Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 52, 29 December 1866 — Ka Moolelo o Kamehameha I. [ARTICLE]

Ka Moolelo o Kamehameha I.

NA S. M. KAm A KAi'.

IIKLi; s. O Kai»lu, uja o Ur,u—lle umikumonmlima hanaunu mni a Welaaliilaniuui mai. Ua <>I<jlo ia ua pnu loa o lolio o Kaluki ia ia, ua iku oia i na aupuni a pnu o ka lionun, a ua ike oia i ka mimiin o Moanawaiknioo, nnna no i lawu mai ka l< f>o ai o Kawainui, aia ma kana melu i kau ai; c ike ai kakou i kona wahi i lielu ni, e lioopuni ika lionua. Penei. 41 0 Kuulu nei wuu, O ko kaiiia a Kiilunu, O ku hiuiuoo kiipu, Ku iiuwiialnluu, \ : t - Ko kwle muuuluiou, O kuulei u |uw;i— Ku me;i nuna i hoolel. Kuulu uuiuku o Kuulu mukui, K Kuulu-e-Ki\Viiu iu, M Kuuln-u-Au\vuu īu:— 0 lele o NVuwuu, 0 Upnlu-o Pukuliu iki, O Pukuliu nui, o Alulu, O l'eluu, o Pulana o lloluni, 0 ke Kuina, o Ulunui, o UĪinli, O Melemele, o Iliikua, o lliialo, 0 liukalauai-upa ku lani, Apo ku po, uj)o ko uo, Apo kukulu o Kuhiki, Puu Kahiki ia Kaulu:— Pau Kaliiki ia Kaulu' | 1 koa o Ilalulukoakoa, Mai kc au paha ia Ku, Mai ko au paha ia Lono, 1 wuhiaai ka pumaleolani, 0 ka pupu o ka naia, 0 ka loi kna o ka lei alo, O ka lele o ka lele a Kela, ilnkuliakuakini kuu makuakane, j O ka lelo o ka lelo a keia, Hakuhakualani knu ī.iakuahine, liele. ka o ili o ka lani lelo i ka lani, Lelo ka na-loku, loku iele i ka lani, liele ka na-kea, lele i ka lani, Lele ka ua luma, leie i ka lani, Lole ka pinaohaololani iele i ka lani, 0 lelo aku keia o Moanawaikai<x>— O koaumiki, o keauka, e mimilo ai, K make ai ia oe— ? E iele }Kiha-e-ku paha." |

I ko kakou nana nna i keia mele a Kaulu, ua loaa kekalii niou nina o ka nioann, un loan keknhi mau nina o Asia, a me Eurupn, nia Kailua Koolnnpoko ko Kndu aina hanau, ma kona moolelo, a me kona kaao, ua oiaio keknhi, a ua wahahee kekahi. Aka, ua kaulaua ko Kaulu knao i hele ai i Kahiki. O Hesia. O Heina keknhi kanaka i holo i Kahiki. He umi kumamaono hanauna niai n Kaulu mni. O Kauwiki i Hana Maui kona nina hanau. Penei kalii kahoahoa e akaka ai, ua holo oia i Kahiki. f " 11010 Uema i Kuhiki, kii i kc y.x>ula, * Loaa liema lilo i ka uaia, lluulei Kahiki i l\a|Kikajvikauft, * Waiho a i i Ulu^aupau.'' ' Ma ka moole.'o o Hema, ua kaulana kona holo ana i palala no kana keiki no Kahai i Kahiki, no ka mea, o kona makuahineo Hinaaikamalama, ua olelo iu no Kahiki mai, a ma Kahiki no i loaa nku ai ke kupuna wnhine, a me nn makua o Hinaaikamnjamn. O Kahli a Hkma. O Kahai keknhi i olelo pinepiye ia, i ka holo i Kahiki, aole 0 Kahai i ike i kona makuakane, no ku inea, iloko no o ka opu o kona makual»ine, holo o Hema i Kahiki. Ma lao 1 VVailuku kahi i hanau ni o Kahai, i kola nui nmuu uku la o Kahai i kona

makuawihine la L himahehun. Auhea ku u mnkunkane,'' o!tlo niai !a o Ulamahefjoa. '• Ua holo ko makunUaue i Kniiiki, i palala uou, aka, ua li!o na niaka i ka Aaianukea a Kane, nole e iioi niai " Oielo a!<u la o Kahai i ka makuahine. E wni ana au i kuu makuakane. Eia ka wanana o koua holo ana i Kaliiki. " 0 ke anuenue ke ala o Kahai, i Pii Kahai k«>i Kalmi, p A-e Kahai ike k iiula a Kane, j j. i na inaka o Alihi, \\ A-e Kuhai i keanaha, ! i lie anaha kanaka kawaa, ! i I lunao Hlnaiakamalauia, \ (> h' ala ia i iini ai ika niakua o Kahai, j i » O ai ka iuoana wehiwehi, | () halulu i ILilekuinukalani, j j '• l'i mai kini oke akua, | Ninau o Knne o Kanaloa, i i Heaha kau huakai nui, • '• K Kahai i hiki mai ai ? I | I iini iiiai au ika lleina ; ! | Aia i Kahiki, aia i Ulujuu})au, i j Aia i ka Aa«a, haha mauia a Kane, ! ! Loiia aku i kukulu o Kahiki,'' j | Palmaki a a Lonohoonkwa. Ua ; ol(| ia o Paumakun, oia ke alii i kaapu- j ni \Kahiki, oia he umi hanauna m ke | naitma ka mookuauhau o llema mai a j a hiki ia Paumakun. | Kuaoohe 110 Kaneohe Koōlaupoko | i hanau ai, ua oieloia.'ua kaa- i | ia Kahiki. Ua lawe mai oia j ; eluaiiole, he mau kannka keokeo laua. i : O Aiikahinu o Auakamea, olua mau kaj luina\eokeo, ua kapaia o Kaekae, a me ! Maliii hookahi kaula, o Malela, nana mai kimakani, o ''Ka haole nui maka nlohihl, ke a aholehole maka ua, ka puna uui maka ulaula." Pcncj Kalanikunhulu no Paumakua. " ' Pauinakua ka lani o Moenaimua, (>i i alii nana i heie ke Kahiki, A iiliiki i ke kaiakea, 0 imo o īuoiui o ka maniio, () \ ia inailoko o Auakahinu, 0 -lakamea ia lani." Kia kaKnpaahulani i ke au ia Kualii ke alii o (t»hu no Paumakua, i ka A. 1). 15(55. i ka\va e noho alii aua o Kuahi, no ke nupni. " A īihiki ia Paumakuakalani, A Kafti i keakeau o ka lani, 1 hini a mulu, Maiunilu Kahiki, I ke aqua o Mahi leana-e-Atnuaife Kauai, l a hikma Puna inawaho, Ma Kali Ililo, ua ikea ka leke, O ko ainekalani, E kekaf nlii hua ika lani, A keakn'lii lani o Waipa,'' Ma ka mokunuhau o Nanaulu, nia mnlaila kekaii poe mai Kahiki mai, aole nae he ka i oleio ia ia lakou, ua manno ia no lliou no Knhiki, Bolapoia iakou. Ma kamookunuhau o Punaimua, ua oleio ia nia iekaiii pr»emai Kahiki mai malaiia, aole n» hoi i oleio ia he haole, aku, no Kahiki Dolapola no iakou. Ma- I iiope mai o Paunakua. a mamua paha o Keliioknloa, wn»na paha oia mannwa, mnwneiia o ka \. D. 1-200 a me ka A. 600. O wneia o keia mau mnkaiiiki | ka nui ioa o keia ooe i oleio ia. j O PAAO, o MAKL AKAUMANA O PiLIKaA- I iea. O Paao kahuna ia, o Makuaw ' ! kaumana, he kaula ia, o Pili oia hoi o j Pilikaaiea, he ilii, oia no o Piii mahope j

I iho o Lnau nlii, ma kn mookuauhau o kn I I munn o Ilemn. ! : Ma ka moolelo o Paao ma, un olelo i.i j | o ko lakou mau aina no Wawau a no ! i Upolu a nie na aina nin ka Hema nku, ; I oia paha na aina i kapaia e na haole o | | Nu Zilani. O ka pali ena kahakai o ua | aina la, o Kaakoheo kainon, o ke kuahi- 1 ! wi o Malaia, nolaila mai ka mauu a Paao ■ j i lawe mai ai, na mauu o Malaia, ua ka- ; i paia ke kaikuahine o Paao o Nainauuo- • | inalaia. i wahi moolelo no Paao. O ke | kumu o ko Paao haalele ana i kona aina - hnnau, ua hakaka laua me kona kaikua- | ana o Lonopele, o Lonopele oia ke knhuna, a he kanaka mana, he akamai, a i he ike i kela mea i keia mea, ma kona j ano kahuna, he mau kanaka mahiai laua. ; O Lonopele, ua mahiai oia i kona aina a ■ : maikni ; a ua kanu oia i na laau - hua ai ■ he nui loa iloko o kona kihapai. I keka- j hi mannwn, i ka nihue in ka hua i o na laau kanu a Lonopele ma kona ki- | : hapai, a munao iho la oia, ua liele ke ke- ; : iki a l'aao e kalohei ko hua o kana la- ; au, nolaila, helemai la oia ia Paao, a ole- j , lo mai la, no ka pau o ka hua o kana !a- -: an » kn Pnno keiki. Olelo akm hoi o Paj ao, * { Ua ike pono no nae paha oe, ua pau | io ka hua o kolaau i kuu kciki? M Paue \

mai !h hoi o Lonopeie, '-Ua ike au i ka hele ana o ko keiki ihila, a»>le nat au i ike i ka iawe ana. aka, ua manao no nae au nana no i kolohe/' Oielo hou aku o Paao, "Ina pela, e kaha ana wau i ka . oimi o kuu keiki. a i loaa ole kau hu i. nlaiia pehea ?" Oielo mai no hoi o Lonopeie. <; Aole ia'u ia, aia wa!e no ia i ; kon manao, [ ka wa hea no la hoi kou | ike aun e kalm ia ana ka opu o ke kanai ka, n ia oe waie anei no ke kahaia.'' Pane nku no o Pano, <; Aole, e kaha ana au ; i ka opu o kuu keiki, a i loaa ka hua, ; pono oe, nka. i loaa ole, nlaila, ua hewa | oe." j A no ka paa ioa hoi o ko Paao ma- | nao e kaha i ka opu o kana keiki, nolai ila, kakaha iho la oia i ka opu o kana j keiki, aole nae i ioaa kekalii hua iioko, : i nolaila, kena aku ia oia ia Lonopeie e ; j nana mai, nka, i mai ia nae o Lonopele, j ; ;4 0 oe no palia ke nana i ka opu o kau j j keiki." A o ua Paao nei hoi, minamina | ! lon if»o In oia i kana keiki, a oieio iho la j j hoi oia, "K imi nna hoi nu i mea e ma- j j ke ai kau keiki, (ka Lonopele) a e ku ; i hoi kau kumakaia, a e haalele au i keia ; | aina, nolaila, knpili iho ia o Pano i mau | waa e holo ai, n pna na wan, he mau | waa maikai loa, nolaila, hookapu iho ia i oia, aohe kanaka hele, aia a pau ka 1010 ■ ana o na waa. Ua ioihi no ke kakali ana no ke kapu. ! A iloko nae o ia manawa, iiele mai la ke keiki a Lonopele, a paipai ana ma ka ao- ' ao o na waa. A lohe o Paao i ke kamu- ! inu o na waa, ninau ne la oia i knnaka, "Henhn la hoi keia mea kamumu i na j wan Oielo mai la hoi kanakn, ' O ke j keiki a Lonopeie. aia ia ke paipai mai la ! i na waa." Kena ae la o Lonopele e kii e pepehi. Kii ia nku ia ua keiki nei a j Lonopele, a pepehiia iho Ia a make, a io- j lo iho ia o Paao i na waa a noa ae la, aia- j ila, lawe ia aku la ua keiki nei a waiho ; ia iho la ma ka lona hope o na waa. | Iloko o na la elua a ekoiu paha, iiiki i ana o Lonopele i kahi e knu ana o na I waa o Paao, i huli mai no i ke keiki no j ka liaohao i ka nalo loa. Nana iho la no | t hoi o Lonopele i nn wan, a mahnlo iiio ! la no ka maikai Kilohi no iioi oia mai ; mua a hala i hopeo na wnn,nkn, ike aku | la oia i ka mumulu a ka nalopnka mala- j lo o ka lona hope o na waa, a kii aku la j oia e nana pono, a ike iho la o kana kei- j ki ponoi no, ua pepehiia a make. A no j keia men, aole i knnamai koua minamina ! i ke keiki, a uwe kanikau iho la oia me j ka pniauma ana, ine kona liuhu no hoi ia j Paao, me kona oieloaku no hoi, li Kupa- j naha no hoi oe e Paao, nau no ka i pe- ; pehi kau keiki, eia ka kau imihala i ka'u ! keiki, e kii mai ai oe e pepehi, nolaila, e j ku oe a e hele pela, no ka mea, lie kanaka ino oe." Hoihoi aku la o Lonopele i ke keiki, me kanikau ana i ke aloha. Ua kapain hoi ka iuoa o na waa o Pano, o Kanaloaamuia. ; A na keia hookuke ana a Lonopele . Paao, nolaila } hoomakaukau iho la no hoi j o Paao i na iako a pau no ka holo ana i ma ka moana. j 0 ka nui o ka poe. i hoio mnluna o ua mau waa la, he kanakoiukumamawnlu ; : elua kanaka aipuupuu, o ke aiii, oia iioi ; 0 Piii a Kaaiea, a me Hinanukekele ka- | na waiiine. oia hoi o Ilinaauaku, a me | Namauuomaiaia, oia hoi ke kaikunhine o i Paao. O Paao ke kahuna, ua pooiia oia | no kona hoio a«» e^K imi, p 'na. | 1 ka wa i makaußuu *fci ka holo o Pa- ! ao, a kau , I*' ,n ? iiuna na waa, aiaila, } ' p no. a i | ai- la na knuia a ku mai la iluna o ; ka pali o Kaakoheo, a iahea mai la ia j Paao, U E Paao e, owau hoi kekahi e j holo pu me oe." Ninau mai la no hoi o j Paao, 4t Heaha.-oe?" "He kaula." Owai ' kou inoa ? O Lelekoae wahi a ua kaula nei. Kahea aku la no hoi o Paao e lele mai. Lele mai la no hoi ua kaula nei, a haule iho ln ilalo o ka paala, a ma- j ke ioa iho la. Ile nui ioa ka poe kauia ; 1 hoao ia e Paao, i ike ia ko lakou inana ; nia ke nno kaula, aka, ua pau loa nae la- ( kou i ka make. : Holo aku la hoi o Paao ma a aneane e j nalowale na waa, o ka pea wale no kai j puaki ae, ku ana keia kauia i ka pali o j Knokoheo, a kahea aku*la ia Paao jnn. me ka i aku, "E Paao—e, owau h«*Kc- i

kahi." Eiua a ekolu paha kafit v i am. iohe koliuliu ana o Paao ma i ktia !eo e kahea ana, i nana mai auanei ka hana, e ku aku ana keia kanaka ika paii Kaa- • koh.eo. Ninau mai la i:o hoi o Paao, "Heaiie oe Hai aku !a no hoi keia, "He kaula." Ninau hou o Paao, • Owai kou ino V' O wahi a ke k iula. Pane hou aku o Paao, "Ua pihn ka wan, eia no nae knhi i koe ia o ka momoa " No'u ia wahi. Kahea 'kii ia no iioi o Paao e leie nku. Lele mai ana no h<»i ua o Mnkuakaumann. n i 'ike pu me he manu la ka ieie ana mai a kau 'ana iiuna o ka momoa, a paa nnn na lima ika manu ona waa. Pane mai la o Makuakaumana, "Eia au ia, mahea hoi au ?" Maluna ae oka poia, wahi lioi a Pnao. Ma ka wanana a Kalaiknnhulu, ! ! 41 0 ka ia poa haki au, Kaa mio i ke alo o ka lani, i Hele i ka moana wel)i\>ehi. J O haluiu i Halekuuiuk.iLini, ' ! O Kane, o MakimkiUiiiKinn. j O ke kaula i puni ka īn »ku, ; j I kaa kua nia kukulu n Kaliiki, Lelo noho iluoa Kaulia." Ia Pnao ma ma kn moann, hoounn mai ; la o Lonopele i na-pilikia he nui, oia no | ke Koun ka maknni iknikn, o lieapuku. o !. ke kikiao ielekuilua, o ka hooiio lele nka, ; oke knmnni hnunone, o ka moaeku wa- ; wnhi kauhnle. O Pnao nne hoi, ua hann ! mua no oia Lkonn maknukau e paleaku j ni i na poiuo o ka moana, no kn mea, ua ; i ulii mun no keia i na waa a paa i kanliu. i ; I ka wa i ikaika loa mni ka makani, lia- j luku ae la ke aku, hoolili i!io ta kn opelu. j ; maiie iho ia ka ino, a malino ke kai. ! (Aole i pau.) !