Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 8, 23 February 1867 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VI. HELU 8. HONOLULU. FEBERUARI 23, 1867. NA HELU A PAU 273.
"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA!
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)
KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.
A DVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
J.W. KEAWEHUNAHALA.
LOIO! LOIO!!
O KA POE MAKEMAKE I LOIO E KOKUA ma ka Hoopii ana, a pale ana ma ke Kanawai imua o o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni, e kii koke i ka mea nona ka inoa e kau ae la maluna; a e loaa no oia ma kona Hale no ho i
Kikihale,
ma uka o kahi o J. KAHAI Esqr., a i ole ia, e loaa no ma ka Hale Hookolokolo i Honolulu, Oahu.
Honolulu, Feb. 9, 1866. 219-ly
MOKU KUNA WAWIKI!!
E HOLO MAU ANA KEIA WAHI moku i Molokai i kela pule keia pule mai Honolulu aku nei. A ina he ukana hooili ka kekahi a e holo ohua ana paha, alaila, e ninau no i ke Kapena oia o.
KAHALEMAKE.
266-3m
No HONOIPU me NAOHAKU.
Ka Moku Kuna
"KOHALA"
O Howard ke Kapena.
E holo mau ana keia moku ma na Awa i oleloia maluna, no na ukana a me na ohua. E ninau i ke Kapena, a i ole ia, ia
6m KAKELA me KUKE.
HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA maikai,
"Kate Lee."
O Fountain ke Kapena,
E HOLO MAU LOA ANA A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
228-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)
No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Sebastian ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana ame na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L. L. TORBERT).
No Hana, Kaupo, a me Maliko,
KA MOKU KUNA
'MANUOKAWAI,'
O Merchant ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KELA MOKU I NA Awa i haiia maluna. No na ukana a me na ohua, e ninau ia C. BREWER &co. (BURUA MA)
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.
Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, 2 50
a me na Moohana, 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, 1 00
" Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
" Okoa, 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½
Haawina Kamalii, Buke 1. a me 2, 12 /1/2
Haawina Kamalii, Buke elua i huiia, 25
Eia na buke i haawi wale ia.
Haawina Baibala.
Ui.
Hoike Pope.
Palapala Liilii Helu - - - - 4
" " " - - - - 6
" " " - - - - 7
" " " - - - - 11
" " " - - - - 16
Mai hana ino i na holoholona, Helu 17.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.
Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.
NA S.M. KAMAKAU. HELU 16.
KE KU ANA MAI O KAPENA KUKE I KAPAIA O LONO, KANA MAU HANA A ME KONA MAKE ANA.
He haole no Beri tania oia, a ua kaulana oia i ke akamai i ka huli ana i na aina o ka Moana Iniana a me ka Moana Anu Hema, me ka Pakipika Akau, a me ka Moana Anu Akau — Ua huliia na aina i nalowale o ka moana — Ua pokole kona makaikai ana ia Hawaii nei, aka, ua hoopai mai ke Akua no kana hewa i hooluha ai ma Hawaii nei — Aole he hewa o ka Lahuikanaka o Hawaii i ke kapa ana ana'ku i kona inoa Ihiihi, Hanohano ia ia, oia ke akua i hoomanaia e ka lahuikanaka, aka, ua pepehi kanaka e oia i ke kanaka o ka lahui Hawaii, nolaila, ua make oia me ka mainoino, a ua hooliloia kona naau i kaula aha lealea, a o kona mau peahi lima hoi, ua lila i mea kahilihili nalo i ka aha lealea hakaka moa. A oia ka hope o ke kanaka hewa
O Namaka kekahi kanaka kaulana i ke Au o Kalaniopuu, he kanaka akeakamai — Ua olelo oia, "A loaa kona haku, alaila, hoike oia i kana mau hana akamai, oia hoi ke kalaiaina, ke kakaolelo, ke kuauhau, ka lonomakaihe, ke kuhikuhi puuone, ka lua, ka lele a me ke kilo." Ua ao ia oia i na oihana ike i Kauai, a akamai loa, alaila, hele mai oia i ka imi haku, a o Kalaniopuu no nae kona haku i makemake ai.
I kona holo ana mai Kauai mai a pae o Oahu, ua lohe oia no Pakuanui, he kanaka no Nuuanu, he kanaka akamai i ka oihana kakaolelo a me ka lua.
O Pakuanui, oia ka makuakane o Kaeleowaipio, kekahi kanaka akamai i ka wa o Kamehameha. A o keia Kaeleowaipio no hoi ka mea nana i haku i na kanikau o Iesu, ma Kailua i Hawaii.
I ka halawai ana o Namaka me Pakuanui, ma Kahaukomo, i Nuuanu, a malaila no ko laua wahi i hoike ai i ko laua mau makaukau a me ko laua akamai ma na mea i ao ia ia laua. Aka, o Pakuanui, ike aku la oia i ke akamai o ke keiki mokumoku aweawe o Kilohana, hakihaki lau koaie o Kaililaau. I ko laua ulele ana iho i ko laua mau akamai, unuhi kai o pokeo i ke keiki o Kauai — me he anuenue la ka hau o Kahaukomo, ka pipio i ka ua ulalena, ka noeo ua i ka ua kiowao i na pali, ka holu pio i ke kawelu o Lanihuli, ke ku-ku o ka lau o ka ahihi o Malailua, i ka welelau o ka makani o ka holo — aohe wahi paa ole i ke keiki o Kauai. Olelo mai la o Kukalalani, he kanaka ike maka, "Ua like ke keiki o Kauai me ka puhi-palahoana ka pahee, me he pakauale la ka pakika, me he opule kakalii la, e pakelo ano i na lima o Pakuanui. Aohe wahi paa ole i ke keiki o Kauai, he puu no ka hoi ka lae, ua paa ae la, he puu no ka hoi ka ihu, ua paa ae la, a pela aku, aohe no ka hoi he wahi paa ole."
A no ka make ole ana o Namaka ia Pakuanui ma kahi a laua i hakaka ai ma Kahaukomo, nolaila, manao iho la o Pakuanui, o ka pali o Nuuanu kahi e make ai o Namaka, aka, i ka iho ana i ka pali o Nuuanu, a hiki i ka pili ana i ka pali o Kapili, kena ae la o Pakuanui, me ka i ana, mamua ae oe." Kaha ae la no hoi o Namaka mawano o Pakuanui, e keehi ae ana o Pakuanui ia Namaka, a lele aku la o Namaka i ka pali. Ma ka olelo mai a ka poe i ike maka, "Ua like ka lele ana i ka pali me he Io la ke kauaheahe i ka welelau o ka makani, i ka lele ana i ka lewa o Lanihuli; a i ka owili ana o ka welelau o ka makani, ua like me he lupe la ke oni iluna; i ka huli ana a ka lau o ka welau o ka makani e huli i ke alo o ka pali, o ka lele no ia o Namaka a kau ana iluna o ka lau o na kukui malalo o Kawaikilo."
I ka hiki ana o Namaka i Maui, aia ma Kahakuloa kekahi mau pali ana i lele ai. He keu no hoi a ka mama.
I ka hiki ana o Namaka i Hawaii, o Kalaniopuu no ka Moi o Hawaii, o ua lilo nae ka Moi i ka Kauakahiakahaola mau pono, he keiki Kauai no hoi ia, ua imi mai no hoi i haku nona; aole no hoi ona makemake e lilo kona haku i ka hai mau pono, nolaila, nele iho la o Namaka i ko haku ole. A no keia nele ana hoi o Namaka i ka noho ana mamuli o Kalaniopuu kahi ana i kuko nui mai ai, nolaila, imi aku la oia e loaa kona wahi haku, o Hinai ka inoa, he alii no Waimea, a ua pili hoi ia Kalaniopuu, me kona manao hoi e ao ia Hinai i kekahi mau mea akamai, a ike o Hinai, alaila, na Hinai e olelo aku ia Kalaniopuu, alaila, o ka lilo no la ia o Kalaniopuu i haku no ua o Namaka, a o kona ao aku no hoi ia i kana mau oihana ike a pau. Nolaila, ao iho la o Namaka ia Hinai i kekahi mau oihana ike, a akamai no o Hinai. Ua ao ia o Hinai i ka lele, a ua akamai no, a aia no ke ku la ma Waimea i Hawaii na pali a Hinai i lele ai, a ua ike kekahi poe opiopio e noho la ma Waimea, i ua mau pali la, mamuli o ke kuhikuhiia e ko lakou mau makua.
I ka lohe ana o Kauakahiakahaola i ke kanaka akamai no Kauai mai, aia ma Waimea kahi i noho ai me Hinai, nolaila, manaoio loa iho la no o Kauakahiakahaola, o Namaka no kela kanaka, nolaila, olelo aku la o Kauakahiakahaola ia Kalaniopuu, "O kekahi kanaka ao i na oihana kipi i ko aupuni, aia ke ao mai nei ia Hinai; a akamai i ka lele i ka pali a me na wahi kiekie a pau, aole no e make; ua hiki no ke lele i na kuahiwi a me na kahawai, i na pali a me na puu, a me na wahi papu, aole no e make; a o ke kipi ka hope i ko aupuni."
A lohe o Kalaniopuu no keia mau huaolelo, ui ae la oia i ka i ana ae, "Pehea la auanei ka pono?" Pane koke mai la no o Kauakahiakahaola, "E kii koke no e pepehi i keia manawa."
Kena koke ae ana o Kalaniopuu i kekahi mau koa e kii o pepehi ia Namaka, a ina e aua o Hinai, e kaua aku no hoi ia Hinai. Aka, o Namaka, ua hana no oia i kona makaukau i o la honua, ua eli ia he lua malalo o kona hale a puka aku ma kahi mamao loa. I ka wa hoi a na koa i hoopuni ai i ka hale o Namaka, me ka manao e loaa ia lakou, a e puhi i ke ahi, aka, ua pau lakou i ka hoohokaia.
Ua pakele o Namaka i ka make i Hawaii, a ua hoi mai oia a noho i Maui a me o Oahu, a hoi loa aku la i Kauai. A nolaila olelo iho la o Namaka i kana olelo wanana, "Aohe alii aimoku o Hawaii e keehi kona wawae i ke one kapu a Kahamaluihi; aohe waa kaua, aohe alii mana e hiki i Kauai, ke ole e hanaia ke kuikahi iwaena o na'lii aimoku elua."
O Kahaumanu kekahi mea kaulana i ka wa o Kalaniopuu, he wahine oia no Kahuwa. O Puaiea kahi noho o Kahaumanu, a o Hinupau kana aikane, no Hamakua. O Mua ka wahine a Hinai, ke alii o Waimea, ka hoa hele o Kahaumanu. Aia ma Kahuwa kona puoa a me kona mooolelo.
O Keauulumoku kekahi kanaka kaulana i ke au o Kalaniopuu. He kanaka kaulana o Keaulumoku, he alii nui kona makuakane, oia hoi o Kauakahiakua Nui, ke keiki a Lonomakaihonua me Kahapoohiwi, aka, o ka makuahine o Keauulumoku, no Naohaku i Kohala.
Ua kaulana oia no ka haku mele, oia hoi na mele no ke kaua, na mele mililani, na mele aloha, na mele wanana a me na mele koihonua.
I ko Keaulumoku hoi ana i Hawaii me Kalaniopuu, hu mai la kona aloha ia Kameha Nui a me Kahekili i kahi a lakou e noho ai — o na Hamakua elua — a ua make hoi o Kamehameha Nui, a o Kahekili hoi ke noho alii ana no Maui, nolaila, halialia mai la ke aloha, a puana ae la oia i keia mele penei:
"Alo—ha—e—alo—ha—
Aloha wale o'u maku—a la—e o'u makua,
Aloha wale o'u makua,
Mai na aina Hamakua,
He mau aina Hamakua elua,
No'u mua kaikuaana i noho ai,
He alapai, na'u he he mau alii ia,
O ka hanai ana komo ke aloha,
Lele hewa au i i he mau kaikuaana—e,
Aole—he mau mea e wale no o laua,
He ua i pono—e— pono ia ua,
A he ua i halaka, he mahala,
Pehi hema i ka nahele,
Kuaoa kanikani i ka pua lehua,
Ua ua lehua, he lehua hala,
Ua i ka lehua o Kailua,
Lehua maka konunu i ka wai,
Konunu konunu ohaha,
Ualana makapehu i ka ua,
Halana makapehu wale no kie ia,
Pehu ua mae ka maka mua o ka hinalo hoi,
Hoi ka ua ma Hanehoi,
Ma ka lae o Puumaile i Hoalua,
Ma kahakua o Puukoae,
Ma ke alo pali o Huelo,
Ua puha Kaumeaalani,
Ua ko ia e ka pua nui.
Hukia aku la lilo i kai,
Lilo aku la ua i ka moana,
He maka o hawini ia ua,
He ua alo ma ka lae,
Nihi pali nihi lae,
Nihi i ka lae o Mokupapa.
Hele wale ka ua a kipa wale,
Ka ua pee hala huna kai o—
O-huna huna lauki.
Huna ke kupa i ka hala mua a kau.
U-u-e ua wahia e ka ua o ka hooilo,
E ke kuawa kahi o ke kau.
Nana i hookoo nei ka pua.
Aui ka pua noho aoao i ke ka,
Aui e noho e na pua polo pea,
Pala kaao kaao ka pola.
Loli helelei ahu ilalo,
Loli kaau ka hala me ka hinalo.
O ka hala o ka ohia lana i ka wai,
I ka i ke kahawai o Kakipi,
Ilina iluna o ka mauu kuku.
I ka pua poo o ka mauu puukoa,
I kahi a maua e hele ai.
Me kuu wahine i ka ua hala o Kulo—li,
A oia loli ke ala iho ma ka lau.
Lauhala — e a ke oioina oe i Koolahale,
Ike aku i ka mahina hikialoalo.
Ono ku a kii i ke kaha o Malama.
Mahunalama ke one kea ke hele ia,
Kipa ke alanui mauka o Waiakuna,
He kuna—e,
Me he kuna kuhe la ke oho o ke kukui,
I ka hooluu lupekolo ia e ke hau,
A lipo a eleele i ka waokoa,
He eleele ko ke kukui noho malu,
He lena hoi ka lau o kekahi kukui,
O ke kukui aku i wahi i ka la,
I ka ua ia e ka ua ulalena."
He nui ka poe kaulana i ke au o Kalaniopuu, a ua kaulana oia no kona puni kaua a me ka luku a me ke paia i na makaainana a me na kamalii opiopio — he makua aloha ole i na makaainana.
NO KA HOI HOU ANA O KA PUALI HIKINA O MAUI IA KAHEKILI.
I ko Kahekili lohe ana i ka nawaliwali o Kalaniopuu a me ka hoolilo ana ia Kiwalao i hooilina no ke Aupuni o Hawaii, nolaila, manao iho la oia e hoihoi mai i ka puali hikina o Maui, ka apana hoi a Kalaniopuu i lawe wale ai i apana no Hawaii.
I ka A.D. 1781, kuahaua mai la o Kahekili i na Kuhina, i na'lii, na pukaua a me na mamakakaua, i na puali kaua a me na koa, e hele i ke kaua ma Hana. O na'lii o Hana me ka puukaua o Kauwiki — O Mahihelelima, o Kalokuokamaile, o Naeole, Malualani, Kaloku a me na moopuna a Keawe, a me na'lii o Hawaii i makemake ia Hana, a me ko lakou mau koa me ka makaukau i na mea kaua, a me na alii kamaaina, a me na makaainana i huli ma ka aoao o Hawaii, a kaua mai la ia Kahekili.
Hele mai la o Kahekili me kona poe alii a me na koa e kaua. Ua maheleia na huakai kaua, ma Koolau a ma Kaupo, he kaua huliamahi. Aole o kana mai ka nui o na koa o na aoao elua. Ua makaukau na aono elua i ke kaua ana. O ka puu kaua o Kauwiki, ua makaukau loa, ua paa pono i ka hulili, ua lako i na mea kaua, a ua lilo i puuhonua no na'lii a me na koa o Hawaii. O ka nui o ka ai o Kuakaha, a me na okana mai Pihehe a Kahookaakaana' ua lako i na mea ai. He makahiki okoa ka loihi o ke kaua ana, me ka make hapa o na aono elua. Ua iho mai ka poe o luna o ka puu kaua, a ma na kahua kaua kahi i hooukakaua ai. Ua imi hoi o Kahekili i wahi e lilo ai ka puu kaua o Kauwiki, aohe nae he wahi mea a lilo iki. Olelo aku o Kualaamea ia Kahekili, 'Ua lohe au aia kekahi kanaka kahiko o Hana nei, ua olelo oia, he puu hehee wale no ka o Kauwiki nei." "Pela?" wahi a Kahekili. "Ae, ua lohe au pela." Ninau mai la hoi o Kahekili, "Owai ka inoa o ia kanaka aia hoi i hea kona wahi i noho ai?" O "Kulaahola, aia i Oleawa kahi i noho ai." Olelo aku la o Kahekili ia Kulaamea, "E hiki mai no anei ke kauoha aku e hele mai?" "Ae, he hiki mai no ke kauoha ke alii."
Olioli iho la o Kahekili, no kona lohe ana, he puu hee wale no o Kauwiki. Mai ka wa kahiko loa mai a hiki i ko Kahekili la i lohe ai, akahi no a lohe ia, he puu kaua hee wale no ka o Kauwiki.
I hee no o Kauwiki i ka wa i kaua ai o Umi, no ka hiamoe ana o na koa o luna o ua puu nei, a hee ai ia Piimaiwaa. I hee no hoi ia Peleioholani, i haawi maoli ia no e na koa. A he nui wale na mooolelo, he puu kaua ikaika o Kauwiki.
Kena ae la o Kahekili i na elele ana e kii ia Kulaahola. He manawa ole, hiki mai ana o Kulaahola imua o Kahekiki, a ninau aku la o Kahekili ia Kulaahola, i ka i ana aku, "Ua lohe au nou, a nolaila au i kena aku nei e kii aku ia oe e hele mai imua o'u. He oiaio anei kuu mea i lohe iho nei nou, he puu kaua hee wale no ka o Kauwiki me ke kaua ole ia?" "Ae, he oiaio no ka mea a ke alii i lohe ai," wahi a Kulaahola.
Olelo hou aku la o Kahekili, "He oiaio no auanei la, e hee io ana ka puu kaua o Kauwiki?" Pane aku la hoi o Kulaahola, "Ke hai aku nei au ia oe i ka oiaio, aole e eha ka ili, aole hoi e luhi i ka hole i ka ihe. i ke kuia, ka laumeki; aole hoi e luuluu i ka lawe i ka ala. Ia Kahikopawa ka hee ana i keia kaua, — ia Kalukoleiulu, ua hee o Kauwiki, aka, ua nalowale ka mooolelo o keia mau kaua kahiko loa i ka poe kuauhau, nolaila, hee ole ka puu kaua. Ke hai aku nei nae au ia oe i keia wa, ke ike nei no kaua he puu kaua, aka, ma keia hope aku, e lilo ana o Kauwiki i honua, a i alahula na ka holona, aohe ona puu kaua ma keia hope aku." Haohao iho la o Kahekili no ka olelo a ua kanaka nei, nolaila, ninau aku la oia, "Pehea la e lilo ai i honua haahaa ka puu kaua o Kauwiki?"
Olelo aku la o Kulaahola, "O ka wai ke kumu o ka puu kaua o Kauwiki, a maloo ka puu o Kauwiki i ka wai ole, alaila, e lohe ai oe i ka leo o na kanaka e olelo ana, hee Kauwiki i ka wai ole." Ninau hou aku la o Kahekili, "Pehea la auanei e pono ai?" Pane hou aku hoi o Kulaahola, "O na'lii, o na puali, o na koa, e pani i ka wai. O na punawai o Punahoa, Waikaakihi, Waikoloa, o na loko o Kawaipapa, a hiki i Honokalani, ma ka aoao Koolau o ka puu o Kauwiki. Ma ka aoao Kipahulu o ka puu kaua, mai Kalaniawawa a Haneoo, e pani i ka wai i ka po. O ka noho iho a make i ka wai ole, au ae o kahi e loaa ai o ka wai, alaila, pau i ka pepehiia."
I ka lohe ana o Kahekili i na olelo a Kulaahola, hooko iho la oia i na olelo ao a pau. Ku makena ua mea he make, o na'lii, na koa, na kamalii, na wahine. Ua olelo mai ka poe ike maka, aohe make mainoino e ae e like me ia kaua. Aole i ike ia o Kahekili, ua hoomainoino i na kaua mamua e like me keia kaua ana. Ua pakele mua o Naeole, ua hookuukuu i kona mau waa ma na niu a Kane, a pakele aku la oia a holo i Hawaii. Mahope iho, pakele aku la o Mahihelelima ma ka waa, a pae aku la i Kohala, a ua pepehiia oia ma Makapala. O ka nui hoi o na'lii a me na koa, ua pau i ka luku ia. Aia ma na heiau o Kuawalu a me Honuaula, e pili ana i Kuakaha me ke kumu o Kauwiki ka nui o na umu i kalua ia ai ka heana, a ua kaulai ia i ka la. Ua kupaia hoi keia kaua, o Kaumupikao.
I ka pau ana o ke kaua, a me ke pio ana o ka puu kaua o Kauwiki, hoi ae la hoi ae la o Kahekili a me na'lii a me na luna kaua, a me na koa, a noho iho la i Makaliihanau, he kahua akea mauka o Muolea e pili ana me Koali, noho iho la i ka mahiai, oia ka A.D. 1782.
(Aole i pau.)
KA MOI LEONETESI,
—OIA HOI-
KE KAAO O KA HOOILO.
HELU 4.
Pane mai la ke keiki alii. "E ke kahiko, aohe oi nei makemake i kela mau mea milimili lapuwale a kamalii, o na makana makamae a Pe redita i manao ai e ako mai o'u aku, eia no ia iloko o'u, ua kiia a paa iloko o kuu puuwai." Huli ae la ia i o Peredita la me ka i ana. "E hoolohe mai, e hoolohe mai oe e Peredita i na huaolelo a kuu waha. Imua o keia keonimana kahiko, ka mea i olelo mai nei he ipo aloha oia na ka noe i kekahi manawa, ke hoohiki paa nei au ma ka inoa o na lani, e lilo oia i kia, a i hoike oiaio loa no kuu mau olelo mua ia oe." O ko Felorigela hoolilo ana keia i ka malihini elemakule i hoike no kana mea i i hoohiki aku ai ia peredita e lilo ia i wahine mare nana e alo pu ai iloko o na kau o ka maikai a me ke kau wi, a me na inea e ae a pau o ka noho ana iloko o keia ao. Huli hou ae la ia i o Polikenesi la. "E ke keonimana kahiko," a iloko o keia manawa ana i kamailio aku ai, ua kau e wale mai la no na halia iluna ona, o kona makuakane no paha nei ana e kamailio aku nei. "Ke nonoi aku nei au i kou ahonui e kau mai oe i kou inoa malalo o keia palapala hoopaa mare."
Pane aku la o Polikenesi me ka inaina nui. "I hoike no kou palapala oki mare ka pono loa," a ia manawa oia i wehe ae ai i kona papalu ano e, a hoike okoa aku ai ia ia iho imua o Felorigela. Nuku aku la ia i ke keiki, i ka hilahila ole i ka manao ana e hana i palapala hoopaa mare me keia kaikamahine makaainana o ka hanauna haahaa loa. Kapa ae la oia ia Peredita "ke kaikamahine a ke kahuhipa kookoo-kekee," a me kekahi mau inoa hoowahawaha e ae.
Hooweliweli ae la ia ia Peredita, i na e ike ia kona launa hou ana me Fetorigela mahope mai, e haawi ia he make hoomainoino maluna ona a me kona makuakane kahuhipa. Kauoha ae la ia ia Kamilo e hahai aku mahope ona, me Felorigela pu: a pela oia i haalele iho ai i ka hale o ke kahuhipa me ka huhu wela.
I ka hala ana aku la o ka Moi, ua hooala ia mai ko Peredita koko alii e ko Polikenesi hiki ana mai i ko lakou hale, pane ae la ia. "Heaha la hoi kana, aole no o'u hopohopo loa ia ia i kamailio mai nei, e kuhi ana paha la o kona alii ana ke kumu e makau iho ai au i, (koa no, a nolaila paha i olelo e mai ai ka poe kahiko menei. "Aohe wahi lihi hopohopo iki o Hanunanuna, puiwa ka manu e ena i ke kanaka.") "Hookahi, a elua ko'u aneane ana e pane ia ia. O kela La hookahi no nana i hoomalamalama i na kaupaku o kona Hale Ahi, oia La hookahi no ia e nana mai nei i ko kakou hale, aohe i paku ia kona mau kukuna mai ko kakou wahi aku."
Me ka leo kaniuhu oia i hoopuka ae ai, i ka i ana. "Ano, ua hoala ku ia mai au e keia moe uhane. Aole oliuliu ma kekeia hope aku e lilo ana au i Moi Wahine; nolaila, e hookuu mai ia'u pela o uwi ai i na u o a'u mau hipa wahine, a e uwe pu iho no hoi au me na waimaka a ke aloha."
I ko Kamilo ike ana aku i ke ano o ka Peredita i mau hana, a me kona nani lua ole, ua komo koke mai ke aloha iloko ona nona: a no ka mea no hoi, ia lakou e hoi nei i ka hale alii, na na hiohiona o ko Felorigela mau papalina i hoike mai ia ia, he aloha kona e hiki ole ai i na kau a kau ke mawehe ae; Aole io no e hiki ana ke hoopau i kona aloha e like me ke kauoha a kona makuakane alii. Noonoo iho la o Kamilo i kahi kupono e hooko ia ai na iini o na mea i uluhia ia e ke aloha, a ia manawa no i loaa ai ia ia kahi kupono e like me kona manao.
Ua lohe wale mai oia no ko ka Moi Leonetesi o Sikili mihi nui, a me ke kaumaha no kona lili wale ana ia Polikenesi me Heremione. A no ia mai ke kumu i lilo ai oia he aikane punahele na Polikenesi, aka, i keia wa la, aole ona makau ke manao oia e hoi i kona one hanau, a e ike aku hoi i ka Moi Looneteri kona haku mua. Nolaila, kono aku ia ia ia Felorigela e holo pu me ia i Sikili; oia, a me Peredita pu, a nana ponoi e hoikeike aku ia ia i ka Moi Leonetesi o ke keiki alii Felorigela keia, ka hooilina Moi o ke aupuni o Bohemia, a malia o loaa ia mai ke aloha no kakou, malaila e noho maluhia ai kakou, a hiki i ka wa e oluolu ai ka huhu o ka Moi kou makuakane, a me ka ae ana mai e mare oe me Peredita.
Hooholo koke iho la laua me ka olioli nui, a na Kamilo ka hoomakaukau ana i na mea e pono ai ko lakou mahuka ana, a o ke kahuhipa pu no kekahi i ukali pu me lakou.
Lawe pu no ke kahuhipa i na pohaku makamae i koe me ia, a me ke kapa kamalii o Peredita i ka wa i loaa ai ia ia, a me ka apana pepa pu i pine ia iho mawaho o ke kapa keiki, kahi hoi i kakauia ai na hua Peredila.
Mahope iho o ka holo laelae ana o ka moku me ka pomaikai, i hiki aku ai lakou me ka maluhia i kahi o ka Moi Leonetesi, a malaila i loaa mai ai ia lakou na hookipa pumehana a ka Moi Leonetesi, a me ke aloha alii maoli no ke keiki Alii Felorigela. E mau ana no ko Leonetesi kanikau no Heremione a me ke kaikamahine nalowale. Hoomeamea ae la no hoi o Felerigela i ka Moi, o ua Peredita nei he kaikamahine alii ia; a i ko Leonetesi ike ana aku i kona mau helehelena ua hoala ku hou ia mai ka ehaeha iloko ona me ke kaumaha, no ka like loa o kona mau helehelena me ko Heremione i make, i iho la ia. "Mai like pu na helehelena mai-oheohe o keia kaikamahine opiopio me ka'u, i na aole au i hoomainoino ia ia i ka make mainoino."
(Aole i pau.)
NA MAKANA HOIKEIKE. — Ua loaa mai ma ke kuna o ke kuhina o ko na aina e kekahi mau mea maikai loa i kinohinohiia, a i hoounaia mai hoi i mea e lawe loa ai i ka hoikeike nui o Parisa. Mawaeua oia mau mea, na umeke laau a me na bola laau kou i hanaia me ka nani lua ole, a i hookuikui apana ole ia hoi, aka, hookahi no laau. Aole hoi oia wale, aka, ua hoahu ia mai no he 20 paha mau kuina kapa pau-pau o kela ano keia ano, e hai ana i ke ano a me ka hana noiau o na Hawaii i ko lakou mau aahu moe i ka wa kahiko. E Parisa, ia oe e ike mai ai i na mea kinohinohi o Hawaii, e hookipa aku ma kona keena i hookaawale ia, i ike mai na haole i na nani lua ole o Hawaii.