Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 37, 15 September 1866 — Ka Nupepa Kuokoa. Wa-ha Ra-ma o-e. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Wa-ha Ra-ma o-e.

Ak 1. he iui'i «» ka liaeii (nhoilioi, a tn»; ka (iouuoo riiai>.ai oie. A ma kua in i'i ii ii:.a. »: » in »i p«S»;i no.iMei kn pane in.ii ih> kei.» nie;i, "itn i»a!a i.i. Kc I ;jku n' i h'»i kei.i, Aol»* i im ll <i. no ko knu;< ko,»li,»li inau .-imh ae i na kumu n nui <v;n'<?, u'i hrk( no ia makou ke he* l'- i.'inia a n ina ?»e i hope, e like ri e ka iiii :i e iuii nna i k »na n.ea i liaule i l<>aa ae n. pela im kei», im ka «nea, ao|e o ui.»k«'M «'i»»i»lu ik» ke iioh«» imaupo k«> mak'iu l ihui mala'io o na Kanawai o ka eka-|rs-a Ilomn, no kona kue i ka ekaleam lviafielio, no ia niea, ua k ipnia o Hawaii. he hoomaui ik» na au|Mini Kristiauo io. ?io!.»il<t, ua liolo loa ia uiau lahui imua, no ko l,ia<mi kukulu ana i ke kuhua o ko I ikou mau Knmukanawai maluna o kn Ill.ir»<'lio maikai o hooea mai ana, he nui 1 \\;i!*• tn iho}K', no ka ni«;n f ke h<«|o nei o II n'.au inuia uo i» rnea inai no. Ua ikea ; i na kau i hala, a i keia wn, aole emi, koe nae ka hnpaiiui o nn knnnka, nole i . maknukau uia ia mea, na oukou a ine ke k'u.'ii i a ine ka waiwai palawale, I na mea nana i hookuemi lakou. Aka,kc j koi nui mau uuii nei k«? nloha o ua Lua- ; ih lio mi la oe e l\ K. Kumino, a me | oukou .i |>au, e noonoo i kahi a oukou e ; ku 11, u ka hah n<* a Pueo n pau ke oho, j (liiu ke oho Kiuniliohonui, pau ku hoi ka ; iiimi o ka noonoo uiun ole i o la honua. ; l'.ihee pakika loa aku nei paha keia. a ( e aho e h<u h«>u ne ka uoouoo ana rio ua lu iki la a me kona mau makun i ke ku- ; mu o ia auo a noho ima ma kn llalewai, ! ! iin: he nwiiii l i ka )n>i, kai m>a na kn ma- j kai la liui, eia no ka ua ka hope Knukn j o ua llaleiniii l i, i kiwe me ke kamailio' i pu ole i ka pouo o ia lawe ana, a o aha | no la hoi e waiho ae i ka hoo{)i»i ia (aua, 1 a o ka uku poino kana e koi ae, a ina no ; hoi nole m». A o ke luimu o iu kuu ana o ke ano keiki la. A ma ka malama pi- . nepiue ole o na makua ma na Aha iloo- ' kolokolo, e akaka ni la hoi ia ano, uo ka : iiiea, maiaila wale uo o inaopopo ai la. A inaliima u<> niie pahn ua hann ia no pela, no ka uiea, ua kau ia he knnawni no ua keiki auwana a hanleleie wale i ke kulu, no ka inen, ua ike pim pinein na kt iki e hele wale ana ma i>a unj)o, a ma ini uahi e ae e imi keleawe ana a mea e ne ; ua puka ae ma ia ano naaupo o na m.ikua, a ua hauaia'e laua ma un Kana\\m\ Ui, uu ku mvi\, \m ke kaimwai \v;\lu no e loaa mai ai ka pono o na mea opiopio a auo knmaiii pnlni i malama pouo ole la ma ke nno maikni a pono paha, na ka Al.a naua ia hana e kaupaona f>ono i ke nno o ko keiki lohe ole a me ke keiki lohe. ka makua malama ole a nie na keiki makua malaniu 010, ua kn Aha no ka i hoopuka i ka oieio ahewa a hewa ole pa- ; lui, i ka Aha wale no ka iiuuu ui inau men a pau. Mamua ») nei wehewelie ana, ua knnmiho uui ia un liann u ke Kniiukula Nui e p«mo ai, no kn inen, he oihana nei kana e hnna nei, ho mole pna e mau ai ka uoho aun lahui Uawaii uu uei impe ne. Aka, ua uiaku'u au i ua e houuoe iu ae ua haua uui nei liope ue» no ka mea, uu hai aku au mamua a mamua aku nei ma na nuj»epa o kakou i hala aku la, i ko u manao kuemi no na imna i lianaia, a e hann ia ana paha he mea e hoonawaliwali ;ii i na lala u pau o ke knnukn, n o kn kanaka paha, u o ka l ihui okoa pohn. No ka men, un hai in mai nn kumu i maka'u ai uu o mnke ku lahui, nm kn wnilio unu i na loina e maopopo ni ka ike u me ka nanuao, ōin ka pono a me kn oiaio, a nolaila mai uo ke akamai, uoie mni ke kanaka ne, no ka mea, he lepo ia a he le})o knna mau oleio a ine kauu muu huna. lua nole e hookomo iu kn Iluhala maloko o na kula Aupuni o keia a me keia uono, a uie nu pule kupono i kn makemnke o ka uiea nnnu ke ao uui e liana, no ka mea, ua kamauina i na kanaka a pun o keia lahui ka ike i ka Haihala, n peia m> kn pule a me ka liimeni; a lie mau waiwai keia na ko kanaku a me ka lahui e hana ai, nolnilu he pono ke ao ia* na Imumana o na kula Aununi a me na kuia punlw e ae, a un ua Kahukula Nui nei no e makaikai like ia mnu kula a pau, h i ole ia, o konu mau hnjve pnhu. A i»o keia mnu mea, ua pono no ke ao j;u in ka pa-ko-li mn ia ano buke no na minute kupono ma ia hana maikai, nnka men, he mau waiwai keia e piii nna » ke kaue a o ka wahine pahn, a o ka lahui okoa ? pili ana i ka huhui nlolia o ke kanaka a ine kona uliaue iiio, no ka mea,

he ukana mnu ia ii<»ko o ke kanaki, n o ke kino o us kamka la. kona haie wahi a I'aui», no ka ian» mai oia. A maanei e ike ai kakou no ka Btib:il3 nro, a i ka vra e make ai ke kanaka. alaiia, o ka uhane i hemo mai ke kanaka ae. pela no ia e hoi aku ai i kona wuhi mau o ka lani e hke tr»»r ka mea mau. A o keia Hiau inea i o!e!oia'cJa, ua ui ae ! ikou mamua o ke d ila a me ke gu!a. 0 Solornona ka oi o ka naauao a me ka waiw.ii, pei» pu mai I i ka han<«hano i ili inai maiuua oua no ka lani mai i kona mau kau kupouo, no|.*ila, he pono no kakou e lawe mai i kona mau kau ku|>ono, 1 kumu nlakai mau maikai no kakou, a pela paiia na mea pouo ole ana i liana iho ai, e iilo la mea i men manaonao na kakou a me uu keiki a pau a kakou, a l»ela aku. Ke kaawaie una o na kula kaikamahine a keikikane hof. Ua maikai paha ia iiaua nna ina keia kau, o ka lioano e aua ka meu i maopopo, a <» ka poue» a me ka maikai, o i i ke kaawale ana o na keikikane i kumu kane, a o na kaikamahine i kiiuiu wahine. No keia mea i lianain ilio nei pela, ua maikai no. Akn,ke ninnu nei au. o ka wa hea ka wa pouo e hui na keikiknne »ne na kaikamnhine e hookuku pono ai i na ieo mele ? A no ka men, ma ka'u ike nna i na buke, ua huiia iloko o !ai!a na le<» mele eiia ; elui leo mele e pili ana i na keikikane, a pela no hoi i na kaikamahine. Aka, na kela a me keia poe ia e hooponopono e iike me ko iakou im'keinake ia mea palia ea ? A no keia men a mau mea a knkou e oleio nei, uu puka ae no inn ke akea imun o kakmi na nnaina meh\ a Ahahui Mele na keikikane me na knikamnhiue pu, n ke mau nei no ia mauhuna iimiLi'i, a ua ike pinepineia no, a e mau nna no pnhn ia haua, aka h.u, aole no ia nien e manno ia nn ke Aupuni, eia uae hoi ma ka makaukau o ke Aupuni i puka ae ai iu mea n mnu mea o ka j>ouo a me ka uaauan, ma na loiua o ke no nna, e hooinaka ana ma na liua mua o kn ike ana iu meu, u i kn heluhelu nna, a pela no ke knkau aua a hiki wale i ka loun ana o ka ihe holionu loa ana o ke kauaka n o kn wahine |>uha. A no keia mea o ka hoonnauuo uua, un lilo mai ia uo Hnwuii a pa u. Ninnu nno. Noiien mai ka ioaa nna ia Ilawuii nei kn ike, ke akamni, ka jmno, n me ke kuapapanui aua n keia wa o ua mau niea lu ? No ka lavre pu in o ku Haihala iloko o na kula Aupum o kela mnvi kuu, mui n Kuuhumauu mai. no ku mea, ua hilinai kela wahine i ka pono Haihala, no ka men, ua hnhai ue oin mamnli o ku manaoio o Keopuolani ka lakou kaikamuhine Aiii. Oin ka hua mua o ka olelo hemolele i iiiki mai mn keia p e uieu. A no kn ikaika o un Kauluimnnu in, a ma ia hope mni o ko i:t nei muke ana, a me ka liolo nna o ka ia nei keiki mua i Beritania, un ulu nui na kula, a pela no ia i kaapuni ui in o Ouhu nei, u pela no lu»i na'lii o un mokupuni e ne. A ma kekuhi manawn, liolo ua Kaahumanu nei i Kauai, oia hoi ka makahiki IS'29, a ma ku mnkahiki 1830, h >lo knnpuni oia i nn mokupuni hikinn n p;\u e uaua anu i na kuln n nie ku noiio'na haipuie o na kannku. A mu keia mea, pau loa nakanaka kahiko a me na wahine o ia ano i ka ike i ka nana pulnpalu, pela lak»>u e heluiieiu pualu like mai ai me ia, mai ka ulu nna o ia mea, a i ka niakahiki 1831, hooinukaia eia ke Kulauui ma hahainaluun, nole no i emi iki ia kula ma ke kokua ana mai o ka Pnpa Misionnri Ainerika, u ka wa e lawe ai ke Aupuni ia kula a me na kula e ae mamuli o na Kannwai o ia mau i kau, mai a Knmehameiin 111 mai, a i ka ' maknhiki 1 S6'2 y hoomaka ke nno e ann n me ka honene ana o kekaiii poe e keku ae i na hana o kela kau. A oiai ua hala iho o R. Limaikaika mai o knkou aku. A ka lua ia o na Luna i hookomoia ma ia Oihnnn Papa Iloonnauuo i ka makahiki 1860 kona wnilio nna ae ia mea i kona \ mau hoa. ?ela hoi ua hoonoho in ka i mea Kiekie M. Kekuanaoa no ua Papa i lloonaauao la. A ma ua makahiki 186*2 ; ia, oia ka hoonaueue ana a me ka hoano ' e aim ae i ke noho ana hoonanuao a ua ' Papa Hoonanuo nei. (ioopuu ana a hoonoho ana i Puuku ; Pai Nupepa. A he uiea mnopopo no ma kn nana ana. I ka wa i pau ai ko : Mr. IK»io noho Luna Puuku I*ai Nupe- : pa Aupuui ana, aiaila, ua hoonohoia maI |uia o C. G. llapukini i ka makahiki I 1855. A ia e lawelaweana i i oihana, ao- | le i liuiiu, a uiau heheeloma iho la hoi

puka koke ana ma ua nipepa aupur;i U oia kau ka hoahewa i m kn.'i.u o ka ao,o nana ī h«»r»ai ktia idisui i kn malama. A puka mua mai ii!a ka hoowahawaha a tne ka UoĪiki a me ka hn»>. wahowaha la lakou ia, a o ke kuniu nana ia hana i ka nnnaaku, aia oia lioko o ka uluwehiwehi Ihi» inamane kahi i n«.»ho a ae ai, me ka p.iiiee nnkika o kana nsnu oleio ; :i l>ikou !.», e I»ke ai [>al)a me ka Ad. To i»a mau h una miiniua i ka inaiama o luiai, 1813. Ke kumu oke ano e ana peia. Ano ka mea, ua puka ae ka houene hoopnaj paa innwaena o ke Kuhina o ko na aina e me ke Kuhina W'aiwai mua o ia kau, a he hoopaapaa iknikn maoii ka iaua, peia ka nene ann, me he la e keku mai ona n keku akn ana i kekahi i kekaiii. a liuliu wale, na paa ioa ia mea ia iaua, .a hiki I waie i ka \va i waiho ai kt kahi o i;nri i kana oihana, aole nae i inaopojio lea ke kumu, aka, o ka liu i inau hana aua peia, ua ike ia no e kekniii poe no la hoopnapaa. Ano ia uiea, aole ioa iviua i launa a make iho ii kekahi o l uia, aka, ua ike p.ilia kekahi ua l.iuna ln.u laua. Ka puka ana ae o ka liauwawa. A ma ua inakahiki IBb'2 ia, iioko o ke kau Al.noleio o ia makahiki, ua puka ne ma ka waha o ua Kuhina ia e liai paiienehene ana i na mis!f»uari o ka aoao mua a me ka olelo hemokle a ia poe ; eia ka auanei ua makaukau kekahi imomaua iiou e luki mai aua. Aoie uo iioi i ike ia ua Kuhina nei e k«uno aua i ke kapa kaimna ina ke ano o Aarona ma i kela mau kau, a ma kn la nae i hooiewaia ai ke kupau o ka Moi Kamehameha IV.. a ko/no i kona liaie e \vaihoia ? i, komo mai ana keia i koua kapa kaiiuua o kela ai o. A ma ke kan Ahaolelo hoopouopono Kumukunnwai o lulai I8')4, puka piuej)ine ae ana ma ona la kana mau oiuio e like me kein maiuna. Ike kau Aiimieio mai hoi o Oka(oba oia makalnki no. ikea 'ku ana kona ano e opeupeu ioa mai ana kana mau haioieio iioko o ia kau, Kupanaha. No ka mea, ua noho kokua no ka mea IlanoiianoC. Ci. 11. mauiua'e o ko Mr. H. noho aua'e ina ua [ nupepa Aupuni ia, aoie no i ike ia na iiaina lioino a me ka hoowahawaha, no ka men, aoho kumu e iiiki ai la men. A pei la knkou e niawa ae ai ia, a he mea iiewa | ole ia o ka aiawa ae la, i ka mea o nei mea hoi ia iie kupanaha la. I Hoonoho aua Kuhiua Waiwai hnu. I ■ ka j>au aii'i o ka mea mtia, ua lioouohoia | ka Hon. E. 11. Aiieu mn ko i ala wahi a lnki i ka make ana o ka mea Hanolmno , W. L. Lee, a ma ia hope mni, waiho kela ina Oihana Kuliina Waiwai la. A i i ka makalnki 1857 paha, lilo oia i Luna- ; kannwai no ka Atu\ Kiekie. A pela na ! waihona waiwai la i waiho waie ai, no ka ; mea kupono ole nana e iawelawe. Aka ; nae lioi, ua ike in no kekahi mea kupono : a makaukau, a ua liann no i ka hana Au|.)uni i kaiii \va u a nua, a iie wa piliki.i nui no hoi ia. Ano ke aha ia hoi ia kapae ana ae ia ia, a noho ana ka mea llano'nano Mr. Oregg uia ia wahi, a ma ka manao waie, me iie ia e lauiea ana i keia ame i ala'e lioi paha. M» ke kau Ahaoielo hoi o ua makahiki I8(r-J la, ku ana ii ka puu noa o Ilolowaie kt la. Aoie no ' nae i maopopo ke kumu o ia hoonohonua : ia ia, no ka mea, ua puka ae kaua mau hana kue mai i ke Aupuni, i koua wa e I noiio Komisina Amerika ana. Eia ka lie I kanaka i noho mau ma ka aina Pope ua Kuhina nei, ole n»> la hoi ka iolelua o ko- : na mau ninnno. Aole pnha maiaiia «a- -; le, mn ka imi loaa mni ia ia kekahi. Peia !io pahn. A-ha no la hoi, peia no ka lohe waie ana, oia ka ka mea i noiio ai na ' Oihnna a pau ma kahi iapaau o Dr. Ilooke no ka emi ana n ka uku makahiki oia j wahi i ka §12,000 i ka makahiki hooka- | hi. Ama kahi hoi i noiio mua ia ni. he | 15.000 ika makahiki. Aua oiaio pa- ; ha ke»a I«he e iike lioi me tia. Penei ka f hoi kekahi; oka moku ka hoi o Ao/i* ; enaena ia, 55.000 ke kuinu kuai niua me • Ke Aupuni; a noka nui ioa a kuponoole no hoi i ke ano Aupuni o ua moku la. a, ■ aoie no iioi i kuai ia. Aoie no i huiiu j mai, a kudaluia ana ua moku nei no na : A liio i u.i Kuhina nei, iae ia j ka ia ika Moi ? "Ua lilo mai ka nioku I ia'u ia, ma e makemake ke'Lii nona ka ; moku, alaila, o ka'u mau wahi dala no | hoi ke hoiiioi mai. n (AoU ipau.) Oka hihia o kokahi haole, i manao ai e haawi 1,000,000.00 i ka mea oana e pepehi o Linekona a me Seward ke Kahina noho o Amerifta, ua hookolokoloia ma Monogomare ma ka mokoama o Aiehama. Ua noi ikaika om aole make hoohewa,a ua haawiia ka hela he 15,000.