Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 45, 10 November 1866 — Ka Moolelo o Kamehameha I. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

Ka Moolelo o Kamehameha I. NA S. M. KAMAKAU.

lIKIiL' 4. I ka lioouka knua nui loa, oia ka la i iioouka ni n»a Puuiiene, inaniuu o Nopili ine Houokaliua ma Knnnapali. Ua hoo(Hini la o Peleiholani a 'puni nia ke kai inai, a mauka mai hoi, a ua puui na aoao iii Alapni me kona niau alii, me Kalaniopuu me Keoun n'me ko lakou mau kon. Ilailn i halawai hou ai na na inaka o Alapai uie Peleioholani—E hnopau i ke kaua, a e hui alolia hoti, 110 ka mea. ua nui ka poe i inake o na aoaoelun. (Aolu anei oin inaoli ke «no o ke kaua Kristiano ; ua knua paha ma ke ano makamakn me ke aloha—pela no ke nno nloha Ilawaii i ka manawa kahiko.) Eia paha kekahi kumu nui o keia mnu ike aloha ana o ka Moi o Oahu me ka Moi o Iliiwiiii, no ka ineo, no Oahu ka inakuahine o Alapai, oia hoi o Knlanikauleleiaiwi Nui, ke kaikamahine a Kaueikauniwilani, ke keiki n Kaunkahikuannauakana, ke kaikamahine a Kailukapuokuihewa. Nolailn, ua pili mau hoahanau, n mau kaikaina nn'lii o Hawaii no l'eleioholani. Eia paha kekahi kumu; he niau keiki ponoi o Kalaniopuu me Keoua nn Peleioholani, na lauao Kamakaimoku. 0 ka wai o Alele, mauka iho o Waipahn, i Wuikele, ma Ewn, kahi i loan aio Kalaniopuu ia Peleioholaui. I ka innnawa o noho Mui ana noo Kualii noOa|»u. Un holo mni o Knmakaimoku i ka makuahine ia Umiulnikaahumanu e noho ana ma Waikele, a me kona mau kaikunnne. O ka lei Alii o ko Oahu mau Alii Moi, oin kn niho o ke kohola i anai ia me ka opuu niho kohola, oia hoi ka lei palaoa Alii o ko Oahu poe Alii. O ko Hawaii lei palaon Alii, ua Imna ia me ke leio; me he makau ea !a. Ua kapa aku o Peleioholani i kn inoa o kana keiki,o ka lei Alii o kona inakuakane o Kualii. O Knleiopuu, pela no hoi o Keoua, (aia paha i ka hiki i ka noho aupuni ann.) 1 ka pau ana o k: hana kuikahi e hoopau i ke kaua, hoi mai la o Peleioholani me kana kakaolelo o Naili, me kona mau Alii, a me kona mau koa, ma Koolau o Molokai. Nolaila i olelo kaena iho ni ka poe kakaoleloo Hawaii, me ko Maui. 44 O PeleiohoUni, ko keiki a Ku, o Hana. O ka pua a keia Alii kipi i make ai, (oia no o W. P. Kinau I.ka pau ana o ke kaua, ua noho ae o Kamehameha Nui i ka noho Alii Moi o Maui, me ka maluhia o ke aupuni, i ko Alapai noho ana aupuni ma Hawaii. A ike iho la o Alapai, ka Moi o Hawaii, ua mnluhia ka noho ana aupuni o kana Alii o Kumeliameha mii, i ka noho Moi o ke aupuni o Maui, hoi aku la o Aiapai i kona aupuni i Hawaii. MOKUNA 1L Lko Alapai noho aupuni ana, aole U hoi hou o Alapai i ke kaua i Maui, no ka

u-en. i knun pmepine n»» i kn wn e ola ana o Keknuhke Kalanikuiliunoikamoku. ka makualiine o Knme.iaineha nui, no ka men he Alii puni knua. a he Alii puni hnnohano e lilo i.-iia ka mokupuni o Hawnii. He Alii maikai o Alapai i kona nnho aupuni ana, he Alii aloha i kona inau makaainana, 0 ka hanwinn aina o na'lii i ke kaua i Keoneulaula ma Pohnkuomaneo, i ka wa e noho Moi wahine ann o Keakealani, a o Mnhiolnli ka luna kaua nui, oia ke kupunakane o Alapai, un pan noia haawina aina i ka lakou inau moopuna, i ka wa o Alapai, he Alii lawe ole i kauina o na'lii, ame na nmkaainana. Ua hoohanohano no o Alapai i kana mau wahine, me ka haawi ana i mau ahaaina e hoonani ia'i knna mau wnhine. 0 Kenka oia kana wahine kaf>u o kona aupuni, o ka noho ana. Ua kaapuni o Alapai i kona uoho aupuni ana. /• Ma Hilo oia i noho ai i kekahi niau makahiki. Iko Alapai noho ana ma Hilo, ua mahuahua ka mai ia Keoua, oia hoi o Kalanikupunpaikalaninui, a ma Piopio e pili ana ma Wailon, ma Waiuken; mnke iho la o Keoua. i ka M. H. 1,752. Malaila no hoi na'lii i kaa kumakena iho ai nona, me ke kamkau, a me ka haa ana. O Kalaniopuu ke kaikuanna o Keoua, ain no ia mauka o Kalepolepo me kona kahu o Puna, he koa knulana o Puna iloko o ko Alnpni noho aupuni ann, nhe Alii no hoi oia. Oia ka mea nana i paipni ia Kalaniopuu, e kii e kaili ia Kameliameha 11, (nia hoi o Kamehameha I i kokakou wa.) No kamea, ua lohe wale ia na Alapai no ka make o Keoua, he oiaio paha, aole j)aha. Oia kn hoomnka nna n ke kaua iwaena o Al.ipai me Kalaniopuu mnhope iho. 1 ka j)a a Knlaniopuu i kii ai ia Kamehauieha, nia hoi na'lii npau e kiai ana i ke kupapnu o Keoua, nn'lii o Keaweopala, ke keiki a Alapai, o Kameeiamoku, o Kamanawa, o Keeaumoku, o Keaweheulu, he poe keiki keia na Alapai, a he poe kon ikaika iloko o kona noho aupuni ana, a me na'lii e ne, n e noho nna no hoi me kn makaukau. Aka o Punn ke kahu o Knlaniopuu, un hoonoho iho la oia he wnhi waa kaua, inawaena o Piopio me Kalepolepo. Oke kaua mua kein oko Kalaniopuu aupuui. He poe uuku loa o Knlaniopuu ma i kiiakuai e kaili me kana mau aikane, me ka hoahannu o Kenwemauhili. Aka, mni pilikia lakou, a no ke kokoke o Puna me ka waa kaun, nolaila, he nui ke kaua ia po. Aole i !i--!o o Knmehnmeha ia Kalaniopuu nm. Aka, o ka hoomaka ana paha ia oke kaua mua iwaena o Kelaniopuu me Ala[)ai, e lilo ia Kalaniopuu ke aupuni o Hnwnii. O ka liooilina o Hnwaii o KnInniopuu me Keoua, no ka mea, no ko Inua mau makuakane no Kalaninuiamamao me Keenumoku ke aupuni o Hawaii. Aka, ua lilo ia Alnpai ke aupuni ma kona ikaikn, a me kona koa, a ua lukuia na'lii hooilina aupuni o Hawaii e Alapai. O Alapai he Alii nui no ia, o Kalanikauleleiaiwi koiTa makuahine, o laua pu o Keeaumoku. O Kauaua nui a Mahi, a 0 Mnhiololi ka Makuahine, ke Kuhina kaua nu"i i paa ai ke aupuni o Keakealani, ka Moi wahine o Hawaii. Mahope iho o ke kaua ma Kalepolepo, he kaua ma Paieie, e pili nna i Puaaloa, 1 wnena o Alapni me K«!aniopuu 3 a kaua pu aku ia Alapai me kona poe Alii, a me na koa. Mahope iho he hoouka kaua ma Kualoa, a ma Mokaulele, a hiki i Mahinaakaka, he hoouka kaua nui loa ilailo, mai make o Kalaniopuu malnila, ua puni oia i na koa ma na aoao, pahee iho laoia i ka puu pahoehoe, hopu iho !a elua koa ma kela aono ma keia aoaa, e pua ae ana o Kalaniopuu, pau eha koa i k* make, hopu hou aku !a eiua koa, hookahi ma kela lima hookahi nia keia iima. Puana nela oia i keia wahi mele. •• He moku Kaula iho a me Niihau, I kaulun ia Kawaihoa a Kane. O kaulaoa a ka la \ Halalii*—la, Hala ka la nalo-ma L^hua, Hiki ka molehulehu o ke ahiahi, Moe e no Kauai iluna ka la, E ao ana no Lehua \ ke ka—i. >? I*aitakila nui ko Kalaiopuuu mau koa ia la, i ka ike ana niai » ko lakou Alii i ke koa me ka ikaika, me ka haihai pu ia o ke kanaka iluna o na lima.

T ke kaua ana i M»Thinankaka ke ko kaawale ana o Kalaniopuu e noho Mni no Kau, me Puna, no k«i niea, he Ali» kamaaina o Kalaniopuu no Kau, a o ko- | na one hanau ia o kona mau uiakua. . ! Hoi mai la o Alapai a noho ma Hilo, a i hala ka makahiki, hoi mai l.i oia a noho |ma Waipio. A pau kona noho ana m;i i Waipio. Hoi mai la o Alapai me na'lii | a hiki ma Waimea, a o kekahi poe ma- | kai oka auwaa a pae i Kawaihae. Hoi j aku la o Alapai mai Waimea aku a La- | nimaomao, lona iho la i ka mai, a mai Lanimanmao ae a hiki i Kikiakoi, ma Kawaihne, a malaila i inahuahua loa ai ka ! mai. Ma Kikiakoi i Mailekini, ma Kawaihae, kauoha iho la ke aupuni no Keaweopala ke keikia ka Moi Alapai. Ma ; Kiikiiakoi make iho la o Alapai'. Ika ; A. D. 1,751; noho Alii iho la o Keawe- ; opala no ke aupuni o Hawaii. O na'lii ; me kona mau hoahanau a pau malalo | aku o Keaweopala. O kekahi poe Alii ( he ohumu i ka aina nle o lakou, nolaila, o kekahi hoahanau 011,1, o Keeaumoku a ; Keawepoepoe me Kumaiku, ohuniu iho- ; la e kaua ia Keaweopala. O ke kaua \ noia, no ka nui oka poe i kokua maho- . pe o Keaweopala, ua hee o Keeaumoku me kona poe. Ua kapaia kela kaua o i Kaiomo, a o ka Mokukohekohe kekahi | inoa, no ka mea, ua paa ouka, aole wahi | e pae ai, ma ka moana wale no kahi po- ! 110 iaia. Holo mai la kekahi waa mni ; Kekaha mai a olelo niai 1a ia Keeaumoku, aia o Kalaniopuu i Kapalilua, e Imlo moi anai ke kaua me Keaweopala. Nolaila, kupa mai la ka manao ia Keeaumoku e 11010 mahope o Kalaniopuu, nolaila, ! holo aku la o Keeaumoku n loaa o Ka!a- ; niopuu ma, ma Honoinalino, ma Kapali- | lua. Oka niakana a Keeaumoku, oka : haawi ike aupuni 110 Kalaniopuu. A , lohe o Keaweapala, ua holo o Keeanmo- j moku e haawi i ke aupuni 110 Kalanio- ; [)uu Hoomakaukau iho la o Keaweoj uala i na'lii ame na koa. O Kamohou- ! I la ka Luna kaua, lie koa kaulana, a he 1 kanaka akamai ike kaa kaua. lloouna j aku la o Keaweopala i kona mau koa, aia i ma Kona Hema ke kaua, ma ka aoao hi- ! kina o Hualulai, ma ka hilinai o Pae, a : i malaila nku hiki i Kuapehu. Mawaena I o Keei a me Ilonaunau ke kahua kaua. 1 ! | Aka, he kahua ino, he aa, he alualua, a j | he lua noni, he kaliua kaua 110 ka poe ! akamai. Oa lilo ka hapa nui o Kona ia ; j Keaweopala. He nui ke kaua ann iloko I Io ia mau la. Ua lanakila na koa o Ke- ! | aweopala i kekahi manawa,a ua lanakila j | ko Kalaniopuu, ua loihi ko laua kaua ana. j i Olelo akn ke kahuna mahope o Kalaiopuu, o Holoae ka inoa, eia ka mea e make ai o Keaweopala, aia a make e ke kahuna enamua o Keaweopala, alaila, make i o Keaweopala, alaila lilo ke aupuni ia oe, | no ka mea, o ke kahuna ka mea e paa ai ke aupuni ia Keaweopala. O Kaaka- ; u kahuna ka inoa. He mau kahuna j keia na Alapai. O Kaakau kahuna me j Holoae, Ua lilo o Holoae i kahuna na j Kalaniopuu, a o Kaakau i kahuna na | Keaweopala. Aka, ua hopu ja ke kahuna o Keaweopala, ua pepehiia a kalua ia e Kalaniopuu me ka hoomainoino ia. j