Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 1, 5 January 1867 — Page 2

Page PDF (1.74 MB)

This text was transcribed by:  C. Lehuanui Watanabe-emocling
This work is dedicated to:  Iā ʻoe e kuʻu keiki: Hoakalei Watanabe

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKOA, HONOLULU, IANUARI 5, 1867

 

aloha e loku ana iloko o na puuwai kapalili elua.

             Ia laua nae e hoonanea kanailio ana, ninau aku la o Feredinana, ʻOwai kou inoa?" Hai mai la no hoi ke kaikamahine i kona inoa -- me ka i pu mai, na kue ia kona hai ana i kona ponoi iho, mamuli o ke kauoha a kona makuakane, no ka mea, aole i makemake kona makuakane e lohe ia kona inoa.

            A lohe o Perosipero no na huaolelo a kana kaikamahine, mino iki iho la na ala o kona mau papalina no ka akaaka, no ka mea, akahi no oia a ike ua haki kana olelo kauoha, a me na kanawai ana i papa ai i ua Miranada nei, aka, aole no nae e hiki ia ia ke huhu koke aku i kana kaikamahine, no kona haalele ana i na olelo papa ana, no ka mea, mamuli o ka mana kilokilo i loaa iaia, i haule koke ia ai kana kaikamahine iloko o na apona pumehana a ke aloha me Feredinana, a pela hoi o Feredinana ia Miranada, nolaila, hoolohe loa aku loa ia i na olelo loihi a Feredinana me ka oluolu. A iwaena o kana mau olelo ia Miranada, ua hai pu aku oia i ka nui o kona aloha ia ia mamua o na wahine e ae a pau ana i ike ai mamua.

            A lohe hoi o Miranada i kana mau olelo mahalo, (Feredinana) a me ka oi kela ana ae o kona nani imua o na wehine a pau o ke ao nei, i pane mai ai ia, "Aole au i hoomanao iki i na helehelena o kekahi wahine hookahi, aole no hoi i oi aku na kane i ike ia e aʻu mamua ou a me kuu makuakane. O na nani e ae no hoi a pau, aole au i ike ia, aka, e manaoio mai oe i ka'u e hai aku nei, aole i makemake i kekahi mea e ae iloko o keia ao holookoa a pau e lilo i hoa pa-na pu me a'u, aka, o oe hookahi wale no. Aole loa no hoi au e makemake ihi i na hiohiona o kekahi mea e ae' aka, o kou hookahi wale iho no. Aka nae, ke hopohopo mai la au i kuu kamailio loili loa me oe, a ua haalele au i na olelo ao a kuu makuakane."

             A lohe hoi o Perosipero i keia mau olelo, akaaka malu iho la oi me ka luliluli ana o kona poo, a me he mea la nae paha e olelo mai ana me ne ia, "Ua holo pono keia e like me kuu manao no ka mea, mamuli e lilo ana kuu kaikamahine i Moi Wahine no Napele."

            A mahope iho, hoolohe maile aku la o Perosipero i na olelo loihi a me keiki alii, no ka mea, ua maa na keiki alii i ka puana ana i na mamala olelo me ke kaao maikai o ka leo e like me ka mea mau iwaena o ka noho ana o na alo alii a pau e kamailo ana, i hai aku ai oia ia Miranada, oia iho no ka hooilina Moi o ke kalaunu o Napele, a e lilo ana hoi o Miranada i Moi Wahine.

             "A! he naaupo au ke uwa iho i ka mea a'u e hauoli nei, no ka mea, e pane aku au ia oe e pono ai me na huaolelo hemolele a me ka hewa ole hoi. Owau no kau wahine, in a oe e mare ana me a'u e pono ai."

            A mahope iho no o ko Feredinana hoemaikai ana mai i ka Miranada mau huaolelo ia ia, aia hoi, ike ia aku la hoi o Perosipero e maalo ae ana imua o laua, aka, makau iho la nae o Miranada. A no ko Miranada ano makau, pana mai la o Perosipero, "Mai makau oe e kuu kaikamahine, no ka mea, ua lohe au i kau mau huaolelo mai ka mua a i ka hope ; a o oe hoi e Feredinana, us hoohana aku anei au ia oe me ka luhi nui? Ae e haaana au ia oe i uku makamae no kou luhi ana, ma kuu haawi ana aku i kuu kakaimahine nau. O kuu mau hoopilikia ana a pau ia oe, he mau mea hoao wale no ia na'u ia oe, i mea hoi e ike ia ai kou aloha io, aka, aole no oe i luli ae mai ke kulana mua au i ku ai. A o ka'u makena nae ia oe, e lawe oe ia, ka mea a'u i kuai iho ai me na kulu hou o ko'u lae ponoi, a mai akaaka malu iho nae hoi oe ke hai ae au, aohe kona like ma ka ili o ka honua, a o kona kulana i keia mau la, aia oia maluna loa ae o na nani a pau i mahalo nui ia."

            A i hou mai la ia ia laua, e noho pu iho no laua e kamailio e like me ka mea hiki ia laua, a hiki i kona hoi hou ana mai i o laua la, no ka mea, ua kono ia mai oia e kekahi wahi hana ana, e hele aku e hooponopono, a e ike hoi i na hana i hana ia. A lohe o Miranada i na olelo a kona makuakane, hoomaopopo iho la ia, aole no he manao huhu ko ka makuakane no kona kue ana i na kauoha ana i haawi ai ia ia nana e malama.

            Ia Perosipelo i haalele iho ai ia laua, kahea ae la oia i ka uhane Ariela. Aole no i emo, hiki mai ana kela me ka hoihoi i na mea a pau ana i hana aku ai i ke alii o Napele, a meke kaikaina hoi o Peresipero, a i mai la, "Haalele aku nei au i ko kaikaina a me ke alii no Napele, ua aneane e pau ka ike a me ka lohe, no ka makau i na mea kamahae a'i i hoike aku nei imua o laua."

(Aole i pau.)

 

            Ma ke kauoha. -- Ke kauoha ia aku nei hoi na hoa a pau o Ka Puali Kinai Ahi Helu 4, e hele nui ae i ka halawai ma ko lakou Hale Kaa wai ma Kaopuaua i ka po Poaono oia ka po o ka 12 o keia malama. Ma ia po e koho hou ia ai na Luna hou no ia Puali. A e hana ia ana hoi ma ia po kekahi hana nui no ke kaa wai hou e hiki mai ana ma keia mau la iho. O na hoa a mau hoa i hiki ole mai i ka halawai  o ia po, e hookuuia lakou mai loko aku o ka Puali Kinai Ahi, a e wehe ia ae ko lakou mau inoa e waiho ana iloko o ka Papa Inoa ma ka lima o ka Luna Auhau, a e pili hou no ia lakou na Auhau pili Aupuni. E akoakoa ae i ka hora 7 o ia po. E wiki @@@ O hala ka pua milimili a ke aloha, i po @@@ kai a ke Koolau.

W. Pinehas@@@@@@@ Puuku

J. K. Kauna@@@@@ Kakauolelo

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Honolulu, Ianuari 5, 1866

 

Ka Luna Hooponopono, .. L. H. Kulika

Na Hope Luna Hooponopno, J. Kua,

J. Kawainui.

 

Poe Haku Manao no ke Kuokoa

C. J. Laiana, (Lyons,)

S. M. Kamakau,

Rev. M. Kuaea,

Rev. C. B. Anelu, (Andrews.)

G. W. Kanuha, (Oniula,)

D. Malo, (Lokoino.)

Rev.  L. Laiana (Lyons)

 

I na Luna o ke Kuokoa.

 

             E na makamaka Aloha, ke hoomaka nei kakou i ka luhi o kekahi makahiki hou. Ke hapai nei na Luna Hoopuka i ka lakou hana me ke kanalua ole ; A eia no ka helu mua o ka Nupepa Kuokoa o kakou no 1867. Ia makou ia hana kaumaha o ka hoomakaukau a me ka hoopuka ana. A pau ia, pau ka makou hana. Ia oukou e na Luna ka hana nui o ka hoolaha ana. a me ka ohi dala ana. He poe lawelawe pu kakou. Nolaila, e ala like kakou, a e hooikaika nui me ka eleu loa.

            E ike ana oukou i ke Poo hou a maikai hoi, no ka iho o ko kakou moku nei. Ua pena hou ia ka moku, a ua kapili hoou ia na palekai i hiki ai ia kakou e hookomo i na ukana a nui. Ina e hoikeike aku oukou i keia mau mea i kanaka, aole no paha e nele ko lakou miki ana mai.

             Eia hoi kekahi; -- Ke ike nei oukou i na inoa hou e kau ana maluna ae nei. He mau inoa kaulana no ka noiau, a me ke akamai ma ka haku manao ana. E waiwai maoli ana ka Nupepa ia lakou.

            Ua hui mai hoi o W. D. Alekanekelo, Peresidena o ke Kula Nui o ka Punahou, a me Rev. O. H. Kulika, o ke kula kaikamahine o Waialua, me na Luna Hooponopono elua o na makahiki i hala, a o makou eha na Luna Hoopuka o keia manawa aku.

             O na Kanawai o ko kakou Nupepa nei no keia makahiki, ua like no me na makahiki i hala. Hookahi dala no ka hapa makahiki, a elua dala no ka makahiki holookoa, me ka hookaa koke mai nae. Aole pono ka waiho ana, a pau ka makahiki alaila ohi mai na dala. He kue loa keia i ke ola maikai ana o ka Nupepa.

            Ua loaa mai nei ia makou ka nui o na Nupepa a kekahi mau Luna i makemake ai no keia makahiki. O ka poe a makou i lohe ole ai, ke hoouna ana i ka makahiki i hala. A ke nonoi nei makou ia oukou a pau loa e palapala koke mai i ka nui o na Nupepa i lawe ia, i hoouna hewa ole aku makou.

 

Ka Makahiki Hou.

 

            O ke ola ana o ke kanaka, mai ka hoomaka ana o ka makahiki a hiki i ka hope, a komo aku iloko o ka makahiki hou, aole ia he mea maopopo loa ia ia iho, aole no i kona mau makamaka a me na hoaaloha ona. Aole no i hiki iaia ke hoopololei loa i kona noho ana, a e imi ma ke akamai a me ka noiau o ka hana ana i mea e hoomaopopo loa ai e ola ana ia. He mea hau nihinihi ke ola kino i na wa a pau, a aole loa, a haule i ka make, aole no e hiki i ke kanaka ke kukulu iho i mau mahina hou a mau la hou o ke ola ana. Na hai ia a hana mai, aole nana iho.

            Nolaila ua hiki mai keia manao i ka mea noonoo i kona komo ana iloko o ka makahiki hou, -- Ua pomaikai au, ua hooloihi ia mai na la  ko'u noho ana ma ka honua, a me kuu ike ana i na helehelena o na mea i aohaia, a me na kuahiwi a me na pali a me na wai kahe a me na mala ai o ka aina. Ke lohe nei no au i na leo nahenahe o na hoalauna, i ka hoene o ke kai i ka hora o ke ahiahi, i ka ulili mai o na kahawai liilii i ka liula, i ka hawanawana o na makani wehe lau niu i ka hora o ke awakea. Ke ulu maikai i ka hora o ke awakea. Ke ulu maikai nei na lau kanu a'u i hoonoho ai ma kuu pahale iloko o na makahiki i hala, a ke nui nei ka ohana o loko o ka hale. E hoomaikaiia ke Akua aloha nona mai keia mau mea.

            Pela no ke ola ana o ka nupepa. Ke ike nei kakou, o ka nupepa aole ia he mea mau o ke ola i na wa a pau He p@ make wale kekahi o lakou. Aole a makou @ kapa aku ana i na inoa o na mea i make @ @ia wa, aka, o ka kakou mea ia'i ike, he me@@@ make ka nupepa i kekahi manawa me ka hooloihi ole ia mai o ke ola. Nolaila ke o@ nei makou nei, a ke lana nei ka manao, a @@ nei ke aloha a me ka iini ana e hoomaikai aku  ke Akua Nui no ke komo ana o Ke Kuokoa iloko o ka makahiki Hookahi tausani ewalu haneri a me kanaono kumamahiku. A ke hoopuka aku nei i ka hua olelo Hape Nuia i ko lakou poe heluhelu a me na makemake kokua, a me na hoaloha a pau o keia nupepa o kakou nei. Eia no Ke Kuokoa, ke mau nei no kona kaapuni ana i na kapakai a me na aina mauna o keia pae aina i kela hebedoma keia hebedoma ; he elele i alohaia, a e hookipa oluolu ia auanei, oiai he elele ia e ahai ana i na mea e olioli ai na puuwai o ka poe a pau ana i launa pu ai me ke aloha.

            Ke ninau nei nae oaha kekahi. -- Heaha ke ano o na mea au e hoopuka ai o keia makahiki? Heaha na kumu manao o keia makahiki, a e kokua ana Ke Kuokoa i ka aoao hea? Heaha hoi ke kulana paa o kona ola ana?

            He mau ninau pono keia. A ke pane nei makou, ekolu a makou hana no keia makahiki. O ke alakai ana i ka noonoo ana, ka noho ana, a me ka hana ana, oia ka mua. O ka hoonaauao ana ma ka hoike ana i na Nu Hou a me na moolelo, oia ka lua. A o ka hoopuka  ana i na mea e hoihoi ai, e olioli ai, a e pau ka luhi kino ma ka hoolana ana a hoohikilele ana i ka manao o ka uhane; oia ke kolu.

            Ma ka hana mua i oleloia maluna, oia hoi ka makou i manao ai ke hana nui malaila, e hahai ana makou i ka pono o ke Akua, a me ka pono o ka lehulehu. Ke manao nei makou, E mau ana ka ea o ka aina i ka pono, a -- Ua like na kanaka a pau i mua o ke Akua. Eia wale ka makou mea e kuokoa ole ai, aole makou e kuokoa ana mai ke Akua aku. E hoopuka ana makou i mau manao e makemake ia e ka poe hilahila ole e kapa aku i ke Akua o ko lakou Haku. O na mea e pili ana i ka noho Kristiano ana oia kekahi o makou e hoopuka ana, a o na olelo paipai i ka hana Misionari, o na mele hoomana, a me na Haiao i kekahi manawa. Aole no makou e hoopili aku ana i kekahi ano aupuni wale no, e hai wiwo ole ana no i na mea a makou e manao ai e pono ai ka lehulehu. O ko makou Kumukanawai, -- O na Alii o ka lakou hana nui e imi i ka pono o ka lehulehu a me ka lahui i ae ai e noho alii lakou. E ole keia o ka lakou hana mau, aole o lakou ano Alii ponoi. 

            Ma ke ano alua, oia o ka hoonaauao ana; -- E imi ana makou e hoolako i na mea heluhelu i na mea Nu Hou Kuloko a Kuwaho. E makaala ana o haule kekahi hunahuna i makemakeia o ko lakou mau hele ana imua. A no na mea Kuwaho, oia o ko na aina e, he wa ano hou keia o ka hikiwawe o ka Nu Hou o ia la ma na mahelele a pau o na aina naauao. A i na e haalele ka mokuahi ia Kapalakiko i keia la 1 iho nei o Ianuali, ua paa no ma na hua pai na mea i hanaia ma ka la 31 o Dekemaba, ma Nu Ioka, ma Ladana, ma Palisa, ma Roma, ma Pitabuga a pela aku a hiki i Kaletekuka ma Inia. No ka mana weliweli o ka uwaea telegaapa, nolaila ua pau ia mau mea a pau me he la ua hanaia ma Kapalakiko ma ia la hookahi no.

             E pili ana no ma keia oihana hoonaauao na moolelo. O ka moolelo o Kamehameha I, a S. M. Kamakau e kokua nei, oia kekahi o makou e olioli ai i ke kau ana imua o oukou. O na moolelo o na hele Malihini ana ma na aina e kekahi a makou e manaolana nei e hoopuka.

            A o ka hana ekolu i koe-- O ka hoohoihoi, e lealea maikai ai. O ka Nu Hou no kekahi e pili ana i keia, a o na moolelo liilii e akaaka ai, a e wehewehe ai i na ao poluluhi o ke kaumaha e kau mau ai i kekahi manawa. A na Kaao kekahi, ke puka nei i keia mau la kekahi mau Kaao kaulana o Uilama Hoonaueueihe i unuhiia, i "Anoai o na Aui," a o "Makani Inoa," a e loaa hou ana no na mea oia ano.

            Auhe oukou e na makamaka o ka aina holookoa, ma na kauhale o kuaaina, a me na alanui hele o Honolulu, ma na kula nui a me na kula liilii, o oukou na kumukula, a o na kahunapule, na mahiai aina, na paahana i kepaia, na keiki hoe waapa, na paniolo o ka aina mauna, na aekai o na kaha, he kuleana ko oukou a pau iloko o keia ana. He aha ka elua dala i keia waiwai nui? Oiai oia mau dala elua e kokua maoli ana i ka hoomalamalama ana i ka aina. E kokua ana oukou, ma ia mau dala elua, i na uwaea telegarapa, i na mokuahi, i na alanui kaa mahu a me na pono a pau ma ia mau dala elua e hoomau ana oukou i ka hale pai ma Honolulu nei. Ma ia mau dala elua e kokua ana oukou e lilo ai keia aupuni i aupuni paa. E @@@ ana a e loaa ana ke kuleana iloko o @@@ mea pono a pau. Heaha la ia mau dala @@@@@@

              O ke kanaka @@@@@ nupepa ole he haule ia i ka hope waa, @@@@ haha poele ia i ka papai o Honolulu, @@@@  @nana matineki ole ia, he moku kap@@@@ le, he laau maha ole pono ole ke kap@@ @@ia ka mea i minamina i ke dala no ka nupepa.

            Nolaila, e hookanaka, e komo mai iloko o keia Ahahui Heluhelu Kuokoa. He uuku ka mahele o ka hookomo ana, he nui ka mahele o ka ohi ana. I ko makou hoa heluhelu ka Hape Nuia. E ola ka Lahui Hawaii?

 

Ka Ahaaina a na Luna Kuokoa.

 

            Ma ka hora 7 o ka po o ka la mua o keia makahiki, ua akoakoa ae kekahi mau Luna Kuokoa maloko o kekahi keena o ka hale Luina, a malaila, ua hoomakaukau ia he papaaina i luluu i na mea ai a na haole o kela ano keia ano, a ua hookipa ia na Luna e na Lunahoopuka e ai ma ia papaaina.

            Ua konoia na Luna lawe Nupepa o Honolulu nei a me na wahi e pili ana ka poe Luna hoi i hooikaika e hoopau i ko lakou aie o ka makahiki i hala, e hele mai e ai ma ia papaaina. Ua hele mai no ka nui, aka, o kekahi aole i hiki mai, no ka mea, ke paa nei no lakou i na heleuma kaumaha o ka aie.

            O keia Ahaaina i hoomakaukauia e na Lunahoopuka no ka Luna lawe Nupepa wale no i kii mai i na Nupepa a lawe ele aku ma kela a ma keia ipuka hale, a i ike hoi i na luhi a me na inea o keia hana, no lakou wale no keia Ahaaina manawalea i haawi ia ai. Ua komo pu mai nae kekahi mau Luna i hoopaa ia na inoa ma ka papa inoa, aka, aole nae i lawelawe pu i ka halihali ana, aole makou i pale aku ia lakou, oiai ua oluolu ia no lakou.

            O ka nui o na poe i akoakoa mai, he 24, malaila hoi ka Mekia W. L. Moehonua kahi i luana pu mai ai ma ka makou papaaina mamuli o ka makou poloai ana aku ia ia, a ua hoohanohano ia makou ma kona hooko ana mai i ke noi. He haiolelo pokole kana mamua ae o ka hookuu ia ana o ka ahaaina.

            Ua kahikoia ke keena kahi i ai ai i na have kaulana o Hawaii, Amerika, a me Beritania, a ua hele maoli no a hiehie i ka ike aku a na maka. Ua hoohialaai makou i na mea ai haole me na pahi e hokake ana, a ua maona maoli.

            I ka pau ana o ka paina ana, ua ku mai ka Lunahoomalu o ka la i kohoia ai, oia o Rev. H. H. Pareka, a ua wehewehe mai i kona kumumanao me ka heluhelu pakahi ana mai i na kumumanao a me ke kahea ana mai i ka mea nana e pane aku.

            Ma na kumumanao a pau ua hehihehi wale ia no, no ka olioli a me ka mahalo i na olelo i hai ia e ka poe nana i pane mai me na huaolelo kuliu. A ua hui pu ia ka olioli o ka loaa ana o ka la mua o ka makahiki me ka maikai o na hana o ia po. Me he mea la ua komohia iloko o na Luna a pau i luana mai ia po, ka manaolana e hapai hou e lawelawe me ka hooikaika i ka hoolaha nui ana aku i ka Nupepa Kuokoa ma kela a me keia wahi, a e lilo ia i kumu paipai no na Luna ea e o na wahi a pau o keia Pae Aina.

 

Nu Hou Kuloko.

Oahu.

            Ka mea kiekie ka makua alii. -- Ua oluolu makou i ka hoopuka aku i mua o ka lehulehu i ka mau o ka maikai o ke ola o ka Makua Alii Mataio Kekuanaoa.

            Na Moiwahine kanemake. -- He mau ka oluolu o na Moiwahine kanemake Kaleleonalani a me Kapakuhaili i keia mau la. Aia no o Kaleleonalani mauka iuiu o Nuuanu, a eia no hoi ka lua ma Haimoeipo hale.

             Ka mea kiekie ke keiki alii. -- He oluolu mau ke ola kino o ke Keiki Alii i keia mau la e noho aenei. Eia kona luana ana ma kona hale hanohano ma Pohukaina.

            Na alemanaka haole. -- Ma ka Poaono aku nei o ka pule i hala, ua puka ae na Alemanaka, no ka Hale Pai o H. M. Wini a no ka Hale Pai Aupuni.

            Kuai noho halepule. -- Ma ka po Poakahi iho nei, ua kuai ia na noho o ka halepule o Kaukeano no ka manawa hookahi makahiki. Aole e lawe ia no noho i ka hale ke lilo i ka mea e kuai aku ana, aka i loaa kona noho maloko i ka wa e pule ana.

             He hoolewa kupapau. -- Ma ka hora 2 o ka auina la o ka la apopo (Sabati) e hoolewa ia ai ke kino kupapau o Uilama Hoonaulu, ko kakou makemake aloha i make aku nei. E lawe ia ae ana ke kino make mai kona hale noho mai ma Kamanuwai Honolulu nei a ma ka Ilina o Kawaiahao.

            Pakele ke ola. -- I ka la hanau iho nei o Kaleleonalani, aia hoi o kekahi kanaka o Polea ka inoa ia ia e nanea ana i na hukana o ka lealea a ka lio, haule iho la ia mai kona lio iho a ku ia kona poo i ke kihi e pili ana i ka halepule o Kaukeano a maule iho la no ka manawa loihi, e ole ka lawe ia ana i mua o ke kauka pohala ae ai.

            Poe puni pepa no hoi na pake. -- I kekahi o na po i hala aku nei, aia hoi o kekahi o na pake pili waiwai ma ka pepa, ua hele i ikapuapua, a ua puehu loa, hele malu aku la oia a i ka hope ilamuku koi aku la e hele e hopu i ka pili pepa a na pake ma kekahi hale o ke kaona nei. I ka hele ana aku o ka hope ilamuku a o ke komo aku no hoi koe i @@@@ ka hale, ike e kekahi wahi pake i hoonoho  @@@@ ka puka e kiai ai, a nana i hai aku i ka @@@@@ pake o loko eiae ka makai, o ke auhee aku @@@@ ia a nalo wale lakou. Ke pii loa io mai @@@ hoi ka pili waiwai oia poe ma ia ano. He @@@@ aenei ka olelo "poho @@@@ mahina makou @@@@@@ Poho ka ke kolohe.

            Ka nuku o Nuuanu. -- Wahi a na uwalo pa leo mai ma ko makou nei mau pepeiao, i na la iho nei ka e pa ana ka makani ua ikaika loa ka makani ma ka nuku. he kai ka lio ke hiki aku i ka nuku o puhia e ka makani. Hania ka na lae i ka mea o ka ikaika o ka makani.

             Moku kalepa Iolani. -- I ka Poakolu i hala aku nei, Dekemaba 27, ua holo aku keia moku mai ko kakou awa aku nei e holo pololei ana i Bosetona. Ua lawe aku neu oia i kekahi mau ukana Hawaii. Maluna o kona mau keena hope he wahi ohua hookahi, o Cecila Baraunu.

            No ke kulanui o Punahou. -- O ka nui o na haumana a pau o keia Hale Hoonaauao mai ka hoo kumu ana mai a hiki i keia wa, he elua haneri me kanaiwa. Mailoko ae oia poe, ua make aku he 20, a o ke koena iho ke ola nei. Mailoko ae oia kula i kekahi mau haumana i ka wa e noho haumana ana. I keia wa o W.D. Alekanekero ka Peresidena.

            Kahi waapa boe i nalowale ai. -- O ka loihi o ka hiolani ana a keia wahi waapa malalo o ka opu puanuanu o ke kai, maluna o kona wahi moe akoakoa, he umikumamalua malama a oi iki ae. Mee no ua none ana o kana moe, i ka hakaka paha me ka ia nui hookaukaweli ke alapoho mai.

            Ka papa himeni o Kawaiahao. -- Ua hele aku kekahi poe o ka Papa Himeni o Kawaiahao e Hape Nuia i ko lakou alakai ma ka hora aumoe o ka po Poakahi iho nei. Ua hookuu wale lakou i ko lakou mau leo kani i ua pola no ka olioli i ka makahiki hou a ua lohe wale no lopa a me na kuewa. I ko lakou hoi hele ana, ua hele wale a "Luluu na lehua o Makaulele" ke hio lani ia la i na ipuka hale.

             He hana ku i ka mahaloia. -- Eia ke ku nei kekahi moku ma ko kakou nei awa, o ka hana ana o na pea a me ka huki ana iluna a i lalo paha, aia wale no i lako ma ka oneki e hana ia ai, aole e like me ka nui o na moku i maa ia kakou i pii o na luina iluna e wehewehe ai a pu-a ai paha i ka pea. Nolaila, ua ku i ka mahaloia ka hana akamai a ka mea nana i hookumu. He moku Persuia keia pela ka lono.

            Hebedoma haipule. -- O ka la apopo Ianuari 6, oia ka la e hoomaka ai ka haipule ana i ke Akua Mana Loa ma hawaii nei a puni, ma muli o ka hooholo ana a kekahi mau Ekalesia o Inia Komohana. Nolaila, me ka naau haahaa a hookiekie ole, e pono e pau na kuli i ke kukuli a e hoomaikai aku ia ia mai ka hikina a ke komohana o keia Aupuni, ma ka la mua aku o hebedoma a hiki i ka pau ana oia pule.

             Lawe ia mai ke Kuokoa aku. -- Ma kekahi nupepa haole i pai ia ma Bosetona, Amerika Huipuia, oia hoi ka nupepa puka ahiahi (Daily Evening Traveller) o ka la 13 o Okatoba, i ka lawe ana mai loko aku o ko kakou Kilohana, i kekahi hunahuna i hoolaha ia e makou ma ka olelo Beritania e pili ana ma ko Hokuao mua kuai ia ana me kona hoo ana i Kina ma ke ano lawe ukana. O ka waiwai ia i laa aku i na haole mai ko kakou Kilohana Pookela aku.

            Ke poo o ke alaula. -- Ua hiki mai ma Honolulu nei, ke poo hou o ka nupepa kamalii ke Alaula i kaha ia ma Amerika, mai ke kii aku i kakau ia ma Hawaii nei e Rabati W. Aneru a hoouna ia aku e kaha maluna o ke keleawe. E puka ana ia poo hou ma ka malama o Aperila e hiki mai ana. Aia maloko o ia poo ke kii o ka Hokuao e holo ana ma ke kai o Mamala, a e ku ana ka puu o Lae Ahi me ka ulu niu o Waikiki. He ano hou loa i ka ike a na maka.

             Ka moku kalepa Golden Fleece. -- I ka Poaono aku nei i hala, Dekemaba 29, ua ku mai ma Honolulu nei ka moku kalepa nona kela inoa maluna. He 24 ka nui o kona mau la o ka olo ana mai nei ma Kapalakiko mai me na nupepa a me kekahi mau wahi leta uuku. O ka ukana nui ana i lawe mai ai, o na pake 800 a keu ae e hoihoi loa ia ana i Kina ko lakou aina hanau. Ua kipa loa mai ia moku maloko nei o ke awa no ka pau ana o ka wai; a ua hoopiha ia i ka wai a holo koke aku no i ka Poakahi ae.

            Ke kau Jiure o Honolulu nei. -- Ma ka palapala kauoha a ka Ilamuku Nui o ka la 24 o Dekemaba i loaa i kekahi mau mea o makou, ua ike ia iho e kauoha ana oia, e hoomaka ana ke kau Jiure o Honolulu nei ma ka hora 9 o ke kakahiaka o ka Poakahi, Ianuari 7, nolaila e liuliu mai oukou o haule aunei i ka hope waa.

            I ka paa ana o kela maluna ae nei, loaa mai keia malalo nei mai ka Ilamuku Nui mai. Ke hai ia'ku nei ka poe Jure kanaka Hawaii, e hapai ana na hihia haole mamua, no ke kau o ka Aha Kiekie i keia pule ae, nolaila, e noho no lakou a kauohaia e ka Makai Kiekie, alaila hele mai.

            Ua hui nui ia ma ka Berita Make. -- Ua hiki mai ka lono ia makou, ua huiia kekahi poe ma Waikiki-kai iloko o ka la 29 o Dek. i heo aku la. O ko lakou nui ewalu noia, eha kane a eha wahine, eia ko lakou mau inoa.

Kane

W. H. Kamoana.

G. W. Wainee.

J. W. Kailikole.

 

Wahine.

Abitala.

Mao.

Kapahi.

Na L. H. Kulika lakou i mare.

A o H. Kahoe k. a me Moi w. na Rev H. H. Pareka laua i mare. Ka ka leo o luna "O ka mea a ke Akua i hoopili iho ai, mai noho a hookaawale ae ke kanaka ia".

             He hale kuai hou. -- Ua kukulu aenei o J. E. Kapen (Chapman) he wahi hale kuai lole hou ma Alanui Papa ma Honolulu nei.

             Ka makani Kona. --Ua pa mai nei ka alaa-kuu ana a ua makani nei i na ale o ka moana a me na huna lepo o ka honua nei. Ua hoi mai nei a ua akakuu a ua malie loa. Iloko iho nei ka o na la makani kau e ka weli o na kanaka hele ma na Alanui pali.

            Ka huakai a ke kiaaina Oahu. -- I ka Poaono aku nei i hala, ua hoi mai ke Kiaaina Oahu nei mai kana kaapuni ana aku nei i keia mokupuni. I ka Poalima aku ua hoi e mai kana Aliiwahine ma ke kaona nei, a ua ukali aku no nae ia i kana kane a ka nuku o Nuuanu, a hoi pu nui mai ana i ka Poaono ae.

            La hanau o ka Moiwahine Emma. -- O ka la 2 iho nei o Ianuari o keia makahiki oia ka la hanau o ko kakou Moiwahie kanemake Kaleleonalani i hoopuka ia mai ai ma ke ano kino. Ua hanauia oia ma ka la 2 Ianuari 1836, a o ke 30 keia o kona mau la hanau i hoomanao ia e ia. "E ola ka Moiwahine i ke Akua."

            Ke kuna Moi Keiki. -- Ua hiki mai nei ka lohe ia makou, ua ili o Moi Keiki ma Kamalo i Mololai iloko iho nei on a la makani. He wahi kuna kahiko paa keia o ka holoholo ana ma ko kakou nei mau kai, a ua make aku la oia iloko o kono mau la elemakua. Ua hiki aku paha ka loihi o kona mau la i ke 60 makahiki a keu. Aloha ino ia wahi ahaiolelo o kakou.

            Ka hele hou o ke kaa wai Helu 4. -- I ke kokoke ana aku e hiki i ka hora 5 o ke ahiahi Poaono iho nei, ua kani wikiwiki ae ka bele hou o ke kaa wai o na kanaka Hawaii. O ke kani mua ana ia oia bele ma keia kulanakauhale. Ua ke wale no i ka hoolewa ia ana o Kapena Kano, a o ke kani io maoli keia. Ua puiwa nae a hikilele kekahi poe kanaka a ua holo mai me ka manao he hale pau ahi. Ua hoole ia aku, a pau ae la ka pihoihoi.

             He pake hana ua make. -- Ma ka la 24 o Dekemaba i hala aku nei, ua make iho la ma kahi o ka Mekia Kale H. Kauka kona pake paahana i lawe ia mai nei ma Kina mai. Ua olelo ia i make oia no ka inu ana i ka opiuma, aka aohe nae he wahi hoailona noi mea. He mai e ae la no ka ua pake la i make ai. He pake keia ua mare i ka wahine, a ua hanau iho nei no ma kahi o ua Mekia nei ke keiki a ua pake la me kana wahine, aka aohe nae hoi i hii lea iho haalele e mai la keia i keia ola ana.

            Ahaaina lulu dala. -- Ma ka Poaha i hala ae nei, ua malama ia keia ahaaina ma Pauoa, no ka hana hou ana i ko laila Halepule. I ka lulu manawalea ana o ka poe naau akea i hiki malaila, ua loaa he $120. Nui ko makou mahalo i ka ike ana aku i kahi mau Alii o kakou i ko lakou hoomanawanui ana i ka malama i ke ea o ka aina. O ka nui o ka ono kula Sabati i hiki malaila, kokoke 150. O keia hana ana, he mea no ia, e kauo ana i keia lahui i ka holo wiki ana iloko o na hana hua ole o ka pouli.

            He kohola pae ma Makua, Oahu. -- Ua pa leo ia mai makou e ke keiki o Keawaula, Waianae i ka ike ia ana o kekahi mea nui ma kai o kuaau o Makua ma a la 28 o Dekemaba i hala aku nei. I ka wakawaka ana ae o kai ao o ua la nei, ua haohao ko laila poe i ka ike ia ana aku o ekahi mea kamahao nui e kuoili mai ana i loko o ka wa a a paka ua a me na nalu e pi ana a me ka makani hoi e puhi mai ana. I ka holo ia ana aku e nana ua ike ia he kohola, ua ku mua i ke o a e paa pu ana no @me na oope. Ua make ua kohola la, a ua pilau, a na ka makani paha hoi i puhi mai. O ka loa he ehiku anana, aohe i ana pono ia ka nui.

            Ka  la makahiki hou ma Honolulu nei. -- Ke hauoli nei makou i ka hai ana aku i mua o ke akea i ka lokahi mai o a o o ka aina, i ka malama ana i ka la mua o ka makahiki 1867. Ua malama ia no @@@@@@ o na makahiki i kaa hope ae @@@@ i like me keia ka i loa aku @@@@@ ana he wahi kea @@@@ i ka@@@@ . A penei ka malama ae ana @@@@ hanohano ia ana. Mahope iho @@@@ ka po Poakahi, ua haawi @@@@ keiki opiopio ekolu o ke @@@@ paina po maloko o ko lakou @@@@@ ma Kaholokeahole, no ka @@@@@@ ka loaa hou ana o ka la mua @@@ makahiki. Ua hana ia ka @@@@@ ke ano mau o ka ahaaina ana a na @@@@@ Hawaii, oia hoi, ua kau ia ma@@@@@ uliuli o ka nahelehele"  na mea ai. @@@@ keia o na ahaaina mua o keia makahiki.

  Ma ka hora 12 o ke awakea @@ la nei, he nui wale na ahaaina i hoomakaukau ia no ka lehulehu ma ke kaona @@@. Ma ka luakini o Kaomaka @@@@@@ na na keiki Kula Sabati oia @@ luakini@@@@@@@ minamina i ka nui ole o na keiki i hele @@@@ he mea la, aole i oi ae @@@@ @@@ono. O kekahi o na mele @@ himeni @@@@ Papa Himeni, ua ku maoli @@@@@ Aole nae makou i kaka@@@@@@ papaaina, a ua hoi @@@@@.

  Ma Kamoilili @@@@@@@ ahaina nui o ka poe o @@@@@@ i ka lakou mau mea @@@@@@@@@ ana i ula la kaulana @@@@@@@@@@ kou, ua hoomau ia ka @@@@@@@@@@ luakini no na la elima @@@@@@@@@

  Maia la no he ahaaina @@@@@@@@@ Kanemake Hakaleleponi @@@@@@@@ kaukau pu ai me kona @@@@@@@.