Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 29, 21 July 1866 — Wa-ha Ra-ma o-e. [ARTICLE]

Wa-ha Ra-ma o-e.

Ein hoi, he nui loa na mnku i kti mai ; mnanei um ia vva inai, aole nae i laweia I inai !<m oleh» hemnh-le e ia poe moku. j Aka nae iioi pahu, he mea kupanaha no ! nae, o ke ku ana o kekahi moku Ameri- j ka ma Kealukekua, Kona Hema, Hawaii, | oi;n <> K unehameha ma Oahu nei i ka ! A. I). IHO6 onha ia. Ua lawein hoi e ia j iimkii a me kona alii, he mau keiki mai ! ia walii ae. a noonei paha kekahi oia hoi j o Kai ui, a o laua'la hoi. o Hopu a me , Opukahaia. A o ua Opukahaia la. i ko- j na hiki ann ma Amerika, koino koke no ; K« la i ke kul i ; a ke mnnao nei kekahi ] po<\ ua ike no o Mr. Ohaiula i kona 1110- | oleh» i hoopukaia iho nei e ke Kuokoa. ! Oia, oia, oia'e la, a ke hooiaio aku nei | 110 hoi, oi j ke kumu o ka malamalaina i j aa ai mn Hawaii nei i 45 inakahiki. A ' he nioku mai hoi, ua ku ne rna Kawni- : hae. he n.oku imi aina no Furaoi mai i na mi'.laim hope paha o ka A. D. 1819, ; aia inal.iila he kahuna no ia no ko lakou : | la aoao, a o ka papakema ana ia Paalua, ! I a oia wfale no, aohe naauao ana. A u»e j he la i,ac, ua like pu keia me lakou a j pan, ka mea o ka ike palapala ole, a me ! , nn inea e naauao ai. K f»ouo nae e ma- i nao ae kakou, he launa a me ka hoalau- I na wain ana no ia, eole nae he mahmn- | lamn a tne ka hoonanuao ana. A no ia mea, un make hewa ka olelo ana a Mr. Ohaiula a me lakou la ae hoi : ma ia mau nu»oIeIo, no ka mea, aole la- ! kou i hunn i ke kahua o ka 'malnmalama i a me ka naau io no keia lahui. Aka, o s H. Opukahaia, oia ke kuw u a me ka ho- > nua o ka malamalama, a me ka hoonaauI ao ana i konu lahui ; aole nae hoi knkou j emanao ,ie nanu iho, he wahi okoa ae, u e ike no kakou e na hoa, ma na wana- | ni a Noa no knna mau-keiki elu.i. A oui ke kumu nui o kn inalamalama ma Mawaii uei. Ak'a, i kn nana wale iho ia mau haina : a iakou la, me he la e hookahuli ana i ! ka mea oiaio ole i mea oiaio. n i mea no ' hoi e hlo ai ka oiaio i mea ole. Aole no ; nae ia oh.lo he mea hou, aka, mai o loa ; mai no keia inau mea, u pela no i nui ai ka pilikia o ka poe pono mni o loa mai, aka nae, aole no nae e nele ka mea ole- ; lo kue i ka poino, ua haele pu no laua j u(u in nla he popilikia ; a o ka popilikia | o ka mea hewa enaoli, aole loa no e pn- ) kele ana. Peia no ka mea hoike uahahee, aole no e pomaikai ana ia, no ka i mea, ina paha ua oleloia ia mea, l4 Pau ī wau i ke ahi e!" A lohe na kanaka no I ia leo, holo mai la lakou me ka manao e | kokiia. nka, ike mai la nae kanaka ia ia enkaakn mni nna kela. Aka, i ka i ; pilikin io ni oia, alaila, kahea mai la oia, . "Pau nu i ke ahi e !" A lohe ua ppe : kauaūa r.ei ana i akaaka inuaaku ai, alaila, oLb ae ia lakou, "Mai kokua kakou ? ia ia. no ka mea, ua epa ia kakou e i ala : mamua." o ka pau io ae la no j «a .r ua kanaka nei i ke ihi, aohe oae he i mea nana i kokua aku ia ia. \ O ka hope no ia o ka poe olelo oiaio l he hoowahawahaia e na mea a pau, ; aohe no hoi he mea nana e mahalo ia ia. A«»le pela ka poe olelo ma ka oiaio, a e kapaia no lakou be poe pono, a he poe j oiaio maoli. A pela no hoi i oleloia ai, j ,4 He pnnawaī hoola ka waha o ke k»naj ka pnno," xrahi a Solomona. I Ke hookui bou aku nei au a hoolawa

hoi nn kn Mr. Ohmula n au mea i trrh*»wehe sa aku l.i ma ka pepa o ka la 30 o»a malama. A oiai e halawai ana ka o Aeiimamla Toma nie ko Moi ma Hon<v kaupu-hale, » ka makahiki IS4-l e liu ana ia i ke kumu u kona h"!o wikiwiki ona. no kn l->aa ana ia īa t a paiapaia inai Hawa»i nei ak u na ka Moi; n * kona ike ana ka ia mau mra i kn hc»ra 9 a 10 paha o ka la i loaa ai ia ia ia mau pahpaia. A mahope ka o ko».a ike mua ana. aole nae i pau loa i ka nana ia na pnlapala. kou koke ae la ia i kona hae hoolalelale helo ma koiia pahu-hae. a oiai e ku hemuhemu nna kona moku o na uioku wale no. Ai ku ike ana mai ka o na'iii o ua moku la i ka hae e kau ana, a e hai ana mnlaila i ka hora e haalele ai ia Inila ka ana, oia ka hora 4 o ke ahiahi oia la.

A ia ia ka i kau ae ai i ka moku ia hora, a haalele aku la ia ilaila. hoomaka mai la ka ia i ka imi ana i mau olelo kupono i ka makemake o ka Moi, i mea e kau hou ae ai i ka Hae Hawaii iluna r.o ka pouo o Hawaii, no ka mea. aole no ia i kue i na knikahi mawaena ona a me lakou la. A hai ae la ks> t>ia i ke kmmi oiaio o ka pono o Hawaii. I O ke ku ana mai o Lono (Kapena Kuke) ma keia pae nmku, a ine Vanek«»ua ma. 2 O ka holo ana aku o Kameiiameha H. i J)eritania Nui. 3 O ka hooikaika nui ana o na Misionari Amenka a aa ka malamuiama ma keia Pae Aina. A nolaila, ua ike na Anpuni o ke ao nei i ka naauao ana 0 kou aupuni e ka Moi. Oia iho la kana. A pela no kn hoi kn I).iniela Huil.i mau haina, i ka wa o Kaahumanu e o!a ana, iie kanaka Beritania no kn ia, a me Mr. Eiike, ua iike ko lakou manao ma ua aoao inua h. Ua waiho ia aku la keia mnu hoike uo keia aoao, i ike oukou e Mr. Ohaiulu ina, a me Mr. J. Kaimiola ma e seku oe la i keia aoao. Aka, ua ike ia ae nei no nae hoi ka ua Kaimioia la mau hoike e lioakaka nei no ka oiaio o kona liomnana ma Peleula. Ke i aku nei o Waha-ra-ma ia oe. ,l Ua like uo iaua me Limumii, O ua o Luli e, Lui e <>e ka moe lilo i nei, Haule ke aioha e." Aka hoi, he mea pono maoli paha no knkou ke olelo ma ka oinio, aia no nae i ka manao, aole no nae he mea hewa ka loiie e mamua a me ka hoakaka ana, uo ka mea, ke huliia uei ka/ii i ku ai o na mau noao hoomana. Ma ka olelo ana a ma na hana ana a na mau aoao, o ka Daibaia no nae ka hoike oiaio o kela a me Uein hoomana. A i ka naua ana ia oe e J. Kaimiola, a me B. Luakaha, ma ka olua mau pam paiapala no kaiii i ku mai ai ko olua mnu aoao hoomaiia, n ua nui wale ua weliewehe ann. Iloko n ie oia mau wehewehe a olun o na kau i hala, aole h»a ia mau mea i komo n)ai iloko o ko'u hnihui aloha, no ka manao nna lie pono me ka oiaio, e«loaa ai U paha ka hakui ana o ka manao, i pono ai au e hoomau 1 ka nana ana i kau a me ka i ala ae h<ū. Oiai hoi au, iie mea ma ka aoao holo okoa o ko'u iahui uei, i maa loa i ka nanana a i ka ike aua hoi i na heleiielena a pau okoa o na mnna a me na mana o ke kau mai a Wakea mai, n i a Kamehameha II inai l.i, akaiii no a weheia'e ia mau poliaku kaumaha n>ai na hokua'e o na 'lii n me ua kanaka, ka inea o ke kaumaha i na kapu o na kii akun. a «ne na'lii kapu moe e wela ai k«ia i ka la ke hele mai, pela no ka waihoana mai o na kanaka make imua o ke kuuhu o ua mau kii akua la o kela w;«. He mau kanawai holo okoa ia maiuua o keia iahui inai Hawaii a Kauai. E pono paha e hahai aku makou t knhi mea kupono o ia ano. O ka puu e ku ae la oia o Puu»»waina,a na pu nui e kaoi mai la ko lak'ou mau leo a ke Kaona nei e lohe ana., oia kahi e papaa ui na kino make o na kanaka i ke ahi j a o kona wuhi e lumalmnaiia ai a make, aia ae ma Pawaa i Waikiki. Mamua oke kau ana ia la ma oa puu la kohi e ku la ka pahu h<te, a malaio ae ka wahie a me ke ahi. ina kahi e hamama mai la me he ana la, a maluna ae oia wahi, e kuniia ai ua kino make !a, i ka u'a mea o ka inake ! i ua mau kaou la. A |>ela no hoi o Lono (Kapena Kuke) i moa ai kona kino make meluna ae i Maunaloia, ma Kaawaloa, i Kona Hema. A me ia no i kau ia ai ekolu mau kino make ma ke kuahu i Hikiau, aia ia luakini okela wa ma Keainkekua, e pili mai la me Kaawaloa. I ka wa o Kamehameha 1., o ki luna o kekahi oia poe, o lia hui ana ona mai

kah» Ikanu iiu» Kn poe e ae, oiai he 1« k»t « poalua ia me hr la Sab.ai ia; ft oka lnKi.e aua i ka inalo o kokalu alii ko kekahi. a o ka m ana i na mea laa o ke kii akna nm kona kuuhu ko kekahi. Aka nse, niani»R o ka hiki ana mai o ka Baibala rre na Misi<»nari mua ma keia pr,e ainn i ka makahiki ua hao pau ia i ke ahi ua mau kii akua la a me na leie. ktii!:u. a nie na kapu aiii a pau, koe uae na poif» alii ia lakou e like nie keia wa, a nolaila, ua kuuia ilalo na'lii ma ke ,mo haahaa na'lii, a ua hauoli nui ka aina 4 me ka ohoii o na kanaka, a me ka h<x>nani ae i ka Moi ; no ka mea, ua kupanaha kana hana aua pela ; aka hoi t aole kakou e munao ae, na kona inanno wale iho. he wahi eae paha. A hemau makahiki pokole i hala iiio, haalele hoi ua Moi la i kona noho* aupuni a holo *!»a Deritania, a make laua mahiila, a ua hoihoiia mai na kino kupapau. A oiaie mau nna ia malu kii akua, aole malama hou ia mea na'hi a mi na kanaka. A oiai no hoi e ulu ana na kuia Pi-a*pa. ame na halawai ma na la kula a me ka po, a pela ka ulu ana ae o ka (nalamalama a me ka malama ia o na Sabati a ine na kula oia li. Ahe mau makahiki hoi i hala iho mai ka pae ana mai o mi'iu inake a me Poki ma. ku ana ko'u mua a kukulu mai ana i kana oihaua me na kii akua o kela ano i hoopauia. A no ka apono ole ia e naMii n ia wa ia hoomr>na ma ke ano kue i ka maluhia o ka lahui no ia mea. a ua kue no hoi i na kanawai o ka mea Hemolele. I ka hoole ana a me ke kipaku ana o Knahumanu ia mea, a me na kumu o ia aoao i pae mua mai, no ko iaua ao ana mai i na wahine n me na kauaka o kona lahui. A pela no hoi o Kapiolani, ano ka laua kue ana iua nean la. Pela na moolelo o kau aoao hnomana i keku ae'i ia laua'hi, v kapa ana he pono ole laua'la. 0 Kauka Holaniku ka mea kr.kau monleIo no na Uhu i hala, no kona manao nioowini i ka oiaio, a e liiimai ana oia ma ou la, no kona innnao pnleleluia paha, nka, ua lioiliui ne nnu ia i kona manno i pane ai ia iana. Aka nae iini, o i»e, he kumu maikai l«>a no kon wahi e ku la,a m<i kou kokua nui ana a hoololi. a liookapae ana 1 na niea a mau mea iioi o ua Bthopa la, A nolaila i kupnlnlu ae ai kou mau pulima i ka Luna o keia nupepa i na kau a kaue nolio nei, me ka hooim.euiiie uno halckupa[)au, ke keokeo mawaho walu a ka Il.iku. (A*de i pau.)