Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 16, 20 April 1867 — Mai a Rev. J. W. Kaiwi mai. [ARTICLE]

Mai a Rev. J. W. Kaiwi mai.

- OMOA PATUIWA, \ Feberuari, 5. 1867. / Rev. L. H. Kulika ; Aloha kaua ; Ua hiki mai kekahi moku okohola inehinei Bark. Awashonk, Capt. Norton, a olelo mai e hoi hou ana ma Oahu, nolaila ke hooili nei au i wahi lohe no oukou, no ko makou noho ana ma ka Paeaina o Nuuhiva. KO'U KAAPUNI ANA IA NUUHIVA NEI. Dek. 6 1866. Haalele ia Omoa holo i Puamau halawai me J. Kekela, Naomi, a Poakolu makou malaila e hooikaika ana laua i ka hana a ko laua Haku Iesu, me he koa maikai e wiwo ole ana. Ikaika no ko laua mau kino a me na keiki elua, malaila ko'u lohe ana e noho oluolu ana o Z. Hapuku ma Akuona, e hapai ana i ka hana a ko kakou Haku Iesu Kristo. O ka nui o na Haumana hele pule, a hele kula hoi ma Puamau, ua lilo ko lakou hapa nui ma ka waiwai popopo wale, pau i ka inu o ke kumu Pope, o Tominiko kona inoa. Penei. Ma na la noa hele nui na kanaka ma Puamau i ka hana a ke kumu Pope Tominiko, he pulupulu kanu ka kekahi, he pulupulu ohi ka kekahi, a he waele nahelehele ka kahi poe. A ma ka la Sabati, nana ke kumu Pope aole he hele i ka pule, aohe e loaa ka uku o na la i hana ai ma ka hana hoolimalima, aia no a hele i ka pule alaila, loaa mai ka uku o ka hana ana o kela kanaka keia kanaka. Iloko o keia poe hana, he mau haumana kekahi na ko kakou hoa J. Kekela, aole no ka lakou hana waiwai e poho ai ka kakou hana. E lilo pu oe me kau dala i ka make, no kou manao e loaa mai ka makana o ke Akua me ke dala. Dek. 10. 1866, Haalele ia Puamau a holo pono i Uapou, malamalama ma ke kua o Uahuna, he holo lalau ana keia no ka hoopaapaa o na hookele waapa, no ka mea, elua o makou waapa elua hoi hookele waapa,

maikai ke kai a me ka makani kolonahe, e haawi mai ana i ka ikaika i ke kino o ke kanaka. I ka huli ana o ka waapa i Uapou mai ke kua mai o Uahuna holo i ka Hikina Hema, nana aku makou ua nunui ka ale o ke kai, kiekie hoi e like me na pali o Nualolo ma Kauai, hohono hoi e like me na awawa o na aina o Nuuhiva, aka, o ka holo o ka waapa me he lio holo maikai la e kolonahe ana i ke Kulaokahula. Dek. 11 1866, Ma ke ahiahi o keia ia kau makou ma Hakalahi, Uapou, kahi a S. Kauwealoha e noho nei, o ka wahine ke noho ana Kaaiawahia, ua hala ma Nuuhiva o S. Kauwealoha, ma keia la no a makou i hiki aku ai kona holo ana, i lawe he uala na na haole ma Nuuhiva. Dek. 13 Ma keia la kau mai o S Kauwealoha mai Nuuhiva, lohe makou ia ia he moku kialua mai Kalifonia mai, he papa ka waiwai maluna, a kuai nui na haole ma Nuuhiva i ka papa, 3 keneka no ke kapuai hookahi. Ma ia moku no e hai ana ke Kap=pena moku, ua holo mai o Hokuao hou ma ka Moana Pacifika a o ka hiki ae koe ma Honolulu. Ua hele kaapuni maua me S Kaewealoha ma Uapou, e noho ana na kanaka he poe ano hou ua hala na mea kahiko, ua pau hoi na kapu nui. E hiki no i na kane ame na wahine ke ai pu i ka niu hookahi, pela no na kane e kui ka popoi (oia ke kui poi) a ai pu me ka wahine. Ke noho pu nei na wahine me na kane maluna e na paepae pohaku kiekie i hanaia e na kane, aole o lakou manao e lanakila ke akua Diaboio o lakou a pepehi mai hoi, no ka mea he wahahee hoi wahi a lakou. Ua haalele hoi lakou ia Tuato ko lakou akua nui, kekahi o ko lakou alii i make, aole hoomana hou ua haalele loa. Ua maikai keia mau hana ma Uapou i mua o na kanaka, aka, eia ka hewa ua paa lakou mamuli o ka waiwai o ke kumu Pope Hukatio e like me ka hana ma Puamau, aka, o ko kakou hoa hana o S. Kauwealoha, e hiki no ia ia ke hai aku i ka olelo a ke Akua i waena o keia mokupuni okoa me ka oluolu nui o na kanaka, a olelo mai la kanaka o Uapou he Pa-pa o S. Kauwealoha no lakou, he hookipa, he malama hoi i na malihini. Ua holo kekahi waapa no ke kumu Pope Tominiko no Puamau ma Nuuhiva a noho ma Taiohae io ka Pihopa nui o lakou, a hala kekahi mau la, nonoi aku lakou i peni i ka Pihopa, i mea peni i ko lakou waapa no ka liu, hoole mai ka Pihopa, me ka i mai, aole au e haawi aku, no ka mea, he waapa ino, a minamina hoi ka peni. Nolaila, o ko lakou haalele no ia ia Taiohae, a holo koke i Hivaoa, ano ka ikaika loa mai o ka makani mamua mai, holo lakou i Uapou e imi ana i wahi e noho ai, aia no makou e noho ana na ka hale o S. Kauwealoha, ike makou e lana ana keia waapa iluna o ke kai, kahea makou e kau mauka, aole i kau mai, aia no e kali anu ia S. Kauweaioha mai Nuuhiva mai, ua nahaehae ko lakou pea no ka inoino o ka makani, a hiki o S. Kauwealoha, a kamailio me keia poe kanaka, a maopopo, aole wahi e noho ai, nolaila, lawe mai no ia a malama ia lakou, hui pu me ko makou mau waapa elua, 25 ka nui o na malihini ma kahi o S. Kauwealoha. Hiki mai Hukatio kumu Pope, ninaninau ia Kauwealoha i ke kumu o ka hele ana mai o keia poe haumana a lakou a noho ma kahi o Kauwealoha, hai pono keia poe kanaka o Puamau, na ka Pihopa nui i kipaku mai, e hoonele ana ia makou i ka peni no ka waapa, no ka mea, he poe kanaka makou no oukou, i hele mai makou mamuli o ke kauoha a Tominiko, aole o oukou malama pono ia makou o make iloko o ke kii, alaiia, hiki aku ua wahi Farani nei, aole i lawe e malama ma kona hale, no ka nele i ka manao hookipa, e lalau ana maluna aku o Puuhakahaka, hakahaka iho ka uha o ua poe Farani nei, lei iho i ka lei kii o Maria, aohe kuhihewa a kana mai, make ka honua i ka lele mua, he hope ka ke Akua o lehova, ke Akua huhu i ka hoomanakii. O ka oukou poe kumu i hoouna mai ai, he poe hookipa, a aloha maoli no i ka malihini, e like me Rahaba a me Aberahama, ka poe hookipa o ke Akua mamua. Dek. 21, 1866. Haaiele makou ia Uapou, holo aku ma Taiohae, Nuuhiva, loihi ko makou mau la malaila, eono la okoa, he kulanakauhale o Taiohae no ka Pae aina o Nuuhiva, aia malaila ke Kiaaina Farani e noho nei o Rora ka inoa, ame na makai haole. I ko'u hiki ana ma Taiohae, hiki mua mai ka luna a ke Kiaaina, aole i loaa ko makou wahi e noho ai, olelo au i ka luna e kali iki, i mai la ka luna, aole e pono ke kali, e hele koke kaua a kamailio pu olua i na mea hou ma kou wahi a me kou mokupuni o Fatuiva. Hele koke au ma ka hale o ke Kiaaina, hoomaka ke Kiaaina i ka ninau, pehea kou aina Fatuiva ? Pehea ke kaua ? Ua hai pono au, he aina kaua nui o Fatuiva, a nui hoi ka poe make i ke kaua, ma ka mahina o Novemaba 1866, he 14 ka poe i inake i keia mau kaua eiua ma ka mahina hookahi. I mai ke Kiaaina, aole e hiki ia oe ke hoopau i ke kaua ma kou mokupuni., hai aku au, aole e hiki, he poe paakiki loa kanaka Nuuhiva, e olelo ana, aia na ka manuwa e hoopau, alaila, e pau ke kaua. I aku au, o oe no ke hele kaapunui ma na aina o kakou, a ao aku i na kanaka puni kaua ma na aina o Nuuhiva, i mai ke Kiaaina, e hui pu kakou a kinai ike kaua a ka poe naaupo. no ka mea, pomaikai kakou ke pau ka hana a ka poe naaupo.

I i :n; wo K i ci:ni n«> ki hoino mni 0 r..i ĪO!r vv.r> t i ko miui oi-\ kmo kn u • n iv>* ni k?iki. [ »>fcu an. * k he boiv,o n\ kinnain.», ;»0.0 nui. o'uo'u no k':k-.h: po" 4 . h-iKu :>o k;i ke ku»nu v k-.i am 0 ! ptu \ s, i inke o kekihi r '"/Nuuh;'.v;i ma o Oihu. »=1 k.i | «"••*? Nirihiw\ i ma ka moku Hnkuio. E nru ae ma ka na. nohe i ma'ama ia ko iakou o'.i k?no 1 ko lako'J noho aaa un na aini o imk-n;. -Eii ka i>n o k\ huhu o ka O ko'u hei-? m*u nm i e ai 'ne ko l:\iiii poe» nt !a: ! :a, huhu ko CKimoa poe. bhui iakou i ke aUn:ii. ao'e au e hele ; rna Hanavj\v. e laum .\i uv: Evacvi a ine Aole no hoi e heie mii 0 A. Kaukau. No ko Kikou nnnao i:io keia inhui ani ike nlinui. Oke k:i:kaiī:a o Tieekai, 0 Teo ka «nm. oia ka mei nani e homo nui nei ia i.uaua :ne ka'u wahme a me A. Kau--kau hoi ; nan\ 110 i paipai 1 »a Nuuh:wa e hoino mai ia makou. Na iakou 110 i hapai 1 ke kaua mo Evaeva. a pii aku a kahea i\ Evaeva. e pii mai uniuua ona mauna. Pii mai la o Evaeva, a kv.ua ilio la inaiuna o na inauna. i ke kaua ana. ua mike 0 Tukaikcua. ke keiki a ■ Teo. iku i ka poka, a make ioa. Ma ka ia 1 ■27 o Okatob;», 1566 kel.i kaua ana. | Ua kuhi mai o Teo m i, na inaua keia imua kaua me A. Kaukau, noiaiia, iiookapuia ; • ke alanui e heie ai i Har.avavo me o Omoa. Aole uae pvia ka manao o kekahi poe kana- . ka. ua maopopo na lakou 110 i imi ko lakou ; make, no ka mea, o ka iakou iiana mau no |iao ke kaua. He 11 ka nui oka poe iku j i ka pu ma Omoa, mai Okaīoha 27, IS6S, a ; liiki i Noveinaba,oia ka loihi o ka manawa !o ka iieie oie ana ina Hanavave, a hiki mai ; i keia makahiki hou. 1 Ua oIe!(» inai n»> hoi ke Kiaaina. nana no ■ e maiama i ko makou ola kino mawaho, a 0 ka hana ana o na hoomana, e liana no ko Farani, a e hana no hoi ko Hawaii. aoie e ; kue aku. aoie hoi e kue mai. Ua hookipa mai kekahi haole, oia hoi o Mr. Morris i ko nuikou mau waapa, he 17 ka nui ona kanaka 0 makou. He hoa'ioha : keia haole no S. Kauweainha. a mnmuii ona jka maiama ana mai 0 keia haoie. Oka ai |akomnkou poe kanaka, mni 0 S. KauweInloha mai no. { ! Me ke (jaia u kekahi eaiika ai 1111 Tai- ; ohae, no ka mea, ua ano hnoie o iike me ko Honoiulu. He nui no na liaole oiuoiu ma . Taiohae i hookipa mai i leo'u nohō ana ma--1 iaiia. Ua haawi aku no hoi au ire kapa wa- : uke no ka maiama ana mai, aka. aole. nae i I iawe, ua makemake no hoi ka hikou mau j\vahine i ke kapa wauke, aoie nae he make- ; malve oua kane. lk E nioha aku ika inaiihini," wahi a lakou. j Sabati, Dek. 23. iUalaina makou i ka ■ puie ma ka hale 0 kekahi h«oie panioio, oia 0 Mr. Lazaro; he 25 ko makou nui, ke hui : ia makou me kona ohana. ! .Makemake mai keia haoie Paniolo iko • kakou aoao, a wehewehe mai i ka poiolei 0 •ka kakou hoomana, a me ka malama ana i ke Akua. Ua hoowahawaha inai ika hana a ka Bihbpa a ine kona poe kahuna, no ka , hoomanakii, e noiio ana iiaio, n kukuii ka- ' naka i ke kii; aoie i hoomana pono i ke , Akua ia lehova. | Poalua, Dek. 25. He la hanau keia no ; lesu, a ua maiaina nui lakou ia ia, no ka ' mea, he kulanakauhaie Pope 0 Taiohoe. Ua ; hele inai kekahi haoie, o Toma kn īnoa, a ; oieio mai ia'u, J -he ia kapu Ceia 110 lesu." I |aku au, noie he ia kapu e ae, hookahi waie ! 110, ua pau, a 0 ka Poaiua keia, a elima hoi Ila i koe a kapu hou. I hou mai keia haole, , "Mauea hoi oe i ike ai, aohe la kapu e ae ? M | Ma ka Paiapaia Hemoleie. Puk. 20:S-11. ' Oia no ke kanawai eha 0 ke Akua. • Noho malie mai ia ua haoie nei, niaila, joloio aku au ia ia. mai ho. iiio i na ia ene i :ia kapu, mamuH 0 ka manno 0 knnaka, no ; ka mea, haokaiii w.ile no Ia kapu 0 ke Akua. j Ke noho nei ka liihopa Tatio ma kona ka;ona, ua haiawai pu inai me a'u, a ua kama- ! iiio pu maua no ka hora okoa ; he oluoiu, a i he akahai ka noho ana a me na oieio. I Ona Virigine wahine e noho nei ma Tai- • ohae, ke ao nei i na kaikamahine he 120 ma ka palapaln a me ka humuiiuin'j na mea e |ao ia nei. Ona kumu Furani kane hoi, ; nana e kuia i na keikikane, a ua hoihoi ia ; nae oia i Tahiti, no ka hana ino i na keiki, ,a i e wahi haole kainana ke kumu nana e ao ! nei. Ua īke 110 kakou ma Hawaii, aole e : komo aku ka iakou hana iloko o na men ho- ; honu 0 ka nnauao, a pela no keia. i Dek. 28. Haaieie makou ia Taiohae, a | hoio aku ma Hooumi, malaila kahi i noho ai 0 kekahi mau hoahanau ekalesia o Puamau, i ao aku 1 ka olelo a ke Akua malaila. 1 ko'u hiki ana mai, ua hala e aku keia mau hoahanau ma Uahuna, maluna o kahi moku kiakahi o na haole Pelekane e noho nei ma kela mokupuni. j Na ke Kiaaina Farani i olelo e hele ma | kahi e, no ka mea, ua lilo ka aina o Hooumi ; i ke kuai ia e kekahi haoie waiwai o Pele- | kane e noho nei ma Tahiti,«nolaila, kauoha ; ke Kiaaina, he 25 la e heie ai e imi i kahi e , | noho ai o Taihe ame kana wahine. (Ja loj aa ko laua wahi ma Uahuna i o G. W. Laii ;oha ;na la. Hookahi omakou po ma Hooumi. | Dek. 29, haaleie makou ia Hooumi, a bo- •| lo roa Uahuna, ama ke aumoe, piie makou . j ma Vaipaee, a ma ka wannao. hoio iōa a kau Ima Hokaku, ob ke kahawai e noho nei o .; Mr. Laioha a me Eva kana wahine a me na • ! keiki a hua. Dek. 30, Sabati, ma Hokaku makou, a ua t malama ia e mnkou ka pule nui no ka poe i •! lauoa mai ma ka puie a ma ke Kula Sabati. |He 45 ka nui 0 ka poe i hele mai.

He poo oSuo;u mal.iiia» a he aloha no hoi i na m 'lihini, aka. ua loheau.aole i tausani ka nui «*» r.a karaka m.a Lahuna. Pixilu;i. hnuan 1. Ka Kx raua keia oka m.ikahiki hou ma l'ahuna no niakou. E mahilo ia k* moa o ko Akua M.ina Loa. I ko'u man la i noho ai 1111 Lahuna. ua launx nui mai na kanaka ma na pule ohana. ama na launa kino: ahe poe makemake kuma i ka nan\ aku. Poaono. lanuan. haaielo makou ia L ahana. e hoi ana ma Hivaca. I keia hoi ana, loaa iho !a makou i ka makan; inoino, pouli pu ka lani. uhi pu mai la na ale maluna o Wa waapa. a mai tnake makou ma ka moa« na, no k;\ mea, ua piha ka waapa i ke kai. A no keia puino, uwe īho Ia kekahi kanaka Nuuhiva, oia hoi o Tahumoehu, ke ahi hoi nona knhi a'u e noho nei, he naoopuna ho» na Tieetai. L*a koi mai oia e hoi hou ka wuapa i hope no ka makau o make. L T a ho* ole aku au me ka i aku, aole e hoi hope ka waapa, e ho!o imua, aia no i ke Akua na mea a pau, ina he uiake. a mu he ola, e hoomaikni ia no ko Akua. Aole no i malamalama ka po, ua pau ka makani ino, a hele aku la makou me ka makani kolonahe a pae ma Hivaoa. Sabati, lan. 6. Ma Hanaahi niakou a moe ka po mal-ula. Ma ka hale o Jamrs Eikanele ka hookipa ia ana. L T a hoopihaia ua hale Ia i ka puiupulu a ke kumu Pope Tominiko, aua piha ekolu rumi. Ina hoi e mau loa ka hahao ia o ka pulupulu ma keia hvile, e hiolo koke no, no ka mea, he mea kaumaha loa. Ke waiho nei no ua pulupulu nei, a hiki kino mai o J. Hikanele ma ka Hohiao, nlaila, hooponopono me na'lu nana e malama nei ka hale. Poakahi, lan. 7. Ma Puaniau makeu, e noho ana no o James Kekela, Naomi a ine na keiki, me ka olnolu maikni o na kino. He 11 la okoa o makou ma Puamau, olioli pu makou, a kamailio pu me na hoa a!o« ha. E hoeueu hou ana ka olelo kaua ma Puamau. Ma ke kaua mamua aku nei, ua pepehiia na piul'i a me ka hoki o J. Kekela a make loa e ka poe kue mai i na'lii o J. Kekela. Ua pau ia kaua ana, nka, aohe i launa nku na'lii o kekahi aono mo ko J. KeJ;rla mnu alii. Hookahi alii oka aoao oJ. Kekela i hoopau i ke kaua, o Moahau ka iuoa, nola» la, ke hele nei na makaainana,aka, o na haku kaua, aohe hele aku, aohe hele inai. paakiki no ka Nuuhiva e like no me ka paa» kiki i ke kakau ana i ka maka a eleele, me he lanahu kui hao la a ka poe amara, a pela no ke kaua a ka Nuuhiva e noho nei. lamui IS, 1567. Haalelt ia Puamau a e hoi :tna ma ke kihapai Umoa, Fatuiva, aole i malanialama kau ma Omoa,aia no ka'u wahine a me ke keiki kane a maua e ola maikai na kino. Mahope iho o kuu hele ana i na aina Nuuhiva, mai make o H. Napaeaina ka'u wahine ia Teo kaikaina o Tiiekai. Penei, aia no kekahi ohua o maua o Kamakahi ka inoa a me kana wahine o Tiakoia, ua kailiia ka wahine e kekahi kanaka e o Paaoa ka inoa i wahine nana, oia no ka makuakane o Tiatoia. I ka ike ana o Kamakahi ua haoia kana wahine, kii hou kela e hoi mai meia, alaila holo mai o Paaoa e hou me ka elau pu ia Kamakahi alo ae o Kamakahi a hala, alaila, holo mai o Teo e papai ia Kamakahi aole ia i wiwo ku malie no ua Kamakahi nei, alaila, hele aku la o Hana Napaeaina a olelo ia Kamakahi, ua oki, mai kii aku oe i ka wahine o make oe, no ka mea, ua hele o Kaiwi a me ke 'lii o kakou Tahumoehu, nawai oe e nana mai. Alaila, lele oili mai o Teo. E pau oukou ia'u i ke kao (oia hoi keia e pau i ke kalua la) alaila kii mai ua Teo nei ia Napaeaina a me Kamakahi e pepehi, aka, no ka nui o ka poe uwao, pakele ai. O ke Akua ka Puuhonua a me ka ikaika o kakou, he kokua kokoke loa ia i ka popilikia ana. Hal. 46:1. 1 ko'u hiki ana ma Omoa hele ua Teo nei a hookamani mai ia'u, i mai na kanaka mai make ko wahine ia Teo, aka, aole me Teo ka nui o na kanaka aia no me H. Napaeaina. No Omoa. Ma Omoa nei, aole i haalele mai ka nui e na haumana a me na eknleaia o ke Akua e mau ana lakou, e like me na manawa mamua, aka. hiki inai keia wa 1867, aia no he leomai Oahu mai, ua make 0 Teouoho wahine a Puukoe ua make pu hoi me Puukoe. Ua inake o Huiei, ua make o Puhai, no Omoa iho keia poe e make nei, alaila, uluaoa na makamaka, a nui ka uwe me ke kumakena, me ka hoowahawaha 1 ka kakou hana ma keia mau aina,noka mea, wahia lakou aole ī malama pono ia ko lakou ola, i haalele wale ia, aole i hanaiia me ka ai, aoie lapaau ia me ka laau kupono, i noho wale no a make. Ua lohe maua he enemi ko na maknmaka e noho nei. Ina e hiki mai o Hokuao aole ke kino o kela poe e pepehi ia kakou a me ka moku pu hoi. Nolaila, ma Puamau pa« ha ko makou halawai. Na kekahi haole i noho maanei mamua i hai mai i ka make o kela poe, Brown ka inoa, ma ke ship, Almira Capt, Osboro ka holo ana a hiki ma Oaho, mai lailaaku a ke anu, a hoi mai nei he moku e, 14 la i koe ku hou mai kela moku ua pau ka wahie i ka oki ia, he hahao wale no a holo aku ma Hawaii a holo loa i ke anu. Ua lohe mai makou he nui loa ka make o Hawaii, na makaainana a nie na 'lii pu hoi. Ke hooikaika nei no makou i ka hana a ko kakou Haku lesu Kristo. Aole no ka nui o ka hana ino a na kamaaina e pauaho ai kakou. Owau no me ka mahalo kou po« kii, ma ka hana a ke Akua. J. W. Kaiwi.