Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 33, 18 August 1866 — Page 4
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
To The Woods away.
Gol den Censer - 118.
HE MELE AHAAINA.
1 I ka pa, i ka pa mao, i ka pa, i ka pa mao,
I ka pa mao, naue ae kakou,
Ma kahi ahaaina,
Hookani ae, a e o maikai,
A lele e na manu.
Hui. Hu ro, huro.
Huro, hu ro na ka pa maikai,
Huro no ka wai kakahe,
Hookani ae, a e o maikai,
Na kamalii hauoli,
I ka pa, i ka pa mao, mao, i ka pa, i ka pa mao, mao,
I ka pa mao, i ka pa mao, mao, mao, mao,
I ka pa, i ka pa mao, mao, i ka pa, i ka pa mao, mao,
I ka pa mao, i ka pa mao, mao, mao, mao,
2 I ka pa, i ka pa mao, i ka pa, i ka pa mao,
I ka pa mao, naue ae kakou,
Ke kau ka la maluna,
Na pua maikai ke aala'e,
A ke kani nei na manu.
Hui. Huro, hu ro, (a pela aku.)
3 I ka pa, i ka pa mao, i ka pa, i ka pa mao,
Ma ke Kaona no, ma ke kula pu,
Ke ulu nei na mala,
A kahe ae na kahawai,
A mele pu na manu.
Hui. Huro, hu ro, (a pela aku.)
4 I ka pa, i ka pa mao, i ka pa, i ka pa mao,
I ka pa mao, naue ae kakou,
Na kumu, na haumana,
Paina no, a e oli pu,
Ma keia ahaaina. HAWAII.
Ola a make ana o ke Kama Alii.
O oe keoi kumu honua Kalani Owaia,
O ka manu kaha i ka leleio Kalani,
Lele io io io-iomoa na loaa i ke Omalani,
A ka'u Lani, Lani a Kaikilani alii,
A ke Alii o Kalanilani hanau,
Hanaua iloko keaka o Lonokapu,
O ke kaka lenalena io io lena la,
O ke kikoo o peleilena ke kapu,
O Keawe o Lule, o Hailuli, o Luli o Hiwa,
O Hai-pukolokolo Kalani he alii,
O ke alii oe o ke aloha akahi,
Akahi au o ike aku o oe i-e la-e.
O oe ie laa kukona mak'o ae mak'o pau,
Na mak'o pau Kulaekini, na Kulaekini Kuholani Lehiakana,
Oia o Kualehia, o Kanaloapulehu Kalani,
Na Puelu nei alii; na Puelu nui hana ole,
Na ka hana ole o Puelu, oia o pihe a Puelu,
Nana mai Lono-nui, Lonokukohana,
O ka uila ka pele ia Kauila,
Noho ia Kalani Kukuma, hanau ka Haku ma Kailua,
O ka liuliu kai eh'o welewelenia,
O ka niniu-eueu kaa ka lolo nei,
O Kalanikupuapaikalaninui,
Ohi lani ei-a, eia ua'loha nei i luhi a-i,
I pau ai kuu aho i ka uwe a-na,
Kuu kei-ki, kuu keiki hoi-e.
NAI E ANA MA LAHAINA.
I ka A. D. 1841, he Ahaolelo ma Luaehu o ke aupuni Hawaii, hului pau ia na keiki nui o ua Kula Alii nei a me na kaikamahine nui, a o ua keiki nei ka mea uuku ma ia huakai a me na kumu, a ua hoonoho ia lakou ma Kuloloia hale ma Wainee, ma ka aoao akau o ka pa Halepule ma ia wahi.
A e like me ka mea kupono i ka noho oluolu ana o na keiki malaila, pela iho la ka noho ana malaila a pau ka Ahaolelo. A ma ia noho ana hoi la, aia he mea mau ka hana ia no na keiki ke kowali i mea lele no lakou maloko o ka lanai lau niu, e pili ana mawaho aku o ka puka komo o ua Kuloloia hale nei ke kowali e lele ai. A ina e lele oia ma ia mea, alaila, e mele no ia i kona wa lele koali ana, ma na mele haole ana e lohe ai, a no kona maa i ka lohe ma ia mau mea i hana ai oia pela i na wa lele kowali me ka hilahila ole.
I kekahi wa nae e lele koali ana oia, a oi ai ua hiki ae malaila o Kauikeaouli ma, a e hoolohe ana i ka ia nei oli ana maluna o ke kowali e lele ana, pane ae la kela, (Kauikeaouli) "Kaikamahine leo nui ka hoi keia, a e ane like ana no paha me kahi makuahine ka leo nui." A mai i ae no hoi oe a hilahila iho la, no ka mea, ua maa no, pela ka nana'ku.
I ka pau ana o ka Ahaolelo, pela makou i hoopau ai i ka noho ana ilaila, a o Honolulu no kahi noho a hiki wale i kekahi wa mai, oiai oia ua hiki ae i na makahiki 6 a e 7 paha.
HO-AO ANA I KA HOLO LIO.
I ka pau ana o ka aina-kakahiaka o kekahi la, kau ae la maua ma na lio, a haele malie mai la mai ka hale kula mai, a ua hoopaa au i ke kaula punuku mai ko ia la lio mai a kuu lima, pela kau haele malie ana a kula o Kahua, me ke ao ana ia ia la penei, a pela aku na ano a pau o ka holo ana o ka lio, a pela maua i hoi mai ai a ka hale pohaku o Kikaha ma mauka iho, puiwa ko'u lio no ke kaula a'u e paa'na, no ia mea, haalele koke ae la au ia mea mai ko'u lima'e, a uhu mai la ka lio ia maua, a pela au e haalele ai iaia mai ona mai la, a kahi i kualilii mai ai ka ka lio mau hana, huli ae la a imi aku i kahi a'u i haalele aku ai iaia la, a loaa aku e amo ia mai ana ma ka hokua o kekahi mea, a e uwe mai ana kela me ka poino ole no nae ona, a papa ae la au i ka uwe mai; pela i hoopau ai kela ia mea, a hiki ana maua i ka hale, a lilo iho la ia i mea hou no ia kakahiaka.
HAALELE HOU ANA I UA KEIKI NEI A ME NA KEIKI A PAU A ME NA KUMU.
I ka A. D. 1843, ua lohe mua ia he haunaele nui ma Kau, ua kaua a ua kaua mai, mawaena o na aoao elua, o ke Kalavina a me Pope ma kekahi la hana aupuni, pela ke aupuni i hoouna'i ia'u e hele malaila, ma ka moku mua e holo ana ma Hilo, i ka malama mua o ia makahiki. A i ka hiki ana ilaila, a me ka hooponopono ana, ua pau kahiko no ia haunaele, a o ka mea i eha a me ka mea nana ka eha, ua hooponopono kau like ia no ia wa imua o'u, a ua pau loa kahi koena opalapala inoino i koe, a e huli mai ana na mea o laila i ka pono o ko kakou Haku Iesu, a e hele a huakai ana na wahine o ia Apana i Kau komohana, a pela ko ke komohana i Kau hikina, wahi mai a lakou i kela a me keia hebedoma, a ua hui oluolu au me ia huakai wahine i ka hele pu ana a kahi e hoomoana'i, ma na buke Baibala lakou e nana like ai ma na pauku a kela a me keia mea e heluhelu mai ana. A ua hui pu mai me a'u kekahi kamaaina o kela wahi, e hahai pu ma keia huakai, no kona ike paka ana i ko'u wahi helehelena, a ua kuhi oia he kanaka nui au wahi mai ana. A ma Kahuku au i haalele ai ia lakou a pau, me ka hui aloha hope a hoi aku lakou. Kokua lokomaikai ia mai au eia mau wahine me ko Kapalilua a hiki wale au ma Kahakuwai, o Kainaliu ka inoa nui, malaila o Kuakini i ke kanu kope, ma Kona Akau.
EKOLU MAU MEA NUI O NEI HUAKAI.
O ke aloha nui launa ole i loohia mai ia'u no ka Moi a me ke Kuhina Nui, oiai ua ku aku makou ma Lahaina i ka ho ra 4 o ke ahiahi, o ke kolu paha ia o ko makou mau la maanei aku. Kupu mai la ua mea nui nei o ke aloha, a ku ana me he pali la, nolaila aole mea nana e hoonana e pau ai la hoi, a no ka hoopanee o ka holo a kekahi la'e, o ka makaukau koke no ia o na kamaa okohola ma na kapuwai, me na palapala aupuni ma na pakeke, kau ana i ka waapa, a pae ana iuka, ua hala'e ka hora 4, a luana iki ana me na hoa'loha o ia Kaona, e hai ana i na kumu o ko'u manao hele ma Wailuku ia wa, aka, kau-a mai na hoa a loaa mai ka lio, a no keia mea, hala hou ka hora a me ka hapa, a no ia mea, pau ka manao kali no ka lio malaila, e aho no na ka lio no e imi ae a kahi e loaa'i. Pela ka haalele ana ia laua la, a poeleele ana i Waianuukole, aole halawai lio mahope ae.
Pela ae la ka hele hookahi ana ia kaha mehameha anoano kanaka ole mahope ae a mamua mai la hoi ia po, a hiki ana i Papalaau, e puka mai ana ka mahina, a iho iho la i ka punawai, ekolu a eha paha pi ana i ka lima i ka wai, a kuu iho la ka nae, hano aku la hele a pii ana i ka pali o Manawainui, Aalaloloa, a iho ana ma ka Maalaea, a hiki ana i Waikapu, loaa ka lio ilaila, hoao ae la, aohe hiki wawe, no ka mea, ua oi na kapuwai elua i na mea eha, pela ka haalele ana iaia a hiki ana i Owa i ko Ka Moi wahi, hora elua ia, waiho aku la i na palapala ma ka lima o na kiai poo, huli ae la a moe i kahi o ke Kuhina Nui ia mau hora pokole.
He mama'ku he mama mai ka olelo no ke ao ana'e, a pau ka paina ana, alaila, iho pu ae la maua me ke Kuhina Nui i kahi o Ka Moi, a halawai oluolu ana me lakou, o ka mama no hoi ka lakou wa mai, a no ka nui o ke aloha e hoeo mai ana a ku me he pali la ka'u aku hoi ia. Luana oluolu ana me lakou he wa pokole no, a e kamailio ana no ka noho ana o na keiki, oia mau no wahi a'u, kamailio no ko'u hele ma Hawaii, "A ka wa hea?" "A keia po no wahi a ke Kapena Nahinu." "O Paalua ko oukou moku?" "Ae, o ka'u ia, " Ahea hoi oe?" "A keia ahiahi, hora 3 paha, maua o Kanuha, a Kamaalaea kau aku ma ka waapa," "E ike auanei oe ia Hawaii a puni." O kekahi hapa paha ona ka'u e hehi ana.
Iloko o keia mau kamailio oluolu ana, pau ae la ke kunahihi a uluku ana o ua aloha lipolipo nei, a i na paha he aloha ino, i na no paha ua lele no i ka pali, no ka mea, aohe pali i ka mea o ke aloha, pela no kahi loihi, ua pokole wale no, a pela no paha ka make, e lilo ana ia i mea ole. A pela no kakou i ike aku ai i ka poe i hoohuiia ma ke ano ino, ua make no no ke aloha. Iloko o keia luana ana, haawi aku la ke aloha hope ia lakou la, Ka Moi, Moiwahine, Keoniana a me Alapai, ku mai la maua a hoi mai a ko ke Kuhina Nui wahi, luana iho la me lakou mamua o ko maua o Konuha haalele ana'ku ia wahi, o kau wahi kamailio iki ana ia wa, no kau kauoha ole ae ia Kapono i lio no'u, ia'u ma Lahaina, wahi a ke Kuhina Nui, aole no i komo mai ia mea ia wa i ko'u manao, no ka piha o ko'u poo i ka manao e hiki ana no au io laua nei ma o'u iho.
A ia makou e wa wale ana i o ia nei na kamailio ana, maalo ana o Kanuha ma na lio, pela'e hoi au i haawi ae ai i nei mea nui o ke aloha i ke Kuhina Nui a me kona mau hoa, kau ana ma ko'u lio a haele pu mai la me ia la, a iho mai ana i Kamaalaea. Oiai oia pu mai ma ua moku hookahi nei o makou mai nei aku, a ma ka waapa ae kona holo ana a hiki i kahi a maua e-u iho nei, a o ka hora 4 kona wa i hiki ae ai ma Wailuku, e moe ana au.
Hiki ana maua i kai a kau ana ma ka waapa, pela ka hoi ana ma Lahaina a kau ana i ka moku, aia hoi, ua makaukau no ka haalele ia wahi. A oiai ua lawe aku la ka la ma Lehua, a ua ko mai ke ano poeleele ia makou, a huli aku la na pea heke ua o Alakai ia makou haele ana ia po, pau ke kamailio ana no ke aloha iuiu.
HE MAU PILIKIA MA KA MOANA MA KEIA HUAKAI HELE.
I ko makou komo ana mawaena o Molokini a me Kahoolawe ia po, maluna pono ae makou o Kanapou, hookahi paha mile me ka hapa, moku ka pea ihu o makou, pihoihoi ae la o Kapena Nahinu, a kena i ka malamamoku ona a me Keoniholo e hooponopono koke ia mea, alaila, mahaoi ae la au a paa ana i ka hoe, oiai aohe kanaka oia mea, a kahea koke ae la au e hoalualu loa aku ka menekiki, paa'e la au i ke kuau o ka hoe iluna ma ko'u aoao hema, a no ka mea, na ka mahaoi no hoi ka loaa e like la hoi me ka popoki ka miki i kana.
I mai ua Nahinu nei, "E ili paha auanei kakou," he hoole hoi ka'u i ka ia la, me ka i aku, "Ina e poho pono keia mau pea a holo ka moku pau ka pilikia, ka'ku la i ka holo e kupono ana ka ihu o ka moku i ka lae malalo o makou, oiai aole i paa pono ka pea ihu," i mai ke Kapena, E kau paha auanei kakou i ka lae, hoole au me ka i aku, Aia a holo ka moku, he mea ia e haalele kaawale loa ae ai kakou i ua lae la.
A ia maua nae hoi e kamailio ana pela, kau ana ia laua la ka pea ihu iluna, a no ia mea, hooholo koke ia mai na waiu o ua mau pea nei e like me ka mea kupono, a no ia mea, o-i-o-i ae la ka ihu o ka moku e haalele ana i ua lae la e like me ka'u ia ia la, no ka mea, ua holo maoli ka moku, a pela i akaiki ai ua Kapena nei i kona pomaikai.
Paa iho la ka manao o ua Kapena nei e hoopii no pela ka holo ana a komo i Kawaihae ia po, wahi ana, ke like ka manao o ka makani me kona, wahi a'u. A no ka pau ana o keia pilikia, waiho ae la i ka hoe ma ka lima o kekahi kahu-moku.
I ke koke ana iwaenakonu o ka po, ala mai ana na mahamaha o ka ino, ea mai ana na hulu a-i a ka makani, aole o kanamai, kawahawaha ana na ale, a uhi ana i ka moku, ia hemo ana'ku a makou mai ka aina'ku. A mau a mau mai ana ka ale iluna o na ohua a me na ee moku. A no keia mea, mahaoi hou no, i ae la, Aole pono kakou ke hoomau aku ka holo ana me keia ano, o pau na ohua i ka opili, no ka mea, he malama ino keia, a aia'e a Feb. la, pau ka hooilo, e akakuu iho na pea, a e ka'e i ka holo ka moku, ma e hala ia kakou na hora 2 a 3 paha, loaa no ia kakou ka pohu, lana ana malaila a ao ae hina mai ka eka, a na ia makani e lawe ae kakou a komo ana i Kawaihae, a malaila ae e pili loko ana, a pela aku. Lilo ae la keia mau haina imua o na mea a pau, pela i hookoia ai keia mau mea. O ka lele io ae la no ia a kau ana i Kawaihoa me he mea i hooponopono ia la.
Aole no hoi e ole ia mea, loaa ana ka pohu, akaiki ana na ee moku, a ao ana ia hapa po i ka pohu, a puka ana ka la, kaulai na mea pulu, mai mua a hope, aole no hoi i liuliu pa ana ka eka makai mai, huli na pea holo ana ma ka hikina, a i ka aui ana'e o ka la, komo ana iloko o Kawaihae, a e pili loko ana malaila ae a poeleele ana i Kaauhau, oiai e pili loko ana no, no ka mea, huli mai la ka makani nahenahe me he kehau la mai ka aina mai, a hiki wale i ke aumoe ko makou nanea ana, hoi ana au e moe ilalo.
Pilikia hou. A iloko o ka hiamoe, lohe ana i ka leo make no Puamana, Mamamake kakou e! a no ka mea, ua poi ia iho la ka moku e kekahi ale nui a piha luna i ke kai, ku ana au iluna, a ike a'e la i na puka palekai e hamama ana i pau koke aku ke kai, a nana ae la ua pau na pea i ke kuu ia ilalo, holo kiki ae la au a loaa ka malamamoku, kena ana e pauma, a ninau ana i ko waena poe i ka wai, aohe wai wahi a lakou mai a me ka malamamoku. Pau ae la ka manao pihoihoi ana, a oiai hoi ua kualilii ae ka makani, a o ka ihu hoi o ka moku i ka nana iho aia i Maui, hooponopono koke ae la ka malamamoku i na pea, no ka mea, o kana wati ia, a pau i ka pono, lilo hou ia'u ka hoe, a loaa ka holo o ka moku, hoohuli ia ka moku e like me kona wahi e holo nei, a me he la ua hala ka lae o Neue ia makou malalo e holo nei i ka nana aku, a i ke ao ana ae e waiho pono mai ana o Pololu. A he mea olioli hoi ia i na ee moku, a aui ae ka la, lana ana i Waipio.
LOAA HOU ANA I KA INO NUI.
Ia makou e lana ana, ike au i na lala hala me kona mau lau, a manao iho la au, ua wai nui ka paha uka, lau hoe aku la me na hoe loloa o ka moku makou a ahiahi lana ana iwaho o Honokaape, o Kukuihaele ka iluna a me kona honua, a poeleele wale makou malaila, a nana aku i ke ahi nui e a mai ana iluna o ua mau aina la, a me ke ahi o Mokuaweoweo e wena mai ana maluna o Maunakea. Pa mai ana kahi makani ma Hilo pono mai, manao like makou i na e mao maikai mai ana a ao keia po, alaila o ko makou komo no ia i Hilo i ke ahiahi ae, alaila hoohuliia ae la ka moku e hoopii ana iwaho.
A i loa no a huli pono iwaho ka ihu o ka moku, e hao mai ana ke kiuwai koeula i ka mea o ka makani, kahea koke ke Kapena e kuu loa na pea a pau ilalo, a oiai e kuu ana ia mau mea, pane koke hoi au. Ua hewa paha ia manao o ke Kapena, elua mea e loohia mai ana ia kakou, o ka hai o na kia, a o ka naha o ka moku, i ka huli ino loa i kela me keia aoao ke loaa ole ka mea nana e hoolulu. A pehea ka pono? wahi a ke Kapena. E liia na li a pau loa, a o ke koena o ia mau mea, e kau hou iluna i hoolulu no kakou, i ka wa a ka ale e hoohuli mai ana i ka moku a huli hou aka ilaila, alaila, na ka makani e pa mau mai ana i na pea, alaila, waiho maikai no ka moku pela. A pela no hoi i lilo ai i pono i ka manao o ke Kapena keia mea, a ua hana ia no pela, a o ka hoe hoi, hoopaa loa ia ilalo.
Alaila hoihoi ia na ohua a pau e noho ana maluna ilalo o ke Kapena, lilo pu ae la au a me Kanuha a me Puamana i mau hoa luina no ka moku, aohe moe a ao ia po, nana aku oe papa paakai ka moana i ka mea o ke keokeo, aole no hoi e hiki ke nana'e ma ka aoao maluna o ka moku, i ka mea o ka ikaika o ka makani, a me he la o ka hana a na kamana e wawahi mai ana, ka ka mea o ka ikaika o na ale, a mai i ae no hoi oe he wahi poino ae o ka moku, i ka mea o ka paa o ka Kimo ma hana ana.
A mamua o ke ao ana e, ua hai mua mai ke Kapena i kona manao, aole e hoohuliia i ka aina ka moku a ka ho ra 8, i mea e maopopo ai ke ano o ka makani, ina ua ane kualilii mai alaila hoohuli ka moku, pela ia i hoi ai e moe; aka, i ka wa no a ka la ipuka mai ai, o ke kii koke no hoi ko Puamana a wehe mai ana i na kaula i hauhoa ia ai ka hoe. Waiho malie oe i na mea a ala mai ke Kapena, e like me kana kauoha, a no ka mea, ua lohe pu no kakou, wahi a'u ia ia la, a mai i ae no hoi oe a e lohe mai ana kela, eia ka ia la i mai, Aole, ua maikai hoi ka makani, pehea ka ke Kapena kauoha i kou manao? Ka'u ia, ala mai paha ia e haele ana kakou iloko, ka ia la mai hoi ia, pau ka'u pono i ka ia la pono. A ma ko'u manao iho, aohe pono o kana.
O ko ia la apa mai la no ia a kaa-lalo ana ka moku a huli ana hoi ka ihu o ka moku i Hilo ponoi, oiai no hoi au e nana aku ana i ka aina. A he lohe ana nae hoi ka'u i ko ua oia la leo, Mamamake kakou e! i alawa ae ka hana, malu ana ka ale maluna o makou, oi koke ole mai, a mau hou iho ana ua ale maluna o kela i ka'u nana aku, a ua lilo ka hapalua o na kia ia laua la mai ka moku ae. Alaila komo koke mai la iloko o'u ka manao e make ana makou. A aia hoi ke Kapena a me na mea e ae iloko o ka moku, no ka lohe ana i ka ia la kahea, e manao ia e puka koke iluna o ka papa hele, aole e hiki wawe, no ka pilikia i ka puka, e ake ana e puka ia poe poo.
Aka, haka pono ae la ko'u mau maka i ka ka ale hana mai ia makou, ike ae la au i ka aui ana ae a na kia a me ka moku i ka aoao akau, oiai ua hiki ke kumu o ka ale ia makou, oiai e akoako ana ua mau ale nei e poi ae maluna o ka moku, ike aku la au i ka aui hou ana o ka moku i ka aoao hema, hele ana ka ale me kona hua ma kela aoao o ka moku mai mua a hope, piha pu luna i ke kai, a i alawa ae ka hana ma ko'u aoao akau, aia hoi kekahi ee moku ua haule aku mawaho o ka pale kai, i paa nae i ke kaula pulumikai e moe ana ma ia aoao, ua komo nae kela mawaena o laua, a paa hoi ia'u na lima o ia la a komo hou ana iloko o ka moku, hiki hoi ke Kapena, lilo ia ia ka hoe, a haawi mai la ia'u, o ka hoi iho la no ia i Mahukona, olo ka pihe uwe a kahi poe, a o ka pule hoi ka kahi poe, a he mau iho la ia hiki ana ma Hilo.
KAKALI ANA MA KONA NO KA MOKU.
I mai Kuakini, kupanaha maoli keia mau la i ka moku ole, heaha ko Oahu hana? Heaha hoi, wahi a'u. A i ko makou hiki ana ma Kailua mai Kahakuwai mai, a he mau la elua a ekolu paha, ku ana Victoria moku, me kona hae Beritania, a o Poki a me kahi haole, he malamamoku no Carysfort me ka laua mau hana o ke kau i ka hae e, kani na pu he 21, iho ana ka hae mua ilalo me he kanaka make la. Akahi no au a hoomanao ae i ua aloha la no keia mea.
Na ke Aupuni.
HE KANAWAI
E HOOMAOPOPO AI I KA OIHANA O KA LOIO AUPUNI.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. O ka Loio Aupuni i hookohuia mamuli o ka Pauku 42 o ke Kumukanawai, e hele kino mai oia ma ka aoao o ke Aupuni, a i ole ia, ma o kona hope ma na Aha Kakau a pau o keia Aupuni ma na hihia Ka raima a Kivila paha, na hihia hoi i komo malaila ke kuleana o ka Moi, a o ke Aupuni paha; a pela no hoi e hele ae oia ma na Aha Hoomalu a me na Aha Apana, ke noi ia mai pela e ka Ilamuku, a o kekahi paha o na makai nui o kela a me keia Mokupuni.
PAUKU 2. E makaala, a e mikiala hoi ka Loio Aupuni ma ka hoomaopopo ana i ka poe a pau i kue i na kanawai o ke Aupuni, a e hoopii ikaika oia i ua poe la. Nana no e hooko i na palapala hoopaa i hanaia no ka pono o ke Aupuni, i waihoia hoi ma kona lima e ka poe e malama ana ia mau palapala malalo o ke kanawai; a nana no hoi e hoopii ikaika i kela mea keia mea i hoopilikia i kekahi alanui, nuku awa, awa ku moku, uapo, a wahi e ae paha i noa no ka lehulehu, a i kekahi muliwai, a auwai paha o ka lehulehu, a e hoopii no hoi i ka poe e komo hewa ana, a e hoopoho ana ma na aina aupuni.
PAUKU 3. I na manawa a pau, ina e noi ia mai ua Loio Aupuni la e na Kuhina, na Kiaaina, ka Ilamuku, e na Makai Nui, na Luna Dute, na Lunakanawai, a me na Luna e ae o ke aupuni, e kokua aku, a e ao aku ia lakou me ka uku ole, i mea e hooko pono ai ko lakou mau Oihana.
PAUKU 4. Nana no e kokua me ka uku ole i na kanaka ilihune o ka Moi i hoopilikia waleia, i mea e loaa'i ko lakou pono, malalo o na kanawai; aole nae e kokua wale ia pela, aia a kauohaia e ka Moi, a o kekahi o na Kahina a Kiaaina paha o ka Moi.
PAUKU 5. Aole nae e loaa i ka Loio Aupuni i kekahi uku, a makana paha no kona hapai ana i kekahi hihia a hana e ae paha i kupono i kona Oihana Loio Aupuni; aole hoi e hiki ia ia ke hapai ma ke ano Loio, no kela a me keia aoao i kekahi hihia Ki vila, ke kupono kela hihia i kona Oihana Aupuni.
PAUKU 6. E hoike oia i ke Kuhina Waiwai i kela hapaha keia hapaha makahiki, i na loaa a pau o kela ano keia ano, mamuli o kana Oihana.
PAUKU 7. E wehewehe oia i na ninau kanawai a pau i waihoia imua ona e ka Moi, ka Hale Ahaolelo, a o kekahi o na poo Oihana Aupuni paha.
PAUKU 8. E ukuia ka Loio Aupuni, e like me ka mea a ka Ahaolelo i hooholo ai, i kela mahina keia mahina e uku like ai mailoko ae o ka Waihona o ke Aupuni, a o kona uku pau no ia.
PAUKU 9. E hiki no i ka Loio Aupuni ke koho i mau hope nona i hookahi ma kela a me keia Apana Hookolokolo, ke manaoia he kupono no ka pomaikai o ke Aupuni, a maluna o ua Loio Aupuni nei ka hihia, a me ka hewa o ka lakou hana ana.
PAUKU 10. O na hana a pau i haawiia e na kanawai e noho nei maluna o na Loio Apana, ma keia, ua hoihoiia, a ua kauia maluna o ka Loio Aupuni, a o ka Mokuna 23 o ke Kanawai Ki vila, mai ka Pauku 1080 a hiki i ka 1095, a me ke kanawai i kapaia "He kanawai e hoonohoia'i he Loio no ke Aupuni" i hooholoia ma ka la 30 o Iune, M. H. 1862, ua hoopau ia.
Ua aponoia i keia la 27 o Iulai, M. H. 1866. KAMEHAMEHA R.
HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I KE KANAWAI E PILI ANA I NA KOMISINA NO NA PALENA AINA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. O ka manawa i oleloia no ka hoomau ana o na Komi sina Palena Aina i hoonohonohoia mamuli o ke kanawai i aponoia ma ka la 23 o Augate, M. H. 1862, ua hooloihiia, a ma keia, ke hooloihiia aku nei a hiki i ka la 23 o Augate, M. H. 1872.
PAUKU 2. Mai ka la aku e hooholoia ai o keia kanawai o ka Hoa Lunakanawai mua o ka Aha Kiekie oia ke panihakahaka, a ma keia, ke hookohuia nei oia hookahi ke Komisina no na palena aina, ma kahi o na Komisina e ae a pau i hoonohonohoia mamuli o ke kanawai o ka la 23 o Augate, M. H. 1862; a o na mana a me na hana a pau i haawiia'ku maluna o na Komisina i olelo mua ia mamuli o ua kanawai ia, ke hooiliia aku nei maluna o ke Komisina e hookohuia nei.
PAUKU 3. O ka manawa i aeia i na poe nona na Ahupuaa a me na Ili aina no ka waiho ana mai i ka lakou mau palapala hoopii e hooholoia na palena o ko lakou mau aina, a e hooiaioia e ke Komisina no na palena aina e hooloihiia, a ma keia, ua hooloihiia a hiki i ka la 23 o Augate, M. H. 1870.
PAUKU 4. O ka mea nona kekahi Ahupuaa, a Ili aina paha i komo mai malalo o ke kanawai, e hoonohonoho ana i na Komi sina sina no na palena aina, i waiho ole mai i ka palapala hoopii kupono me ke Komisina mamua ae o ka la 23 o Augate, M. H. 1870, alaila, e hiki no ua mea aina la ke kikooia aku e ke Komitina mamuli o ke koi ana mai a ke Kuhina Kalaiaina o ka Moi, a o ka Loio Kuhina paha, a e ku no i ke kanawai i ua Komisina la ke hooponopono, hooholo, a hooiaio i na palena o ua Ahupuaa nei i oleloia, a Ili aina paha, a o ka mea nona ua Ahupuaa la a Ili aina paha, e hooukuia no i na koina papalua i hoopai no kona hiki ole ana mai.
PAUKU 5. O na palapala hoopii a pau e waiho nei me na Komisina i hookohuia malalo o ke kanawai o ka la 23 o Au gate, M. H. 1862, a o na buke moolelo a pau e waiho nei me lakou mahope iho o ka hooholoia ana o keia kanawai, e hoihoiia ae e lakou i ke Komisina hookahi e hookohuia nei.
PAUKU 6. Ina kekahi mea e hoohalahala i ka olelo hooholo a ke Komi sina e hookohuia nei, e hiki no ia ia ke hoopii hou malaila aku a i ka Aha Kiekie ma ka Baneo; eia nae hoi, aia a waiho e ia aku ka olelo hoopii i ke Komisina maloko o na la he Kanaono mahope iho o kona hoopuka ana i kana olelo hooholo.
PAUKU 7. E loaa no i ua Komisina nei na dala he Umi no kela la keia la ana e hana ai ma ka hooponopono ana i na palena aina, elua dala no kela a me keia palapala hooiaio i haawiia, a he kanalima kene ta no kela a me keia haneri huaolelo maloko o na olelo hoakaka o ua palapala hooiaio la, a he iwakalua kumamalima keneta no kela a me keia haneri huaolelo i kakauia o ka olelo a na hoike.
PAUKU 8. E lilo keia i kanawai mai ka la aku o kona hooholoia ana.
Ua aponoia i keia la 27 o Iulai, M. H. 1866. KAMEHAMEHA R.
HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I KE KANAWAI NO KE KOHO ANA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. E hoololiia, a ma keia ua hoololiia ka Pauku 781 o ke Kanawai Ki vila ma ke kapae ana i ka huaolelo "Ianuari" ma ua Pauku la, a e hookomo ana ma kona wahi i ka huaolelo "Feberuali," a penei ka heluhelu ana o ua Pauku nei: Pauku 781 "E hanaia ke koho ana i ka Poeikohoia e na Makaainana e noho maloko o ka Ahaolelo, ma na apana a pau o ke Aupuni, ma ka Monede mua o Feberuali i kela makahiki alua keia makahiki alua, ma na wahi a ke Kuhina Kalaiaina i kuhikuhi aku ai i kela manawa keia manawa, a nana no e hoolaha aku i kanakolu la mamua o ke koho ana.
PAUKU 2. E lilo keia i kanawai mai kona la e hooholoia'i.
Ua aponoia i keia la 27 o Iulai, M. H. 1866. KAMEHAMEHA R.
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER. - Makawao, Maui. J. D. HAVEKOST.- Wailuku, Maui C. H. WETMORE. - Hilo, Hawaii. J. W. SMITH. - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka moi wahine,a me na mea like.
Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi. ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau aau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia. HE KUHA KOKO ANEI KOU? HE KUNU ANEI KOU? HE EHA ANEI KOU KANIA-I? HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE, e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau. NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA, MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU, KA MAI O KA ILI, KOKO INO, MAI NALULU, PAA O KA LEPO, MAI KUNA, MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, ina mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO. 214-1y.