Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 7, 16 February 1867 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Liilii mamua Nui Mahope.

1. He hua liilii i helelei

Ma kahi lepo no,

Ua kupu. a ua ulu ae.

A lilo i laau.

Ua kinikini na lala.

Na lau. na pua pu.

Maikai a nani ke nana,

A ulu no a mau.

 

2. Malaila no i malu ai

Ka huakai luuluu;

Kau hoi na manu maluna'e,

A mele maikai pu.

Ua hua ia a nui ae,

He hua ono e,

Kii kanaka, me kamalii,

A ai, a hoomaikai.

 

3. Malalo ae o kahi puu,

He wahi mano wai,

He liilii no i kinohou,

Mau nae ke kahe ae;

Liilii mamua, ua lilo nai

Imuliwai laula,

I wahi hoi e holo ai

Mamoku manuwa.

 

4. O oe, ea, i keia la,

He keiki makalii.

He naaupo, he hawaw@,

A kolo a wiwi.

Ma key hope aku nae,

E ulu ana oe,

Apii, a pii, a pii hou ae,

Alilo i mea nui.

 

5. Heaha oe ke nui ae ?

He laau paa anei ?

A paapa i na pua maikai,

Na hua ono e ?

Kou pono, me kou akamai,

E lilo ia anei

Imea e mahalo ia'i,

I mea hoomaikai ?

 

6. Hele anei koonei, ko o,

A noho pomaikai

Malalo o ka malu ou,

Aoli nui ae ?

Enoi aku ia Iesu,

Me ia e lilo ai

K laau hua pono mau.

I muli wai maikai. H. M. H.

 

            Ka hua makeke.

         A, heaha ia hua ? he hua makalii loa

keia, o na hua a pau, wahi a Iesu, a ua ike

maka hoi kakou i ka oiaio o kana olelo.

A, heaha ia mahope o ke kanu ana iloko o

ka lepo ? Kupu ae, ulu ae, a pii, apii a

pii hou ae, a lala ae, a lala hou ae no, a ki-

nikini, a lele mai na manu o ka lewa a

kau ma na lala, a memele mai, a po ka la.

Aole anei oukou i komo iloko o ka ululaau

a nana a ike a mahalo i na ohia nui, na

koa nui e pii aku ana i ka lani ? Aole anei

oukou i lohe i na laau nunui, na Kedosa o

Lebanona, a o Oregona he 100 kapauai ke

apo o ke kumu, a he 30 kapuai ke ana wae-

na ; oia hoi, ina e oloia, he 30 kapuai ka

laula o ka papa hookahi ? A, no hea keia

mau laau nunui ? No loko mai hoi o kahi

hua makalii. Me ia no hoi na malawai

gaula a loihi, e halihali ana i na waa, na

moku nui, e like me Misisipi ;  he wahi pu-

nawai nuku ke poo, a kahe mai, a kahe

mai, a nui ae, a laula, ae a komo mai na

lala, a me he moana la ia ma kona nuku.

         Ua lohe oukou i na aupuni nui o Farani,

Beritania, Rusia, Kina, Amerika, no hea

mai la hoi ko lakou nui ? no ka ohana hoo-

kahi paha hoi, a no ka mea kookahi no. O

Nimesoda ke poo o ke aupuni o Asusia, a

o Nebukanesa ke poo o ke aupuni o Babu-

on a. No loko mai o ka mea uuku, puka

mai ka mea nui.

         Pili keia wahi hua olelo i na mea he nui

wale, pau ole i ka heluia, Aole hiki ia'u

ke wehewehe i ha pili a pau, o paupauaho

wale ka poe heluhelu, a make hewa kuu lu-

hi i ke kakau ana. No hea ka Ekalesia

Euanalio o Hawaii nei ? He Ekalesia nui

keia, ua 20 kausani a oi paha kona heluna.

Puipui ke Kino, a kinikini nal lala. No hea

mai ia ? me he mea la, ua puka mai ia no

loko mai o ka ole, no ka mea, aohe Ekale-

sia manie mamua, aohe hoahanau hookahi.

No kahi e mai no kahi poe pono uuku, Bi-

namu ma ; a o ua poe uuku nei ka hua Eka-

lesia makalii o keia pae aina. He mau ka-

naka Hawaii o Hopu ma, ka i hai ia me ia

hua hookahi. O keia hua uuku, ua kanu

ia ma ka lepo maikai o Hawaii nei, a ua

kupu ae, a ulu ae, a nui ae, a hua mai, a

manamana ae, a ke lele mai nei na manu o

ka lewa, a kau maluna o na lala ; a ke moe

nei, ke mah nei ka poe luuluu, ka poe hele

a luhi, malalo ae o kona malu ; ka poe pololi,

ke lalau nei i kona hua maikai, a ai a mao-

na ; ka põe makewai, ke lalau nei i kona

wai ono a inu, a kena ka makewai -- He ho-

me manicai hoi oia no na malihini, no na

mea auwana ke kipa pono mai maloko on a.

Nani ka hana a ke Akua ! A ke ninau

 mai nei paha kekahi, pehea la wau ? ua

like anei au me keiamau mea, ka laau nui,

ka muliwai laula, ka hua makeke, ke Au

puni nui, ka Ekalesia o Hawaii nei ? Ae,

ua like io no. He mea liilii oe mamua, a

pela paha i keia wa, he wahi he wai

Haumana, he naaupo, he ilihune, he mea

hewa. Aka, e ulu ana oe, a lilo i kanaaka

makua, i kumu i haauao, i waiwai, i kana-

ka pono, i wahine pono. E ulu ana paha

oe, a hiki kou kiekie i ka lani. Auwe ! ao-

le paha hiki ia. Hiki no, ke makemake oe,

ke pule oe, ke hooikaika oe, e lilo i laau nui

a maikai, a noho na mea he nui malalo ae

o kou malu, a e lilo hoi i muliwai laula, a

inu ka põe maewai i kkou wai ono. Na ka

Haku e kokua ia oe, i hookoia keia. Aka,

e malama oe o lilo oe i laau ino, i muliwai

awaawa, a auwe oe i kou hope.

                                               H. M. H.

Ka Ahahui Laau Lapaau o Wailuku.

                            Wailuku, Maui.

                            Dek. 20, 1866.

         Hora 10 A. M. Halawai ka poe nona

na inoa malalo nei : Hon. J. W. H. Kau-

wahi, Unauna, Kenoi, Mahoe, Kepoikai,

Napele, Uaua, Aholo, a me Keohokalole.

         Ma ke noi ia ana, ua kohoia o Kauwahi

i Luna Hoomalu, a o Kenui i kakauolelu.

         Ku mai ka Luna Hoomalu, a wehewehe

mai i ke kumu o ke kahea ia ana o keia

halawai, no ka lapaau ia ana o na kanaka

maoli a me ka imi ana mawaena o na ka-

huna Hawaii i na laau kupono e lapaau ai,

me ka waiho pu mai i keia mau ninau ma-

lalo nei :

         1. Na ka Papa Ola wale no anei e mala-

ma, a e imi i mea e pono ai ke ola o ka le-

hulehu ? A ua kue anei i ke kanawai, ke

harpia kekahi poe ma ka imi i mea e loaa

ai kekahi mau laau kupono e lapaau ai ?

         2. He mau laau kupono no anei kekahi o

Hawaii nei e lapaau ai i na mai i keia ma-

nawa ma kela wahi keia wahi?

         3. E hiki no anei ma ke ano lapaau Ha-

waii ke hoomaopopo ia kekahi o na mai ilo-

ko o ke kanaka a me ka lapaau kupono hoi

i kela mai keia mai ?

         4. E pono anei ke haalele loa ia a ke hoo-

pau loa ia ka lapaau ana o na laau Hawaii,

a e hoolilo loa i ka lapaau ana ma na laau

haole malalo o ka lapaau ana a na kahuna

i aponoia, a e apono ia e ka Papa Ola ?

         Ma ke noi a Unauna, ua lilo na ninau i

mea noonoo na ka hale.

         Noi mai o Mr. Mahoe, na ka Luna Hoo-

malu e haawi pakahi mai na ninau i ka poe

ana i manao ai na lakou e pane aku. Hoo-

holoia, a penei iho :

         Ninau 1 ia Aholo, 2 ia Napela, 3 ia Ua-

ua, 4 ia Unauna.

Noi mai o Kepoikai, na ka Luna Hoomalu e

wehewehe mai i na ano mai a me na laau

kupono no ka lapaau ana, a i maa paha i ka

lapaau ia ana ma Hawaii nei, i loaa ai na

laau kupono. Hooholoia.

         Noi mai o Uaua, e kapaia keia Ahahui,

o ka "Ahahui Laau Lapaau." Hooholoia.

         Noi hou mai o Kepoikai e koho i komite

e hana rula no keia  ahahui, a ua hooholoia.

         Noi mai o Unauna, e hoomakaukau ka

Luna Hoomalu i haiolelo e pili ana i na

manao a me ke keumu o ke kukulu ia ana o

keia Ahahui. Hooholoia.

         Noi mai o Napela, e hoouna ia na moole-

lo o keia Aha e pau ma na nupepa. Hoo-

holoia.

         Noi mai o Keohokalole e hoopanee keia

Ahahui, a halawai hou ma ka la mua o Ia-

nuari 1867. Hooholoia.

                  Wailuku, Ianuari 1, 1867.

         Halawai hou ka poe nona na inoa i hoi-

ke mua ia.

         Ma ke noi ia ana, ua heluhelu ia ka

moolelo o ka la i hala, a ua aponoia.

         Ma ke noi ia ana, ua haiolelo loihi mai

a Luna Hoomalu no ke kumu manao i

waiho ia aku ia ia.

         Ma ke noi a Kepoikai, ua apono ka hale

i ka haiolelo a ka Luna Hoomalu.

         No ka pilikia o ka mea ia ia ka ninau

mua i haawi ia ai, oia o Aholo, nolaila, na

ka Luna Hoomalu i heluhelu mai i kana

olelo hoike ma ke noi ia ana mai, ua hoo-

holo loa ia me ke kauoha ia e hoolaha ma

na nupepa.

         Hoike mai o Napela i kana olelo hoike

no ka ninau 2, ua hooholoia, a ua kauoha ia

e pai ma na nupepa.

Hoike mai o Uaua i ka olelo hoike no ka

ninau 3, a ua hooholoia me ka kauoha ia e

pai ma na nupepa.

         Hoike mai o Unauna i ka olelo hoike no

ka ninau 4, ua aponoia, a ua kauohaia e pai

ma na nupepa.

         Hoike mai ke Komite i haawi ia ai e

noonoo i mau rula. A ma ke noi ia ana mai,

ua hooholoia na rula me kekahi mau hoopo-

nopono, a ua ae ia e hui pu me ka moolelo

o ka hale, e malama ia na hana o keia hale

a haawi i ka lima o ke Kuhina Kalaiaina.

         Mahope iho, ua koho ka hale i kona mau

Luna mau, ia Kauwahi i Persidena, a ia

Uaua i kakauolelo mau no ka Aha.

         Hai mai ka Peresidena, o na hoa a pau

o keia Aha, o lakou no na komite hooko.

         Hoike mai ka Peresidena, e lilo ka poe

nona na inoa malalo nei i mau Hoa Hano-

hano e kokua ai i na komite hooko.

         Hawaii. J. B. Hoaai, Kekahiko, Halema-

nu, laukea, Naiapaakai, J. H. Kamalo, D.

Nahinu, Kaulia, Heleluhe, J. A. Nahaku,

M. Kalama a me Kaialiilii.

         Maui. G. K. Kakani, Asa Hopu, K.

Manu, N. Kahananui, N. Kapihe, S. Kala-

ma, a me Kaneiholani.

         Oahu. K. Maakuia, S. Lohiau, J. P. E.

Kahaleaahu, J. H. Kaakua, J. W. H. Kou

a me G. Barenaba.

         Kauai. J. H. Kapuniai, Koakaau, Opu-

pahi a me D. Nuuhiwa.

         Hooholoia, e lilo o Kalai a me S. Kauwa-

hakau i mau lala.

         Noi mai o Unauna, aolke e hoolaha ia na

mea liilii iloko o na nupepa, aia wale no o

na me nui a ka Aha e hooholo ai.

         Ma ke noi a Uaua, ua hooholoia e hoo-

maka koke na Komite Hooko i ka hana ma

Wailuku nei.

         Ma ke noi a keohokalole, ua hoopanee ka

Aha, a hiki i ka wa a ke kakauolelo i kauo-

ha hou mai ai.

            C. W. Kenui, Kakauolelo manawa.

                   W. H. Uaua, kakauolelo mau.

Ka Haiolelo a J. W. H. Kauwahi i ka

Ahahui Laau Lapaau ma Wailuku.

Ianuari 1, 1867.

E na hoaaloha:

         Ma kela halawai ana o kakou i ka la 20 o

Dekemaba i hala iho nei, a mamuli o ke ole-

lo i hooholo ia e oukou ia manawa, ua ili iho

ilona o'u ka hana, o ka hoomakaukau i hai-

olelo, a e hai ia aku imua o oukou ma keia

halawai ana ; a ma ia haiolelo hoi e hoike

aku ai au imua o oukou, me ka hoakaka ana

i na kumumahao a'u i manao ai e kukulu i

keia Ahahui. Amamuli no oia olelo hoo-

holo, a me ka hipu ana hoi me ke aloha i

kokakou lahui, ua hoomanawanui no au e

hoomakaukau a e hookupono hoi i ka'u hai-

olelo ana, i ku ai maluna pono o ke kahua

a'u i mana ai e kukulu i keia Aha ; a ua

hooikaika no au me ka alo ana i na pilikia e

ae, a me na manao e kue mai ana i ka pono

o ko'u manao mua ana, a nolaila, ke nonoi

aku nei au ia oukou a me ka poe e ike aku

ana i keia, e kala mai ia'u no ko'u hemahe-

ma, no ka mea, o ke aloha i ko'u lahui, oia

ka mea nana i hookikina mai ia'u e holo wi-

kiwiki imua ma ka hapai ana i keia hana

me ka noonoo ole a me ka makau ole, in a

he mea kekahi e alai mai a e keakea mai

ai hoi.

         Ae, ua olioli loa, a i kuu manao ua loaa

ia'u ka hoohanohanoia e ka olelo a oukou i

hooholo ai e hooili ana maluna o'u i keia ha-

na, oia hoi ka hoike ana i na manao a me ke

kumu o ke kukulu ana o keia Aha. A ma

ia hanohano i loaa ia'u, aole ia ma na ano e

ae, aole hoi ma kekahi o na hana i hana mua

ia e kekahi poe ; ua hoohanohano ia au e

oukou a e ka oukou olelo hoohole ma ko ou-

kou manao mua ana, he mea hiki pana ia'u

ke hoakaka aku, a ke kuhikuhi aku i keka-

hi mea e hoopau ai i ka emi hiki wawe loa

ana o ko kakou lahui, a nalowale koke aku ;

a ma ia mea, ke nonoi maoli aku nei au ia

oukou, a i ka poe opu aloha i ka lahui Ha-

waii, e nana pono, a e noonoo kuoo no hoi i

na mea a'u e:hoakaka nei, a e kokou mai hoi,

malie paha e hiki i kekahi ke kuhikuhi mai

i alanui e ae no ka kakou hana e hapai nei,

a e imi nei i mea e keakea aku ai i ka holo-

keke ana o keia lahui e nalowale koke. Aka,

owau nei la, a ma ka mea hiki ia kakou e

hapai ai no ke ola o ko kakou lahui, ua ku-

kulu paa loa ia ko'u manao maluna o na ka-

hua a'u e hoike aku nei ia oukou, me ka no

noi ana, e hoomaka koke no kakou, a e hele

hoi ma ia alanui, oia ka manawa kupono.

         Ea ! Aole a kakou mea e nana ae ai, a e

hoolana ae ai i kokakou manao no ka pii

hou ana ae o ko kakou lahui, no ka mea, ke

emi mau aku nei no ia i kela makahiki keia

makahiki ; ua hoou@le ia na maku i na ke-

iki, na kane me na wahine i ko lakou mau

hoapili ; ua hooneoneo ia kekahi mau oha-

na ; a o na kahuahale i noho ia a i mina-

minaia e na kanaka i na la i hala, ua waiho

ale ia, aohe mea e hono ana malaila, ua

hoemiia na kula kamalii ; a ma kahi i lehu-

hulehu na kula kamalii a me na haumana i

ka manawa mamua, ua hoohuiia a hoemiia

no hoi ; ua houuku ia mai na halepule, ma

kahi i piha'i a hu mawaho na kanaka i ka

manawa mamua iho nei ; a o na kihapai, ua

waiho wale kekahi wahi ; a mai ka ohana o

ka Moi ma ka Noho Alii a hiki i na maka-

ainana, ua hoomuiia ka make, a ua hoemiia

hoi ka hanau ana ; a in a pela mau aku ke

ano o ka noho ana, aole hoi e imi ia kekahi

ano hou o ka noho ana a me ka malama ana

a me ka lapaau ana no hoi ; a malie paha o

lilo ia i mea e keakea aku ai i ka emi hiki-

wawe loa ana ; a in a ho paha aoile e loaa

ana ka pono malaila, alaila, he aha la ka oi o

ka pono, o ke ku wale anei e nana, e hooho,

a e uwe, aole anei o ka imi, a hana, a hoao

hoi, in a paha he mea ia e kokua mai ai i ke

ola o ko kakou lahui ?

         Auhea oukou ; ua maopopopo no ia oukou,

aole ia kakou ka mana, aole hoi ke ola ; aole

i ka Moi, aole i ka poe Kiekie, aole i ka poe

naauao loa o ke ao nei, aole i na kahuna la-

paau ; aia wale no i ka Mea Hookahi nana i

hana i na mea a pau, a nana no i haawi mai;

aka, aia no nae ia kakou he mana no, a he

ike no hoi, a pela na mea a pau, aia no ia

kakou a pau loa ka pono o ka malama ana i

ke ola a ke Akua i haawi mai ai, na kakou

ia hana, o ka malama a me ke kiaai i ko ka-

kou mau ola ; ko kakou ponoi, ko kakou la-

lahui no hoi ; a no keia mea, ua hana pu

mai no kela Akua mana i mau mea e pono

ai a e lako ai, a oluolu ai ke kanaka ; ao-

le oia wale no, ua hana mai no a hooulu mai

i mau laau lapaau ma kela aina keia aina, a

ua hookupono oia i kana hana ana e like me

ke ano o ia lahui a me ko lakou noho ana a

me ke ano o na mea ai i kupono i ka noho

ana o ke kanaka ma ia mau wahi, a me ke

ano no hoi o ke ea oia mau aina.

         Ke noi aku nei au ia oukou e huli ae i

hope, a e nana aku i na manawa o ka noho

ana a me ka lapaau ana o ko kakou mau

ohana, a me kokakou mau hanauna no hoi

mama, aohe kakou i lapaau ia i na laau hao-

le a me na kahuna haole no hoi, mamua ku

o na makahiki he kanakolu i hala iho nei,

aole i nui na kahuna lapaau haole i hiki mai

ianei, aole no hoi i nui na laau o ia ano ; a

o ka lapaau ana a me ka laau lapaau, oia no

na laau kahiko o Hawaii nei ; aole no i ulu

nui ae mamua o ia manawa ka lehulehu o

na kahuna hoopunipuni a me ka anaana e

olelo nui ia nei i keian manawa, no ka mea,

ua makau lakou ia manawa no ke ola o ka

põe akamai maoli i ka lapaau, nolaila, aole

kahuna hoopunipuni ; a o ka anaana hoi,

ina e loheia, e kipaku hele ia oia ma kela

wahi keia wahi, a nolaila, haalele oia ia ha-

na. A ia manawa, ua maopopo a akaka na

kahuna akamai, a ia lakou no e kii ai na

mai i laau lapaau.

         I keia manawa e noho nei kakou, ua ulu

nui mai ke ano hoopunipuni i waena o na ka-

huna lapaau, a o ke kumu o ia ulu nui ana,

oia no ka manao kolohe i komo iloko o ke-

kahi poe paralelo, a imi i mea e loaa ai ko

lakou ola ma ka lapaau ana me ka meneme-

neole, a me ka minamina ole i ke ola o ke

kanaka ; a ua hoolilo lakou i ke ola maka-

mae i mea @@ani wale na lakou ; ua kaahe-

le kekahi põe me na lehulehu me ka hilahila

ole, a ua hoolilo kekahi poe ia lakou iho he

mau akua, me ka hoopuka ana i na olelo ma

ke ano i uluhia e kekahi akua ; ua keakea

lakou i ka lapaau pono ia ana, a o kekahi

poe hoi, ua h@na i ka lakou hana moekolohi

malalo oia ano. A no keia mau hana, ua

ua komo na laau kupono ole iloko o ke ka-

naka, a ua hooloieleia ka mea mai a hiki i

ka manawa kupono ole e komo ai ka laau

maoli, a nolaila, ua pilikia kekahi poe, a ua

make maoli no hoi ; a no ka hap o ka poe

i makaukau, a no ka hiki ole ia lakou ke

hoopunipuni, nolaila, ua aneane e nele loa

lakou in a mai, ua pau loa malalo o kela poe

kahuna wahahee. Aka, e pono no nae ia'u

ke hai aku ia oukou, no ka mea, ua hooma-

popoia no ia'u kekahi poe akamai maoli

i ka lapaau ana ma ke ano lapaau Hawaii,

eia no lakou ke ola nei i keia manawa, he

poe akamai i ka haha ana a ike i ka mai ilo-

ko o ke anaka a ike no hoi i ka lapaau ku-

pono, a ua lohe pono mai au, ua ao hauma-

na no kekahi põe akamai i make, a o keka-

hi poe hoi, ua kakauia ka lakou ano lapaau

ana a paa ma ka Buke, ua kakau pu ia me

ke kii o ke kanaka, a me kahi o ka mai ilo-

ko o ke kanaka, a me ka laau kupono no hoi.

A oia mau mai a me ia mau laau, oia no na

mai kahiko o Hawaii nei, a me na laau no

hoi, a o keia mau mai, aole loa e pau ana a

pau loa keia lahui. A i kekahi manawa, ua

huipu keia mau mai me na mai malihini o

keia manawa, a lilo hoi i mea ino loa, a no-

laila, i ka lapaau ana o na laau haole, ua

kupono ho i kekahi manawa, a i kekahi ma-

nawa, ua kupono ole.

         O keia mau mai kahiko o Hawaii nei, ua

mahao au, oia na mai i loaa i na kauaka

maoli e like me ke ano o na mea a lakou e

ai ai, a me ke ano o ka noho ana, a me ke

ano no hoi o ka aina, a oia mau ano a pau,

aole no ia i ano hou loa ae i keia manawa,

koe wale no ke ano o ka aahu ana i no ka-

hiko ano hou o keia manawa, a me ka ai

ana i kekahi mau mea ai ano hou ; a ma ia

mea paha e loaa mai ai ke ano e ana o na

mai i kekahi manawa, a no na mai ano hou

hoi kekahi i loaa mai.

         O ko kakou kahiko ana ma na mea aahu

ikeia manawa, ua ano e loa, a ua pau loa

ka lahui ma ia ano e noho nei, a in a e hoo-

kahuli iki ae, a wehe naaupo paha, alaila, e

loaa no i ka mai a me ka make no hoi i ke-

kahi manawa, a pela na mea ai ano malihi-

ni, e like me ka berena, ke ti, a ia mea aku

ia mea aku, no ka mea hoi, o ka poe i maa

i keia ano kahiko ma ka aahu ana i ke kino

a me ka ai ana, ua moe lakou ma @a hikiee

a me na moe, a ua malama lakou i ka ma-

nawa e wela loa'i a e kahe nuiai ka hou,

aole hoi lakou e wehe wale i kekahi mana-

wa, aole hoi e hoolilo i ka auau ana i mea

lealea wale. Aka, o na kanaka Hawaii, ua

huipu lakou i keia ano hou me ka mea i maa

ia lakou, nolaila, ua ano e a ua huipu na

ano mai elua iloko o ke kanaka, oia hoi na

mai mau o Hawaii nei i loaa ma ke ano o

kolakou mau mea ai a me ka noho ana, a

me na mai ano hou hoi ma ke ano hou o na

mea aahu a me ka ike ole i ka malama ana;

a huipu keia mau ano mai, a lilo ia i mea e

make ai, no ka mea, ache kahuna i ike i ka

laau o ia mau ano mai elua i huipuia, aole

hoi i ike i ka laau o ia mau ano mai, a nola-

ila, o na laau haole, ua kupono ia i na mai

o ia ano laau i ike ia, a koe hoi ka mai mau

o Hawaii nei a me kona laau kupono ; a o

na laau Hawaii hoi, ua kupono i na mai Ha-

waai, a koe hoi na laau haole a me na mai o

ia ano. A o ko'u manao, nolaila mai keka-

hi poino a me ka make nui ana, no ka mea,

ua manao au, aia iloko o ke kamaka maoli

na ano mai ku-e elua, a o ka laau e pono ai,

aia no ia i loko o na laau elua ano, a o na

mai e ola nei ma ke ano e lapaauia nei, oia

na mai i huipu ole keia mau ano mai elua

iloko o ke kanaka. O ke kumu i kupu mai

ai na manao iloko o'u e pili ana no keia mau

mea, oia no kuu nana nui ana me ka noonoo

hoi i ka noho ana o keia lahui i ka manawa

mamua, ke ano hoi o ka moe ana, kahi hoi

e moe ai ; ke ano o ka ai ana, a me ke ano

hoi o na mea ai ; ke ano o ka aina, a me ke

ano no hoi o ka noho ana i keia manawa, a

me ka hoano e ana ma kekahi mea.

         Ke mau nei no ka ai ana o keia lahui i

ka ia maka, a me na mea i kaluaia a i pule-

hue e like loa no me ka ai ana i ka mana-

wa hookahi paha haneri makahiki i hala aku

nei, ke mau nei no ka ai ana i ka poi, uwa-

la, a me kekahi mau mea e ae i ai ia i ka

manawa i hala, ke mau nei no ka hapanui o

keia lahui i ka ai ana ilalo, a me ka moe

ana no holly ill e like no me ia manawa, a

me kekahi mau ano e ae o ka noho ana i ka

manawa kahiko ke mau nei no ia, A no ia

ano o ka noho ana, ua manao au, aole eole

ka loaa i keia manawa o na mai i loaa'i i ka

manawa i hala aku nei, a no ia mau mai no

hoi i maopopo ai ia'u, o na laau lapaau i la-

paauia i ka manawa i hala ua kupono no ia

i ka lapaau ana i keia manawa.

         Aole paha e hiki i kekahi kanaka Hawaii

hookahi o loko o ka lahui Hawaii ke olelo

mai a ke kapa mai he ano moeuhane

wale no keia na'u, a e kapa mai hoi he kau-

la wau, a e wanana ana no na mea aole i

hookoia i keia manawa, a in a e olelo oia,

alaila, no kona ike ole no ia, no ka mea, ke

hai aku nei au ma ka mea oiaio, aole au e

olelo ana ia oukou ma na olelo nane.

         A i mea e pau ai kooukou kanalua, ke

ninau aku nei au ia oukou, aole anei he laau

kahiko no Hawaii nei ke koali ? aole

anei kekahi o oukou i inu  Ehiki anei ia

oukou ke olelo mai he laau hou wale no ia ?

A he laau haole anei ia ? A eia hou hoi

keia ninau. Aole anei he laau kahiko ka

pilikai, ka laau p@ao@o hoi ? A pehea hoi

ke ihi, a me na laau e ae no hoi he nui wa-

le ? Aole anei ia he mau laau kahiko no

Hawaii nei ? Aole anei kekahi poe e noho

nei i eia manawa e hana nei ia mau laau,

i me e ola'i a e pau ai ko lakou pilikia ?

         A eia nae ka pilikia o na mai kupono i

na laau lapaau, a me na laau kupono hoi i

kona mai ponoi iho, no ka mea, ua nui na

mai o Hawaii nei i kupono i na laau o Ha-

waii, aka, pehea la e maopopo ai, a e loaa i

na inoa o na mai a pau iloko o ke kanaka,

a e loa@ i hoi na laau kupono a me ke ano o

ka hana ana a me ka hoohui ana i na laau.

O kekahi laau o Hawaii nei, he laau inu no,

a o kekahi, he popo, he laaau hamo mawaho,

a o kekahi, he laau hoauau i ka mai, a o

kekahi he puholoholo, a o kekahi, he laau

kupele a o kekahi, he laau uwi i ka maka,

a o kekahi, he laau kau ma na ami, a o ke-

kahi, he laau hahano mai n@alalo, a o keka-

hi, he laau kaliki, a he laau hana aloha ke-

Kai i oliloia, a he laau hoohanau keiki pa-

ha, a he laau hoopa i na wahine hapai, a no

ia mau ano lehulehu, a me ka maopopo ole

o ka hana ana, ka lapaau ana, a me na mai

kupono hoi, a nolaila wau e manao nei e

pono kakou e hapai i keia hana ma ke ano

e like me ka'u i hoakaka mua aku ai ia

oukou.

         O kekahi kumu nui nana i hoolana loa

mai i ko'u manao e hoomaopopo loa i ka

pono o ka lapaau ana i na laau Hawaii e

like me ka'u hoakaka ana mamua, a me

kekahi kumu hoi i hoikaika loa mai ai ia'u

e hapai koke i keia hana, oia no kuu nana

ana a me kuu hoomaopopo ana hoi i ke ano

o ka noho ana o na haole iwaena o kakou e

nono nei, ke ano hoi o ko lakou malama ana

ia lakou iho, a me ke ano no o na mea a

lakou e ai ai.

         Ma kuu kilohi ana ku i na papa helu, a me

ke kiei iki ana a nana i na ohana o lakou,

ua pii mau ko lakou mahuahua ana i kela

makahiki keia makahiki, a e aneane ana e

uni pu ia keia Pae Aina e lakou ma keia

hope; a ma na mea a'u i ike ai, a i hoolilo

ai au i mea na'u noonoo ai, ua maopopo loa

ia'u, ua kupono loa no ia lakou na laau o ko

lakou aina, a me ke ano o ka lakou mau mea

e ai ai, a me ko lakou noho ana, a me ko la-

kou kahiko ana, ua maopopo ua hookupono-

ia ka hana ana, a me ka imi ana, o ko lakou

põe akamai i laau e kupono ana ia lakou a

oia kupono o ka laau, ua lilo ia i mea e hoo-

maikai ai i ko lakou kino; a me ko lakou

koko, a nolaila, a ua hoolehulehu ia ko la-

kou ipuka hale, a oia kekahi mea a'u i lawe

mai ai e noonoo no ke ano o ka lapaau ana

i waena o ko kakou lahui ponoi, a ma ia mea

e hoomahuahua ia mai ko kakou ike ma ke

ano o ka lapaau ana a me ke ano no hoi o

 ka noho ana.

         Ua maopopo no ia'u a me oukou pu no

hoi kekahi, he mea paakiki loa ia kakou ke

hoohuli ae i ke ano o ka noho ana o ko ka-

kou lahui ma ke ano o ka noho ana o na ha-

ole iwaena o kakou, a i ko'u manao e hiki

ana paha i kekahi poe ke hoohalike ma ke-

kahi mea, a o ka nu aole no e hiki. A o

ka noho huikau ana hoi o ko kakou poe ke-

kahi mea paakiki loa i ka hoololi ana e hoo-

ponopono ma ke ano e like me na haole iwa-

ena o lakou.

         Aole nae au e olelo nui ana no ia ano o

ka noho ana i keia mana wa, no ka mea ao-

le i pili ilaila na kumu manao o ko'u manao

ana e hapai i keia hana aka ua pili wale no

ia no ka lapaau ana i na mai, a me ka laau

kupono e lapaau ai iwaina o ko kakou mau

makamaka. Ua hiki paha ia oukou a me

ka põe opu aloha i ka lahui Hawaii, ke hoo-

maopopo ia na mea a'u e hoakaka nei no ke

ano o ka lapaau ana o ko kakou lahui, kahi

koena hoi a ka make e ale nei i kela mana-

wa keia manawa, a ma ka nana ana a ma

ka hoomaopopo maoli ana, e hiki ai ia kakou

e hooiaio ia mau olelo kuhikuhi i lilo ole ia

me he ula la e kano wale ana i ko oukou

mau pepeiao.

         Ua kupu mai i loko o'u keia mau manao,

no ke ano o ko kakou Kanawai a me na ha-

na hoi a ka Papa Ola iloko o keia mau ma-

kahiki i hala ae nei, a ua ulu mai no hoi

ko'u manao no ka nana ana i ka lehulehu o

ko kakou lahui e noho kauliilii nei ma kela

apana keia apana me ka laau lapaau kupono

ole, a me na kahuna lapaau ole no hoi, a ke

waiho wale mai nei ia poe me ka mea ole

nana e malama a ke hoopunipuni wale ia

nei e na kahuna a'u i olelo mua aku nei a

ke hoomakaukau ia nei e na kahuna waha-

hee, aka aia no nae ma ko lakou mau wahi

@ noho ai he mau laau lapaau kupono loa no

ko lakou mau mai, aka, no ka nele i ke ka-

huna makaukau, nolaila aole paha e hiki ia

lakou ke kii a hana hoi i mea e pau ai ko la-

kou mau pilikia, a ke hoola ia hoi i na mai

i loaa ia lakou.

         I na paha kakou e hilinai nui i ka lapaau

ana o ko kakou lahui ma na laau haole wale

no e like me ka lapaau ana i waena o na ha-

ole, alaila, e pono ia kakou ke hoomanao ae

i na mea a'u i wehewehe aku  nei mamua no

ke ano e o na mai, a me ke ano e o ka laau

e lapaau ai i kekahi manawa, a nolaila, aole

no e lilo i mea e pomaikai ai a e pono ai ka

lapaau ana ma ia mau apana a pua o ko ka-

kou mau mokupuni.

         Eia no hoi kekahi mea e pono ole ai ka

lapaau ana ma na wahi a pua i noho ia e ko

kakou mau makamaka, o ka hiki ole loa ke

hoolawaia i na kauna lapaau kupono oia

ano a me ka hoolako pu ana no hoi i mau

laau lapaau ma kela wahi keia wahi i noho

ia e na kanaka maoli, a i ko'u manao, in a

e lilo malaila ka hana nui ana a me ka ma-

lama nui ana a ke Aupuni, e lilo ana no ia

i kumu e hemahema ai kekahi mau lala a

me kekahi mau hana e ea a ke Aupuni no

ka pono o ka lahui kanaka.

                                     (Aole i pau.)

LAAU LAPAAU!

AIA NA KAHI O

KAKELA ME KUKE

Ma Honolulu.

J. T. GOWER. - Makawao, Maui,

J. D. HAVEKOST. -Wailuku, Maui,

C. H. WETMORE. -Hilo, Hawaii,

J. W. SMITH.-Koloa, Kauai.

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO

NO HOI.

Laau hoopau Naio me na Koe,

A DR. JAYNE.

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA

Na@@ a me ke Kua a pela @@ n@ kanaka makua. O @@

hope oia mau mea @@@@, eia @@ look. Oia mau mea @@@@ hope

@@ ka lolo, a o ka mak@ hoi i kekahi manawa, a nolaila mai na

mai e ae kekahi, e like me ka @@p@ paa, @a@ulu, @@@@, aleale, a

me na mai e ae.

         O ka laau no keia @ paa ai ua mau mea ino nei

@@@ hoi kekahi. O ka laau kupono keia i ka poe pilikia @ @@

keia o ka hooaa i ka @@@ole i ka ai, i ka nawaliwali @ @@@

i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua, i ka po@@ ole o ka @@@

wahine, a me na mea like.

         Penei no e anu ai i ka Laau hoopau. Nalo me na K@@

         Ina no kamallii, e hanai aku i hookahi hapak@@a o ka pu@@

ki, i ka manawa hookahi no ke keiki maloko iho i ka makahiki

hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu,

elua hapakolu o ka pana ka pono. Maile a'e a @ na makahiki

eono, hookahi no pana @@@@ ka pono, a malaila aku a i ka wa

kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka @@

hookahi. I ka wa e inu ai, e hoi i ka laau me ka pa ha @@@

wa@ maoli. Oia hoi, in a hookahi ka pana laau, a laila, e hana

me na puna wai ma@@ @@@@, a pela no @ ma i na ke kekahi @@@

awakea a me ke ahiahi. Aka, i mai ka pilikia, alaila, @@@@ @

elima inu ana i ka la, penei, hakahaka, kiekie ka la, awakea

anei ka la, ahiahi.

         E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,

JAYNE ʻ S CARMINATIVE BALSAM

        

         He laau maikai a olaola hoi keia no ka lii, ka Nahu, Naluki,

Wela o ka ho@p@, Ha@a Hoopai@na wale, @@@, @@@ @@ka,

ono ole i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki @uhu, a @@@

na mai like he @ai.

         @m@@le ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau

         Penei e inu ai, i ka lau ana hookahi, lua he keiki akahi

paha ana malama, a elua paha he umikumamalua paha kula a

hiki i na iwakalua ka pono.

         I@@ he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu

he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a

hiki i elua, e inu no @@ i puna ke okoa. Mai ka hik@ a i ka

wal@ o ka makahiki, elua pana ka pono, a no kanaka makua

he puaa nui ka @ inu ia i ka manawa hookahi.

         Ainu ea, e hoi me ka wai maoli @@k@, @a like alike ka wai

me ka laau, a pela e lua ae ai. Ekolu, eha, elina paha ma

@ua i ka la hookahi e like me ka nui o ka pilikia.

         I akaka na@. Ina he nui ka wela, a inu ua kono kekahi a@

pono ole @@@ka o ka opu, e aha e m@@@ e mamua @ ma@ Ha'al@

Ola, a iole, e inu i wahi paakai, a @@ahi aila paha, i hemo a

ka mea ino oloko, alaila e l@@ i keia laau hoopaa @@.

         Ina e luai ka mea mai, mahope o ka in a ana i ka Laau, a pau

a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua i a pela no

a pinepine, a olaola hoi ko loko, a wako malie no hoi ka laau

ma ka opu.

         Aohe a makou me e noi aku ai i ka l@hul@hu Hookahi w@i@

no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i @@

 

LAAU KUNU O KAUKA JAYNE,

 

hoike aku ai i ka @la e na mea a pau i hooakakaia no kana mau

laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

 

KUNU, NAN@, a me ke ANU

 

a me na mai e ae no hoi he nui wale ; a o na mai HOKU no

ola @ai, na mai i ola @l@ i ua laau e n@. @ @@@ e hoao oukou o

ka põe i mai ia.

 

HE KUHA KOKO ANEI KOU?

HE KUNU ANEI KOU?

HE EHA ANEI KOU KANIA@?

HE KUNU UMII ANEI kou me ka NAE?

         AOLE ANEI OU MAI KUNU?

         AOLE ANEI OU MAI NAENAE?

         AOLE ANEI OU EHA ma ka @MAUMA

         AOLE ANEI OU KUNU KALEA?

         AOLE ANEI OU HUI ma ka @@i@@@@ ?

   A ina @@ loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i keia

LAAU KUNU a Kauka Jayne.

 

         NA MAI HOOPAILUA.

 

Mai O ke Ak.o.

 

Mai Nalulu a me ka Mai Dyspepsia.

 

         (O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau

waihona ai.)

 

         He pono ke ai koke i ka laau a Huaa@@ Ola a Kauka Jayne,

he laau oluolu, a he ola no hoi. Aole no he mai i n@l@ ke ma-

kemake i na laau hoo@aha ; e mai @@@ no hoi ka poe e ola ana,

me ka oluolu no hoi, in a e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua

 mau laau ia. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inu no

ana @loko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i ke-

khi manawa na make no, a in a e malama pono ia a e inu hoi i

na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooialo ia ana mai o

keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

 

HUAALE OLA A DR. JAYNE.

 

Me kaihiki ke hooia@ku i ka maikai, a na ka hoao ana i @@ko

maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae,

a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi.

A in a no e inu ana ia laau, aole no he mau mua i hookapuia,

oia ka ai ana a me ka inu ana, Aole e ino ke waiho loihi, no

ka mea, ua hana ia no a waikai loa. A loa e inu ia ua hikiwa-

we loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma

ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no

hoi a @@ ka Loloi pau i ke ino @l@ho o ka opu.

 

         DISIPEPESIA.

 

         (oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoo-

walipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

         O kela Huaale Hoola a kauka Jayne, he maikai loa no ka

hooikaika ana ia mau o@haua o ko kakou mau kino @@a ua

loihi ma ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka

 

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

 

A hoopau NAIO me ka KOE,

 

 

A KAUKA JAYNE.

 

 

         Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau

 

NO NA MAI MA KE AKE,

         MAI LENA,

                   MAI MA KA OPU HANAWAI,

                            NA MAI WELA,

                                     KA HAALULU

                                               KA MAI O KA ILI,

                                                        KOKO INO,

                                                                 MAI NALULU

PAA O KA LEPO,

                   MAI KUNA,

                            MAI WAHINE

                                     ame ka MAI HOOPAILUA

 

         Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea

wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A ho

maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai

 

PUHA,

         ALAALA,

                   KAOKAO,

                            PUUPUU,

                                     PEHU,

                                               KUNAKUNA

Hanene, Lolo,

 

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino @a

kana

 

LAAU HOOMAEMAE KOKO.

                                               2@4-1y