Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 46, 17 November 1866 — Ka hana a ke Kahukula ma Kona Akau. [ARTICLE]

Ka hana a ke Kahukula ma Kona Akau.

Aole au e hookauiua iho i ka iioike iua hana a k« Kanukula Niii, no mea, aia i loko o kona liuia ka mea e pomaikai ai. a e poino ai o ko'u lahui opiopio; a no ko u ike ana iho nei, e hoomaka ana ka nee hope ana o ko Ukou rnau kapuai, mai kahi aku a lakou e liuli Ia ku alo imua.a mauao no au e poino ana lakou. oka Elua uo keia o kona mau makahiki o ka hooponopono nna, a o ke koino e no ka ia ona Kula iloko o ka anehenehe, mea paha a liuliu iki aku, huipu keia hauauna me Waawanikinanupo ma, hapala ka Ele, ka Aherahaina Forntiuler mau hana. E hooakakn no au ia oukou i keia piiikia, a me knna hana. 1. Ma ka la mua o Okatoba o keia makahiki, he inea aie kaa ole ke Aupuni. Ma ka la 6 o neia mahiua, ua kikoo iho nei na Ku. mukula o keia apana, no ko lakou kula ana iho nei i na malama elima ; no ka mea, aole i hookaa ia, no ka hele ana o ka Lunakula i ka aina e, a o u i wahi Dala ma ka waihona, he 5159.10; ao ka huina uui hoi oua (lala iloko o ko lakou ;nau kiko-ia. a me ka lakou mau I3uke Helu a o na in.tre, hanau, make, he S')3S. a keu. Ile £11!). a keu ka aie o ke Aupuni i keia wa, ke hoomaiia nei na kula i keia ma!ama, a e kula hou ana i loko o Novemaha, a hoomaha hou i Dekemaha. Me ka ike no hoi paha, ua aie ae la no ke Aupuni, aka, kula no i loko oia malama. He 10 kula i keia w;», aua like me 8110. a keu aku ka aie i loko oia malama, n o ka aie a pau he S-)50. a oi aku i ka pau ana Dekemaha. Ma ka inanaoana, he 81000. ke k'oena mai o ka auhau kula, e loaa mai ana mii ka Luna ohi mai, a hookaa īa na aie a pau, he 8111. uo ke ao ana ia ina kula no ka makahiki ISG7. He kokoke Eha mahina kula e.o na keiki i loko oia makahiki, n he kokoke Eiwa hoi malama hoomaha, auwe! Pela anei ka loihi e auwana h.ele ni ka makou mau keiki i Ae, pela no. Aole lakou i nee mnlie i hope, nkn, ua holokiki loa no ia hoi hope aun a e lululuna koke ana me ko 'akou inau kupuna kwiumi. He nui na mea e lilo ai ke ilala kula i ka \va inamua, he *JO, a emi inai i ku 15 na kuiiui, a ho 18 Lunapaipai. a me ka hana halekula ana, a me ka uku l'uuku, uku Kahu* ku!a, akn, ua lawa nae ua puu ilala nei no ia mnu hann a pau, nole hoi i ikeia ka nie o ke Aupuni e like ine keia. Ua hooemiia na kumu, n hiki i kn 11, n ua hoopauia na Lunapaipai, a ua pau ke Kahuknla, a na ke ilala mai o ka Papahoonaauao mai ka hnna halekula ana; nka, ke hiki ole nei ka ukupnu ana i ka uku ana kumu, a me ka lawa ole o na la kula he 200. noloko mai oke dala kula e loaa ana i keia apna. Kupaaaha nohoi ua mea o ka aie ana, ua uuku na wahi mea e lilo ai, aka, ulu puipui nae ka aie, n heaha la ke kuinu o keia aie nui ana? E hiki no ia'u ke kuhikuhi ae, na i ala no, na i ala hea? Na Kekahukula Nui nohoi. Oka hana ine ke akahele o!e ia ma ka hoolilo ana. Aole nu e olelo ana. he hnole hupoia, no ka mea, ua lawa no ia i ka ike kupono nonn iho, aka, ma keia hana ana no na kuki, aohe i holo mua, n em mai hoi kahi unui m«a a*u i ike aku. i lilo ai keia i aie kaa ole no ke Aupuni, a i mea heoemi i ka holomua nna o na kula.

(1) O kona hooohalike ana i ka uku kiekie no ke kumu ike a me ke kumu hnpa o kahi ike. Hooknhi no kaina uku ina kumu he 11 mai ka malama mai oOkatoba lSt>ō, a hiki i ka malama oFeb. ISC6, a hookahi wnhi kumu i oi iki oe; » nuū -Mei mai hoi, a hiki i ka pan ana o Sept, o keia makahiki no, he 10 i like nn uku, a hookahi uo i oi ae. No ka mea. e like me ke ano mlu o ka aiia i loko o kekahi ipu kukui; pela no ke poaeae o kona hoomalamalama ana, aka. 'na o Ahemhnnm Foniander ka mea nana e kuai i kvia aila ino, a me keknhi aiia mai kai e ae, he like no ke kumukuai ma ka hoo. pii like ana i ko laua kumukuai. Ua like pei> kona hoohnlike ana i ka uku like no Ke kanaka makaukau. a noiau uia ke aoku* la, a me ke kanaka nawaliwali ma ke aokuU. No keiu ano, ua komo ke Aupuni ma

ki li' - » m: ani n k»- di'-». aui ne'e r.o bci ka aoao hununa i ka tke o!e. no ka niea. n»a k>>;i ku'nu. t;a h ip-al ka tr.ea makaukau i ke ao e ;:ke :ne kona makaukau, a ua hoohiiike aku ;,o oia ina wahi buke kula e kuia aku ai me kona hoa, no ka mea, he Hke ka inea e io\a mai ana ia laua ma ke kikoo ana aku. O keia hoohaiike ana i keia uku. na ua Kahukula nui r»ei no, a 0 ka hooko waie no ka ka Lunakula e kuupau nei kih-kihi, ao ka hoaa nae ka hope. Aohe wnhi hooiana i ke kumu makaukau, i mea e j>a!pai ai ia ia. e hooikaika nku ma ka hookele ana i kana iinu haumana imun, no ka inea, aole e uku ia mai ana i hookele ana nku o kahi ika:ku a ina no hoi e hoomahuanua aku oia i ke no ana ina huke, aole no e io\a la ia ka makana kupono no ia hookele ana aku; no.'aiia. kaohi ka mea ike i kona ike. aua hoi ka inea iako i kona lako. 0 keia hana nna a ke Kahukula me kein, ua ho'o o!e ka hana ma na kula. E lilo ana p-jha keia hoohahke nna i ka uku o ka poe ike a me ka jioe ike o!e. ī mea e manao o!e mni ni nn kamahi o Puupanoa ke pnu ne ko lakou noho ana, n hoi mai me ka manao oie e hnj)ai i ka oihani aokuln; no ka mea ea, e like nna ko lakou la wahi mea loaa, me ko ka poe hipuu laui o kahi ike. He Ehn makahiki a lakou la i hoopihaoi i ko lakou la mau waihona ike, a he pnlaueka wa!e ilio no hoi ka lakou nei; a ma ke nokula ana. he like no ka mea lonn; nolaiia, aole nunnei lakou la e huai rnai i ka lakou h ipu hulilau. a pela no hoi auanei e i»!o o!e ni ko lakou mau kukunn hoomalamalama, i mea hoomalamaiama mai i ko lakou hnnauna. Ina e hoanoe hou ia na 'naua, a e kapne ia na Ilu!a hana a ke Kahukula no ka hoomahuahua like i ka uku o na kumu, nhila, ua hana ia ka hana me ka oiaio. I'eln no ka hanaia nna o ka uiui o na kumu mamua iho nei, ua hoohalike ia ka nku me ka hana a ke kumu, a nolaila, aohe ī loohia ke Aupuni i keia huaoleio ino-ino. he oie Lai ole. Ua halawni ke dala me ke dala, a ua lawa pono na hana a pau. Ahe mau wahi inalama uuku wale iho nei no keia, mai ka wa mai o Aber,i!ia"va Fo r nander i hooponopono mai ui. He Eiua mau walii kumu ano ike oie loa iluko o keia njiana; ua mho kuinu kekahi nn Ilonalo, a no Honokohau keknhi; nka, ua like no ka laua loaa no keia hana, me kona mau hoa ponopono ae. He mea nkaka no ina o olohe keia hana maalea, o ka hoomahuaiiua like i ka uku o na kumukula a pau, he mea no ia e hoolauiea wale ana ina kumu, a he ole «U' kahi poe i keia hana, a ma ko'u manno, ua liana ia no keia kaulike, i mea e loaa hke ni ina kumu o ko inla noao hoomana ka pomaikai me ko lakou walii ike mak ilii loa. Oia pili hoomana no ka mea i lilo ni laua i mau kumu; a ina ma ke akumai ka hana ana ma ka aono Aupuni, tna ka hoonohonoho kuiiiii nna, ina aoie e kohoia laua. He minnmina no makou ika makou mau keiki i ke komo iloko oka poe hiki ole ke alakni, he maknpo ke nlikai, he maknpo lakou nei, hooknhi ka haule pu ana Ike awawa. No keia hoohalike nna ona i ka uku nui ina kumu ike inakalii, a nie na wahi kumu nuuui iki ae o kahi ike, nolaila, ua j)au e ke dala; nka, nohe i hoohua niai ia dala nui i ka pomaikai no na kula.

(l2) O kona hoohnlike ana no i ka uku kiekie like i ke kumu i nui loa na haumana he i)0 ;\ keu, me ke kuinu he 20 hnumana a oi aku, ne mi mni hoi. He like no ka uku la no laun: aka, ) ka nana nku, e like ana no lea manwa e kula ai kela a me keia kumu, me ka nui ona haumana. E lawa ana no na hora kula Eha a oi loa uku i ke kuinu i a keu na haumnna, akn, i ke kumu uuku 0 na wnhī haumana ua pau e no ke kula Ika hapalua oka manawa. Ua lohe noau, pela ka hana ana a ke kumu o Kalaoa.ua uuku na hnumnnn i hele mni i kekahi la, a na kula oia i ka manawa kuj)ono i kona manao no ia mau wnhi haumnna, a ua makejiono anei ka aoao o ke Aupuni i uku aku ia la i hapilua daia no ka ln,"he Elua hora

a eini mai ka inanawa kula? Ao!e i makepono, aka, ua paho. Aole i iike ko laua luhi, aka, ua like ka pomaikai. me kona hoa haumana nui, ua like no i ka mea haumana nui ke ohumu iioko ona, no ka nui o na haumana ia ia, a he uuku hoi ka iala, he like nae ka mea e ioaa nna ia laua, aole hoi mea nana e pani i kona luhi. 0 kekahi mau mea e maiama pono o!e ia ai ka wa kuh; o ka hoopau ia ana o na Lunapaipai, aohe no hoi maka nana ma ka aoao Aupuni; a o ka hiki ole no i ka mea e Lunakuik nei ke heie e makaikai. no kona paa i kana hana ponoi; a no keia mau mea, ua piha la hana me ka malama polo'ei ole o na paahana. 0 ka hemahema o ka hoonohonoho ana ī kinohi a me ka hana ana o na uku, oia no ka mea i nui hewuhewa loa ai keia lilo ana, me ka pololei ole. A ma owai ia kakou e oielo ae ai i keia iiio nui aua, a me keia komo ana iloko o ka aie kaa ole* Ma o ke Kahukula la no. Ua huhewa ko kakou kapenik i keia hookele ana i ka hanaunahou, alaa La piiikia. Ua pokeokeo no nae na wahi kuaiu hipuu laui o kahi ike, a me na wahi kumu uuku o na wahi haumana; aka, o kuu lahui opio, ua emi i hope na kapuai. Aloha ae au ia'Limaikaika, a hoomanao ae no hoi i kana mau hana, ua noonoo mua ka haua a ua kumu e hana ai me ka niikioi.

ua haaw:?i rr;i; ni o -o hoohn i i ni kei* ?. kunahih; >ir.o•; heeiene aku :re n\ r, : vj piha i ,u n:akaa. s: a e na uuūua h :t. *eke na n;ho i kti 0.;0.i i k.i-ia-ia i iiki lōo, ī n\ Hiapuna o.e.u o k i ao'ee nne peia kt\a nor»o an.i i:*o neu He emi k« iuOM kau. n he ike ; i nae ka noionuia ana o na kuiiiu nia ka ikaika. a me ka makaukau o na ku!,t: he nui ho; keia o ka lilo; maiiope nae ka eni» ana. Ia w-j nohoi ua nr«kiaiaia mii na hani. ua haka pono ia kahi e hoio ai. a e moe ai; e u u ai. a e n;nioo ai; e ikaika ai, a e nawaiiwali a;. Maha nae paha \ia wahawaha i.i ka mea e ho'o ai. a noi.u.a ka hoanoe ana on\ kanawai kula a me na hana; eia niai hoi ka hua n\ h >o!oii kanawai ana a ka Ahaole'o A. D. ke nee ; aku !a ka lahui opiop o. r\ h\k-i ;xx!e aku ka p pii i Honolulu. Ah>hn mo keia kim. (3) Ke hool\u!ea noi o;\ i ke kumu i r:ti- ■ pai ina makua e kukulu hale kula. O ke kumu. ku!a e noho n?i m i Pahoehoe, ua paipai iho nei oia int m-ikua e huipu me ke aupuni i kekukulu ana ihale kuia. a ua paa ; iho nei ua ha!e la, a ua iohe iho nei au, e : uku ia ua kumu !a no ka !a. ke hoomaka hou : na kula he 81.50 no ka la. ume kekaiii makana mui piha na ua Aberaham.\ Fornander nei. Kahaha loa au i keia hoeniauununa wale, noie keia he alanui knpono e lilo pono ai ke dala kula. Ina e liio ke liaia i uku kauiele no ke ku:nu īke. a ua makaukau loa na hauuunn oia kula, ahula, nona keia ; uku !a e pono ai, nlaiia, ua lilo ke ilala ma ka mea e pomaikai ai ka leliulehu. C) kona iknikn ma keia paipai nnn ua uku pono ia no oia ina kona noho maemae nna i loko i j kona wa kula. a eia nohoi kahi mea hilu : loa, ke nolio maoli nei'ua kumu ia a me kona mau wahi ohnna i loko o ua hale la, malia ; no nae paha. he pono īho la no ia ia AheI mliama Fornander o keia uku .nui no ka Ia ; a me ka noho i loko ma ke ano noho oiiua ' ana, oia iho !a no. Ile keu mai nei ka ia | nei noho ana, ke lilo nei ka ha!e kula a na ; makua a ine ke Aupuni i linna ni i hnle ku- ' la i halonoho no ke kumu. Ina o ka īkaika o ke kuinu ma ka pnipai kukulu hale kula ka ,nea e loaa ai ka uku kiekie, heai aku ; paha au nei ka hooikaika loa o kekahi poe malaila a hoonawaliwali ma ke ao nnn a he 1 mea no ia e ulu hou ae ni ka mahuahua loa aku o keia nie, nui loa nnn o ke Aupuni ; inn kumu. Ke manao nei au, ua hala pn- ; ha ka wa i lioolilo kupono ia ni ke da!a kuln, n me lie mea la, he hoaikola inaoli keia hana i ke Aupuni, a he kulai maoli nku hoi i keia hanaunahou i inoepuu no na kupuna o lakou. Ke lohe nei nohoi au, ua hoopau ia iho nei ke kumu kula mua o Kailuanei, no kona paipni ole ana ka ina makua e kukulu hale kula. I ko'u mauao, nolie ia he kumu , kupono e honpau ia ai, aole nohoi oia kumu ; kekahi e hoopau ia ai maloko o na Kuln a ( ua Knhukula nei. He knhun i akaka ole no ke k'ukulu hnle kula k;thi ana i makomake ai e kukulu. aole hoi i nnoin, aole nohoi , i kauoha akaka mai oia i ua kumu la, a hi- • ki wale i keia hoopnu ana iho nei. Ho Imlekula mnikni i haua tn;ia ia i ka wn ia G. \V. | Pilipo e noho Kahukula ana, n ke ku nei no I ma Kahului, ua oi aku ka maikai o keia ha- ; le mamiiii o ka hnle i hanaia iho nei e ko j Palioehoe poe makun, n me nn noho, a he | mau puka aniani 5. a me 1 puka komo, a he | laau oluna, a ua ike no nn Kahukuln la, a i u i haiin aku nohoi ia ia, o ke Aupuni ke- | kahi mea kulenna i loko oia h «le, nole r:ae i hoi oinla a mnliu iho, he nke no paha ko | iala, a puka ko inln inoa mn ke kukuluana. j He imi hooluhi kana hana ina makua, a he j hoomaunauna d i !a n ka Papahoonaauao.' j He keukeu rnai nei paha ia ne i o ka paki- | haalele ina wahi dah, koele mai ina wahi d\la ī ka lima o na L'inakula, holo ka o!o--5 j helohe. hamohnmo nna ke Aupuni i ka hue- ! lo o ka nnhesa wela; a o na wahi kuinu ; hoi, i ke poo o ka laau a Kekuaokalnni; a j ke nno pu aku nei i ka waihona o ka Papa- ; hoonaauao. A e !u helelei mai ai; nohe ! nui d ila pela e hana ai. Kohu like mai | nei hoi ianei me Marquis, i kona wa i iilo ai | i alakai no na koa e kue aku ia Ga!enakai- ] la ma. ka hoolilo ano noonoo akahele ole i j ke dala, a pau ae ana, auhau aku ana, a | pau ae ana no ia, a auhau hou aku ana no. j Ke pau mai nei ka waihona ma ka lima o : na Lunakuia, a ke puu aku nei paha keia | i koe wahi hu!u ole ka Oi ahaia no !a hoi, ua loaa iho la no ka hale i ku!a o kekahi ku!a, a i hookahi no hoi ha!e i I e hana īho ai na makua, mania nohoi ka ' hana, a uuku ka lilo. ! ,\o keia mau hnna, e lilo aoa oo ia i mea ! e poho ai na hana kuh ma keia apana ; aia ! a nui aku ka wa kula, e nui auanei ka pouli e haakokohi iho ana iluna o ka lahui.— Ua pakolu ke kula o!e ana mamua o ke ku- | la ana, a pela no hoi e pakoiu ai ka emi ana | o ka naauao mamua o ka naauao e loaa ana, a me he mea la o ke kulana ia o ka hana kuh ma keia hope aku. He elua hua e poka mai ana mai loko mai o keia emi ana o na malama kula iloko o ka makahiki. 1. O | ka naaupo o na keiki. 2. O ko lakou lilo i > poe auwana, ke palaka pu na inakua i ka hoomalu ana. (4) O ka hoopau ia ana o ke Kulawae o keia apana. He kula keia i malama ia iho nei iloko o na makahiki he nui, a ua lilo no

h ; -• i -s\ ; kuia i e h<x>*ni nn: i \ n i!r.;i o n.\ k « n >. n >i* !o :■•> :.o: ; \ ko»i ';:••> <\v\a a:.a. I h»o aku oīj ia L\h;\maUma i na nnkahiWi ih \h ae nei. »ra ki hookomo ;ū'.i > rr. ju h.iuin.ina. a ua l»oki:\ pu ;\ku no 'o.oi ? ko Lianaai ku»a i kahi wa. Ke oi»:io net ua Kahukula Nui nei. "i hoopau ia ka no ka iiwa o o o na D.t'.a K i'n." Ao'e pnha' o ke kumu o i.i ku!i\ ka mea i p.\'i ai ke d i.a oke A'ip'ini. L :\ho no ke oieio ae. "i pau no ke >uU no kona hoo}>otu\[x>tio he;nahema, .1 ine kona hcH>!iio kupo« uo o.'e im ka ir.e i ku i ka hana ano oiaio. e iiko me ka hana aka lahui Kurop.\ otaio 111 IO I. He maino wale ko'u. o na haumam ano rui!iui i noho iiaurnan:\ iho nei no ua kula nei. an!e paha ka nni o lakou e noeo haumain hou aku ana tna na kula a 'nkou i he'e mai ai. Ina pe'a io ko lakou hojvn:\. a eia iho la ka hopena o k » hoopau ia ana o keia ku!a. :i nolnia. o kti hoomaka ana o kana mau hana a pau. he }v»ho wa!o no ka hopena. a o ka hoojviuia ana o kek ihi hana maikai i hana la inanuia, he hopena poho wale no. .Manao no hoi au. ina e !;!o ke ao ana a ke kumu o ua w.ihi Kulawae l.i, a me knna niau kauoiia ia lakou, e hoi no a noho haahaa. a e hooikaika no ma na mea honnaauao, e 11!«» ana no iakou i nuiu wahi hoa noho me ko 'akou mau kaikua.ma, a oi:\ hope aku, aoie pah\ he Kona 13 >y hou nku e komo ana i Lahainaluna. Ua manao nui na makua o keia Kona i keia kula, a he alanui kokoke keia, a he puka kokoke no hoi no ke komo ana i ua wahi la, a i kona hoopa'i ia ann, ua minamina loa ia keia ku!a ; a ina no e paa ia kuia, he hiki no ke l<vi;\ ke kumu, mnhope ih.o o ka haale'.e ana o ke kumu ahonui inna i kukulu iua kula la. Ua manao no hoi au, ti \ oiai.i no 11 lioi ka inea n'u i loheai mai ke Knhukula Nui mai i ka makahiki ISGŌ. 'Ua manao makou ka i'apa Hoonaauao, e hoonoho i mau Kulawae ina na aj)ana a pau o keia inokupuui o Ilawaii nei. i mea e kokua aku ai i ke Kulauui o Lahainalunn, n me ke Ku'ahanai ma Hilo." Ile njui!ii waie no ka la, a eia k;\ lu»i* ke oiaio ke o'.e nei. Ai i ma ka halawai o ua Kahukula Xui noi me na kumu, ma kn la S o Sepatenrab\ nku nei, nn hai akakn mai keia i keia hoopau ana—Kuonoono ole iho kahi manao, n he wohi ano pakaulei wnie iho no—e lawa hai ka hana a kunalii.

I\;u no e hoop:m ia U-k.ihi iiana ke ike ia he ino Kona hua—a o ka hana i ike ia he pono, oia I»e hooinau nku, a me he moa la he pono hooin'ho wal" īho no. a ho hoopau noonoo o!e no hoi. He kn!a e hooponiaikai ai na Kul.iwae i na kul» apana a piu, a he mea 110 hoi e hool.ma ai i ka manao ona makua a ine na keiki, a pi la 110 keia kula iloko o kona mau la. Ma keia mau hana a piu a ke Kahukula Nui, ua lilo 1111 keia ī moa e polio ;<i keia lahuiknnaka ; a maiaila kakou e ike ai. nole keia haole he makaukau nuu e Hawnii. A i ka mna auu, me he Inna nno kumakaia la ia i kou maa pnno. Ina pnha e loaa ana i kekahi mau Hawaii oiaio e noho ana ma na npana kuia e ne o keia Aupuni, a ua loohia oukou i ka lioonele ia i ke dala e like me keia npana ; a ma ka apana o Kona Hema, mai liuna oukou. R hoike mai no. He pono no kakmi ke makaala i k<» kaknu mau pono i ole ai e h'iina ia e k"ia walii haole o Europa mai—A i honkahi no pono ia kakou, o ka lokahi, a e kau i ka une mnluna o ka pnr>pa<\ nlaila, e olokaa aku i keiu pohaku niai kona wah'. aku. i p u.)