Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 9, 2 March 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. Kamakau.

lIKLU 17. . Ki: At: ia Kai.am K alikkaouli Kiwalao * Kk kala a.na me Kamkhamkha A MK KA I.ILO ANA «) KK Al Pl .M IA lA. I ka rn;i!;;rna o lulni. i ka A D. nS->, kuka il»<> l.i k;i M«»i Kaiani Kawikeanuli ■ KiwaUo, uie Ke'i.weniauiiili ke Kiihiua 1 Nui, ke kaikuinn o Kala»»i<>puu, me na • k;:»knn>ij o ka Moi. a nie na'lii 110 hoi a p.'iU, iio k» limlkii nnn i ke kino kiip'ipnu 0 K:iiiimopmiu i Hale o Keaue n»a Hnnauiiau, e like me ke kauoiia a Kal ini- ■ ojmiu, e hui pu .*»ku i kuna maii iv\i me iia iwi o na'lii kahiko, ma ka iiooilina o na'Lii mw Hale o Keawe, ma K<mi i Hej ma. Ua lohe mua aku na uiii o Kona, e hoilioi m aku ana ke knpapau o Kalaf nioouu i ka Hooiiina Kup.-ip ni, mi*. Hak!o Ke<i\ve i Ilonaunau ma Koua. , A no keia meu, na ulu ka man.io okoa , i kekaiii poe aiii o Konn, e haawi i ke '• Aiipuni ia Kamehameha. O Kekuhau '• [»io, lie ahi oia a he kahunn no hoi, a he 1 kem kaulana no hoi, ia ia 110 o Keei. Ua ! kii no oia ia Kamehamelia i Koli.ila. I ! ka hiki ann o Kekulmupio i Kapanain ma ; H.iluw» i Kohala, i ka nuau o Kameliameha mē Kaiaimamahu ke kaikaina, me ; ka wahine, me ka hana lealea ma ke auo ; hooipoipo. ! I ka ike nna o Kamehameha ma ua ! j pae mai o Kekuhaupio ma. ma ka waa j mai Konn mai, a ukoakoa ae la i ka mna. ; Olelo ao aku la o Kekuhaupio ia Knmej hameha, i kn i ana, u Ua ike iho nei nu j ia oe e ke 'Lii, ua lilo oe i ka lealea me |ka.wuhine; he hann waiwai oie ia, hookahi no waiwai nui o ko kon, ku i ke ; Aupu.ni, pili wale. mai 110 ka wahine, oia | no oe i kn lauu Makniei In, he ona wale | ia mai no e ka i-n. O ka l.aipule i ke Akua, ku i ka moku, nolaila, i kii mai uei au in oe, e hoi kakou i Kona, e hui pu nie na inakua ou, a i ae mai lakou e like me ko'u manno, alailn, pono kakou, uo ka mea, ua loheia mai, e hiki mai nna j ko kaikuauna haku, me ke kupapau o kn j makuaknne o olun. Ina no hoi he pouo ka ko knikuaann, aiaila, pono no hoi ko | kuUou noho ana, aka, i hewn Ua haua a ko kaikuanna, uia Ua uinn ma kn ikaika." Pane nku la o Kamehameha, 'Ae, ua pono iu olelo, e hoi kakou i Kona. anoai o hiki io mai ke Alii me ke kupapaii ; n e hoi aku 110 hoi e ike i ke kupapuu o ke Alii, o i ia mai nuanei kukou e ke ulii i ka lokoino." Holo mui la o Kamehameha ma mai Koliala mui u pae ma Kekahn, 110 ka mea, e noho ann o Kameeiamoku mn Kaupulehu, a ma Kiholo hoi o Kama- \ unwi» ma. v 0 Kulani Kauikeaouli Kiwalao, ke keiki a Kulaniopuu, ka Moi o Hawaii. O K'»lola Pupuka, o Honokawailaui ka makuahine, ke kuikamahine a Kekaulike, a Inua o Kekuaipoiwa Nui, na'ln kapu moe o Mnui. Mnkaukau iho la ka hoihoi ana o ke - kupapau o Knlaniopuu i Kona, alailu, kau ue la ka Moi Hooilma Aupuni u»aluna o kona inuu wau-kuulua ; o na waa kuuluu no hoi o ke kupapau a me ka auwaa o nu J lii a me na kunuka» Holo mui lakou a pae i Hononialino ma Kona Hema, a i kekahi la ae, holo mui lakou a 4 wuho ae o Honoliua, holo ae la kekahi alii mai Honokua ae, o Keeuumoku ko--4 na inoa, a uwe iho lakou no ke kupnpau» Olel'o aku o Keeaumoku, U I hea ke kupupau e waiho ai V * Kikoi mai la hoi ka olelo a kekahi puali, o Kaihekioi koua inoa, i ka i ana, u Aia i Kailua kahi e 4 waiho ai." Ua lohe lakou he uianao okoa | ko na'lii o Kona.—Ma ke kauoha hoi a ! ke kupapau, ma u Hale o Keawe e waiho l'ai," akn, he okoa loa hoi ka Kaihekioi i pane kikoi mai »i. Holo aku la lakou a ' pae i Honaunau, a waiho uku la i ke kupapau ma Hale o Keawe, a nolio iho la ka Moi a me na'lii ma Honaunuu. 1 ka la no a po iho i halawai ai o Keeaumoku ma me ke knpipu o Kaluniopuu, ma Kapaliluu, hoio aku la om ma Kekaha e haluwai me Kamehameha, no | ka mea, ua loi.e ia mai ka hiki ana m«i | o Kamehameha ma Kekuha, mai Kohwla ma», ua kiiia e Kekuhaupio. I ka haiawai ana o Keeaumoku me Komehameha,

a n.e Kriruet.rt s.nvu. Kamanawa. Keku-' iiaupio a me kekalii poe ahi no lioi l*ai.e a»u la o Kecauni«jku, 4 Ua hik< mai ke ku|*apau o Kuluniopuu a me ua lii aia i Hemaunau kahi i nohu ai.' J 01el«> aku |j d Kekuhaupio ia Kame-' . iīan.eha a me na'lii, "E |>ono ia e liulo a Kaawalua, Napmipoo a me Keei. ina e l'»;sa la e ka pilūia no ke k:iU3, lie kuii:m n.aikui uo o Il.iuiki, he nui ke nlu ihia ma Kf.ei, fne ke na o Honnunau. »<!a ke kaliua maikai no ke knua." Alai!a. ae n»ni la o Knmehnnieha a me na'līi. ••Ae. ua pono." Hulo mui la o Kame- ! <iniii<-li.i n me naMii niakuakaue ona a me n;i kaikaina. a j»ae ina Kaawn oa. a ma ; Napoupoo, a o kekahi |>oe ahi a me na kauaka. ma K< ei laknu kahi i noho ai. A lohe ka ,M(»i Knlani K;iuikcantili Ki-: walafi.ua hiki tn ti o Kamehameha ma. aia ma Kaawaloa kahi i noho ai. nolaila, 1 ; holo mai la <na e halawai me Kaui<'ha-: . .meha. Halawai iho la laua 'na Kaawa- • loa, a uwe iho la, a ol«>ae la ka pilie makena a uaMii no ke kupapau. A pau ne la ka uue ana, olelo r.ku la ka Moi ia KauielWnneiia, "Auhea oe, e inake ana paha kaua la, eia no ka n-,a--kuakane o knua ke pue mai uei 110 e kaua kakou ; elua wale no palia «uanei ka- , ua e niake. Alohn ino kaua." O Kea- ; wemauhili ua makuakane la. Oielo aku la hoi n Kamehameha ia Kiwalao, "Apopo makou Inlo aku e ike i ke kupapau 0 ke Alii." Ae mai la no hoi ka Moi Kiwalao. ) A pau ka ike ana a na ; Lii, hoi aku la ka Moi Kiwalao ma ka waa. I kekahi la ue, holo aku la o Kamehameha a me kona mau alii e ike i ke ku-; papau o Kalaniopuu, nui Hale o Keawe nia Honaunau. A hiki o Kamehameha : nia Ilale o Keawe i Ilonauuau, uwe iho J la na'lii 110 ke kupapau. ; ; A pau ka uwe ana, ku mai ka Moi Ki- j walao ina Akahipapa, ma ka aoaoKoino-| ; hana o Hale o Keawe, a kukala mai la j joia i kana olelo Ahi, uiamuli o ka oleloj j knuoha a ke kupnpnu penei, "Auhea ou-1 | kou e na'lii a me ua makaainana, elua | j maua i kauoha ia e ke kupapau, owau a ' ! me kuu kaikaiua—O ke kauoha o kuu Iknikaina, (K.'imehamehn) o ke akua o I maun, eKukuihmoku) o kona kauoha ia ; I a o ka aina i loaa iai » inai ka makuakane | mni o maua, o k(»ua aiua no ia. O ko ? u ; kauoha, o ke Aupuni, owau ke alu malu--1 na o ke Aupuni—Anle e hiki ia'u ke kii i ko ia la kauoha—Aul« hoi e hiki iaia • ke a-e i ko'u haawina. Oia ke kauoha 'o ke kupapau." i I ka lohe ana o na'lii o Kona, ohumu jiholakou me ka olelo ana, "Kahaha ! | Knhaha !! Ka inoa e mahele ka ainn, i jekolu moku o kekahi, a i ekolu hoi o ke- ■ kahi, oia ka pono, waiwai like ; aole ka l | Ihhune loa kakou—O ko Hilo poe alii a >oe ko Kau ke waiwai, no ka mea, na lakou kela alii. £ aho ke kaua ! E nho ke kuua!!" O Kamehameha nae, aohe ona manao e kaua, aka, no ka manāoo na'lii o Koua o lilo ko iakou mau aina, nolaila, paipai ai lakou ia Kumehameha e kaua, aka nae, ua uhi ia ko lakou inanao kipi i ke Aupiini, no ka lelemua ana o Keoua Kuahuula. * A pau ke kukala ana o ka Moi i ke 1 Aupuni, hoi aku la o Kainehameha me : na'lii, aka, kaohi aku la o Kekuhaupio ia ■ Kamehameha e noho laua nui Keei, me j ka i ana aku, "E noho kaua ianei, a ahi|ahi aku, hoi hou kaua i ko jiaikuaana la |i keia po." Ae aku la uo o Kamehame- ! ha. 1 ke ahiahi ana iho, holo aku la o | Kamehameha ma mai Keei aku a pae | ma Kapauai ma Henauuau, a malaila 'ku | uo na halau mua o ka Moi Kiw&iao. ! l ke koino ana aku o Kamehameha ma liloko o ka mua, e honmakaukau ana ka ]aha awa o ke Alii. Nonoi aku la o Kej kuhaupio i ka Moi, i ka i ana, i; Ho mai ; kou awa na ia uei e mama, ( ua Kame- | hameha.) Olelo mai la hoi ka Moi, "Hej aha hoi ka ia ia mea e niama ai Pane •aku hoi o Kekuhaupio, ' Oia kauoha ia a na makun o olua. e noho kauaka aku kekahi keiki o olua uialalo o kekahi keiki o o!uu, ke ku kekahi keiki o olua i ku j moku." A laama iho In t» Kimehameha ji ka awa, & pau ka hana ana t aumiki uo ! hoi a pau, a kahee no hoi i ka apu—Lea- • lea no hoi ka nwa a uoa. lalau no hoi ka • Moi i ka apu mua, a liaaui ae la i ke aif kane punahele ana, & paa i kona lioia, a

ae !«1 no hoi e inu, e p=ii ne ana Kekuhaupio i ka npu owa. le!e ann » kahi v. Pane aku U o Kekuhaupio, **Hewa ke 'Lii, ao!e paha i mama ko kaikaina i ka awa—e no ke kan&ka. nou no ke ain.' ? Peku aku la no o Kekuhaupio ia Kamehameha n.e ka i aku, "Hoiaku kaua a kau iluna o ka wan." Hoi aku la no hoi laua a pae i Keei—Hewa aku hewa mai—o oe ka hewa, o ke alii ka hewa. ! l kekahi la ae, koi mai o Kewemauhili i ka Moi Kiwalao a me na'lii, e okioki i ka aina o Hawaii. E okioki i ka aina, a ; ! no kuu kaikaiua kekahi aina no Kame-, hameha, wahi a ka Moi. Hoole mai la o; ; Keawemauhili, me ka i ana aku, ''Aole pela ke kauoha a ko makuakane. Ua : kaawale no kona kauoha o ke Akua. a o ■ kona aina kahiko no, o kona no ia i knuohaia'i. O oe no ke Alii o ke Aupum.' •' owau aku no malalo.ou, a o na'lii mai ; malalo o kakou. Pela ke kauoha a ke ' kupnpau. Okioki ia iho la ka aina, a o Keawe- ! 5 • inau.hili ke ahi i alunu i ka aina, o na ai- | na nui wale no kai iaia. Ua haawiia no hoi ka aiua i na'lu, i na puali, i ka poe i kaukau ahi, i na punahele a me nn koa. • A lohe iho la o Keoua Kuahuula i ka oki- ; okiia aua o ka oina. / ! O Ke<>\:a Kuahuu|a, Ue mnu mahoe na ' Ka!anir.puu. O Ke<»a Peeale ka lun. ; he mau keiki na ttalabiopuu—O Kane- | kapolei ka makjmhine,\he wuhine alii | maikai. [' A o ua Keoua Kuahuula nei. he kanaI ka maikai o ke kino inai luua a lalo, ua | maikai no hoi kona helehelena, ua kiekie ' hanohano kona kino. O na wili lauoho j o kona poo, ua hele a hawele ilahi. A i; ! kekahi la, ua kokoke ,paha i ka hora 9, I hele mai la oia i kahi o ka Moi Kiwalao, I ! a olelo aku la, {, 0 Ohia a me Keaau, na ! kaua ia e ai." Pane mai I » hoi ka Moi.j j ' Lfa hlo. !u.he o kana !- ;l " " iiou | nku la no ua o Keoua Kuahuula, 41 Oi | Wainkea a nie Pouahawai, ua kaua e ni/' ; - Ua iilo aohe o kaua o laila, wahi a kai Moi. O Wnipio me Wai nea, na kaua 1 e ai. L : a lilo, aohe o kaua o Inila. O Po- | lolu me Makap ila, na kaua e ai Ua hlo. j aohe o kaua o luila. O Nnpuu elun, o na ! Honokohau ēlua, na knua e ai. Ua lilo } ; j aole o kaua o laila. O Kahaluu me na j I Keauhou elua, na knua e ai. Ua hlo no | ia, aohe o kaua o laila. A no ka nele i ! ana o Keoua Kuahuula i ka aina ole, paI ne aku la oia i ka Moi, "O ko'u nele no' | ka keia i ka aina hou o ka okioki ann ?" | Pane mai la hoi ka Moi, "Ua nele kaua . I i ka aina ole, o ka okioki nina, ua pau no { i ka makuakane o knua ka aina. O ko i kaua mau wahi aina kahiko no, o kou, II no in." j 1 i Iloi aku la o Keoua Kuahuula i kona wahi, a hiki aku la i kona mau halau i . ' hoolale aku la i kona inau koa n me kn--1 na mau aikane, a me kuhu, e ai ka ai, e puali ka puali. e aahu ka ahuula, e kuij y ka mahiole, o na niho palaoa kai ka ai, oj na pololu kai na lima, a e hele i ka lele-! ' kawa. Hele aku la o Keoua Kuahuula' ' md, a ike ae la ka Moi a me na'lii, ninau; ae la lakou, '-E hele ana la i hea o Keo-j 1 i ua Kuahui.la ina la no hoi; M kekahi t>oe, U E hele ana i kahakai i ka j I lele-kawa." | | O ka hele loa aku la no ia o Keouaj ' Kuahuula. a me Uhai ke kahu, a me Ka-J • ieiea ke keiki hookama, me na aikane,| i a me kona mau koa a hiki ina Keomo, j '! ma ka hikina hema iho o Keei, a uoki, i I ■' iho la i ka niu a hina. O ka muku anaj I j o ka niu, o ka hooailona ia o ke kaua. j •; O ka niu, he kannka no ia, wahin ka poe >; kahiko, aia ke poo ilalo, a o ka mai a mei ;! na opta, aia iluna, he alii niaupio kit mea! i| e hina ai ka niu. O ka hele aku la-no! ; ia o Keoua Kuahuula ma a hiki i Keei, i; e heeualu ana kekahi poe alii me na kai 1 naka, o ke kaua koke iho la no ia, a ma- • ke kekahi mau kanaka ia Keoua Kuahu-I i' uhi ma. O ka lawe la aku la no ia o na| • heana na ka Moi Kiwalao e hai. A haij | iho ia o Kiwalao i na heana kaua a Keo-j ua Kuahuula. No ko Kainehameha ao-' II ao na kauaka i pepehiia. ! 11 O ka ho<jmaka iho la no ia o ke kaua! ; liilii ana. Eha ua la o ke kaua liilii ana,| ; alaiU, hoouka nui iho la. O kekahi poe| l : alii o ka aoao o Kamehameha, ua ► j ka aku la ma ka aoao o ka Moi Kiwalao. | • Oia hoi o Kanekoa, oia kek&hi alii, he ai-| i j kane no na Kamehameha, a o Keahia a'| • oie kekahi poe ahi e ae. ; i O oa'li» mahope o Kamehameha, oia

?vii o Keraumoku. Keaweahenlu. Kan»ei % - i i ! ! t'ku, Ka i.nn.ma, Kekuhuupio. ona kaiknma, o Kalaimaniahu, o Kawelookaiaiii. o Kalaninialokuioku i Kep<»ookalani, a n?e na kaik&ina a pau. a me nn'hi e ae o Kona ame Kolnla. Ua oi aku ka nui o na'lii mahope o ka M«»i Kiwalao. I ka la hoouka kaua nui, i ke kakahiaka. oia palia ka hora 9» ua kaua ka huna lele oke knua. aua hee ko Kamehameii.i n<\io, n ua make keknhi mau kanaka o Kameiiumeha. a i:a lawe in na heaoa iouia o ka M«<i Kiwaiao, a ua ha» ia e ia a u.e kana mau kahuna» A pau ka hai ana a ka Moi a me kana mau kahnna i na heana o ka poe i make i ke kaua, olelo aku la kekahi kahunu i ka Moi, o Kalaikuiaha ka inof*. i ka i ana aku, "O keia la, he au iluna, pa ia oe i kn ehu kaknhiakn, i ke awakea, hoi ke uu ilalo. pa i kela nono i ka e!iu ahiuiii, nolaila, e hoomoeke kauu apopo." O keia mnu olelo a ke kahuna, aole no in he mea e loli ae ai ka manao o ke 'I»ii, 110 ka mea, ua lana kona maoao i ka make o ko Kamehnmeha aoao. Uu loihi ka hele ana o Kiwalao ma, mui Honaunau mai n hiki ma Ilauiki i Keei. O Keoun Kunliuuln hoi, ua hoonna oia i keknhi mau vvaa ma kai, me kona mnnao paha e lannkiln nna no o Kainehnneha, nolaila, hoomakaukuu e no keln i kona u"fati waa. (Aole i pau.)