Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 52, 29 December 1866 — Palapala no Maikonisia mai. [ARTICLE]

Palapala no Maikonisia mai.

i Euon Maksiiali, ) ! luhii 2"), 18fi6. j • Aloha ok f, Dk. L. IL Kulika : Uu hoike nku nei au i Ue nno o ko makou ' haalele ana aku ia Butaritari, a ine ko : makou hiki ana mai ma Ebon nei. ia 11. H. Paleka n e lohe aunnei oe i ka'u moolelo . noia mea rna lea'u palapala laia, a ma keia palapnla ke kakau nei nu i na hana o makou I makekihapai o Hutaritnri, mai ko maku-i | noho ana a hiki i ka haalele nna nku nei, i nkn, e hoike ana no paha oJ. W. Kanoa i j keia mau mea m oe, aole no paha he hewa i o na hoike ana a elua ia oe. I Ua noho makou ma ka ainn o Butarit,iri, ; ma ka innlama o Aug-ate 19. 1556. Ua | hookipa maikaiia mnkou e ko ke Alii nui ; kaikaina, a n»aloko hoi o kona malu hale ! mnkou i noho iho ai n hiki i ka \va i paa ai ! ko mnkou mau hale hooknhi malama a ine j ka hapa ko makou nohoauama ka hale o ; ko Alii a.ua paa loa ko makou mau hale a o j ko makou hoi koke no ia mn ko makou mnii I hale. Ua hoomaka koke iu eno i ka olelo o ka ! nina, knhi a makou i noho īhn ni ua like maoli no au me ke kuli ka hoaa ke olelo mai kauaka, nka, ahaln kel ahi mnu mnhina ' elu;\ ua kamailio iki me na knnaka tr.a ka s mea hiki ke kamailio n ua lohe iki aku hoi : nu i ka lakou olelo mai aka, mahope mni ua loaa maopopo ia'u ka olelo nole nae pau he ; nui na hawawa i koe ma ka oielo ana :na | kn hoomannwanui wale no e loan ai. He hiki | wawe no ka loaa o ka olelo ke hoopili me j na kamaaina ma k.i akonkoa ana mn ka noho j ana i kn hale ma ka hi*le j>u i Ka lawaia a ! me ke kamailio pu ana ma keia la keia la imc kupa oka ain;>, |K i ia i loaa iki ai ka ; o'elo ia'u, ao na puke hoi kekahi mea kokua • mai ma ka hooponopoono i na hua pela. • Ua hoomaknia na mea aonku i na kanaka : nu\ Taritari, ma ka )a 1(> o Okalopa. 1565. j ma ka pepa A nui ma ka olelo Apaiana aho i nui ioa ko lakou makemake i nei mea he ao j i ka palnpala. Hele mau mai uo lakou i keao ; a me ka po, i o makou la a ua nui hoi ko ; makou hnuoli no ko lakou hoomau i ka hele 1 mai 9no i keia mea hou a lakou e ike nei. ; Mai la wa mai a hiki i ka maluma iho nei ! o lune, ka malama hoi a makou i haalele i aku nei ua looa he 50 poe ina ka heluhelu I a he 50 a oi aku ma ka hookuikui, a ua ao j ia aku hoi ma ke Mele Himeni, no kekahi ! mau leo Mele Eha, a ua paanaau loa hoi ia j lakou a me ka Pule a ka Haku, ua paanaau | ia lakou a pau a me kaMokuna 14. o loane, ' a rae kekahi mau Ui i paiia ma ka lakou { olelo ma Apaiana, a h« mau ninau helu a j me ka palapala aina hoi kekahi iao ia aku ? ia iakeu. La hoihoi lakou i keia mau mea i la aku ia lokou, a nolaila, ua Uikiwawe lijll j biai'te"^ k ' c nm na mra 11,0 ia aku ia / uui ana i v. lilo i p.» -K^ĪW ,k » 1 101 ■wla--1,14 V vjiuiii U Kakut k& 1» 20 oAu gatc \l (t Ao maiaiia 1

i;i \v:i o ko inakou hiki ana mni. A mai ia : wa mai a liiki i ke Sabati liope a makou i j haalele aku nei, lune 2-1, ua malama ia me i ka lehulehu o na kamaaina ma ke anaina ihookahi ; a ua hoomalu iho kekahi poe ia j lakou iho ma na hana pilikino i ka la Sabaj ti, a ua makemake nui no hoi lakou e lilo i ! poe malama la lehova, me ka hanlele ana i ; na akua laau o lakou. i Mai ka hancri hookahi a emi iho malalo J ke anuina hoomana i ka la Sabati, a he I\u- | la Sabati hoi ko laknu mahope iho o ka pau ,ana o ka pule nui ; a ua auo inaikai ko la- ; kou anaina, ua hoolohe pono mai 1 ka olelo; j aia a he mea hou akahi 110 a hele mai i ka ; pule, alaila, e walaau nuanei. | Va jna ka Lua{ini. Ua paa ka luakini I kahi e hoomana ai ia lehova. Uu kukuluia j me ki» hauoli o na haumana a maua, a ma I ke kokua ana mai hoi o ke kaikaina o ke 'lii I ma kona lawelawe kino ana mai, nolaila, ua ! holo loa ka paa ana o keia hale iloko o na I malama elua. O ka loa o ua hale nei, he :4S knpuai, a he 2-1 ka Inula. Ue hale keia ; i kukuluia ma ke ano paa o ia ama ; ua maI nao ia nne, e popopo ana na pou iloko o na ; makahiki eono. | A he kahua maikai kona wahi i ku ai, e ; ikeia no e na moku holo ae i na he umi mi- ! le mai ka oina aku. Ua hoomakaia ka haI na ana ma Aperila iho nei, a ua paa iloko o i Mei, o keia makahiki, eono wale o niakou | Sabati ana maloko, haalele i Butaritari na | hoa aloha. Ua inanao makou i keia ku ana i mai a Hokuao alaila la hoolaa, eia ka ua liio 1 i ke Kiulahiia. J Oiai makou e holo anama ka moku e ha- | !a mai i ka moana nana aku la | au i ke ku kilakila mai o ua ha'e nei ma | ka ae kai o Butaritari, liooinanoo ne la au īa i luhi nui o makou; Aloha ino. Aole a maua i waiwai t lilo ma ke kukulu nna i keia hale, j ua hanaia ma ka makemake o na kanaka. ; Mahina hou. Ua hoomaka iho nei na ! haumana ma Butaritari, e lawelawe ina ke ! kokua Mahina hou, ma ka inalama iho nei o : Aperila ka hoomaka nna, ma ka niu maloe : ko lakou kokua, iawe mai kela mea keia ; mea i ka niu, he pa iwakalua, kanakolu ka ; ka men hookahi i ka malama, a pela e hoai hu ai a loaa he mau tausani, alaila, na lakou i no e hana a liio i aila, alaila, hooiii aku i Ho- ; nolulu, pela iho la inakou i haua ai i kein i mau malaina ekolu, aia ke waiho nei na niu i he haneri ma ko makou wahi a j «ukou i haa I lele ak* nei. i u p j Na Buke ao. Ua b§ uhf*«. ī£d\ be 4( I buke ao mua, mai a laku ī na haumana h> k£—tyoluUk- ihn ī (34) ma k» niu maloo, 40 niu hookah», * ua laweia M|biu no'u a'pau ioa ■ a na'u e haawi ma dala he hapawaiu ne | kn buke hooknhi. j Kaapuui ana i ka aina. I ka ftiaiama ( : lanuan o keia makahiki. ua knahele iuau« (e nana i ka aina o fiutaiitar>«e Luoa me w | kamaaina o ka aina, a e aku i k« Akua oiaio, a e hai ana hj ; Stkou i keka hi mau oieiopaipni. na anain: kahi a makou i kipa akvr ai, ua hookipai;

I hoi niaua ma na Haiehula o lakou, kahi i akoakoa nui ai na kinaka, he iianeri ;i keu ! ! ae ma kekahi mau nnaina, a ua nui na ninau : a lakou i niele mai ai ia maun.no kela inea . keia meu. He elua Ia ko maua hele ana a ; J pau kekahi aoao o ka aina, a o ko maua hni i no ia a hiki i ko makou mau hale, a no ka ! ,nui o na piiikia mahope iho, aohe maua ī. i kaahele hou a hiki i ko makou haalele ana ; j ia Butajitari. ; , Ka ona rama via Butaritari. \ ko makou , holo ana nn ka Uokuao i Butaritari. Ua lohe j mai makou, he kapu ka inu raina ma ka ai!na, ua hookapu ke Alii i kn inu rama, a ua ' malu hoi ka aina uiai o a o' a i ko makou | noho ana mauka, ua ike makou, he oiaio kn ; olelo a makou i lohe muu ai. Aka aohe i | hala na malnma eha o ko makou noho ana , i iho, ua kukala hou ae ua Alii nei, i olelo e i |hai a kea ana, i nnia o na kanaka, 'E inu ■ hou na kanaka i ka rama' a mai laila mai a i | hiki i keia wa, aohe o kana mai ka ona o na | kanaka, na kane na wahine, he kakaikahi wale no ka poe makau i ka raina ma kela , iaina, a he nui ka haunaele i waena o lakou |a pau. He nui ka poe i ki pu ia a make, a , I hele hoi īluna o ka niu e kaawe ai, a o kekahi poe hoi, hou aku hou mai me na pahi, 'ahenui hoi na hanaino i hanaia elakou, ; no ka ona rama ma kela aina, ua ike pono ihoi makou i keia mau hanaino a pau, aka, ; ]aohe makou i hoopilikia ia no ka nui o ka j ona rama o lakou. ; Ua papa hoi ke nlii, aole e hele kekahi kanaka ona rama iloko o ko makou mau haj le, nolaiia, aohe i hele mai na kanaka me ka ; iona iomakou la a hiki i ko makou haalele ;ana. \ He hula. Oia no kekahi hana nui a ua |alii nei e hapai nei. Ua kahea ia na kanaj ka a pau loa e hele mai i ka hula. A ke hu- | la nei no i ke ao a me ka po. Aole nae hoi i hoopau na kanaka i ka hele ana mai e ao. ua inahuahua nui aku ka nui o na haumana. | Na'lii o Butaritari. Hookahi no aiii nui ; nona keia mau inokoaina a piu, oia no hoi ; I I o 'l'ekaiea ; he alii ano opiopio no keia, me • ; he mea ia ua hiki'aku ka huina o kona mau • makahiki i ke kanakolu a o: aku. Elua ona ! ( kaikuahine, a hookahi kaikaina,a he makuaj kane no hoi me ka makuehine. He mau ■ j keiki e ae no kekahi a ka makuakane o la- : j kou, me na wahioe (ehulehu he umi a oi ae , j ia mau hoahanau o ua 'lii la. He nui no | hoi na makua alii o ua keiki la, malalo waj ie no nae lakou a pau o leia alii. He poe M oiuoiu ka nui o na aiii o Sutaritari, a na lai; kou no i manawaiea ma i kekahi mau mea j na makou me ke kunukuai ole ; he mea ! > no hoi ia a makou e miiaio nei ia poe aiii. | » Na makaainana. oiuolu no ke ano! 1 nui o na kanaka ma k&a wahi. aka. he ano i okoa ia ī ko na aina o* ka hema aku. wahi 1 * a Kanoa, be poe i©konaikai loa lakou, a he ' 1 kahea roai ka e like n» ke ano Hawaii, aole! 1 hoi e noi roai i wahi *ku, e like me na aina ) ; i ike nui ia ma Maik»nisia. * • j Nalnta waiwei olalou. O kapo a me 1 ka pahia me ka paka ka lakou. mau mea 1 makemake oui, a me na mea hao kamana V

; " • ,V 1 . :*• * n" </•:* O > *•• •-•- ; « \a! . ..; • . - - tiu ... _*• • . ["a ;| .. • • hana ia i ke'a mnkahiK» : "'n m o!e!o ia. -Aohe hc aina rna .MaikoniMa . like me Taritari. no kn nui o ka aiia i hana :a. a he h;k: no hoi ke hoopihaia ka moku ka epa hoekahi i ka r.:anawa hookahi ma ke!a ama. y>2 h:k knūi th.i T<irif;:ri. He 00 ka nui o n» haie ihu uaiwai ona Knpena moku cv.ai Kikane mai e waiho nei ma keia aina. He nui no hoi ka waiwai i hoahuia maloko o i-eia nnu hale, oia hoi ka lo!e. ka pu, ka paiiia. ka pa!m, ka papa a me na mea hao o ka u:hana kamana, a me kekahi mau waiwii e ae. He makepono loa no hoi ke kuai ara mi ka aiia. oka malama ia ana nae o kfia mau h:t!e kuai. aia no ma ka iima o na ! kamaaina. a ua maikai no hoi ko iakou maiama ana i ko hai waiwai me ka hana poio- i l.i. No Capt. K. Kaneiall ka nni o keia ( :aau hale kuai. Xo Capt. R. EamiaU. He hao!o oii i noha loihi ma īa aina no na makahiki lie 'J0 a keu. Oke ka!epa aila no kana hana, a e holo mau ana oia mawaena o keia mau ama ; a me Kikane, a i keia wa, aia oia ke ku nei j ma ke kuia o ke eiiakolako a me ka waiwai. He hao!e inaikai loa ia. a he hookipa maikai i no hoi ia makou ma kona homeoluoiu. (Tu- ; kurere) a nana no hoi i kokua wale mai i kekaiii mau h'emahema o makou mn ke ku- ; kulu ana ika luakini ma 13utaritari. ;Me ia no ko makou aioha. i Ka heh'. kuiiakw aiia. Ma ka maiama o lanuari ka heiu ana ī na kanaka ma kel:\ ai» j na, aua, aole nae i loaa ka huina pololei o na k:maka, no ka makau o kekahi poe i ka hoopuka iko hai inoa. Ma ka ama nui wale no ka heiu ia ana, a ua hiki aku ka helu- ! na i ka 1600; aole nae hoi i heluia ko ua j moku aina e kokoke mai ana. Ua manao I l nae au, ao!e i oi aku na knnaka ma keia ! 1 mau aina mamua o 2 t "joo. A mahope paha e maopopo lea. Kc ano o lea aina. He nin:i o Tantari e w«i!io loihi ana mai ka hikina a i ke komohana ; he 120 paha mile ina ka loa, a he hnpalua mile p.iha ka laula ; a ua uiu ka niu mai kela poo o ka aina a i keia poo ; aole 110 paha he aina ma keia mau pae aina i nui loa oka niu e like me keia. Ke lioopau nei au me ka mahalo. li. Maka.