Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 32, 11 August 1866 — Page 3

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Kaeleen Lyman
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

paoku kupono no na minute elima! A eia, ma ua imi aku oe e "Kumukula," a ua loaa i kekahi mea hilahila iloko o ka Baibala Hemulele, a ke hoopuka nei man keia ano au e olelo nei, he hoailona kela o ka popopo, haumia, hauna haalele loa o kou naau iho.

            A eia kekahi; no ka pakoli ke i nei kela, he mea hoopau manawa ka ia, o ka pakoii iloko o na hora hula. (Pane i ka Pauku 6.) Oia no hoi kekahi mea a ʻ u i manao ai aole he oiaio loa ka papa ia ana o ia mea ma na hale kula aupuni. A eia no ka, ma na nua pai eleele o ke Auokou ka makemake ole o kela aoao i keia mea.

            He oiaio no, ina ua pau ka hora okoa paka, mai loko mai o na hora ena o ke kula ana i keia mea o ka pakoli, he hoopau manawa ia. Aka he mea i ai maopopo loa ia i keia wa, ma na kula kamalii a pau i kukula pono ia, o ka himeni, a o ka mele ana o na kamalii, he mea ia e hoihoi ai ko lakou manao i ke kula ana. O kekahi lala ia o ka naauao i keia manawa, aole i hiki ia kakou ke kiola wale aku, a hoole. A ina ua lilo ka hapaha hora paha, o ka la, i keia hana, nawai e olelo mai he mea hoopau manawa ia ? Ka hana a ka hupo. He mai keiki anei kau, e "Kumukula?"

            "Auhea oe e "Kumukula." Nawai la i ao ia oe i ka heluhelu? Nawai i hookomo i ka olelo Hawaii, ka olelo waha o kou one hanau, iloko o na hua pai, a me na hua kakau lima au e hoolele nei ma ke kanana keokeo. O keia mea aloha loa, o ke ano kamaiho o ko kakou Lahui, o na hua olelo mai na makua mai, mai na kupuna mai, na hua olelo i hakuia iloko o na mele, na kanikau, na oli o ka poe kahiko, na hua olelo i paa ai na Moolelo o kou Pae aina, a me ka moolelo o ko kakou poa hele lani; nawai i imi i ke ano o ke pai ana o ia mau hua i kau waha wale no ia mamua? Aole anei na na poe Puritano au e kuamuamu nei ma ka hapa nui o keia "Olelo Pane," ka hapa nui a ʻ u i pane ole aku ai iloko o keia palapala?

            Minamina wale au i ka piha ole o kuu waihona i na hua olelo hoohilahila aku ia oe. Aole au e ku ana i keia manawa e hoapono i na olelo a pau o ke Komite ana, na hai ia hana, aka i kau ku mai e kue ia lakou, ua hala kau poka, ua ku ma ka aoao o ka poe a pau loa e mahalo ana i ka Baibala, a ua lilo oe i enemi no lakou. A e malama oe ia oe iho ke huli mai lakou maluna ou la me ka mana o ka auau pono.

            ʻ Eia nae ka ʻ u ia oe. Ina he kumukula io no oe, oia hoi he kula kekahi au e au nei, e hoolilo oe no ua kula la kau ikaika. Auhea ua mau hipa keiki au ma ka nahelehele? E imi oe i ka lakou pono ma ke ano aloha, a ina e hiki aku lakou i ka wa kanaka makua me ka naauao a me ke kolohe ole, e aloha ia nuanei ke kumukula o Nawaieha. A pehea ina he ola kou me lakou ma ka Lani? O ka aiwa loa aku paha ia.

Pakele mai make.

            E KA NUPEPA KUOKOA; ke Kilohana Pookela o ke Aupuni Hawaii; ALOHA OE:

            Ua hapaiia mai ko ʻ u puuwai e hai aku i mua o ke akea i ke la Makeneti nana i kuhikuhi mai i ke alanui o ka olioli, oia hoi, "Pakele mai make." I keia mau la i kaahope ae nei, ua holo aku kekahi poe kanaka i ka lawaia Aku ma ka moana mawaena o ka lae o Kaena a me Kauai. I ko lakou holo ana e imi hele ana i ke Aku ma na koa lawaia a pau, e holo ana i ka moana lipolipo, ua loaa i kekahi poa ka lakou mea i makemake ai, aka noe hoi, ia lakou nei aole i lona, nolaila, i ka hooikaika ana e lona, ua haalele mau lakou i ka aina, hele aku lakou me kekahi mau waa a uhi ke kai i ka aina, a oili mai na pali, a uhi ia ka pali o ka lae o Kaena, oili ka pali o Pohakea, oia ke Alanui Kahiko o ko Waianae poe e holo ai i Honolulu, a i Ewa hoi, ia manawa ua hoi mai kekahi waa, a koe aku no lakou, a ia lakou e holo ana me ka nanea, ua pauahi lakou i ke kikino, a o ke kahuli aku la no ia, a loohia lakou i ka pilikia, a lana paha ke poo kahi uuku. Ia lakou nei i kahuli ai, kahea aku la kekahi o lakou i kela waa e kokua mai ia lakou, aole nae hui o lakou la a maliu iki mai, o ko lakou hoi aku la no ia. Ia lakou nei e au ana, ua hookaika lakou nei e hooikaika lakou nei e hoolana i ka waa o lakou i kahuli ai aole nae hiki, nolaila, ua haalele aku lakou i ka waa a ua hoomaka mai e au, a ia lakou e au ana, ua ane pilikia mai kekahi o lakou. E nana kakou i ka waa i kahea ia "ku ai, i ko lakou nei holo ana ʻ ku a hiki i kahi e kokoke ana i ka aina, halawai lakou me kekahi waa, a ninai mai ke la waa. Auhea ka hoi ia waa o kakou? I mai la ua waa la me ke aloha ole, ua noho aku nei i ka lawaia. Ia lakou e pane ana pela. Lele e ae la ka hauli i kekahi o kela waa, aole i noho i ka lawaia, no ka mea aole kakou i ike ke koa lawaia kekahi ma ia wahi. "Ua make aku la," e! Auhea oukou, e kii aku hoi oukou i ke la waa o ka kou, oiai hoi, he uuku loa ko makou wahi loaa; Aole hoe a piha mai ke aloha oia poe a o ko lakou hoi aku la no ia; Nani wale ko lokoino. I ko lakou nei nana ana, olelo lakou nei, e ku kakou i ke la poe o kakou, o ko lakou nei holopololei aku la ae ia, e helu ma ka inoa o na loa, a hala ka paleoa o ke ola, hiki aku i ka moana lipolipo, ia lakou nei e holo aku aba, ike e aku lakou i ua poe nei e au mai ana, o ka holo noia a loaa, a hoopakele ia lakou, a loaa iho la ko lakou pomaikai. E na makamaka ke paipai aku nei au ia oukou, mai hoohalike oukou me ke la poe aloha ole, aka, e hoohalike kakou me keia poe wehe i ka popilikia, i loaa ia kakou he ano kanaka.

Kealoha.

            Honolulu, Iulai 31. 1866.

La Hoihoi Ea.

KAULANAULA, WAIMAKAAKAMANU,

HONOLULU, Iulai 31, 1868.

            E ka Lahui holookoa o Kahiko Luamea, a me na kaikuahine punahele aloha a Owelakalani; ia kakou ka hiona mau loa o ke aloha, a mau loa.

            I ko lakou komo ana i ka makahiki hou, i ka aui, a kunewa ae o na makahiki he 23 i kaahope, e oili pu mai no ko kakou hoo, manao ana no ka la i hoihoi ia mai ka hanu o ka aina.

            Aole paha ia la, he mea kaao wale na kakou, a na na hanauna aku mahope, he la kulolia ia i loaa mai iloko o ka popilikia, e polukulukulu ana iloko o ka huihui aloha o ka puuwai kumakena.

            O ka hoomanao ana i ka lima kakauha o ka enemi ke kanaka o ke aupuni nui kaulana, me ka weliweli o na aupuni i lilo i mau Panalaau nona. Oia ke aupuni nui, i hiipo ia e Kamehameha I, mahope iho o na olelo ao a Kapena George Vanekouwa. Aka, ua lilo ia mea ala oluolu no na makahiki he nui, i mea e pilau au ma ka hana aloha ole a kekahi alii Kapena manuwa Beritania, o Lord George Paulet, ke Kapena o H.B.M. Carysfort.

            "E MAU KE EA O KA AINA I KA PONO."

            Aole no hoi paha i hoea wale mai keia pilikia kuwaho me ke kumu ole, a me ka opu keueue ole, no ka mea, ua haule mua ke ao nei ma ka opukeueu o ke diabolo i ke Akua i haule mua ai na kupuna mua loa o ke ao nei. A ua kipakuia laua mai ke kihapai oikelakela o ka milumilu, a me ka lohi nani ano e, kahi hui i waiho ia mai he laau no ka hemolele, a he laau hoailona no ka pono a me ka hewa. Aka, ua koe iho he pono mauliawa i ko kakou mau kupuna mua loa, e kamau ana ka houpo lewalewa i ke kulu o ka hou o ka lae, a malaila i hoomaha iho ai ka naenae a me ka paa o ka manawa E koe iho ke ea, a mau ia laua ma ko laua mihi i ko laua hewa. A ua haawina mai ia laua he laau no ka hoolana iwaena o laua o ka hua e loaa mai ana ia laau, oia ka mea e mau ai ka honua i ka pono. "E mau ke Ea o ka Aina i ka pono.

            I na la o Noa; i na la i noenoe mai ai ka ka ua awa, i uhi paapu mai ai ke kualau, i opiopi mai ai na lani e haakokohi e hoohanini i kona mau kiowai. Ilaila i olelo mai ai na moana lipolipo i kupilikii me ke kupikipikio; ilaila i huahuai mai ai na mapunapuna aloha ole o ka hohonu. Ua aoa ae la na mea hanu me ke kanikau; ua loha iho la na mea ulu me ka haalulu; puke ae na pohaku makahinu i ka hookoele ia e ke kaihalelo pukoko ae la ka hanauna manu o ka lewa. Ilaila i pukoulaula mai ai na mauna i ka hoololohe, ilaila ke kaihoee me ke kaiakaakolea a kaiakahulumanu. Ilaila o Noa i kau ae ai i ka omuku o ka hae o ka lanakila, "E mau ke Ea o ke komo papalua iloko o ka Halelana no ka pono." "E mau ke ea o ka aina i ka pono."

            I na la o ko Aigupika, i na la i haawimai ai ka mea Mana Loa i na hoailona kupaianaha ma ka lani a ma ka honua a maloko o ka honua. O ko ke Akua hoolilo ana i na wai e hoomau ai i na puu i koko, ua koko na muliwai, ua koko na waipuna, ua koko na wai hou, ua koko na kulu ua, ua loaa mai na hoailona he nui.

            O ka haawi ana mai a ke Akua i ka hoailona hope loa. He hoailona kupaianaha loa o ke ao polohiwa hakumakuma makomako o ka pouli lanipolua; me he pali kumakomako la ia i na maka o ko Aigupita, e hoeele panopano ana imua o ko lakou alo, me he akua lapu la e hoowewehi ana ia lakou ke eehia me he peelua kakalawela i kuawehi paoie i na maka, ka onohi huluiwi i panionio i ka uhi ka eleele o keehia. Aka, ua loaa i na keiki a ke Akua ka ouli hanohano, iloko o ia mai la, a ua haaheo lakou me ka olioli no ke kau ana i ke aki. Ua kuu ia mai na lima kakauha a ka hooluhi kuapaa a na kauwa makawela, ua huki ae lakou i ka hae i ka po o ka la umi kumamaha o ka malama mua, he la hoihoi ea ia no na makahiapo a ke Akua. Ua hoomanao ia ia la no na tausani mahope mai, a hiki i keia wa, e ua poe la. "E mau ke ea i ka pono."

            E NAU KE EA O KA AINA I KA PONO.

            O ka opu keueue ke kumu i hiki mai ai keia pilikia i ke aupuni a me ka Lahui holookoa. Maluna o ka Moi a me na ʻ lii a me na Kuhina, a me na makaainana/

            1. O ke alakai hewa o na kanaka o Beretania e noho ana ma ke aupuni Hawaii, i na ʻ alii a me na makaainana. Ua oluolu ia e lakou ka naaupo o na ʻ lii, e puni ana mamuli o ka lakou alakai. Ua hoohanohano ia lakou.

            2. O ke alakai ana o na kanaka o Amerike ma ka pololei, me ke ao ana i na ʻ lii, a me na makaainana ma ka pono o ke Akua; a me ke kuapapa nui o ka noho ana, ke malama i ka pono.

            3. O ka hoomalu ana o na ʻ alii i ke kanawaipili, e hoomalu ana e hoopau i ka hookamakama a me ka ia ma. Oia na kumu, a me na kumu e ae i komo mai ke keueue, a ua hoomanao ia na hana pololei a na ʻ lii, no ko lakou hoomalu ana i ko lakou aupuni, mai na kanaka mai o Amerika ia. Oia na hua i okomo ia ku ai i ke kanaka o Beretania no ka manuwa kaua o H.B.M. Carysfort a me ke kahuahale o ke alii wahine o Kaahumanu i huipuia e ke Kanikela Beretania, e noho ana ma ke aupuni Hawaii. Ua haipa ia me kahi i haawi ia e Kalanimoku. Aole mae na alii mamua nei i hooponopono maoli i ka pono o na aoao elua. Ua hiki ia mai ke aupuni me ke ano powa la.

            Ua koi ia mai ka Moi Kamehameha III ma na pauku koi eono me ke kumu ole, a i ae ole aku ka Moi. Alaila, e haawi ia mai ka uku hoopai ma ke kipoka ana maluna o ke kulanakauhale o Honolulu. O ka hookahe ana i na koko a me na poho ana o na waiwai o na haole e noho ana ma ke kulanakauhale o Honolulu. E hooili ia maluna o ke aupuni liilii hewa ole, ke poho, oia hookahe ana i ke koko o ka lehulehu.

            O ka la 17 o Feberuali o ka A.D. 1843, oia ka la i koi ia mai ai ke aupuni e haawi aku, a e ae aku i kana mau mea i koi mai ai; a i hoole ka Moi, alaila, o ka hooili mai no ia i ka uku hookahe koko me ka weliweli ma ka la 18, i ka hora 4 oia ka Poaono. "E mau ke Ea o ka Aina i ka pono."

            O ka Poano, oia ka la 18 o Feberuali, he la pilihua nui me ke kupilikii o ka popilikia kuhohonu, oia ka la i ala hou mai ai na ilina a ua noho pu mai o Kaahumanu e hooponopono i ke aupuni o ke ailii aina. Ua hoala ia mai na olelo alii ma Honuakaha.

            Ua uhia mai ke kumakena; o na wainaka pu kekahi i hookahe ia ia la. O na haipule, aia lakou a pau e uhi pu ana i ke kapa eleele o ke kaumaha e akoakoa pu ana lakou ana na Luakini; me ka hookea me ka nono; aku i ka mea Mana Loa. Aia ma kona lima na aupuni a pau ma ka lani a ma ka honua. A nona ka mana e hiki ke kokua ia mai na aupuni nui, a me na aupuni liilii nawaliwali.

            Ua lulumi mai la na hunahuna pule i hookahi, i lilo ia i muliwai hohonu e hoopio ana i ka manao kue o na enemi, a e hoomaalili i ka lili o ka hao wale.

            I ka hoololi pono ana o ka moku kaua Carysfort i kona mau luapele noa e hoomakaukau ana no ke one a e hooluai mai i ka hora i oleloia.

            Ia wa i mokumokuahua iho ai ka manao o ka lehulehu, e hoohaakoi ana e haakokohi no ke kaumaha i ili mai maluna o ke aupuni.

            Ma ua la nei ua haawi aku ka Moi a me ke Kuhina Nui i ka olelo alii. "O kekahi mau mea au i koi mai ai ia makou e hana, e pilikia loa auanei ia makou ke aupuni nawaliwali no ke kue i ke kanawai i hooholoia e malu like ai na mea a pau. Aka, e hana no maua e like me kou manao, me ka hoopii nae."

            O keia olelo alii ka i haawi ia ʻ ku ia Lord George Paulet, ke Kapena o ka moku kaua o Carysfort no Beritania.

            Ma keia mau olelo ano nui, oia no ka haawi ana i ke Ea o ka aina, oia ka mea nana pani ka waha o na pukuniahi a ka manuwa kaua o ko Beritania.

            I ka la 25, oia ka Poaono mahope iho, oia ka la e kau ai ka hae poo liona oia ka pua rose ulaula a me ka rose keokeo o Beritania.

            Ia la hoi i uhia ia mai ai ke aupuni e ke ao panopano o ka polohiwa a ke kaumaha, a me kumakena; e ike aku ana i ka iho makawalu a na kulu waimaka: o na ʻ lii a me na makaainana i ka haule ana o ke aupuni, i ka maalo ana ʻ ku o ka maluhia, a me ka uoho kuapapa nui ana o ka noho pumehana ana o na ohana kamaaina o ka aina aloha.

            Me he mea la, ua ala mai la na hooilina alii me ka poa a pau i hoomalule ia e ka mea Mana Loa; e akoakoa like ana ia la. Ua hoopiha ia mai la o loko hana nui e na manao uluku e ka minamina paumako o ke aloha aupuni, no ke komo ana mai o na alii malihini.

            Aka, ua loaa mai la na mapuna olelo alii e hooluolu mai la na mapuna olelo alii e hooluolu mai ana i ka Lahui holookoa; a ua lilo io no ia i waipehe ia loko e pau ai ka pilihia, a he kumu ia e konakonaia ʻ i ka Kahui holookoa, a e akakuu mai ai ka nae; a e hiaai ae ai ka manao aole no ka e lilo io ana ke aupuni. A e hoomanao ana paha kakou no ia mau huaolelo ano nui a ko kakou Alii aloha nui, la Moi Kamehameha III, me kona Kuhina Nui Kekauluohi.

            "Auhea oukou e na ʻ lii a me na makaainana, mai kuu kupunakane mai, a me na kanaka o ka aina e. E hoolohe mai oukou ke hai aku nei au ia oukou, ua pilikia au, no ko ʻ u hoopilikia ia mai me ke kumu ole, nolaila, ua haawi au i ke Ea o ka aina o kakou. Aka, e mau ana no ko ʻ u noho alii ina maluna o oukou, a me ko oukou mau pono, no ka mea, he manaolana no ko ʻ u, e hoihoi hou ia mai ana no ke Ea o ka aina."

            O keia mau huaolelo pokole, he huaolelo ano nui, ku i ka wanana a me ka pule, me he mea la, e olelo aku ana: E Kanewawahilani e; wahi ka paa; E kukailimoku e; ka ili ia mai ke Ea o ka aina. Oia ka oikelakela o ka Mea Hemolele, ma ka lani, i ka hooko ana mai i ka manaolana Alii o ko kakou Moi e hoihoi io ia mai ana no ke Ea o ka aina i ka pono.

            I ka lohe ana o na keiki o ke aupuni o Beretania Nui i huipoo me @@@@@@ a i ka ike ana i ka hae poo ilona rose ulaula, e welo ana i ka welelau o ka makani ma na Papa a me na pau, haanoo iho lakou ma na kapakahakai o Kuloloia, a me Ulakua, me ka olelo kaena ana "O keia Hae poo Liona, nona ke musani makahiki. A e kau ana oia i na kau a kau, mai ka hikina a ke kaulana, aole oia e haule, e lilo loa keia Pae aina i ko Beritania."

            I ka hale ana o na malama eha a i ka lima ua hoea mai la ka moku Peresidena a ku mai la ma na kuaau o Mamala, aia maluna oia moku, he kanaka i uluhia e ka Uhane o ke AKua. O ka Adimarala Lord Richard Thomas ka inoa. Oia ke alii kiekie o na moku kaua o ko Beritania ma ka moana Pakifika. Ua lawe mai oia i na huaolelo momona oia hoi na hua a ka Moi Kamehameha III, i kakali ai no ka hiki mai, a ua hooko ia. "E mau ke Ea o ka aina i ka pono."

            Eia ka olelo a ka Adimarala Richard Thomas; "Aole no au e ae aku i ka haawi ana mai i ke Aupuni Hawaii i ka la 25 o Feberuali iho nei, i ka A.D. 1843. Aka, ke hooia aku nei au i ke Alii Kamehameha III. Oia ke Alii maoli nona ua Pae aina nei."

            O keia mau olelo maluna; oia ka olelo hoolana no ka la 31 o Iulai, oia hoi ka la a kakou i hoomanao iho nei no ka hoihoi ana mai i ke Ea o ka aina.

            He la hauoli, he la olioli, he la e kaena nui iho ai ka Lahui holookoa. Ua haule ilalo ka hae o ke Aupuni Ahikanana; oia o Beritania Nui.

            Ua kau hou ae i kaupaku ka hae o Kepoolaikaopua ka heke o ke aupuni Hawaii.

            O Kamehameha !, ke alii koa nana i kukulu, a i hui o ke aupuni i hookahi, he alii hoomanakii, a ua mohai aku i ke kino o ke kanaka i koua mau akua kii i alana no kona aupuni. Ua nahae kona aupuni no ke kukulu ana o ka Moi Liholiho i ke aupuni Ainoa. O ka poe i hoomau i ke aupuni Aikapu o Kamehameha I, ua hoopuehu ia lakou ma Kuamoo, a ua pau i ka luku ia.

            He aupuni palapala ko ka Moi Kauikeaouli, he aunpuni oikelakela keia no ke akamai a me ka naauao, ma keia aupuni i kukuluia ai na kula me na Kulanui.

            Maluna o keia aupuni i kukuluia ʻ i ka launa oluolu ana me na aupuni nui naauao o ka honua; ka ahaolelo kau kanawai naauao, ka ahahui mahiai, ke kalepa ana me ka maluhia. Na aha hookolokolo kanawai e maluhia ʻ i ka Lahui kanaka holookoa; ka ohi ana i ka waiwai o ke aupuni mamuli o ke kanawai. Olelo mai o Aimarala Richard Thomas; O ka hooikaika, a me ka hoomau molowa ole o na misionari Amerika, i hookupaa ia ʻ i ka hoomana oiaio, haumia ole; i hookuuia me ke au palapala a me ia oihana hoonaauao. A ina e huipuia a e ao pono ia keia mau mea; e hooulu no ia i ka maluhia o ke ola, a me ka waiwai, i ka Luna pono, i ka hoomahuahua i ka naauao, i ka pomaikai o ke aupuni, i ka mahalo, a me ka manao maikai mai o na Lahui kanaka e, o ka poa e oi aku ana mamua o oukou, ma ka ike i ka manaoio i ke Akua, a me ke akamai i ka oihana malama aupuni."

            O ke aupuni Palapala i kukuluia e ka Moi Kauikeaouli. Ke hoakea nei kona malamalama ma ka moana Pakilika, ke holo nei ka wena o ka malamalama ma na mokupuni o Maikonisia a me na mokupuni o Makuiki. Ke lilo nei aupuni Hawaii i kumu wai ola no na kuni a me na uhane no na aina pouli.

            Ke lilo nei na keiki Hawaii, i mau Kapena, a i mau Mekia, a mau Generala, a i mau Luna kaua no ke aupuni o Amerika. "No ke aupuni Palapala Hawaii." Ke holo nei ke aupuni Hawaii i Amerika, i Beritnia, i Farani, i Italia, i Geremania, i Holane, i ka makaikai me ka hanohano.

            O ka wewelo ana o ke hae Hawaii ma na kapakahakai o ka moana Pakifika me ka haaheo, no ke "Aupuni Palapala Hawaii" no ia.

            Ke kaena nei au no ke Aupuni Palapala Hawaii, no ka "E mau ke Ea o ka aina i ka pono."

            E huipo aku kakou olioli me ka olioli pu aku i ke Akua.

            E MAU KE OLA O KA MOI I KE AKUA.

            S.M. KAMAKAU.

Ka ninau nui a ka poe Pope.

            Ua ninau pinepine mai ka poe Pope. "Mahea ka ekalesia. Hoole Pope mamua aku o Lutera? Ke pane aku nei au. Ina ua ninau mai lakou, no ke kumu, ke kahua, ka mole ke kumu kanawai o ka ekalesia Hoole Pope, ke hau aku nei au, aia ma ka Baibala, ma ke Kauoha Hou, ka olelo a lesu a me na lunaolelo ana, malaila ke kumu, ke kahua, ka mole a me ke kumu kanawai o ka ekalesia Hoole Pope oiaio. Malaila mamua loa aku, malaila i keia manawa, malaila mau loa aku, a malaila wale no. "Ua kukulu ia oukou kaula, o lesu Kristo iho no ka pohaku kumu o ke kihi." Epeso 2:20. Aka, ina ninau mai ka poa pope no na hoahanau ekalesia hoole pope, no ko lakou kino, no ko lakou aina i noho ai mamua loa aku o Lutera, ke pane aku nei au, he ninau hookamani a me ka hoopunipuni keia. No ka mea, ua ike maopopo lakou, ua paa i ke kakauia iloko o na moolelo he nui wale. Mamua loa aku o Lutera, e noho ana na ekalesia hoole pope ma na aupuni o Europa. A ua maina mai ka poe pope ia lakou, ua hoomaau, ua uhai, ua hopu, ua hookahe i ke kuko o na ekalesia Hoole Pope he nui wale. E na pope, e hele oukou ma na awawa o Pieumoni, ma ke kumu o ka lalanu maura Alepe e pili ana me Farani a me Italia, malaila e waiho nei na iwi a me na lehu o ka poe ekalesia hoole pope he nui wale i puhiia i ke ahi e na kauwa a ka poe pope. E hele oukou ma na keena o kela mau hale paahao o na pope, kela Gehena ma ka honua, jela aha pope o kapaia "Inikuisitio," a malaila oukou e ike ai i na iwa a me na lehu o na ekalesia hoole pope, ua kanuia malaila mamua loa aku o Lutera. He hou wale mai o Lutera. Ua ike oukou e na pope o ka Inikuisitio. He aha hookolokolo no ia. Ua hookumuia e Pope Inocent he mau hanera makahiki mamua aku o Lutera. A o ka hana oia Aha "Inikuisitio," e imi, e uhai, e hopu, e hookolokolo, a e pepehi i ka poe hoole pope, i pio loa lakou. A pau keia hana, alaila, ku mau na pope me ka haaheo, me ka hookamani, a me ka hilahila ole, a ninau hoopunipuni mai. "Mahea oukou mamua aku o Lutera?" Me Kaina i pepehi ai i kona kaikaina hewa ole, a huna, alaila ku ae me ha hoopunipuni a me ka hookamani, me ka huna, me ka hoole.

            E na pope, ke hai ia aku nei ia oukou no na hoahanau hoole pope mamua loa aku o Lutera. He oiaio no. Ua paa lakou i kekahi mau kenetuli iloko o na kaulahao a me na apo o ka Pope. Ua manaoia e ka poe i ike o na moolelo o ia mau hana. 50,000,000 ka nui o na ekalesia hoole pope i pepehiia a make mainoino e ka poe pope. Heaha ko lakou hewa i pepehiia? Eia no, ua hoole i ka hoomana i na kii pope. Ua hoole i ka hoomana ia Maria a me na mea e ae i make. Ua hoolaha a heluhelu lakou i ka Baibala. Ua mare wahine na kahuna pule, Ua pule i ke Akua wale no. Oia wale no ko lakou hewa. A o ke koena o ka poe haipule io i make ole i ka Pope mamua aku o Lutera, ua holo loa aku lakou e pee iloko o na awawa o Piedmont, ma ke kumu o na mauna Alepe e pili ana me Farani a me Itaria. Malaila lakou i malamaia ʻ i e like me ka olelo a ke Akua no ka ekalesia ma Hoikeana 12:6, 12.

            "Aole i lanakila mai na ipuka o ka po maluna ona."

            Ua holo aku nei o Kilauea i Hilo i ka Poaha iho nei, o ka mua keia o kona holo hou ana i Hilo mahope iho o kona haalele loa ana ia awa i ka hapa hope 1863, e olioli ana ko ka ua Kanilehua poe keiki hou mai ia Kilauea e maalo hou aku ana ma ka lae o Makahanaloa.

            MARE.

            KEALIILAWAIA-MAHIAI. Ma Honolulu, Iulai 2, mareia e Rev. L.H. Kulika o Kealiilawaia k. me Mahiai w. No Honolulu laua.

            NAUA-KAEHU. Ma Honolulu, Iulai 25, mareia e Rev. L.H. Kulika o Naua k. me Kaehu w. No Apua a me Kapalama laua.

            KAOMEALANI-KAEHU. Ma Honolulu, Iulai 28, mareia e Rev. L.H. Kulika o Kaomealani k. me Kaehu w. No Kamoiliili laua.

            JAMES LONOKAI-MELE. Ma Honolulu, Iulai 31, mareia e Rev. L.H. Kulika o James Lonokai k. no Lahaina, me Mele w. no Pauoa.

            MANAONUI-KEKAHA. Ma Honolulu, Augate 1, mareia e Rev. L.H. Kulika o Manaonui k. me Kekaha w. No Manoa laua.

            MAUI-MARIE. Ma Honolulu, Augate 6, mareia e Rev. L.H. Kulika o Maui k. me Marie w. No Honolulu laua.

            ALI-LEOIKI. Ma Pauoka uka, Augate 1, mareia e Rev. L. Kamika o Ali k. me Leoiki w. No Honolulu laua.

            KANAWAI-PUAIOLE. Ma Honolulu, Iulai 31, mareia e Rev. A. Kaoliko o Kanawai k. me Puaiole w.  No Honolulu laua.

            HELEMANO-KAUALUA. Ma Honolulu, Iulai 31, mareia e Rev. A. Kaoliko o Halemano k. me Kaualua w. No Honolulu laua.

            IOANE-MAKAEHA. Ma Honolulu, Iulai 31, mareia e Rev. A. Kaoliko o Ioane k. me Makaeha w. No Honolulu laua.

            Uu-Kepaa. Ma Waimanalo, Mei 17, mareia e Rev. S. Waiwaiole o Uu k. no Molokai, me Kepaa w. no Waimanalo.

            KINO-HAKALELEPONI KALAMA. Ma Holualoa, Kona Akau, Iulai 14, mareia e Rev. G.W. Pilipo o S.W. Kino k. me Hakaleleponi Kalama w. No Kaphukapu, Napoopoo, Hawaii laua.

            PUAA-NUAOPIO. Ma Pauoa, Iulai 31, mareia e Halemanao o Puaa k. me Nuaopio w. No Honolulu laua.

 

HANAU.

            Iulai 4, ma Kapahukapu, Napoopoo, Kona Hema, Hawaii, hanau Cornell S. @ na S. Kekumano me Mrs. L. Kekumano.

            Iulai 4, ma Halewa, Pauoa, hanau o Kamai w. na Mahoe me Kahili.

 

MAKE.

            Aug. 2, ma Pawai, Pauoa, make o Makaipolani w.

            Iulai 28., ma Kaaloa, Koolaupoko, make o Mauli w.

            Iulai 29, ma Kapauhi, Honolulu, make o Mahuna w.

            Iulai 20, ma Waikolu, Molokai, make o J. Nou.

            Aug. 6, ma Pauoa, Oahu, make o Pi w.

            Iulai 24, ma Punaluu, Koolau, Oahu, make o Ane.

 

Lio Helehewa!

            E IKE AUANEI NA KANAKA A pau a me na haole, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei. Eia ma ku'u lima kahi Lio wahine ulaula helehewa, o ka hao kuni, he hao manamana ano e ma ka uha hema hope, @ ka mea nona keia Lio, e kii koke mai me na dala elua ($2.00) no ka poho o ka mea kapu, a me ke dala hookahi ($1.00) no ka hoolaha ana. Ina e kii ole mai a hala na la he 30, lilo loa keia Lio ia'u. E kuni no wau i ko'u hao ponoi. A.U. KAHUE, Hope o Kawewe.

Hoelo, Maui, Iulai 30, 1866. 243-2t*

                                                                                                                                                                                                           

OLELO HOOLAHA.

            OWAU O UILAMA KIMO, KE PAPA aku nei au ia oukou a pau, mai hoaie oukou i kuu wahine mare, oia

O NAWE,

no ka mea, ua haalele kumu ole mai kela ia'u iloko o na makahiki a pau ekolu a oi ae, a ina hoaie oukou iaia, aole au e hookaa ia aie ona, aia no maluna ma ko oukou poho.

WILLIAM ATKINS.

Onouli, Kono Hema, Hawaii, Iulai 19, 1866. 245-1t*

 

Ma ke Alanui Nuuanu

IAKOBO ESTALL!

Hana Tini a hana Hao Apana.

HANA KAPUAHI HAO!

            KE HAAWI AKU NEI I KE ALOHA I na kanaka o Hawaii nei, no ko lakou launa oluolu ana mai i ka wa i hala, a ke lana nei ka manao e mau mai no ko oukou kipa ana mai. O ka poe e makemake ana e kuai kapuahi hao, a mea pili paha i na @, e kipa mai ia nei mamua o ka hele ana aku i kahi e. 251 3m

 

KAUKA LAPAAU

O

Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.

AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papu, makai iho o ka

Hale Aupuni

Honolulu. 248 1y

 

A.C. Buffum Kona Inoa Aia no kona hale kauka ma ko na hale iloko o ALDRICH HALE ma Alanui Papu, Honolulu.

 

LOLE HOU! LOLE HOU!!

Ua loaa mai nei i ka mea Nona ka inoa malalo @.

KAPENA @.

Hilo, Aug. 4, 1866. 244 4ts

 

OLELO HOOLAHA!

E na makamaka a me na malihiui o

na wahi e mai!

EIA AU MA KUU KEENA HANA ma ALANUI PAPU, makai iho o ka Hale @.

ROBAKA ANARU. ROBERT. W. ANDREWS.

Honolulu, Iulai 14, 1866. 241 2m

 

OLELO HOOLAHA.

OWAU O POAHI WAHINE MARE

A KALUAHINE,

ke kauoha aku nei au ia oukou, @.

Mrs. POAHI.

Waiahole, Koolaupoko, Oahu. Iulai 15, 1866. 242

 

J. W. KEAWEHUNAHALA

LOIO! LOIO!!

O KA POE MAKEMAKE I LOIO E KOkua ma ka Hoopai ana, a pule ina ma ke Kanawai imua o o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni, e @ koke @ mea nona ka loaa e kau ae la maluna; a e loaa @ oia ma @ Hale noho i

KIKIHALE,

me uka o kahi o J. KAHAI Esq., a i ole ia e @ no ma ka Hale Hookolokolo i Honolulu, Oahu.

            Honolulu, Feb. 9, 1866                       219-1y

 

HALEKUAI PULUPULU!UA MAKAUKAU AU E KUAI mai i ka Palapala Ha@

            Ki Ailana Helu 1.  Waeia a me na lua.

            Georgia, Helu 2.  Waeia a me na lua.

            A e haawi aku no ka i ke kumukuai i oi aku

                                                H. M. WHITENY

            Honolulu, Mei 5, 1866                                    201 6m

 

LOLE HOU, LOLE HOU!

            UA LOAA MAI I KA MEA NONA ka inoa maluna mai e ka moku D.C. Murray, he mau Kamaa Buti a me na Kamaa maoli i wae ia mamuli o @. Penei:

Na Kamaa Buti, he bipi Farani maikai loa i papakahi ia a papalua ka ili o @, i kupono i na Keonimana.

Na Kamaa Buti kupono no ko kuaaina noho ana.

Na Kamaa Laholio o ka aoao - Na Kamaa ili bipi keiki me ka laholio ma ka aoao o kela ano keia ano - O na Kaman Buti o kamalii i oi ae ka maikai mamua oo na hale e ae. Na Kamaa wahine laholio ma ka aoao o kela ano keia ano. A he mau ano e ae o na Kamaa maoli a me na Kamaa Buti i kupono i na Kaikamahine a me na keiki, i oi ae ke emi i kona hale kuai e ae ma ke Kaona nei.

            O na ano lole @ a pau. Na kakini wahine a me na hana. Na kalepa eleele he nui wale. Na kukainalo a me ke keokeo paina. Na ano lole hulu hipa o kela ano keia ano. Na kaleko ano hou. Na pelu huluhulu. Na kihei lilina. Nale pale uluna lilina. Ke ano lilina keokeo maikai loa. Na palule keokeo maikai o kane. Na palule ka lilina o kane. O kela ano keia ano tawele. Na hainaka lilina o kane. Na palule, palemai a me na plaemai wawae. Kihei hulu hipa papamu wahine ano maikai. Na mamala kilika.

            He nui wale na

KOHEOHEO,

            LOLE WAWAE.

                        PULIKI O NA ANO A PAU.

                                    KAAWE & PAKI MAKIKA,

                                                UHIMOE KEOKEO.

                                                            LOPI KEOKEO MAIKAI.

                                                                        PEPA HAHAI.

                                                                                    KAHI ELEELE.

                                                                                                BARAKI POO.

HAINAKA KILIKA KEOKEO, a o na ano e ae,

            BARAKI NIHO,

                        LIHILIHI,

                                    PIHI PA no ka palulu,

                                                LIPINE PAPALE,

                                                            PEAHI,

A me na mea e ae he nui wale o kela ano keia ano.

M. McINERNY

Alanui Maunakea a me Beritania, Honolulu, July 28, 1866. 244 2m

 

Halekuai Mea ai! Halekuai Mea ai!

Ma ka Hale Unihiepa ma Alanui Papa.

            UA HOOMAIKAI IHO NEI KA mea nona ka inoa malalo iho i ke Kulana o kona HALEKUAI MEA AI, oia hoi, no ka hookipa ana mai i na kanaka ma @ kalepa ana, a o kona iini hoi, o ka hoolako mau i na mea maikai loa a pau e makemake ia ana. OIA HOI KEIA MALALO IHO:

AILA,

            PALAOA,

                        PALENA.

                                    KOPAA,

                                                PALENA LIILII,

                                                            LAIKI,

                                                                        PIA,

KOLU HOOLUU LOLE,

            KAMANO

                        UWIKI KUKUI,

                                    MEA ONO,

                                                KULINA,

                                                            BALE,

ILI PALAOA AI A KA LIO, &c.

Elua ana mau Kakauolelo i makaukau no ke kuai aku me na makamaka, mai ka hora 5 o ke kakahiaka a hiki i ka hora 7 o ke ahiahi.

            Ms. KAKAI (A.D. CARTWRIGHT)           

Honolulu. 283 6m