Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 7, 16 February 1867 — Ka Haiolelo a J. W. H. Kauwahi i ka Ahahui Laau Lapaau ma Wailuku. lanuari 1. 1867. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a J. W. H. Kauwahi i ka Ahahui Laau Lapaau ma Wailuku. lanuari 1. 1867.

E Sk HOAALOHA :— Ma kola halawai anu o k*akou i kn la 20 o OekemaU» i hala iho nei, a inamulio ka o!e-

lo i hooholo ia eoukou ii manawa. ua iii iho, iiuna o'u ka haoa. o ka hoomakaukau i bai-i oleio, a e hai ia aku imua o oukou ma keia . haiawai aoa ; « ma ia haiolelo hoi e hoike \ aku aī au imua o oukou, me ka hoakaka ana • i na kumumanao a'u i maoao ai e kukulu i | keia Ahahui. A mamuii no ota olelohoo-l hoio, a me ka huipu ana hoi me ke aioha i! ko kakou lahui, ua hoomanawanui no au e | hoomakaukau a e hookupono hoi i ka'u haioieio ana, i ku ai maluna pooo o ke kahua I a'u i manao ai e kukulu i keia Aha ; a ua! hooikaika no au me ka aio ana i na pilikia e i ae, a me na manao e kue mai ana i ka pono j 0 ko'u manao mua ana, a nolaiia, ke nonoi j aku nei au ia oukou a me ka poe e ike aku [ ana i keia, e kala mai ia'u no ko'u hemahe» j ma, no ka inea, o ke ōioha i ko'u lahui, oia : ka mea nana i hookikina mai ia'u e hoio wi-! kiwiki imua ma ka hapai ana i keia hana . me ka noonoo oie a nie ka makau ole. ina ' he mea kekahi e aiai mai a e keakea mai ni hoi. Ae, ua olioli lon, a i kuu manao ua loaa ia'u ka hoohanohanoia e ka oielo a oukou i J hoohoio ai e hooiii ana maluna o'u i keia hana, oia hoi ka hoikeana i na manno a me ke kuinu o ke kukuiu ana o keia Aha. A ma ia hanohano i ioaa ia'u, aole ia ma na «no e ie, aoie hoi ma kekahi o na hana i hana mua ; ia e keknhi po? ; ua hoohnnohano ia au e i oukou a e ka oukou oleio hoohōio ma ko ou- i kou manao mua ann, he mea hiki paha ia'u ; ke hoaknka aku, t ke kuhikuhi aku i keka-1 hi mea e hoopau ai i ka emi hiki wawe ioa ! ana o ko kakou lahui, a nnlowaie koke aku ;! a ma ia mea, ke nonoi maoii aku nei au ia oukou, a i ka poe opu aloha i ka iahui Hawaii, e nana pono, a e noonoo kuoo no hoi i na mea a'u e|hoakaka nei, a e kokua mai hoi, j malie paha e hiki i kekahi ke kuhikuhi mai 1 nlnnui e ae no ka kakou hana e hapai nei,! a e imi nei i mea e keakea aku ai i ka holo- j kiki ana o keia iahui e naiowaie koke. Aka, owau nei la, a ma ka mea hiki īa knkou e hapni ai no ke ola o ko kakou lahui, ua kukulu paa loa ia ko'u manao maluna o na kahua a'u e hoike aku nei ia oukou, me ka nonoi ana, e hoomaka koke no kakou, a e hele hoi ma ia nlanui, oiai ka manawa kupono. Ea ! Aole a kakou mea e nana ae ai, a e hoolana ne ai i ko kakou manao no ka pii hou ana ae o ko kakou iahui, no ka inra, ke emi mau aku nei no ia i kela mnkahiki keia makahiki ; ua hoonele ia na makua i na keiki, na kane me na wahine i ko iakou mau hoapili ; ua hooneoneo ia kekahi mau ohana ; a o na knhuahale i noho ia a i minaminnia e na kanaka i nn la i haia, ua waiho wale ia, aohe mea e noho ana mnlaiin, ua hoemiia na kuia kamahi; a ma kahi i iehuhulehu na kula kamalii a me na haumana i ka manawa mamua, ua hoohuiia a hoemiia no hoi; ua houuku ia mai na halepule, ma kahi i piha'i a hu mawaho na kanaka i ka manawa mamua iho nei ; a o na kihapai, ua waiho wale kekahi wahi; a mai ka ohana o ka Moi ma ka Noho Alii a hiki i na makaainana, ua hoonuiia ka make, a ua hoemiia hoi ka haoau ana ; a ina pela mau aku ke ano o ka noho ana, aole hoi e imi ia kekahi ano hou o ka noho ana a me ka malama ana a me ka lapnau nnn no hoi ; a malie pnhn o Jilo ia i mea e keakea aku ai i ka emi hiki- • wawe loa ana ; a ina no puha aole e loaa ana ka pono malaila, alaila, heaha la ka oi o ka pono, o ke ku waie nnei e nana, e hooho, a e uwe, aole anei o ka imi, a hann, n hono hoi, ina paha he mea ia e kokua mai ai i ke ola o ko knkou lahui ? Auhea oukou ; ua mnopopopo no ia oukou, aole ia kakou ka innna, nole hoi ke ola ; aole i ka Moi, aole i ka pne Kiekie, aole i ka poe naouao loa o ke ao nei, nole i na kahuna lapanu ; aia wnle no i ka Mea hookahi n;fna ī hana i na mea a pau, a nana no i haawi mai; aka, aia no nae ia kakou he inana no, a he ike no hoi, a pela na mea a pnu, aia no ia kakou a pau ioa ka pono o ka malama ana i ke ola a ke Akua i haawi mai ai.na kakou ia hana, o ka nialama a me ke kiai i ko kakou inau ola ; ko kakou ponoi, ko kakou lalahui no hoi; a no keia mea, ua hana pu mai n<> keia Akua mana i mnu mea e pono ai a e lako ai, a e oluolu ai ke knnaka ; aole oia wale no, ua hana mai no a hoouiu mai i mau iaau lapaau ma keia aina keia aina, a ua hookupono oia i kana hana ana e like me ke ano o īa iahui a me ko lakou noho ana a me ke ano o na mea ni i kupono i ka noho ana o ke kanaka ina ia mau wahi, a me ke ano no hoi o ke ea oia mau aina. Ke noi nku nei au ia oukou e huli ae i hope, a e nana aku i na manawa o ka noho ana a me ka lapaau ana o ko kakou mau ohana. a me ko kakou mau hanauna no hoi mamua, aohe kakou i iapaau ia i na laau haole a me na kahuna haole no hoi, mainua 'ku o na makahiki he kanakoiu i ha]a iho nei, aole i nui na kahuna iapaau haole i hiki mai ianei, aole no hoi i nui na iaau o ia ano ; a o ka lapaau ana a me ka iaau lapaau, oia no na laau kahiko o Hawaii nei; aole no i ulu nui ae mamua o ia manawa ka iehuiehu o na kahuna hoopunipuni a me ka an&ana e olelo nui ia nei i keia manawa, no ka mea, ua makau iakou ia manawa no ke ola o ka poe akamai maoli i ka lapaau, nolaila, aole kahuna hoopunipuni; a o ka anaana hoi, ina e ioheia, e kipaku heie ia oia ma kela wahi kein wahi, a nolaila, haalele oia ia bana. A ia manawa, ua maopopo a akaka na kahuna akamai, a ia iakou no*e kii ai oa mai i )aau iapaau. I keia manawa e noho nei kakou, ua ulu nui mai ke auo hoopunipuni iwaena o na kahuna lapaau, a o ke kumu o ia ulu nui ana, oia no ka manao kolohe i komo iloko o kekahi poe palaualelo, a imi i mea e loaa ai ko iakou ola ma ka lapaau ana me ka meoeme-

ne o!°, a iii? ka minamma ole i ke oia o ke Wanaka ; a ua hooliio Ukou i ko o!a maka* [ mae i mea p\nni wa'e ; ua kaahc-j le kekahi poe me na lehukhu Hie ka hihhiU ' ole. a us hooUio kekahi p»je ia lakou iho he ' mau akua, we ka hoopuka ana i oa olelo ma; ke nno i uluhia e kekahi akua ; ua keakea ; hkou i 'kd lapaau pono ta aoa, a o keknhi| poe hoi. ua huna 1 ka lakou hana moekoiohe j (ita!ui<i oia ano. A no keia mau hana, ua ; ua konio na iaau kupono oie iioko o ke ka-1 naka, a ua hooioieleia ka mea mai a hiki i; ka inannwn kupono ole e komo ai ka iaau ' maoii, a noiaiia, ua pilikia kekahi poe, a ua ; make mao.'i uo hoi ; a no ka hapa o ka poe, i makaukau, a no ka hiki oie ia iakou ke, hoopunipuni, noiaiia, ua aneane e nele loa | lakou i na mai, ua pnu loa malaio o kela poe kaiiuna uahahee. Aka, e pono no nae ia'u ke hai aku ia oukou, no ka mea, ua hoomapopoia nn ia'u, o kekahi poe akamai maoli i ka lapaau ana ma ke ano iapaau Hawaii,, eia no lakou ke oia nei i keia mnnawa, he ,• poe akamai i ka haha ana a ike i ka mai iio-; ko o ke knnaka. a ike no hoi i ka iapaau kupono, * ua iohe pono inai au, ua ao hauma- j | na no kekahi poe akamai i make, a o keka-1 hi poe hoi, ua kakauia ka lakou ano iapaau aim a paa ma ka Buke, ua kakau pu ia me ■ ke kii o ke knnaka, a me knhi o ka mai iio- ; ko o ke kanaka, a me ka ianu kupono no hoi.: i A oia mau mai a me ia mau iaau, oia no na ! | mai kuhiko o Hawaii nei, a me na !aau no | hoi, a o keia inau mai, aoie ioa e pau ana a j | pau ioa keia iahui. A i kekahi manawa, ua | i huipu keia inau mai me na mai maiihini o ! keia manawa, a lilo hoi i mea ino ioa, a no- • laiia, i ka iapaau nna o na ianu haole, ua { kupono no i kekahi manawa, a i kekahi ma-| n«iwa. ua kupono oie. | O keia mau mai knhiko o Hawaii nei, ua j manno au, oia na mai i loaa i na kanaka | maoli e like me ke nno o na mea a iakou e | ai ai,*a me ke ano o ka noho ana, a ine ke j ano no hoi o ka aina, a oia mau ano a pau,' aole no ia i ano hou ioa ae i keia m«nawa,| koe wale no ke ano o ka aahu ana i na ka- j hiko nno hou o keia mannwa, a me ka «i | ana i kekahi mau mea ni ano hou ; a ma ia I mea paha e loaa mai ai ke ano e ana o na ■ inni i kekahi manawa, a no na inai ano hou : hoi keknhi i loaa mai. j O ko kakou kahiko ana ma na inea aahu! i keia manawa, ua ano e lon, a ua pau ioa j ka Jahui ma ia ano e noho nei, a ina e hoo-j kahuli iki ne, a wehe nnaupo paha, aiaiia, ej j lona no i ka mai a me ka make no hoi i ke- j 1 kahi innnawa, a pela na mea ai ano malihi-! j ni, e iike me ka berena, ke ti, a ia mea aku ! | ia mea aku, no ka mea hoi, o ka poe i mna | ji keia ano kahiko ma ka aahu ana i ke kino! ! a me ka ai ana, ua moe lakou ma hh hikiee |a me na moe, a ua maiama lakou i ka ma- j j nawa e weia ioa'i a e kahe nui ai ka hou, j !aole hoi lakou e wehe waie i kekahi mana-: | wa, aole hoi e hoolilo i ka auau ana i mea j j ieaiea wale. Aka, o na kanaka Hawaii, ua j j huipu iakou 1 keia ano hou ine ka mea i maa j i ia lakou, nolailn, ua ano e a ua huipu na I , ano mai elua iloko o ke kanaka, oia hoi na j ■ mai mau o Hawaii nei i loaa ma ke ano o j I ko lakou mau mea ai a me ka noho ana, a j , me na mai ano hou hoi ma ke ano hou o na | ! mea aahu a me ka ike oie i ka malama ana;' !a huipu keia mau ano mai, a lilo ia i mea e ! make ni, no ka mea, nohe kahuna i ike i ka ; ; laau o ia mau ano mai elua i huipuia, aole hoi i ike i ka iaau o ia mau ane mai, a nola-; ; ila, o na laau haole, ua kupono m i na mni i o ia auo laau i ike in, a koe hoi ka mai mau [ | o Hawaii nei a me kona laau kupono ; a o na laau Hawaii hoi, ua kupono i na moi Ha-; ' waii, a koe hoi na iaau hnole a me na mai o • ia ano. A o ko'u manao, noiaila mni keka-; ! hi poino a me ka make nui ann, no ka mea, ; ' ua manao au, aia iioko o ke Kanaka maoli; j na ono mai ku-e eiua, a o ka iaau e pono *i,! i aī:i no ia iioko o na laau elua ano, a o na j mai e ola nei ma ke ano e lapaauia nei, oia; ; na mni i huipu ole keia mau ano mai eiua ; iloko o ke kanaka. 0 ke kumu i kupu mai ai na mnnao iloko o'u e pili ana no keia mau ! men, oia no kuu nana nui ana me ka uoonoo hoi i ka noho ana o keia lahui i ka manawa ! mamua, ke ano hoi o ka moe ana, kahi hoi i ; e moe ai; ke ano o ka ai ana, a me ke ano! : hoi o na mea ai; ke ano o ka aina, a me ke! ; ano no hoi o ka noho ana i keia mnnawa, a | me ka hoano e ana ma kekahi mea. j Ke mau nei no ka ai ana o keia lahui i | ka ia maka, a rae na mea i kaiuaia a i pule- j j huia e iike ioa no me ka ai ana i ka mana-1 | wa hookahi paha haneri makahiki i haiaaku i |nei, ke mau nei no ka ai nna i ka poi, uwaj ia, a me kekahi mau mea e ae i ai ia i ka j manawa i hala, ke mau nei no ka hapauui o | keia lahui i ka ai ana ilnlo, a me ka moe j |ana no hoi iialo e like no me la manawa, a | i roe kekahi mau ano e ae o ka noho ana i ka ! j manawa kahiko ke mau nei no ia. A no ia I ano o ka noho ana, ua manao au, aoie eole | ka ioaa i keia maoawa o na mai i loaa'i i ka manawa i hala aku nei, a no ia mau mai no hoi i maopopo ai ia'u, o na laau lapaau i ia- ! paauia i ka manawa i hala ua kupono no ia | i ka iapaau ana i keia manawa. | Aole paha e hiki i kekahi kanaka Hawaii |hookahi o loko o ka lahui Hawaii ke oleio ! mai a ke kapa mai he ano moeuhane ) waie no keia na'u, a e kapa mai hoi he kaula wnu, a e wanana ana no na mea aole i j hookoin i keia manawa, a ina e oielo oia,; alaila, no kona ike ole no ia t no ka mea, ke! hai aku nei au ma ka mea oiaio, aole au e j olelo ana ia oukou ma na olelo oane. , A i mea e pau ai ko oukou kanalua, kej omau aku nei au ia oukou, aole anei be I laau kahiko no Hawaii nei ke koali ? aoie! anei kekahi o oukou i inu ? £ hiki aoei ia I

oukoa ke oleio mai he laau bou wale no ia ? Ahe laan haok anei »a A eia bo° keia oinau. Aole anei he laao k«hiko ka pilikai. ka taau*|»aoao hoi / A pehea hoi ke »bi, a me na l«au eae no hoi h< nui *a« le Aole anei ia he msu laau kahiko no Hawaii nei ? Aole nnei kekahi poe e noho m»i i keia manawa e hana nei ia nmu laau, i niea e o»a*i a e pau ai ko lakou pilikia i A eia nae ka p»likia o na mai kupono i na laau ianaau. Ime na laau kupono hoi i konn mai ponoi iho. no ka mea, ua nui na mai o Hawaii nei i kupeno i na laau o Ha* waii, aka, pehea la e maopopo ai, a e loaa'i na inoa o na mai a pau itoko o ke kanaka, a e ioaVi hoi na laau kupono a me ke ano o ka hana ana a me ka hoohui ana i na iaau. O kekahi laau o Hawaii nei, he laau inu no, a o kekahi, he popo, he laau hamo mawaho, a o kekahi, be iaau hoauau i ka mai, a o kekahi be puhoiohoio, a o kekahi, he laau kupele. a o kekahi, he laau uwi i km maka, a o keknhi, he laau kau ma na ami, a o kekahi. he iaau hahano mai maialo. a o keka* hi. h« iaau kaiiki, a he laau hana aioha ke« kahi i oleioia, a he laau hoohanau keiki pa* ha, a he hau hoopa i na wahine hapai, a no ia niau ano iehulehu, a me ka maopopo ole o ka hana ana, ka lapaau ana, a me na mai kupono hoi, a noiaiia wau e manao nei e pono kakou e hapni i keia hana ma ke ano e like me ka'u i hoakaka mua aVu ai ia oukou. O kekahi kumu nui nana 1 hoolana ioa mai i ko'u manao e hoomaopopo loa i ka pono o ka lapnau ana i na laau Hawaii e like me ka'u hoakaka ana mamua, a me kekahi kum* hoi i hoikaika loa mai ai ia'u e hapai koke i keia hana, oia no kuu nana ana a me kuu hoomaopopo ana hoi i ke ano 0 ka noho nna o na haole iwaena o kakou e noho nei, ke ano hoi o ko iakou malama ana ia iakou iho, a me ke ano no o na mea a inkou e ai ai. Ma kuu kilohi ana'ku i na papa heiu, a me ke kiei iki ana a nana i na ohana o lakou, ua pii ni;.u ko lukou muhuahua ana i keia makahiki keia inakahiki, ae aneane ana e uhi pu la keia Pae Aina e lakou ma keia hope; a ma na niea a'u i ike ai, a i hoolile ai au i mea na'u e noonoo ai, ua maopopo ioa ia'u, ua kupono loa no ia iakou naJaau o k« lakou aina, a ine ke ano o ka lakou maomen e oi ni, a me ko lakou noho ana, a mew) ia kou kahiko nna, ua maopopo ua hookupono ia ka hatia ana, a me ka ini) ana, o Ko lnkovi poe akamai i iaau e kupono ana ia lakou n oia kupono o ka iaau, ua lilu ia i mea e hoO' maikai ai i ko lakou kino; a me ko lakou koko, a nolaila. ua hoomaimahua mai lakoi 1 ka hanau ana, a ua hoolehulehu ia ko ia> kou ipuka hale, a oia kekahi mea a'u i lawe mai ai e noonno no ke ano o ka lapanu ane iwaena o ko kakou laliui ponoi, a ma ia mes e hoomahuahua ia mai ko kakou ike ina k( ano o ka iapaau ana ame ke ano no hoi ( ka noho ana. Ua maopopo no ia'u a me oukou pu ne hoi kekahi, he mea paakiki ioa ia kakou k( hoohuli ae i ke ono o ka noho ana o ko ka kou lahui ma ke ano o ka noho ana o na ha oie iwaena o kakou, a i ko'u manao e hik ana paha i kekahi poe ke hoohalike ma ke kahi n»ea, a o ka nui aole no e hiki. A r ka noho huikau anif hoi o ko kakou poe ke knhi mea paakiki loa i ka hooioli ana e hoo ponopono ma ke ano e like me na hnole iwa ena o iakou. Aole nae au e olelo nui ana no ia ano < ka noho ana i keia manawn, no ka mea, no ie i pili ilaila na kumu manao o ko'u mana< ana e hapai i keia hana aka ua piii wnle n< ia no ka lapaau ana i na mai, n me ka laai kupono e iapaau ai iwaena o ko kakou mav makamaka. Ua hiki paha ia oukou am< ka poe opu aloha i ka iahui Hawaii, ke hoo 'maopopo ia na mea a'u e hoakaka nei no k< ano o ka iapaou ana o ko kakou lahui, kah koena hoi a ka make e ale nei i keia mana wa keia manawa, a ma ka nana ana a m; ka hoomaopopo maoii ana,e hiki ai ia kakoi e hooiaio ia mau oielo kuhikuhi i lilo ole ii me be ula Ja e kani wale ana i ko oukoi mau pepeiao. Ua kupu inai iloko o'u keia mau manao no ke ano o ko kakou Kanawai a me na ha na hoi a ka Pupa Ola iloko o keia mau ma kahiki i hala ae nei, a ua ulu moi no ho ko'u manao no ka nana nna i ka lehulehu < ko kakou iahui e noho kauliiiii nei ma keia apana keia apana me ka iaau lapaau kupone oie, a me na kahuna iapaau oie no hoi, a k« waiho waie mai nei ia poe me ka mea ole nana e maiaina a ke hoopunipuni wale ia nei e na kahuna a'u i olelo mua aku nei a ke hoomakaukau ia nei e na kahuna waha« hee, aka, aia no nae ma ko iakou inau wahi i uohoai he mau laau iapaau kupono ioa ne ko iakou mau mai, aka, no ka nele i ke kahuna makaukau, noiaila aoie |>aha e hiki ia iakou ke kii a bana hoi i mea e pau ai ko la« kou mau pilikia, a ke hoola ia hoi i na mai i loaa ia lakou. 1 na paha kakou e hilinai nui i ka iapaau ana o ko kakou lahui ma na iaau haoie wale no e like me ka lapaau ana iwaena o na haole, alaila, e pono ia kakou ke hoomanao ae i na mea a'u i weheweh« aku nei mamua no ke ano e o na raai, a me ke ano e o ka iaau e iapaau ai i kekahi manawa, a nolaila, aole no e iiio i mea e pomaikai ai a e pono ai ka lapaau ana ma ia mau apana a pau o ko ka« kou mau mokupuni. Eia no hoi kekahi mea e pono ole ai ku lapaau ana ma na wahi a pau i noho ia e ko kakou mau makamaka, o ka hiki ole loa ke hoolawaia i na kahuna lapaau kupono oia ano a ine ka hoolako pu ana no hoi i mau laau iapaau ma keia wahi keia wahi i noho ia e na kanaka maoii, a i ko'u manao, ina e lilo malaila ka hana nui ana a me ka ma* lama nui ana a ke Aupuni, e lilo ana no ia i kumu e hemahema ai kekahi mau lala a me kekahi mau hana e ea a ke Aupuni no ka pono o ka lahui kanaka. (Aoleipau.)