Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 11, 16 March 1867 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Leianne
This work is dedicated to:  For my Hawaiian Class

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE VI.    HELU II.       HONOLULU. MARAKI 23. 1867.          NA HELU A PAU 276.

KA NUPEPA KUOKOA

@ @ IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumamalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

@@ @@@ H@@@@-@@@@@@@@ @ @@ @@@@@ @@ ka @@@

            @@@@ @@@ @@@@ @@@@ @ @@@@ @@@@. @@ @@@

            @@@@ @@@ma, @@ (@). Ku@@ mua a @@@ ka @@@ o na @@@

            @   @  @ @ @@@ @@@ @@ @@@ @@@a @@@ @@ @

 

KA@@@-@@ @@@ @@ @@@ @@ @@@ @@@@ @@@ @@@@ ka

            @@@ @@ @@@@ @@@@ ka @@@   @@@--@@@   @@  @@

            @@@ @@@ @@@@@ (a) @@@  $@@). @ @@@@u.

 

@  @@@ @@@@ @@@. H@@@@ @@-@@@@ @@@ @@ a me ka oko

 

O  @@ @@   P@@@ @ @@ R  W@@ @@ MEA Wai NO-aole e kaoia

            @@ @@ @@@@ @@@ @@@ @@@@ @@! aha ma @ a @@"

            @@@    @@@@@ @@@ @@@@" @@.     @ @@@

            @  @  @@ @@.

 

A@@ @@ @@@ @ KA N@P@@ K@@@@-ma ke @@@ @mma @ ka

            H@@@@ @@@ @@ @@@@ @@@ m@    @ @@ @@@ kana.

            @@@@ @@@@@ @@@@ka. @ i ka @a o e ahi@al@@.

                                                            L. H. KULIKA. (@ana Hoop@ika.)

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

I@ published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

 

A@@ @@@@ @@@ @@@ 10 l@@. in@@@@@ance for $1.00.

            @@@@ @@ $1.@0 @@@ $@.@0 for @@@ @@@; all @@@@@@

            @@@ @@@ @@@@ in @@@@@.

K@@@@@@@ @@@@ @@@ @ @@@ @@@ @@@@ @ line.

Pat@@@ @@ @@@  @@@@@  @@ @@@@@ @ Kanikaua.

            @@@ @@au@ @@  A@ @@@ @@e Kuokoa, or @@@;

            @ @@@ @@@ @@ @@@ Pu@@@.

ALI  @@ @@@ @@@@ @@ PIPPA@@    N@ cames. etiher o

            @@@ @@@ or @@@@. @@@ @@@ @@ the @@@@ @@@

            @@ @@@ @@@.   The Pu@e m@@: h@@@@ a@llered t@@

            @@@ @@@ @@@@ @@@ pr@@.

I @@ @@ @@ @@@ Kuokoa @@ @@ the South Corner of the @ail@rs"

            H@@@ @@@ @@@ @@@ A. M. to @ P. M.

                                                            L H GULICK.

                                                For the Pub@@@@r@.

            @@ Volu@@@ I, II and III of the KUOKOA @@@, for @@,

@ @@@ @@@

            I @@ P@@eor@ har @@ complete @@@ of the al@@, can have

the @@@ @@ @@@ $2.00 each

 

J. W. KEAWEHUNAHALA.

Loio! Loio !!

 

O KA POE MAKEMAKE I LOIO E KOkua

@@ ka H@@@ Ali@@. @ pale ana m i ke Kanawai @@@ o

@ na Aha H@@@ @@@l@ o k@ @ Aupuni, e k@@ k@@@ i ka mea nona

@@ @oa@ hau  ka malama i a o @o@@ no oia ma ku@a Hale no

hoi

 

Kikihale,

                                             ma uka o @@@ @   KAHAI E@@..@ I ole ia e @ona no ma ka

                                                Hale H@@@ l@a @ @ Honolulu, Oahu.

                                                       Honolulu, @@ V, 1@66.                           219@ly

 

MOKU KUNA WAWIKI!!

                                                                                                E HOLO MAU ANA KE LA WAhi

                                                                                                moki i Molokai i @@la he ukana @@@ ka

                                                                                                kekahi a e holo @l@u@ @@@ paha, al@@ia, e ninau

                                                                                                no i ke K@@@ oia@

   264.3m                                                                                                        KAHALEMAKE

No HONOIPU me NAOHAKU.

Ka Moku Kuna

"KOHALA"

O Howard ke Kapena.

E @@@@ mau ana keia moku ma ea  Awa i oleloia ma luna, no na

@ka@a a me @a @hua.  E m@@u i ke Kapena, a iole ia, la

            @@                                         KAK@@@ me KUKE

 

HE MOKU HOLO MAU

No Lahaina, a me Makena.

                        O KE KUNA KALEPA PAA

market.

"Kate Lee."

O Fountain ke Kapena,

E HOLO MAU LOA ANA, A HIKI MAI

no joi ma na Awa i olelo ia m@ luna. No @a ukana a @e

ka @hua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia

@@@                         O@@EWER &co. (HU@UA MA)

 

No Hilo.

KA MOKU KUNA

"MELE HILO,"

O Sebasian ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KELA MOKE I KE

Awa maluna, no ua ukana a me ua uhua e ninau ia

                        HUL@@AHU. (L. L. TO@B@RT.)

 

No Hana, Kaupo, a me Maliko.

KA MONU KUNA

'MANUOKAWAI,'

O Merchant ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KELA MOKU I NA

Awa i ha@a @aluna. No na ukana a me nao hua, e ninau

ia                                 C. BREWER @@@. (@U@UA MA)

 

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala nui no na Awai o na Halepule,  $4 00

  "    Ohana,  ano nui,  me na kii              2 50

           a me na Moohana,                        5 00

"    Ohana uuku iho, me na Moohana,  

                  ili ulaula,                                  1 00

       " Ohana, me na Moohana wale no,     62@     

         "            Okoa,     -    -     -                   50

Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. II. 1838,                                                                                          25

Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho,                                                                               12@

Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.)                                                                                                  25

Haiao.       -  -        -               -                                                                                                             25

Hele Malihini Aoa,    -       -                                                                                                             25

Wehewehehala,          -       -                                                                                                         25

Lira Hawaii       -        -       -                                                                                                      25

No ko ke Akua Ano,  -       -                                                                                                             25

Lira Kamalii,     -        -       -                                                                                                       25

Kumumua Hou,         -                                                                                                         12@

Moolelo Ekalesia,      -        -                                                                                                          50

Hoike Palapala Hemolele,   -                                                                                                  25

Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834,                                                                                    25

Ninauhoike,       -        -        -                                                                                                       12@

Ui Kamalii no na Kula Sabati                                                                                                   12@

Kumu Leomele                   -                                                                                                             12@

Haawina Kamalii, Buke 1, a me 2                                                                                            12@

Haawina Kamalii, Buke elua i buiia,                                                                                         25

            Eia na buke i hea@oi wale ia.

Haawina Baibala.

Ui.

Hoike Pop@.

Palapala Liilii, Helu     4.

       "        "        "        6.

       "        "        "        7.

       "        "        "       11.

       "        "        "       16.

Maii hana ino i na holoholona, Helu 17.

Ka Davida Malo Kumumanao.

Ka Moolelo o Bati@a Puaaiki.

                                                L. H. Kulika.

Kakauolelo o ka Papa Hookoo ka Ahahui Boanelio

                        o ko Hawaii Pae Aina.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. KAMAKAU.

HELU 12.

            Olelo aku la o Akalele ia Keawem@u@@li i hooana mai nei o Kahe@ili ia @ e h@ mai ia Kahahawai ma e hoi i Maui, a e holo hoi i ke kaua i Oahu me Kahaha@a. Pehea kou manao? Olelo mai la o Keawemaululi, "E hoi no hoi paha, no ka mea, ua loaa iho nei no hoi ko'u kokua o ke keiki a maua" (Keoua Kuahuula). Haawi hou mai la o Keawemauhili i mau waa hou no Kahekili, a pela no hoi o Keoua Kuahuula.

            I ka makaukau ana o Kahahawai ma e hoi i Maui, manao iho ia oia e hoi mai ma o Kamehameha la i Laupahoehoe ma Hilo-paliku. I ka halawai ana o Kahahawai me Kamehameha, olelo aku la oia, "Iluna ke alo ilalo ke alo." O ka make ke ano o ia mau hua. Ua ihe no hoi o Kamehameha, o Kahahawai, he kanaka laa ia no Kahekili, aole e pepehiia. O Kikani hoi ko Kamehameha kanaka laa, aole e pepehiia       Olelo aku la hoi o Kamehameha ia Kahahawai, "Aohe make, e hoi no hoi paha i Maui." Olelo aku la no hoi o Kahahawai, "Heaha la ka@a, ua kipa mai nei no ai i ou la, o i mai hoi auaneu oe e ke alu, ua h@lo au ma kahi e, nolaila, ia or kuu ola, a ia oe no hoi kuu make." Hoi mai la o Kahahawai ma i Maui, a launa hoi me Kahekili.

            Noho iho la no o Kamehameha ma, ma Laupahoehoe, a no ka hee ole o Keawemauhili a me Keoua Kuahuula, nolaila, hoi mai la o Kamehameha me kona poe alii, a me na koa, a noho iho la ma @alaula, a ma Hapuu o K@hala. Hooponopono iho la oia i kona mau Kuhina, oia hoi o Keeaumoku, Keaweaheulu, Kameeiamoku, a me Kamanawa, o lakou no ko Kamehameha mau hoa kukamalu, a mau hoa ahaolelo hoi no ke Aupuni; o ka pono a me ka hewa e pili ana i ke Aupuni, ia lakou wale no ka hooponopono ana me ka Moi, nolaila, ua mau mai no ka olelo ana o ka lakou mau keiki a mau moopuna, i ka Kamehameha mau keiki a mau moopuna hoi.

            Ia manawa i make ai ke kanaka kaulana i ke koa, oia hoi o Kekuhaupio ma Napoopoo. O ke kumu o ka make ana, he kaua lealea pahukala, ua hala ka pale ana i ka ihe, ua ku kaihe ma kahi e waiho ana ka laau, ua pili pu paha me na mea o loko o ka naau--Nolaila, make iho la o Kekuhaupio i ka A. D. 1784. Hookahi @@e mea kaulana, o ka holo pono ana o kana mau mele wanana no Kamehameha, no ka lilo ana o ke Aupuni o Hawaii nei iaia, oia hoi ke mele o Hiki@auelin. Ia manawa no i make ai kekahi kanaka kaulana ma Hilo, no na mele wanana, mele kaua, mele m@lilani a me ke mele hoalohaloha a me na ano mele a pau--O Keaulumoku ka inoa, nana hoi ke mele wanana o Hauk@lani.

            I ka manawa e noho ana o Kamehameha ma, ma Kohala, holo hou aku la lakou i ke kaua ma Hilo, me na Moi o ia mau aupunii, aka, ua nui no ke kaua ana o na aoao elua, aole nae i hee na alii o Hilo a me Kau. Ua kapaia ia kaua ana, o Hapuu, a o Laupahoehoe hope.

            Hoi mai la o Kamehameha me kona mau Kuhina, me na'lii a me na koa hoi, a noho iho la ma Kauhola ma H@laula i Kohala, a o ka mahiai ka hana.

            I ka A. D. 1785, lawe ae la o Kamehameha ia Kaahumanu i wahine hoao pa@ nana--O Kaahumanu ke kaikamahine a Keeaumoku, ke keiki i Keawepoepoe a laua o Kumaaiku ka makuahine. O Kaahumanu ka hiapo a Keeaumoku me Namahana, ke kaikamahine a Kekaulike me Haalou ka makuahine.

            He ohana nui o Kaahumanu ma, mai loko mai o Namahana--O Kaahumanu o Kaheiheimalia i kapa hou ia iho hoi o Hoapili-wahine, o Kahekili i kapa hou ia iho o Keeaumoku, o Kalua i Konahale i kapa hou ia iho o Kuakini, o Kekuaipiia i kapa hou ia o Namahana.

            O Keakakilohi ke keiki a Keeaumoku me Kalolowahilani, ke kaikamahine hoi a Kauhiaimokuakama, a laua o Luukia.

            O ka Kamehameha mau keiki mua i kona wa aole i noho i ke Aupuni, oia hoi o Pauli Kaoleioku, me Kanekapolei ka wahine a Kalaniopuu. O maheha Kapulikoliko a me Kinau; a o ka makuahine, oia hoi o Peleu@, he kaikamahine a Kekelaukalani, ke kaikamahine a Kekuaipoiwa Nui me Kauakahiakua, ke keiki a Lonoma@aihonua a laua o Kahapoohiwi.

            Mahope iho o ko Kamehameha noho aupuni ana, ua loaa mai na keikikane a me na kaikamahine na Kamehameha.

            KA MOOOLELO O KAHAHANA.

            O Kahahana, he alii kapu ia no o Oahu--O Ka@onuilalahai ka makuahine, ka moopuna a Kalaniomaiheuila, ke kaikamahine a Kalanikahimakaialii, a laua o Kualu he kaikuahine, a mua hoi o Kaulahea ka Moi o Maui. A o ka makuakane, oia hoi o Elani, no ka ohana a Kupanihi, a o Keopuolani.

            I ko Kahahana manawa kamalii, ua kii ia mai e Kahekili e lawe i Maui keiki nana. Ua hanai kapu ia oia i Maui. A i kona lilo ana ne i kanaka makua, ua lilo oia i kanaka maikai, a ua nanu hoi kona helehelena, a ua piipii maikai kona lauoho; a ua kapaia oia i kekahi wa, he "piipii ha@@@ moa."

            I kona lilo ana i kanaka makua, @ooipoipo aku la oia me na wahine kaukauahi, nolaila, ua ali ia ke kapu, a ua kapa hou ia ka inoa o Walia, a ua hoopauia ka inoa Ahi, Wela, Hahana.

            Lawe n@ la o Kahahana i wahine naoa, o Kekuapoi ka inoa. Ua olelo ia no hoi kela wahine, aohe one lua iloko o ke aupuni Hawaii nei, a ua kaulana kona inoa mai Hawaii a Kauai, a ua lilo hoi i kaao, a ua kiekie hanohano kona kino; aole no hoi i ike ia kahi kina mai luna o ke poo a hiki i na kapuai wawae; he mau maka manu nunu kona i like me ko ka mohoea; a ua liko hoi ua helehelena o na hiohiona papalina me ka opuu rose i mohala maikai i ke kakahiaka; @ ua nui ui loli o kona mau hiohiona, i ke kakahiaka, i ke awakea, ahiahi a me ka po; o ka puo kelakela, oiai oia iloko o ia manawa, ua kupono ke ali ana o ke kapu. Ua ulu@ua ha@hi, na kahuna a me na makaninana o ke aupuni o Oahu i ko lakou Moi ia Kumahana, i ke keiki a Peleioholani. O ke kumu o ka uluhua ana, he alii hiamoe loihi o Kumahana, he alii pi, he a@a, he hookuli, he hele i ke kula i ka pani iole, nolaila, uluhua loa na@lii a me na kanaka, a waila@a lakou e hoopau i ka noho Moi ana o Kumuhana, a ua ko io ko lakou manao.

            I ka hoopau ia ana o ka noho Moi ana o Kumahana, nolaila, koho iho la na@lii a me Kaoliulupulu ke kahuna nui, e kii ia Kahahana i Moi no ke aupuni o Oahu, nolaila hoouna iho la lakou ia Kekela ka makuahine e kii ia Kahahaoa i Maui, ua hooholoia ia manao ana. Holo aku la o Kekela a me na hoi waa, a pae i Maui, a halawai pu me Kahahana a me Kahekili ka Moi o Maui, a me na'lii a pau ma Wailuku. Ninau mai la o Kahekili ia Kekela, "Heaha ke huakai a ke 'Lii o ka au ana mai new i ke kai?" Pane aku la o Kekela, "I k@ mai nei au i ke keiki a kaua e hoi i Oahu, mamuli o ke kauoha o na'lii a me Kaopulupulu ke kahuna, e hoi ke 'Lii i Oahu, no ka mea, ua wailana ia o Kumahana." K@lou iho la o Kahekili ilalo no ka minamina ia Kahahana, a ea ae la oia iluna a pane mai la, "I kii mai nei oi ia i@nie (Kahahana) i Alii no ke Aupuni?" Pane aku no hoi o Kekela, "Pela pana, no ka manao paha o na'li o au@ oe, nolaila, hoouna mai nei ia'u e kii mai ia ia nei (Kahahana) e hoi i Oahu." Pane mai la o Kahekili, "Aole au e a@a aku i ke keiki, no ka mea, he nani no hoi ia ua kii pono mai la no i ke keiki a kaua, aka, ina no nae he mea e ka mea nana i kii mai nei, aole no au e hookuu aku, aka, o ka wahine no nae ka'u e aua aku e noho, o hanaino ia mai auanei e oukou e ke Oahu." Pane aku la o Kekela, "Owai aku hoi ananei ka Ilamuku o ke k@ua keiki, ka i noa no hoi o kaua no o na makua, a o ko kaua pok@ kaikaina no hoi keia, a he nani no ia na ke keiki no i lawe ae la i wahine, ua pono iho la no, a nolaila, o ke kane hele o ka wahine hele."

            Ui ae la o Kahekili ia Kahahana, "Ke hookuu nei au ia oe e hoi i Oahu, a i lilo io ke Aupuni o Oahu ia oe, ke nonoi aku nei au ia oe, a i ku oe i ka moku, o Kualoa ko'u aina, a o ka palaoa pae, e lilo no ia ia'u, a o ko'u mau wahi aina iho la no ia."

            Hoi mai la o Kahahana i Oahu a me Kekuapoi kana wahine, a me kekahi poe alii, a me na hoi waa. Holo mai la lakou a pae ma Kahaloa i Waikiki. I ka lohe ana o na'lii, na kaukaualii, na kahuna, na kakaolelo, na puali o ka aina a me na makaainana, ua hiki mai ke 'Lii o Kahahana mai Maui mai, ua akoakoa koke ae la lakou, mai na wai a na Pali Koolau a me na aukaha, ma ke kulanakauhale Alii ma Waikiki, no ka ho'lii ana ia Kahahana i Moi no o Oahu.

            O ka noho ana o Kahahana ma ka nohoalii o ke aupuni o Oahu, aole no i keakea ia, aole no hoi he alii, aole kahuna, aole kakaolelo, no ka mea, ua ae ke kahuna o Kao@ulupulu. O ka ae ana o Kahahana ma ka nohoalii a me ka noho Mo@ana, he mea mahaloia ia, no ka mea, akahi wale no Alii i noho ma ka nohoalii me ke kaua ole a me ka hookahe ole ia o ke koko, mamua ae o kona noho ana ma ka nohoalii.

            A paa o Kahahana ma ke nohoalii o ke aupuni o Oahu, alaila, olelo aku la oia i na'lii a me na Kuhina, a me ka poe kakaolelo, i ka i ana aku, "He wahi kauoha na Kahekili ia'u." Ninau mai la na alii, "Heaha ke kauoha a ko makuakane ia oe?" Olelo aku la o Kahahana, Penei ke kauoha ana mai ia'u, "Ke hoi la oe i Oahu, a i lilo ke aupuni ia oe ea, a eia hoi ka'u noi ia oe, o Kualoa a me ka palaoa pae, o ko'u mau aina ia, o kou noho ana aupuni," oia la a pehea hoi ko oukou manao? Olelo mai la kekahi poe @lii, "Aia wale no paha ia i ka manao o ke alii, in a he makemake kou e haawi i ko makuakane, i kou mea nana i hanai, alaila, ua pono no, ke manao nau ke alii pela, no ka mea, oia no hoi ka uku o ka lakou hanai ana ia oe." Olelo mai la no hoi kekahi alii, o Kukalehuaaikulani ka inoa, i ka i ana aku, "E kakali ke alii i ka pono o ka haawi ana, e kii ia Kaopulupulu ke kahuna, a hiki mai oia, a ae mai i ka pono o ka haawi a me ka hewa." Kii ia aku la o Kaopulupulu a loaa mauka o Kawananakoa, ma Honolulu, kona wahi noho. A hiki mai la o Kaopulupulu ma Kahaloa i Waikiki, akoakoa hou mai la na'lii a me Kahahana ka Moi o ke aupuni. Pane mai la o Kahahana ia Kaopulupulu, "I kii ia aku nei oe no na olelo kauoha a Kahekili ia'u, a e nana mai oe i ka pono a me ka hewa." Ninau mai o Kaopulupulu, "Heaha ia n@nu olelo kauoha a Kahekili ia oe?" Pane aku o Kahahana, "Ua kauoha mai o Kahekili ia'u, in a ka e lilo ia'u ke aupuni o Oahu nei, alaila, elua ka on a aina, o Kualoa a me ka palaoa pae." Pane mau koi o Kaopulupulu, "Pela mai o Kahekili i kauoha mai ai ia oe?" Ae aku la no hoi o Kahahana. "Pehea kou manao?" wahi a Kaopulupulu. Pane mai o Kahahana, "O ko'u manao no, o ka haawi i kela mau aina no kuu makuakane, e like me kana noi ana mai ia'u, a oia no hoi ka uku o kana hanai ana ia'u, a oia iho la ko'u manao."

            A lohe o Kaopulupulu i na olelo a ka Moi, K@lou i ho la oia ilalo a ea ae, pane aku la oia i ke 'Lii, "E ke 'Lii, haawi no oe i keia mau aina, o ka lilo no ia o ke aupuni, aole o oe ke Alii.--O Kualoa, o na kanawai no ia o ko mau kupuna, o Kalumalumai a me Kekaihehee; o na pahu kapu o Kapahuulu me Kaahuulapunawai; o ka pali kapu o Kauakahiokahoowaha o Kualoa. O ka palaoa pae, aole oe e hai ana i ko akua, i na heana a me na kaua kuwaho, ua lilo ia Kahekili, aia ma Maui e kai ai, nolaila, ua lilo ke aupuni ia Kahekili, a o oe hoi, aole oe he alii. Ua pono paha ia, in a he aupun i loaa ia oe ma ke kaua, alaila, e uku oe i ko kahu nana i hanai. O kou nohoalii ana maluna o ke aupuni, na na'lii no ia i ho'lii aku ia oe, a i hoonoho hoi ia oe maluna o ke aupuni, no ka hewa o ka hana a Kumahana kou makukane. Ina no la hoi he mau aina e ae ka Kahekili noi mai ai, alaila, in a no la hoi ua pono no hoi ia oe ke haawi iaia. Eia hoi kekahi; o na olelo h@na a pau a Kahekili o hoouna mai ai ia oe, mai huna oe ia'u; in a e huna oe ia'u, alaila, o ka lilo no ia o ke aupuni." O ka maka mua no keia o ka lilo ana o ke aupuni.

            I ka lohe ana o Kahahana a me na Kuhina a me na'lii i na olelo a Kaopulupulu, a laila, wa iho la lakou me ka mihi aku a mihi mai, no ka pakele ana mai lilo ke aupuni ia Kahekili.

            I ka A. D. 1773 ko Kahahana noho ana i alii no ke aupuni o Oahu. Ewalu makahiki a me ka hapa kona noho Moi ana no ke aupuni o Oahu. Ina makahiki mua nae o kona noho Moi ana, aohe he kaua; ua hoomaha ka noho ana o na@lu a me na makaainana, mahope iho o ka make ana o Peleioholani, ke keiki a Kuikealaikauaokalana Kunuiahea Kuealii ka Moi o Oahu.

            He alii puni kaua o Peleioholani, a ua pili aku ia koko ia Kalaniopuu kana keiki, ka liona puni koko o ia au. Iloko no hoi o ia mau makahikim he nui ke kaua o ke aupuni o Maui, me Kalaniopuu ka Moi o Hawaii, nolaila, kauoha mai la o Kahekili ia Kahahana ka Moi o Oahu, e kokua aku iaia ma na hoouka kaua ana me Kalaniopuu. Aka, o Kahahana nae, he keiki no ia na Kalaniopuu, a oia no hoi ke kumu i kii ole ai o Kalaniopuu e kaua ia Molokai a me o Oahu.

            A no ka hanai ana hoi o Kahekili ia Kahahana, nolaila, kokua aku la na hoi o Kahahana ia Kahekili. O kekahi kanaka kaukaualii, o Kapohu kona inoa, a he kanaka koa no hoi oia--elua nau on a haku, o Kahahana a me Kahekili. Ua kukulu iho o Kahekili i Haleahi nona, o Umihale ka inoa, aia no mauka aku o Kai@poe, makai mai o Kihahale.

            O ka auhau maluna o na kanaka a me na'lii, he ahuula a he hulu. Ina e loaa i ke alii a me na kanaka na auhau i auhau ia, alaila, e lilo oia i alii a i kanaka punahele hoi, a oia hoi ke kono iloko o Umihale; a o ka mea e loaa ole na mea i auhau ia, oia ke ku mawaho o Umihale, he mea haku ole.

            O Kapohu me Kanakakai, oia na kanaka i holo i Hawaii i ke noi ahuula a me ka hili i komo ai iloko o Umihale. I ko lana holo ana a pae ma Kohala i Hawaii, hele aku la o Kaakakai ma Hamakua a hiki i Hilo, a hooaikane iho la me Keawehano ke alii o Hilo. O Kapohu hoi, hele aku la oia ma Kona, Kau a me Puna, a hiki loa aku la i Hilo. A lohe oia i kauhale kamaaina, he kanaka no Maui mai, ua liko i a@kane na Keawehano, a ua loaa ka ahuula. O na hale o Keawehano, aia i kahakai o Punahoa, e pili ana me Puhonua, e huli ana i ka nalu o Hu@a me Hikanui; hele aku la o Kapohu a mawaho o ka pa o na hale o Keawehano, a ike aku la hoi oia ia Kaakakai e noho mai ana ma ka nio me Keawehane, ua aahu laua i na ahuula, he mau lei hulikua ma na ai, he mau papale. mahiole kai ke poo. I ka ike ana mai nae o Kaakakai ia Kapohu e ku aku ana mawaho o ka pa, kokoe iho la kona mau maka, oioi iho la ka lemu, a alai ai la i ka puka. A iko aku la o Kapohu i ko laua la hanohano. a laila, puana aku la oia i keia mau @mele, penei:

                "Po Kaula i ka hulu o ka manu,

                 Ke nonoi ae la ka hulu o ka manu,

                 I komo iho ka ua i Poli--e."

            I ko Keawehano loha ana i keia mau hua mele, papale ae la oia ia Kaakakai, a @ahu pono aku la iwaho, alaila kulu hi-o hou aku la o Kapohu i keia mau mapuna leo penei:

                 "Ku pololei ka opua ua malie,

                  A ka luna aku i Maunalahilahi,

                     --Eia--la--

                 O ka i-a a ke akua la--

                 Ua lahilahi wale--"

            A lohe o Keawehano i keia mau mapuna leo, kahea aku la oia ia Kapohu, "E komo mai maloko o ka hale, eia ka ni a me ka ia o loko nei." No loko ka hua kahea, e komo aku ana keia. I ko ia nei komo ana nae, puana hou ae la oia i keia mau hua mele:

                  "A Kahuku i Olaa,

                   Ka uka i Panaewa,

                   Ka uka o Haili,

                   Ka pili manu--e,

                   Kawili manu--e,

                   Koloho manu--e,

                   Wiliwili manu--e,

                   O ka hulu o ka manu,

                   Ahiila mai no,

                   Mahiole mai no,

                   Hulikua mai no."

                                                (Aole i pau.)

 

No ka Ai ana.

NO KA MOMONA, A ME KA WIWI,

HELU 4.

            Ua kamailio aku makou mamua no na mea kupono e ai ai ka poe momona, a me ka poe wiwi, aka; o ka hapa nui o na mea ai i kakauia o na mea ai wale no a ka haole, a no ka haole no hoi ia mau @ula i hanaia ai.

            Ua ike kakou i ka kakou ai aloha, he poi; ke kaena nei makou o ia wale no ka ai kupono i ka hoolu kino o ke kanaka Hawaii mamua o na ai e ae.--Aka, o ka uala no ia ai hoonui kino a pela no hoi keia mau ai a pau i hahai ia malalo iho nei.

            Poi kalo. poi aula, poi ulu,

            Hoi, kalo, ulu, uala, uala kahiki etc,

            O na ai aeae a pau he mau ai hooulu kino wale no lakou, a pela no hoi na ai p@a, aka aole i like ai ana o ka ai aeae me ka ai paa. He hiki wawe loa ka hehea a@a a me ke komo ana o kona momona iloko o ke kino o ke kanaka mamua o ka ai paa. O ka i@ni ana i ai kupono e hoemi mai ai i ko ke kanaka Hawaii nui uhalale, he mea nui no ia, no ka mea, he uku maoli hou ka loaa pinepine ana o na ai hoomama kino ma kou papaaina. A i makemake oe e ka mea kino momona e hoemi i kou kino, i palanaiki mai e pono oe e hoao i ka ai ana i na mea ai i hahai ia ma na Helu 2- -3, a i ole oe e lako pono ia mau mea ai, alaila, e ai pakiko i keia mau mea i:

Ke kalo, uala kahiki, uala maoli,

la hou. @ipi momona ole, ia maloo-

Luau, ho@o, laulele, popolo, kapiki,

Inamona, kai helo na hua o na kaau a pau,

            E ai nuku i ka poi ma ka aina awakea. O ka ia mau ka io bipi olala, a me na ia miko, a me ka ia maloo,--a i inu ti, (kope) oe i kekahi manawa mai hui pu me ke ko, a me ka waiu.

MAI AI I KEIA MAU MEA:

            Na io momona, ia maka, puaa. Na hua momona o na laau, e like me ka niu, etc. Kulolo, haupia waiu. waiu bata, ke kopaa, ko maoli, na mea ono, a me na kanade (candy) a pau. O ka ai nui ana me ku hoopa ole o na lima i kekahi hana e hooikaika kino ai. oia kekahi kumu e momona ai ke kino o ke kanaka.

            E nana aku i na lio i hoohana mau ia, a me na bipi hoi i ko lakou manawa e hookuu wale ia ai i ke kula a hala na mahina ekolu, eha, a eono paha, ua hiki wawe loa ko lakou momona. O ke kumu o keia hikiwawe o ko lakou momona, o ka ai ana i kela launahele keia launahele me ka hoohana ole ia, a o ke ea maikai kekahi ma na wahi kula, kahi e pa kolonahe ana na makani o uka a me ko kai mai.

            IA OUKOU HOI E KA POE WIWI, a me ka poe i manao e hoonunui i ko oukou mau kino. E hoao no oukou i ko ai ana i na mea ai i kupono no oukou ma na Helu 2, o keia kukulu manao ana, a ina ua hemahema oukou no ia mau mea ai @o ka lako ole paha, eia iho no ka poi, ka ai mak@a i nunui ai ko kakou mau kupuna, oia ka ai kupono loa no @a wahi mehana e liko me ko kakou nei. mai ai nui nae i ka poi awaawa loa he like no ia poi me ka venega.

            NA MEA AI KUPONO E AI AI OUKOU.

                 Poi kalo, poi aula, poi blu,

                 Kalo, uala, uhi, maia.

                 Hoi, hapuu, ki, pia ko,

            Ia maka, ia moa, a me na ia a pau i kupono ke ai ia, a me ka ake Na limu, lima huna, limu kala, limu pakel, lipalawai, lipoa, alaalaula, pakaiea; inamona, Laulele, aheahea, popolo, haha. palula, luau, a me na kapiki.

            Na io momona o na holoholona i maa i ka ai ia e kakou.

                 Hau-pia, hau-ki, kai-helo,

                 Kulolo-niu, paipaiee,

            Na hua o na laau ai a pau. Na mea ono o na ano a pau.

MAI AI I KEIA MAU MEA.

Na poi awaawa, ia maloo,

Na ia miko a pau, (ke ole e hoomanaloia,)

Wahi hinalea hoowiluwilu,

Na papai hoomomoa a palahuki,

Na kai ahí, a me na kai palu,

Wahi hee hoomakole, a hohono ke honi iho,

            Na lima kohu, manauea, a me na iwi wana; na alaala hee, a me na akaakai lomilomi.

            Namaomao lomilomi paakai, a me na ao. Mai mikole paakai.

            E hoopaa i na manawa e ai ai o ka la, mai noho a awakea loa i kahi manawa, a ai hoi i ka po okoa i kekahi manawa, mai noho wale i kekahi la a po he kumu ia o ka mai ana.

            Ke hahai wale nei no makou i keia mau mea ai, aole nae me ka paulele nui o ko makou naau, e maikai pono io ana ko oukou ola i na mea ai a makou i hahai ae nei. No ka mea, hookahi wale no mea i koe aku e hiki ole ai ia makou ke aua aku, oia hoi ka mea a kela keia kanaka i ono ai.

            Ina he hoopailua ko kekahi mea i ua mea ai a makou i hahai ae nei, alaila, e ai no oia i kana mea ai i ono ai. Malaila ko kakou ola ana, ma ka mea ai kupono a kela kana keia kanaka i ono ai kona pua, malaila ia e hoomau ai i ka ai ana e maona pono ai kona opu.

                                                                                                                                                ONIULA.