Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 28, 14 July 1866 — Victoria K. Kaahumanu. [ARTICLE]

Victoria K. Kaahumanu.

O oe hoi e hoolualuai, Kau i ka moae, Hoowa i ka ipu makani a Laa, Naha ke kai o Mahana kio ino, Hehi ke kai i ka onohi o ka ilima, 1 ka pua kaiaulu palahehe, Ka ohai mak'o ole'o ke lo—no. Ua lono au he lau aua ia la, E malama i ka lea kulu o ke hoa, Ola lihi e ku ai ke kana—ka Ua nani. Kuu keiki, kuu keiki e. Ma ke Kuokoa o ka la 30, ua puka ae malaila na manao hoopalauia no kahi mau alii opiopio, a me ka mea nona keia moolelo me kona kaikunane, na ko ia nei makuahine me ko ia la makuahine. A no ia mau manao, e ninau mai paha auanei na hoa nana nupepa, "no ke aha la hoi i hooko ole ia'i ia hana maikai maoli, i mea hoi e nui ae ai na'Lii o ka aina?" O ko ia la make e ana paha kekahi kumu, a o na manao lehulehu o ke kanaka kekahi, a nolaila ua ko ole ia mea o keia wa. Minamina wale. A ua ikea no hoi malaila ke kahaha nui o W. Rikeke no kona ike ana i ke keiki alii e kamailio ana ia ma ka olelo e me na keiki a Binamu a me Dr. Judd, a no ia mea, ua hoomauia ka manao wale ana pela. A i kona wa i lawe mai ai na'Lii iaia, ua ike kakou i ke kukaia ana e hana i kula alii, oia kona inoa i ka wa i paa'i ia hale kula. A no ka holo lea ana o ia kula, ua ulu nui mai ka manaolana no na kula e ae o ia ano ma ia hope mai nei. Oia ka wa o Kamehameha IV. A malaila no hoi kakou i ike iho ai i na makahiki o ke kuka ana no kahi e hoomau ia ana ka pomaikai o keia Lahui, ma ka ae ana mai o na aupuni nui ekolu Amerika Hui, Beritania Nui, a me Farani, penei ka lakou: "E mau ke Ea o ka aina i ka pono." A no keia mea, he ninau, nohea mai keia kuokoa ana o ka Lahui Hawaii, a me ka maluhia i na kau holo poi pu i hala aku la? Aka, he akaka lea no ia kakou e na makamaka kahi o ka loaa ana mai. Hoi ana o na keiki alii ma ka hale kula. Ma na malama hope o ua makahiki nei, ua makaukau pono ka hale kula a me na kumu nana e ao ia lakou, a pela na keiki alii a pau i akoakoa ai a pau malaila me ka Moi a me na'Lii no ke komo hale ana, a pela lakou a pau na keiki alii i noho ai malaila, a na na kahu o kela keia keiki, e hoolako pono i ko lakou mau hemahema iho, na ke aupuni ka hapa nui o ka lako o ia kula. Oiai ua haalele makou ia Honokaupu mamua'e, a e noho ana ma ka Papu me kona makuakane, ma kona wahi i hookanaka ae ai, me kona mau kaikunane pu, a me ka hanai a ka makuahine, no ka mea, ua pili mau ia kaikamahine ia lakou ma o laua la. Aka nae, ua pau ae lakou a pau ekolu iloko

ka hale kula no ka imi naauao ma na olelo e. A pela makou i kaawale ai me lakou la ma ia hope mai, a hiki wale i ko makou komo ana ma ua hale kula nei i kahi makahiki ae. Hoomaka ka haalele pinepine i ua keiki nei. Ma ia mau la mai, e makaukau ana ka moku lawaia kohola o Mr. Dutua e holo ana ma Kauai a ma Niihau aku, ua noi mai oia i ko lakou nei makuakane i mau pahu uala a uhi ma Niihau, pela hoi au i haalele ai i ua keiki nei no ka wa pokole, oiai oia e holo ana. A ina paha hoi nana e hai maopopo aku i ke Kiaaina wahine o ia mau mokupuni, oiai ua make o Kaikioewa kana kane ma ko ia la malama i make ai, make mua kela a make hope mai keia ia malama no nae, pela ka lohe ana mai ia wa. Ia'u i hiki mai ai mai Kauai mai, oiai e moe ana ua keiki nei, a liuliu ala'e ana mai kahi hiamoe mai, aia no me ia o Sarai Ii ia wa, kuhikuhi ae la oia ia ia la e nana pono mai ia'u, i ka ike ana rnai, ala koke kela iluna a kuu ia iho ila o mai ka moe iho, o ko ia la holo pololei mai la no ia ma kona mau wawae a pili ana i ko'u alo. Kunou aku kunou mai na mea e noho pu ana ia wa, a me ka makuakane, ka ua mea o ka ike, me ka i ae no hoi a kahi, "aohe no ka e nalo kana manu i houa ka ihu i ka mea o ka ike." Nane ana. Ia mau la mai hoi, ua hoopuka'e ke Kanikela Beritania i kana haiolelo no ka haawi ana ka o P. Kaleimoku iaia i ka apana aina o Nihoa ma Honolulu nei ma kana palapala hoolimalima i kau ia ka inoa e like me ka inoa e kau ae la, a ua ike no ka Q. A. Kuakini ia palapala wahi ana, a no ia mea, ua lilo ka iaia ia apana aina no na makahiki i oleloia ma ua palapala la. No keia mea hui ka haohao ana o na'Lii a me ka nunu ana no ka oiaio a me ka oiaio ole, no ka mea, o Kaahumanu ka mea nona ia apana aina a nana i kapa ia wahi o Nihoa no kona holo ana ma ia aina mokupuni e makaikai laua o Kaumualii. Hookuu hou ia ana. A no ko ia la olelo ana ua ike o Kuakini i ua palapala hoolimalima la. I ka hoi ana o ka Moi a me ke Kuhina Nui pu i Lahaina ma ia mau la mai o Ianuari, Feberuali paha o A. D. 1866, owau pu kekahi e ike i ua Kuakini la, a e hoomaopopo ana ia ia. A hiki ka Moi ma Lahaina. naue loa aku la au ma Kailua Kona Hawaii, me ke Kuhina Nui pu. I ka hiki ana malaila, a me ka hoomaopopo ana me ia no ua palapala la, i kona ike ana hoole loa mai la ia i kona launa pu ole me ua Kanikela nei, no kana mea e olelo la. Ua hoi pu mai no maua me ke Kuhina a me ka makuahine ona mailaila mai, a hiki pu maua mauka o Waimea, no ka hihia o Kuakini paniolo no na bipi, a e waiho ana ia Wm. Beckly ia mau mea. A liuliu hiki ana ma Lahaina ia mau la mai. A oiai au e kaulua iki ana malaila, pela i kuu ai au i ka hoi pu ole mai me ka moku i Honolulu. Aka, i ke ku hou ana ae o ka moku i Lahaina, aia hoi, he palapala na ke kumu o ke Kula Alii ma o Mr. Rikeke la, e noi ae oia i na'Lii no'u e hoi au i Kahu no ia kula, a ua hoike mua ae oia i ke Kuhina ia mea, oiai au e nanea ana me na kanaka i ka heenalu mai a ka poe elehia ma ia hana, a lohe ana i ka leo kahea no'u, alawa ae la ike i ke ani mai a ka lima o ke kuene e noho pu mai ana me ia la. Haiia mai la ia'u na olelo o ua palapala la, a ninau ia mai la i ko'u manao a me ko'u noonoo ana, nani no hoi. Nani wahinekapu i ka puulena, I ka ua awaawa o o ka mauna, O Kilauea ua moana haale kaikoo ka Lua, Ua paa oia heeia, Ua koka moe awakea, Ua pipili mauhele i ka wela'e, Pela hoi mauhele i ka la la. Ke keiki, kuu keiki e. A ia makou e noho ana, a e kali mai ana laua la i ko'u manao, i aku la hoi au, ina paha e apono mai ana na'Lii i ko'u manao, i ko'u hoi pu me ka'u keiki iloko oia hale, alaila ua makaukau au e lohe i ka makemake o na'Lii a e hana'ku e like me ia. Apono koke mai ana laua la i ka'u. A no ka mea, o ko'u makemake nui no ia, i mea e malu ai ka noho ana o ua keiki nei, e like me ka makemake o ko lakou makuahine a'u i ike ai. I ka wa e makaukau ana ka ahaaina a ka Moi ma kona wahi, ua kahea mai la ia i ke Kuhina Nui a me a'u pu e hele malaila, a me he la ua kuka mua lakou mahope o ka makou olelo ana i mea e maopopo ai ka manao e olelo mai ana. A ia makou e ai ana a e kamailio ana no kela a no keia mea, alaila ninau mai la ka Moi, "pehea kou manao i ka hoi ae i kahu no na keiki ma ka hale kula?" Pane ae la au "e like me ka'u ia laua la," i hou mai ka Moi, "e hoi ae no oe me kau keiki malaila, a pela oe e lawe aku ai i ka'u mau keiki, a ina aole e hoi ae ilaila, aole no hoi e komo ana ka'u mau keiki malaila." A no keia mea a'u e lohe ana i ka ia la, me he makani la mahope ia ia'u. Pela makou me na keiki ana i hiki ai ma Honolulu, a he mau la elua, komo mua laua iloko o ka hale kula. Haalele ae la nae makou i ka Papu a me ka makuakane o lakou a noho iki hou ma Honokaupu hale he mau la. I ke kakahiaka o ka la e komo ai makou

me ua keiki nei, e like me ka olelo a na'Lii, i ka wa kakahiaka nui, hiki mai ana ka makuakane mai ka Papu mai e ike ia makou mamua o ke komo ana'e, halawai mua maua wale no me ia, e noi mai ana e noho no me ia ua kaikamahine nei, a na Kaluwahinenui e malama ua keiki nei ke hele oia ma Lahaina. Kilikili hauna makani aloha la e, Aloha iuiu ke aloli o ka makani, Ka iu ke aloli o ka makani malanai, O ka malanai kuakane, Pa wali me ka malanai kuawahine, He makani alolau no hoi, Eia ke anu me ke koekoe, Koekoe loko i ka wai pio o ka leo, O ka lono ka wai nana e hooma-u, O ka welina leo manao, Hoomanao wale mai no malaila, Manao i ka pua lei ke keiki.