Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 34, 25 August 1866 — Kumumanao. [ARTICLE]

Kumumanao.

j " 0 K'A OIK.WA LIWAkWHIKO V.A KA BAIBALA, ■ HKAHA KONA iNO ? " | K huli mua Kakou ma ke Kauohn Kahiko. ! Malaila, ua olelo j)ine ini'ia na Lunakahi- | ko o ka Jseraela. Ua ikea no hoi, o hikou | no nn Luna hooponopono, hoomalu, a hooko ■ kanawai hoi no kela Lahui, inalalo o l\!ose, ■ a mnhope mai, malalo o iosuh a me n.i Lu nakanawai, alaila, malnlo o na ahi, o S.iulo, I n me Davitl,i. Pela mai uo hoi i ka wn )a ! Solomona. la manawa i kukulu mua ia'i ka Luakini nui o fehova rna ! llookahi wale 110 ia anaina hooinana nui i o kela Lnhui i kela mauawa. Aole i maI heleia a lehulehu na ekaiesin. A ua hlo k:i | oihana o kem poe Lunakahiko, he oihana I hooponopono, a hoonnlu no hoi i ke anaina : o lea Iseraeln, ina na Kanawai a lehov.i i i haawi ai 110 ko lakou hoomana ann ia ia. Pela no ma la hope n:ai,a htki i ka lawe pio ia ana o ka Iseraela i Bahulona,a hoohioloia ! ka Luakini nui «m lerusalema. Aole hoi i i haiia mai ma ka Baibala no ka noho ana o ' ka lseraela ma Babulona. Eia nne, he mea | hiki Ue mannoia. aoie i nelo ko lakou mau ! oihana ponoi oiai lakou e noho pio ana ma I Babulona. No kn mea, ma nn buke o Nehemia, a me Ezera, ua ike hou ia ua oihana Lunakahiko nei, e mau ana no, i ka wa a lehova i hoihoi aku ai i ka Ueraeia, a i ko lakou niua ponoi, kahi n lakou i lawe pio la | mai ai inamua. Hala na mnkahiki he kanahiku o ko iakou noho pio nna ma Babu!ona, hoihoi aku ia o lehova in lakou a i ka nina 0 Palesetina. Kukulu hou ae la lakou i ka ; Luakini noi, a hoomaopopo hou no ho» i na oih ma o na kannwai o Mose. Ua mau no : ka oihana o na Lunakahiko. Eia tme, aole 1 l»ke loa me mamua. No ka mea, e noho ana lakou mn ko lakou ninn ponoi. aoie nae , md ko lakou ano kahiko, h»> aupuni ka okoa, ! nka he Lahui nuhnuia malalo o kn mana au- ; puni o Perusia. Noiaila ua emi niai ka mann o na Lunakahiko ma na oihana I ni. Ua hlo kela i ko lakou mau haku aupuj> ; ni o Peresia. Koe mai i na Lunakahiko ni | oihana hooponopono hoomnn.i wnle no. j ! Maanei he kowa nui ma ka moolelo. Pau | ko kakod huli ana i ke Kauohn Knhiko, aka i o ka noho ana o ka lseraehr ma ia munawa mai, a hiki i ka hanau ana o le«u Kr:sto ma ke kino, he aneano 430 makahiki, oole i hai ; ia mai ma kn Baiba)a. Ala n& mooieio ka- ; nakn nae o ia wa, un ikeia ka mau ana o ; keia oihami Lunaknhiko iwaena o ka lsera--1 ela» | Iwnena o ia mau nmkahikh ua kaua rnai I ko Mukedoni.\ i ko Peresia, a lilo ka noho | ana o ka fsene!a nialalo o ko Makedonia. A Huliu iki »e % kaun mai la ko Koma i ko ' Makoionia, a lilo hou k;t nuho ann o ka he-

rae.a ni-iīaio o»o Komi. A c noho aaa Uk«u peU i in wi i hiki a»at ai o Usu Kri?;o ma ke ao nei. Iwaenn nne o ke?a maa k-iua, e huhamahi | ana, ua hoopuehu ia na ohann o kn I?era c h, iwaena ona nīna ehe nui oke ampur,i o ; Koma ia wa. A nr[ai(a. ua kuku'u lakou i | n\ nnaina okon. a me na ha-epale okoa. ma I ke!a wihi k-eh wahi. Nohiia hoi. us liio i ka oihana o na Lunakahiko i oihana a hoomalu i kela mau anaina. Aole no hoi i nookahi wale no papa nui o na Lunakahiko no ka Lahui holookm. e like nie mamua. aka ua lona m pnjia Lunakohiko okoa no koh nnaina. keii amina. Oia na | mea 1 ikeia nja na mooielo kanaka. no kela mau makahiki kowa he 430. mawnena o ka enonlelo o ke Kauoha Kahiko a me ke Kauoha Hou. A ua hooiaioia keia mau mea ma ka mooleio oke kauoha Hou. No ka mea, i ka wa i noho ai o lesu Kristo a me na Lunaolelo iwaena o lakou. aia nu anaina. a me na halepu'e (Stmn£nrr ;l ) okoa o na luda;o, ma kela ku|.«nakauhale keia kulanakauhaie. a e noho ana no hoi ko iakou mau papa Lunakahiko, he mau papa Luna Ekaiesia no. Aka, ua auuann (oa lakou mai ka oiaioaku. .Mamuii o lesu Krisfo, ua kukulu tia Lunaolelo i na Eka!esia oka poe inanaoio aku ia lesu oia no ka Mrsia. Ai ko iakou kukulu ana nae i na Ekalesia Krristiano, ua hoomau no lakou i ka oihana Lunakahiko ilokoo na Ekalesia, no ke kiai una, a me ka hoomalu ana ina hoahanau ona Ekalesia. E mao-. popo no keia ke huii kakou i na ano o keia oihana, i kauoha ia iloko o ke kauoha Hou.

1. He poe lakou i hoooUanwale ia n;e Ua pu!e, ame ke k;\u ana ona lima. (Oihain 14. 23.) '• A hnonoho iho Li laua (oia hoi o Paulo laua o Barenaba,) i poe Lunakahiko maluna o lakou, mnloKo o kela Ekale?ia keia Ekalesia. puleaku la me ka hookeai, a hnnwi aku la ia lakou i ka Haku, i ka mea a lakoa i umnaoio ai." (Oihana 13:3, 1 Timoteo 4:14.) 2. Aole i pakahi ia na .Lunnkahiko i kela Ekalesia keia Eka|psin, aka ua kohoia he mau Lunaknhiko, a he poe Lunakahiko, a o 7ia Lunakahiko o kela Ekaleaia keia Ekalesia. Pela no ma ka pauku i oleloia'e malnna. Pela no hoi ma Oihana 15:4, ua oleloia no na Lunakahiko o ka Ekalesia ma lerusaleina. Ama ka pauku eono iho. " Hoakoakoa mai la ka poe Lunaolelo. a me na Lunakahiko." Oih. 20:17, " Hoouna ae la ia mai Mileto aku a Ef cso, e kii ī na Lunakahikoo ka Eka!esia. 5 ' Ame na pauku e ae he nui w:ile. 3 Eluaanoo na Lunaknhiko. He mau Lnnaknhiko haiwi \ na hipa, a ua knpnia no hoi lakou na kahu, na kumu, he " poe i hooikaika ma ka oleio a me l»e no nku," he mea " mnlnma i ka Ekalosia o ke Akua." E nana ma ] Tim. />: 17, a ma 1 Tim. 3:5, a mn 1 Kor. 12:25, Koin.i. 12:6. 7, S; Epeso 4:11, a pela aku. Ao ka !unr onar. no Lun.i knhiko, he lawelawe ma kn hoomalu ana wale no, a me ka hooponopono pu ana tne ke kahu. Aoi<? nne i iilo īa lakou ke no ana ma ka olelo. Pela no ma na pauku mnluna ae, ua hui okoa ia na " knhuna hai oielo," na *• kahu Ekalesia,"a me na " kumu," a na hai okoa ia na '• mea maluna," Lum,"n pela aku.

4 O kekahi ano no hoi o ka oihnni Luniknhiko, he poe kiai i na uhane o kanaka. Pela no ka Paulo i oleloaku ai i na Lunokah»ko o ka Eknlesia ma Epeso, 20:25.) " E no hoi oukou ia oukou iho, a me ka ohana a pau inaluna ona , hooliloia'i oukou e ka Uhnne Hemolele i poe kiii. Ke ike nei kakou, he oihana nui a koikoi no hoi keia, o ka LunakahiKo ioko o ka Ekalesia o ka Haku, ke hooko pono ia ua oiliana la. He inau honlnwehana pu na Lunak.ihiko me ko kahu Ekalesia. He hnna keia e ;nnkaala ai lakou ia lakou iho, i hiki ai ia lakou ke makaala aku i na uhane o ka ohana Ekalesia. He haui keia e kokua ai, n e hooikaika ni lakou ika mnnao o ke kahu. a me kona mau lima, ma na hana e pomaikai ai na uhane o kanakn. He oihana ku i ka haua noonoo, naauao, akahai. makaala, kiai, hoomanawanui, hoomaemae. He oihana ku no hoi i ka nnnu haipule, e launa mau ana me ka Uhane Hemolele o ka Haku, me ka hoomanao mau i ka la nui e hookolokoloia mai ni mahope.

Koukowailehua, Manua, \ Knhehuna, Aug. 14, 1566. l ka Li $a o ke Kookoa kb Aloeia : E na mukamaka a me nu hoa iuha me na piiikann hOiihanau. hanahnoauna i.'oko o ka Haku ; i h umu ia e ka L'hane Hemoleie, e ka Makan hookahi. aoie wehena aku f i niau :ooa kaikaina * kaikuaana no'u. *Eia noko mikou hoa kukaawili, n hoa palii lai o Va lioho ana pokeo wale ; o ka inea o ka makani Kanaula, e nrhi ai ka piina i ke koiuia a ka lepo n>e he aouenoe la i ka lewa, moe kao o o ua lepo me he huakai la i kai o Lelt», he ilina o Uo na kn en. Eia uo i kokiki i kaweleweie o ka weielau o ke kupinai o ka polohiwa panopanoo ke kupihkfi o ka nawaii«*aii o ka eha ; a no ia ehaehn, ua pono o!c ke kak-iu me ka iolo, a powehiwehi mai na hoku ai aina. Nolaila. ua hakahaka ko knkou Kiiohana Poofc?ia, aole no ka pakole o ka :nanao, ua

ma-.iukau na men a pau i ka wa.hona o ko hoa. O ka Moolo'o Hawaii, me ke Kuauhau kup«jria o na'Lii, a me ka Lahui holeokoa ; ke waiho nei iioko o ko oukou ho*. a ne wat« wa; nui r.o īa ke paa o ka Buke :a e kapa pouo ia tr«ai ko kakou lahui i ka nianawn kahiko he peenna be lahui naauao. a he lahui i hoohanau la mai e ke Akua. O ko'u manao nui, ina paha e hui mai kuu mau kaikaina me na kaikuaana i koe o ka makuahine hookahi o makou o U ao. A o Kuia e pili ana me Makiia oa mnkuakane. E kukulu ia i Hui Kco*oa na lakou, a i mau Oihana kaokoa na lakou, a i mau Oihann e kaulana ai ko lakou mau inoa i na la mahope. O ka hanau akahi, a ua wahine hannu uuii nei. Auhea lakou ? Ua moni ko ka po poo j ka hapanui. he uuku wale no koe. Pehea ka hanau e'ua a ekolu, a eha a pela nku. Auhealakou? Eia ka haina i loaa, " Aia o Puna ua hiolo—e, Ua kalawalawa ka pae opua." Ua kaulana na haumana, a ua luahine la ; hc poe mikiala i'ke akamai, he poe i hookaokoa ia no ka oihana laa a Aamna, aia lakou i na ailana" pegana ; ke hoohiolo ia la na kuahu a Kamehaikana, o na anuu o Haumea, ua owalaia, o na lele o Kukailimoku, ua hoone«»nro ia, ua kilihuna paakai ia o Peie, ua pula'hi ia o Kane ma, ua no-luau o Aumakua ua pau, nawai ? Na lakou la'e la, na ka poe moopuna a Wao. Heaha kou meemee e hialaai ai ? Oke kukulu i ka Mooleio Alii kaulana o Hawaii nei, a me na moolelo o kela a me keia, me ka hoopiii inai i na Mookuauhau o kela me keia, i mea e kaulana ai ke akamai o ka hoonohonoho pono ana, a he mea ia e naauao ai ka hanauna Hawaii mahope aku. Ua hiki no hoi ha ia oe ke hana ? Auhea oukou e na hoa'loha, he h-iki hoomanawanui, ma ka peni-kala e kakau ai, ua hoomanawanui ka poe kukulu kepau ; no lakou kealoha, ua ike oukou ma ka moolelo.

Ke hana nei no au i kekahi mau Aloolelo na Rev. H. H. Piireka, i makemake oia, o ka Moolelo o Kaahumanu ; kona hanau aua, kona mau kupuna, a mau mnkua, kona mau makahiki, kona wahi i hanau ai, kona wahi i hanai ia i, kona nui ana, kona lilo ana i wahine na Kamehameha, kana mau hana, kona lilo ana i wahine kapu, kona lilo ana i Hope no Liholiho me Kauikeaouli, kona huli ana i wahine Kristiano, kona hoohuli ana i na'Lii me na makaainana, na'Lii kipi ia ia, kona inake ana. Pela o Keopcrolani Kalanikauikaalaneo, Kalanimoku Hoapili Kane a me Kapiolani, ua makemake ia paha ko lnkou mau moolelo no ka huli ana i poe nlii Kristiano ; a i hua mua no ka eka!esia Hawau. Pela o Keopuoia ni. Ke hoomaka nei maua o L. Aneru i ka moolelo o Kamehameha I. Olelo mai oia nei, he nui ka hoopaapaa o na haole e noho nei, me ka olelo mi;i ; aole he Alii o Kamehnmehn, nka, he koa oia. Olelo mai kekahi poe e hana koke ia ka Moolelo o Knmehnmeha, no ka mea : mni kona hanau ana a hiki i kona make ana. Ako, eia ka hewa, o ka puu (ialn, nia ma ko hai lima, e poho pnha au, e like me ka puu elala o ka Piliolelo, aole i uku ia ko'u luhi, oia ko'u kanalua. Peia mai oia. Olelo aku au. ua hiki mni ke kanaka nkamai loa. Owai ? i\o Wailuku mai, o kekahi pua alii. Olelo mai kela, ua kakau kekahi poe haole, a rne D. Mafo i ka Moolelo o Kamehameha, ma ke kaua wale no. a ua pohihihi, nole maopopo o kona manawa i hanau ai. Pela ka moolelo o na haole, a me na haole i hiki mua mni i Hawaii nei. a me Vanecoua. Ke makemake nei e loaa ka oiaio ; a me na Mookuauhau pololei, no ka mea, ekolu Mookuauhau e waiho nei ia'u. Pela mai kela iu'u : Auhea ka oiaio? Ua loaa ka mea nana e hana elua laua, he mau kamalei aiii. Olelo mai kela, a pono paha e hana kaoa i mau ninau no kela a no keia mea, i maopopo ka pololei o ka moolelo o na'Lii ? Ae aku la au me ka oleloaku ; o na ninau e hiki ana in'u ke wehewehe i ke ano, o ka'u ia eliana, aka. o na ninau e hoomaopopo ai ī iin Keneturia mai 'a Kamehameha mai, a mai a Kamkekao, a mai a Lailai mai, a mai ka paii ku mai. O ka Mookuauhau o Puanue me Kumulipo i maopopo ai na Kenetnria ; a i hoomaopopo ia ka wa a me ka manawa o kt> ola ana o keia poe. mamua paha o Adamu, mahope paha ? Na iaoa ia. O ko'u manaoio, ua inua paha o Adamu. aka, ma ke kaha o ka oieio, he mua paha ko Hawaii nei mau kupuna, no ka roea, i ka manawa aole malamalama, he po wale no, be poe kanaka e noho ana i ka po. He oiaio anei. he wnhahee paha ? Ae paha, aole paha. Owai ia poe kanaka? 0 Kupo ke kane, o Lonikopo ka wahine, ua loaa no ka lio.i mnu keiki, ua komo n« ia Welaahilani me Owe. He kanakolu hanauna a loaa mai o Konikonta, oia o Noa ; oia ka hiki ana mai o ke kawkahulumanu, kaiauowa, ke kaiakabioalii. E na hoahaoau o'u, aoie no hoi e pau loa ka mookuauhau a me oa moolelo e piii aoa i ka mookuaahau, ua uuku ka puu dala a ka Ahaolelo, ao!e no be waiwai o ka lakou olelo hooholo, i Q4 o ka mookuauhau o na kupuna

alii wale e pili ani i na'.u o ka Ahioioio. aole ia oka waiwai oka k'hulehu. La hKe is rr.e ka mookuauhiu a Ma:aio a me Luka ; no lesu wale no k» iaua mov kuauhau, i lii*'» i nnmo na D.»viJa, ke kupuna alii. Aia rae paha hoi keknhi pono ki laua la ae, k>? ku mai iaua imua L. Aneni. e hoike ika oiaio oka iaua mau mooielo. Ake hoonohonoho por.o u mai ka manawa me kn a me r.a makahiku i keia « me keia. O ke alo aiii wa!e no ka mea e loaa'i keia. o ae, aole ke kanaka kuaaina. Aia no o ke kanaka oihana alii e like me hua !a ae. Eia mai nne !a ina ka lima o L. Aneru. Aole oke kani wnha ka mea e maopopo ai, o ka hoike ana i ka oiaio e hlo i o-e:o 6eriiania ka moolelo Hawaii. a ma!ai a e akaka'i ke akamai io o na kamalei a!ii. Eia kokahi. iiuna ke alo, a o ua elemakule nei no kv Kakaunlelo. o ka hauleule o kahi pauku paanaau ka hewa. ' M. Kamak.w. Iko pono iho la nae kn poe waiwni n me ke Aupuni i ka hnua n nn Pake a Inkon i Inwe mai m niai Kinn mni. | I IKA Lu\a oke Ki okoa ; Aloua oe :— | Ua ike pu ae nei no kakou i ka hana u na l PaKe Kii)itiu i laweii mai ai mai Kina mai, 1 mamuli o ka makemake o ks Aupum a me < ka p,>e waiwai ; a ua hoouna ia o Kauka , Hihbar.ini e holo ilaiia i mau Pake hana kuj makahiki, a ua hiki aku no oia ilaila i ka | hapa oka A. D. IS(S-1, a ua hooutv\ ia mai : kekahi moku kalepa e lawe mai i na Pake j he kanalima, oia ka j>oe mua i ku mai ai mn | Ainahou ma kamalama o F„ M„ a me Apej rila, he mau kane a he mau wahine. j lka hiki ann mai nae oua poe Pake la i | Honolulu nei, ua puehu koke no i ka poe | waiwai ; a no ioko no hoi oia lawe ana mai i ka Pake nana i pepehi iho nei ia Julos Kua- ! kua (Jules Dudoit.) Nolaila, ke hoike nei | au i ko'u inanno ma ia mea, a he pono no e ' oluolu iki mni ka poe heluhelu, oiai, o keia i lahuikanaka, aole no i molowa maoli, a pa- : laualelo hoi, aka, he poe ikaika no lakou ma I na hana l'.ina, ke kupono nae ka uku, a ke i kepa pono i;i, a ko maiama maikni ia hoi, a S ke haawiia i ka ai maikai a me knlu moe : maikai. A ina pela e hana ia ai na kanaka j iiawaii, aole no lakou e haalele ana i nei j mea he hana, e olelo nui ia nei hoi 4he poe ! molowa, he palaualelo." Aole pela, he okoa | loa ia olelo. a he okoa loa hoi ka'u mea i ' ike maka ai. Oiai ua kepa in no kekahi poe i Honolulu nei. he kanahiku (S~0) nne d.ila |ka ohi, aka, ua pau nku no ina jure kekalii | i ka hoomalimaliia, a 1.10 hoi kekahi 1 mau ; palnle, lole wawae, kihei moe. a prla aku. Oka ikena wahi dala ana iho la no ; ia i Honolulu, kau iluna o ka moku, holo i i Kukaemanu, wahi a ka pnlau. a i ka hiki aua i ka aina* eia no ka hoi i Hilo, a i Kauai a pela aku. Nolaila, ma na hale puhi ko a pau o ka ! poe kalepa, aole kakou i ike, ua make mai- . noino kekahi haole i ke kanaka Hawaii, ole ba, aka, o kanaka nae ke poino nei i na wili a me na mea puhi ko. (Aoleipnu.)