heaha keia keiki i kou manao e paani mai la?" He keiki haole wahi ana. I ko i ala hai ana ia ia, ua kahaha nui kona manao i ka ike ana. Ike wale i kuu keiki hala i Kapaa, Ua ua ia e ka ua kakahiaka, Ua hoopulu ia e ka ua kani lehua, Ua loli ka pua ua kaao ke ka, Lu ia iho la e ka makani puulena, Helelei ka pua i ke oho o ke pili, Aweiki ula i ka mau keiki kahu, I ke alanui o ke kui a—lo la—e, Nawai hoi au e alo i kau leo e, O i mai oe ua wahi e a—u la—e. Aole i pau.