Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 15, 13 April 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na «S. M. K *MAK *r. lILLU :M. I ka akonkoa ami o ka liaakai kau.i ma Maui. Hoio aku la o Kaniuh;iiue!ia ke Alii tnc koua mnii uiii Kiiiuna a uie krv na p»>e nlii a me kn poe kaīknum n n»e na keiki a Keauemauhili ka Moi o Mii«> a me kekniu po»; aiii a me na k"a lie lehuk'hu. Ua ok'o ia kr*ia kana o Knwaanui, n<» kn nui o kn anwiM, he kaua iiulianiahi, i ka pae ana ma Hnna. Mai ke one 0 llaniou n hiki i Kuwaipapa, ka j>:».apu i ka iiuwiin. E noho ana o Kalinikupule ke alii o ! Maui, ke heiki u Kahekiii a mu Konlau- | kani kona kaikaina, n nse Komnhomoho ,\<» Kainnikupuie kuhina kaua a kuiiina ' nui, me na 'lii, na puah knun. 0 nn 'hi kapu o Maui, oia o Kaloia mo kana niau | kaikaiuahine, o Kekuiu|iatvva ine kenn | kniknina o Kalanikauiokikilo Koianiakua, |n me ka laua knikamulnne <>j>i>>f>i«> o Ka- ! liiniHauikaaianeo Keopuolaui. A lolie o | Kiiianikupiile, ua hiki inai ke kaua o H«- | w.iii niu Hana : uia nia Koolnu inni ke | kaua e hele mai ni. iN'olaila. lioouna aku : ia o Kalanikupule i kekahi puuli kaua i S Huumkualon • a o Kapakalnli ka mama;ka kaua. j He walii puu kaua ma llamal.uaioa, o Puukoae ka inoa, aia ma kai ae o l'uumaiie i Hanawana i lio;tlua, a ua k.iua iu kela ()uukaua a ua pau i ke auhee : A i ke uiu.ihi ua pae o Kauiehameha ma 1 Halehaku a pii aku la o Kamehameha ma, a hiki i Uapuai o Kamehau.eha : a liiiiia iho i mau papai auolo no iakou. A kauo iho la ke 'nkua hulu oia uo o Kukailimoku, alaiia, okalakala nu hulu e ku-ku-ku poioiei aua iluna o hinawaikohi, alaila, ua aa \ ke kaua, ak;>, he makau o Kamehameha i ke kaua lia ala, no ka aa o iui akua i ke kaua, alaila, p u ka makuu o Kamehameha i ka hoouka ana i ke kaua. 1 ke kakahiaka ana ne, ike aku ana o Kameliameha ma i ka ula ana mai o ka ahuula ma ke awawa maloko o ka maiu 0 ke koa me ka hala. Ua t»ieloia, mai papapau o Knmehamehn ma i ke knua a Kaoakahili ma, aka, no ka loaa hou aua mai i o na kokua mahnpe o Kamehameha, noiaila, pau i ko auhee o Kapakahili ma, aka, ua ulualu o Kamehameha ij lakou, a no ko lakou holo pololei ma ke alanui, a inn e loaa nku ka nui o ko iakou kaua i Kokomo, nka, ua paupauaho 1 ka piiim o Opaepilau, a ua makaua. U A niake—nn Pipili." Aka, ma ke kua no o ua wahi kanaka nei e kuena aua o ; Kamehameha, aoie i haawi ae i ka luahi ua ke alii. 1 ka make aua o Kapakahili, iiit pau ke kaua ma Hamakua, nolaila, mauao iho o Kamehameha a me kona poe aiii, aia ke kuuiu o ke kaua ma Waiiuku, nolaila, iiolo nku ia o Kamehnmeha a pae i Kahului, a mai laila aku a hiki i Hopukoa ka piha i na waa kaua. | Elua In, n i ke kolu o ka la ka hoouka |kaua nui ann, af me he kai hoeela ke ka- | ua ia la, a ua hoonoho paa ia hoouka ikaua ana, & ua nui ka poe akamai o Ma- | ui iloko o ka hoonoho kaua ana, nka, ua I hoonoho aku o Kamehameha i kann mau : haole, oia hoi o Mr. I. Voung Olohana a | (iie Mr. D. Isaac Aikake, me ka pukuui- | hi Lopka, me ka poe koa nnna e kauo i ua pu nei, \\ ma ko laun maknukau hoi i > ke ki pu ana, ua luku nui ia kela aoao. I Ua olelo ia no lioi, ina o na kaua kamaiaina, he alo no lie alo, he iima no he ii- [ ina no he iiiua, ina no aoie no e ike ia jna ai a laua. Ua hoonoho ia ke kaua i ikahi haiki o lao, aka, i ke anhee ani mai | o ke kaua o kai a komo hoi i ke awawa ;o Wailuku, ua kauo la aku o Lopaka pu ia Kaweloweloula, a malnila, kipu aku la : iloko o lao a i na paii, a ua auhee aku la na kanaka, a alualu aku la na koa ianakila, a )uku nui aku )a i ka poe pio e pii aku uua i ka pa)i me ka wawalu ana me na linia» a h*; iuku nui loa. O na makauinana w&le no ka poe i luku nui ia.aole no hoi he mau aiu nui i make ma keia kaua ann. Ua kapaia hoi keia kaua ana o Kauwaupali, lao o me Kepaniwai. Ma keia kauu aua, ua (lakele no o Kulanikupule, Koalaukani, Kamohomolio a me na aiii e ae, a ua holo aku i o Oahu. O Kekuaipoiwa, Kalauiakua a me Keopuolani, ua lawe ia lakou m« ka pali o lao a

iho ma a !»;.s!a«ai pu me Kai>> ia ina, a īiolo 3ku la i Molokai. K jsoh«» ana i.<» »> Kamehau eiia ma Uasluku, a loheoiaam no o Kaioia a me na iaikKmaliine j Mr>|nk.i», a me Keopuolaui kn nioopunn, nolaihi, !mouna nku In rv Ku:nehanieha ia Kikone me na o!elo kauolia i;««ia, anle e holo i Oahu, no ka mea, e holo aku ana o Kamehameha e ike ia la a me ke kaikamahine a me na kaikunhine, u e hoihoi i Hawni». i Holo aku la o Kikane i Molokni, halawai pu iho la me Kaioln, a me na'hi kai-; kanialnne, oia hoi r> Kekunipoiwa a me Kalamakua a me naMii. I holo e pnha o Klkane mari.ua o f>uiwa ka manao o Kal»»la, a o kuhi mai no hoi he hunkai ho«> ! pilikia ka Kamehameha. tio. ,> 1 I k t hoio aria o Kaniehameha me nn Ku-' !»:na a me na'lii a me na ohnna alii hoi .• he lehulehu, a me na punh koa u me na ! kan kaun, n me na kakaoielo. A kau hoi i ; lakou ma ku auwaa, a holo aku la i Mo-; , lokni no kn tnai o Kalola Pupuka o H»>-! ; nokawnilani, a pne aku la ma Kaunakn-i hakai kn nuwnn o Kafhel:nmehn, oia me j na'lii a me kona mau Kuhina Alii r»ia uo | i o Keeaumoku, Keawenheulu, Kameeia-.-imoku a me Komanawa, na kaikunnne oj : Kalola, a halawai pu iho la lakou ma Ka- j ; lumaula. | A ike o Kamehamehn i ka mni o Ka- i !t>!a, a he mai ola ole no hoi ma ka ike a i kahuna, nolaila, uonoinku la o Knmeha-' meha ia Kniola i ka i nua, ''Auhea r>ej , ina he maj pilikia keia nou, a e hele aku ; nna palia i ka make, nolailn, ke nonoi i 'iiku nei au iii oe, e knuoha mni oe ia'u, , o kuu kaikamahiue haku, n me ua kai- j ' kuahine haku o'u, e Inwe pu au i llawaii 1 : i Alii." (Oi;i !»oi o Keopuolani a me nn • mnkunhine, o Kekunipoiwa a me Kalani-) ■ Oleioaku la hoi o Kaloia,! j i4 ln«i \v:tu e make, e lilo no ia oe ke kai-; ; kauKihine a me n;i kaikuahme ou." 1 I ka noho ana o Kamehameha a me 1 j na'lii a pau, a make iho la o Kalola, kaa- j ikumakenn iho la na'lii me ke kaniknn a! ' me na moepuu, a knknu iho la na'iii me ! i ke kui aua i nn niho. O Kamehnmeha ' ! no keknhi i kiko ia, a i kui uo hoi i kona j : niho a mauole, a ua honpupule ia na'lii | i a me na mnkaainaihi. i j I ka pau ana o k<; kumnkenn. ua wai- s | ilu» ia o Kalola ma kona halelua ma Ko-1 |na!ia!e. Ua kapaia ka inoa o keknhi 'lii j j ke keiki a Keeauiioku me Namahann, i ke alii Kiaaina o Hawaii, o Kaiua i Ko- ! nahnle, ka ina o Kalola. A maliope iho; | nae o kn innke nua o Kalola, honuna nku i ha o Kamehnmeha in Hnalou a me Kika-I ; ue e Imlo i Oaliu ia Kahekili. J IIr»lonku in no hoi o Kiknne mn a pne! j mn Waikiki, a lialawni pu ilir> !a me Ka-| j)iekiii ; a o Haaiou !jni, he iiuakai okoa ! j no kausi 2 no ka mea, e holo ana lioi oia i j i Kauai. O ka waiwni o km.a huakni, ua i iioouiin niai o Kamehnmeiia ia Haalou e| ! hoio e iiiii i kauuka nkamni nana e kuhi-l i kuiii mni i ke kumu e lilo holookoa ni ke aupuni o Hnwaii ia Knmehamehn. O kn ! j lua, ua kii mai o Haalnu ia Kekuapoi i ! kana kaikamahine e hoihoi i Hnwaii, no j ka mea, ua lilo o Kekuapoi i mea kano j nui ia ma Hawaii. I ko Hnaiou kilohi jana, un oinio na mooleio no Kekuapoi, a ! nolaila, aohe pono ia Haalou ke lawe ia ; Kekuapoi i Hawaii, no ka mea, aohe he t puokelnkela e ae e like me ia. aoh) auat nei he opuko momoua e mnlu ia ia, a e 1 makee aku no hoi oia i kaua mau moo- ! puna. : Kc KANAKA NANA I KUHIKPHI 1 KE KL'MU j C LILOAI KE AoPUNI O HAWAiI | . 1A KaMEHAMKHA. Aohe kanaka i ike i na mea hohonu i I , loa ole ia ia ka uku, aole no hoi i ao ia | ka ike i mea e hoohelelei wole aku ai me I ka uku ole ia, "O ka mea hana, e loaa j no ia ia ka uku. n j E noho ana kekahi kanaka akamai i * ka Papa Hulihonua o ke kuhikuhi puuone ma Kamoku i Waikiki, o Kapouka--hi ka inoa', no Kauai mai hoi oia. I ka i lohe aim hoi o Haalou. ua hiki mai ke i kanaka akamai, a ua kokoke, a ua pale-; ; na kona holo ona i kn papa hanau o ko- : ua kupunawahine, oia hoi o Kaneiknheii lani, iioUiia, kuai aku la oia ia ia i ioaa t ka poimaikai no kona haku. Olelo iiio i la ka elemakule. "Henha ka uku ia oe e ! ke alii Olelo aku la o Haalou, "E , hai tuai oe ia'u i ke kumu e lilo ai ke aui puni o Hawaii i kuu haku.oia kau uku." ! Olelo aku ia o Kapouknhi, -Eia ke kumu e iilo hoiookoa ai ke aupuni i ko ha-> I ku, » hale noko nkua, e kukuiu a nui, e?

hniu ina { alena a pau." Pane aku !i o Haalou, ka hale o ke nkr».» ?" • O Puuku!iob.'' wahi a «mkahi. O Puukohvj!a. aia no i Kawamae. n»a!una aku o Mailekini, he n au hei.iu kuhn. he f»uu oioina no ka poe k;Jepa manuauwa o uka o Waimea a me na Kahuwa ma. "O ka hale keia o ke nkua o ko haku. puni ka moku, aohe e eha ka ih," wahi n Kapoukahi." * fka halawai ana o Kikane ka E'eie a Kamehameha me Kahekiii, hoo| e i aku la 10 Kikane hemnu ulu maika. he ulu elee!e ahe ulu keokeo. Naua iho |;» hoi o Kahekili i ua inau ulu maika nei, a oleio aku !a ia Kikane, "O keia u!u la. he mahiai, he iawain, he hana.i i ke kanaka,he !uiu ai aupuni no hoi keia ; a o keia uiu 'maika hoi, he ulu kaua." E noonoo iho . no r>e e ka meu heluhe'u i ke anr> o keia. iOlelo aku la o Kahekili ia Kiknne, "Ke ioie!o mai nei o Kaeneliamehn, e holo mni |i Oahu nei i ke kaua ta * Ae" wahi ia Kikaue. Pane hou nku o Kniiekili. j <4 Makemnke i Oahu nei ke kaun, owa la :ua nwa ame na kahua knua ?" Olelo |mai ia o Kikane, ' O Kikoo ke kakno'eilo, o Wnimnnalo ke awa me ke knhun |kaun." "Hnahnn, aohe poiiaku olalo e ihiki iluua, no ka ai me ka ia, no Imm ka ; pohaku, aohe kaliua" wa!\\ a Kahekiii. |Niunu hou no o Kaliekili, 4 'Owni aer'' jPane mai no o Kikane, 4 0 Kaaloa ke j kakaolelo/o Wnikiki ke awa me ke knj huakauii." Olelo aku no hoi r> Kahekili, ••Neinei, nn kni make. nn ukn make ; no |nn i.i, aohe he knluiiiknun ; «»wai ne ?" 0 Kauakahiaknhaola ke kakaoleio, o Koiko ke nwa me ke kahuakaua. Pane aku <» Knhekili, ''Hohonu, iiknmai. ike ; iie akea ka ni ma Kooiau, he knliua k;iu ilu|nn, un loilii na kahua kaun e hooukn ni. ; K hoi no oe a ia Knmehamehn, e hoi oin 11 llawaii. e nana mni no in Kahekili, a juhi ne knpa eleelo, a knu kn 'uiaa i ka inuku, alaila, i Hawaii no ka pehina i ka juiu, aia kinaina i Tahiti ; oia ka wa e j kii mai ni i ka nina." j Eia 110 kekahi kauolia a Kamehameha ji olelo mni ai ia'u e liai aku ia oe. Pane imai la li«»i o Kahekili, olelo mai no." |Un kauoha inai o Knmehameha i akua 'nonn, ia Olopue a me Kalaipnhoa. ! O Olopue—Oia ka ]>:>}>aknhui, he akua ialakai keia i ka uhane o keknhi nln nijmoku, a hai ola in e kela alii. He akuw no hoi keia i mnkau !na ia e nn aln kana Ika wn kaliiko, akn, m» ka imia no hoi |o Knopuliiiluiiiilu keia nkun. i O lūiluipahoa—lle nkun lanu i;i no ! Mounnloa i Molokai, he nioi koun kino. |a ua awaaua ioa. Aoie no hoi oia eua |i na mea a paif, ia Maiohi wale no e j)nu J;ii ka huhn. Ua hanwi aku nae o Kaheikiii he waiii pauku Kalaipahoa, o Kanej manainpaien, oia ko Kamehnmeha ak'in Kalnipahoa. j Hoi aku In o Kiknne nme Haaiou a llmi pu me Kamehameha ma Molokai. |No KE KAUA ANA O KkOUA KuAiIUULA IA Kkawemauhili a me kona make ana. I A lohe o Keoua Kuahuula ke nln o Kau, ua holo o Kamehameha i ke kaua i Mnui, a ua kokua nku o Keawi mnuhili ia Kameliameha i ke kaua «na i na keīki n Kaliekili, nolaila, ua kue o Keaweinauhili i ko laua kuikalii, a ua haliaki hoi i ko laua noho kuokoa ana. A no keia mea, inanao iho ia o Keoua Kuahuula, e hui pu ana o Keawemauhih me Kamehnmehn, a e kaua inai la ia, nolaila, kii mai la o Keoua Kuahuula e kaua ia Keawemauhiii. Kaua iho ia laua i kinohi, a hee o Keawemnuhili ; a kaua hou iho ia ma Aiae, ma Hi!of»aliku, ua pepeiiiia 0 Keawemauhili, a make pu iho la kekahi alii, o Kaoo kona inoa, he kaikoeke |no hoi nona. Luku nui aku la o Keoua 1 Kuahuula i na koa o Keawemauhili. | A lilo ae la o Hiloin Keoua Kuahuuia, nlaila, manao iho la oin e heie e kaua ia Hamnkua, Waimea a me Kohaia, me ka hao waie i ka waiwni a na inakaainana. lleie mni ia o Keoua Kuahuula a iho I ilaio o Waipio, a wawahi i na loko ia, a hooinalm> ia Lalakea me Muliwai a me na loko ia a |>au, a kokohiku aku ia i ke kaio o Waipio, he waena no hai, a wawahi aku la ina kuauna ona loi, a hao aku ia i ka waiwai o na makaainana o Waipio a me Waimea. A hiki hoi o Keoua Kuahuuia i Kohaia, ua paiia na wahine a me na keiki, a ua hana hoomainoino loa ia na makāainana o Kohal#, me ke puliuliu ke puliuliu, me ka lonolau ka lonolao. Oia ka hua hoomainoino oke kaua me kona hope awaawa. (Aotc i pau.)