Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 18, 4 May 1867 — Ka Nupepa KUokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa KUokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na M. K anakal*. ' HKLl' I k?» lilo arm o Kai-n a a AIihih i L'inakou:». «i ua hiki fi).ii )»o« «> a mu .\uhitiiea a me ko iaWr>u mau r.!iana a iiio r»a oini.-i, nolaii.i, hoonuik;itik;j<j iho ia o Kai&ua i ka iinio i ke kaua, a hoiw aku i i lakou i K u. O Knlne kc kahua, o Paiuhaa. o K;»rnau:i a me Naohuieiua, iie mau k ihua ikaika !• «a o kc kaua ana. I kekahi v.a, ua iieo o Kniiina ma a pukeie i ka auw;ta. I kekahi , wa no ii'm, na hee o Keoua Kuahuuhi ma. O ka nui uae o kn pn ka nioa wuie no ia i hee ai o Keoua Kuaiiuuia nia, a ina no nae fie aio he alo, noie no e manuheu aku kela aeao. | Heie ioaaku ia o Kenua Kua'iuuia ma i l'una. A ioiie o Kaiana ma, hoio aku lakou a pae i Puim, a »> Puuakoki ke k iiiu.i kaua. O keia k hu;i knua ka Kaiana i kuupn(i ioa ai i kona. koa, me ka hoeueu e iiooiiauoii ana i Unna poe koa a me kona mau aln. Eia kana mau oiei io honlalelaie : "E li ana iiuna ilaio. eui eu kolea i ka puapua, knlili mt kuo o ke : koae i ka inakam, kaiia ka uwaii i ka m;iiie, kuehuehu ke kauaka eia ka hanu ; E i aln Olelo inai iioi ki.-kaiii ahi, *'Aole piiiia au o i ala, o N.-iniakeiia au i ka ;lam, o Namaka o Kaianikuilionoiknmo- ; ku." "Ue walewale, he haule, iie poiua. ; O kou la i koa ai '\\ Mana au i Ka- ! uwiki, lioopii mai au i ka'u poe kaua, a . aole no iioi lie wu a ua komo aku i ka ' iiuiili, j>a e kuu maka i ka :\ia. M ''Kie- | kie, i ke ao eleele la oiuna lilo aku, ma- | luna iki aku hoi o Makalii, maialo iiif>." j U E Kalanikuaiwa a Ahaula—e. na Ahai ula oe, na Ahauin au. o kou la i koa ai ?" ; i | **A Kooiau uu i Laiepuao, ki no hoi au ! i ka'u pu iiaila, oiialahala ka pu a Knlaii kuaiwa." u Maahaa. aia ilalo iilo, malalo ; 1 iki aku iioi o Milu, inaiuua iki mai." Me kuua ikaika ioa ma Puuakoki i Pu- ■ na, a ua hao wale ia aku na pukaa liueio ! ! wiii c Keoua Kunhuula me na koa aln- | : kannna, o Knieiea n me Uiiai, nolaila pu- ; ; ehu ke knua n Kainnn, a hoi nu»i la i Koī iiii i o Kamehameha la. I No KA IIANK ANA IA PlUKOIIOLA. i Ua pau ke kaua nua me na poiolu, wo na ihe, na ku:a me na iaumeki, na mna ine na kakaka, o na lei-omano nie na pa- ! lioa, o na pu me na elau. O ka inana o , ke nkua koe ia Keoua Kuaiiuula. Waiho ilio lu o Kameiiaineiia i ka mni nao kuuu, u hoouianao ae la uia i na ole- i lo a Kapoukahi ana i kauoha mai ai i ka makuahine ia Manlou, oia no hoi ka hana aua i hnle no ke akua. Kunhaua ae In o 5 j Kameha'neha i na Kuhinn a me na hon- ! hunnu kaikaina ona, i nn ohnnn'iii a me ' na nuaii nlii, i ua nialo o un'lii a me nn ; , makaainauii a [<au o kona muu moku ; I nohe ku aohe moe # nka, koe une kn wnhine, no ke kapu o ka heiau o ke nkua ; i nn wahine, no kn mea, noie no e inohai j ! in ana n8-unhine i kn lele, onu kune wa- ■ le no kc kauia i ka lele. i O kn heiau o Puukohola, aole knkaole- I | lo, kalaiaina, kuauhau, kilokilo, aole no ; hoi he knuuka i ike o Mawuii mai ka wu l knhiko mai. O ka poe ike i kn |>apn hulihonua, oia ka poe i ike i ke kuhikuhi | puuone. Ua iike no hoi ko hikou ike me ka poe i ao ia i ka iiolomoku ; ua kulukuhiin ka lutitu a me kn lomUi o keia a | me keia ainn, kein pukoa n me keia, ka- j hi hohonu me knhi pnpnu, knhi nnu me ! kahi wela, nole no lie wahi e hooiiewa- ; ? hewa ai, ua inaopopo na degere, nkau a hemu paha, hikina & komohana hoi. Pela no ka poe kuhikuhi puuone, ma Kauai keknhi kahi i ao ia ai, aka, uo ike ia nue e ia na ioina & pau o ka honua. ; A (>ela no hoi o Kapukahi i kuhikuhi ai i ia Maalou a poiolei. | I ka hana ia ana nae o Puukoiioln. aoI ie no he aiii kapu i nmo oie i ka pohaku; jo Kamehameha no kekahi i amo i ka po- : haku o Puukohoia. Un oielo ia no iioi, • iiookuiii waie no aiii kapu i amo ole i ka 1 pohaka, oia noo Kaianimalnkuloku i Kej poookuiani Keiiimaikai. | Ua oielo iii uo hoi, i ka ike ann ka o j Keliimaikai i ke amo o Kamehameha i i ka pohaku» uoiuiia, iiopu ihu la m> h«»i o | Kelumaikui i ka pohaku, a auamo ae ia i

k«»?n <10:.-.». a 1.-we ;;ku la i Puukoi.oia. Im» enai lr« hi.'i o i ko K« - him a .!kn> ;»t!--mo ;.ku i kn po>a-.u. !i<ii.'kikt aku ja > i a I-0; *i ;>e la i ka pohaku a Keliinaikai e ana:no ;:ina. a iiuamo ae la no hoi o Ka:ii*-ti?»meha 1 ua j>ol»«jku !a, me ki o!eh> ?»ku, "Ua »»\i oe, e maiama oe 1 ke kapu o kaun, owau ke auamo." Olei'» aku !a hoi o Kauieha i.eha la Kema. •• E Sawe 1 keia pohaku u ka moana. e ike < i»* ia uiai ana ka aina. alatl 1 kiola ;»ku." Mookiekie no hoi o Kamehameha i kona kaikama. Hana iiio ia no In»i «• Kameliumeha a me t:a nlii a pa<» ka heiau u me kona mau p;;eli!»!im, a me na anuunuu, a <ue n i pa <» wniio |»>a n m: ka luam'u. Kiiii ka ofiin-ko—he hnku ohia—pna ka haie malu ohiu—he ha!e no Kukaihir« ku, no ka Pupn Kahtifia .1 Pa;»<>. Me !af:»a ka ha!e o ke akvia, 110 kr. I'npa Kahuna n Naluulu. L kn mukaukau nna <» ua mea a pau o ka heiuu. ao!e nae i noa, alaila, kii aku la o Keuwenheulu a me K.'iinannwn na Kuhina o Kamehamehn. ia Ke«uia Kualiuula ka M<»i o ka noao hikina o !<n 1110kti[»uni o Mawaii. He mau Kuhina aknmai u:te keia o Kawiehameha i ka liana apu wnle hau, me ka hoopaln e o ka upu uhi ; o ka ma!i keia olua'eo me lu;-.upanu. E noho u'ia no o Keoua Kuuhuulu i uka o Kahuku, ma Kau, ine kona mau ;»!ii n me un puuli al:i kon. Pne aku la lioi o Keawenheulu ma i kni o Kailikii. a iie loa hoi ka pii auu o Kali(:hawahawa, 1 ke kuln o Keekeekni. I ke kokoke afia o laun nei i l;a [»a kn[>u o waho lou o kalii o K. Kua!iuu|a f aiaila, kaa iho la 0 Keuwenhenhi a me Kumnnawn i ka lepo, me ua wahi u[>eua waha iki a laun. Kunou aku kunou mai ku [><»e o Keoua. Olelo aku o Knieieu ia Keoua, ,k E aho e inake keia mau Kulnua o Knmehnmeha." Olelo mai o K. Kunhuula, t; Ao!e [>niin e make, 110 ka mea, o na kaikaina uo keia o ko'u makuakuue/' Pune hou aku hoi 0 Kaieiea, '-Ina e inake laua nei, elua wale uku 110 Kuhina e koe, alaila, lilo holookea ke aupuni nou." "Aole e make ko'u mau mukua." Kaa uku ia 110 hoi o Keawealieulu ma i ka lepo, a hiki loa no mu kahi n Keouu e nohouna, n h<»[>u ne lu mu kona mau wnwae, u t;\ve iho !a. A [>au kn uwe nna, ninau iho lu 0 Keoua, Tleaha kn olua huakai ?" Pane ae la o Kenweaheulu ma, "l kii mai nei no maua ia oe, o oe n»i kc keiki n ko muua kuikunana haku, i kii mai nei iu oe, e holo knkou i Kona, a hui pu me ko kuikaina ; u o oluu 1.0 nu'lii, a o makou 110 hoi o na makun malalo uku. E lioopau i ke kauu unu mawaena o olun." •' Ke ae nku nei uu e holo pukakou i Kona," walii a Keouu Kuahnuln. Moomakaukau iho la o Keoua Kunhuula ma ka auwaa, n hele wawae ka nui mauka. o kn oliua o kn wnhiue, hele pu no. Holo e kn poe mn kn nuwna a hiki 1 Honomnlino, kukali i ka poe hele wawae mai mauka. Ilaalele lakou ia Honomnlino, 11010 mai la hoi a pne ma Kaawaloa, ma ko Keaweaheulu wnhi. Pii aku la na'lii a me nn knnnka i kn ouhuhu hoomnk»_- ia nu Keoua K. la wa nae hoi, koi uku la o Kaineiea a me Uhai, e pept hi ia Keaweaheulu a me Kamnna«ll, nkn, nole no i ne mni o Keoua K. A [tnu kn nolio ana ina Kaawuloa, holo mui a pue mu Kailua. koi hou no o Knieiea ma e pepehi, akn, oia muu no ko Keoua K. nlohn i konn mau makun. Hanlele 110 hni lakou ia Knilun, holo n>ai la a hima Luahinewui i Keknhn, hekau iho la nn wua, n lele nku lu o Keoun K. ma i kn nunu. A pau ka nunu ana, omuo iho la o Keoua K, i konn mni—(im ike mua oia i konu inake). O ka oleio hoi a ka poe wahahee. u o ka make ia a Uii." A maanei hoi. o ke ono ia o ke koi ana a Kaieiea ma e pepehi, a hele mauka, a e holo ma ke kuahiwi. a hoi ioa i Kau, no ka inea, ina e hiki ma Knwnīhae, o ka mnke no ia. Hoole noo Keoua K. A ma keia wnhi no hoi 1 hoike ai o Keoua K. i nu mea kaun a pau loa a me ka ahuulu a me ka mahiole, a hooih aku la ma ko Keaweaheuiu mau waa. Hoonohonoho iho la o Keoua K. i na ahi ma kona mau koulua, ka poe koikoi a me ka poe a pau i ai i kana waiwai, n aloha hoi iaia. hooknhi uku o na iwi. Pt!a no nn'lii i aluha nui ia i kn \va kahiko, iie mii ko lakoo inau nuiepuu. Ua manao no o Keoua K. e make ana oia, a «ne ku poe nte iu, a o ka poe e ola. ua hoounu aku oia ia lakou ma na w&a o

k«-R3 kniknina. oii hoi o Pauli Kaolei*.»ku. n < ka mea. ua maiiaii t;o e o! 1 ana no oia i ka makuakane :a Kau.ehaU;i «u a, oia no kana turi.ka.iuapo o kona ir.au ia heu oie. A pau na mea i ka makaukau. ee aku la o Keoua K. a me kor»a poe m.iluna o konu mau waa. !ie iwakaluakumamahiku ko lakou nui. O Keoua K. ame Uhai ke kahu me ke kahih. a o kekahi kahu me kn ipu-kuha. iluna lakou o ka po'a o na wua, a o ka poe lauhoe no hoi kai ka hoe. Hoh» u'iiii la lakou a waho po«io ae o Puuko ma. ike papu ia aku la ka wailio aku a Kawaihne, u>e ke kukiiakila uktt o Puukohola, a me ka ponaha iioi o na auwaa knua me he pu-a malolo la, nolaiia, kahen aku la <» Keoua K. ia Ke- . aweahelu ma. i ka i ana aku, ' Lio uka ke (e!e ino u:ai t»ei ke no." Pane mai hoi o Keaweaheulu n»a, 4; X»v,ai hoi ka 1110 o ka la mahe O!t!o i;ou no hos «» Keoua K.. ki Ao!e, ino ukn, l»e iele in<> :sei ke u«"). Molo uku !a no lake-u nei a kokoke e [>ili 1 Muilekmi m;i K;;waiitae, e hoopuni inai ana o Keenuim.ku ir.a i ka waa o Keoua ma me nn p<>!olu. ive kii pu a me ua mea kaua. wahi aku la 110 hoi ko Keiaweuheulu ma waa, naha ae la ka nuwoa ; kaua e hoopuni mai nna. Kahea mni la jno hoi e ikaikn mai o Kamanawa ma i :ko Keoua K. ma waa. Ku mai lu no hoi «> Keoua K. a kahea mai ia Kaniuhameha, "Eia uu—la." K.iheu mui no hoi <» ; Kumehameha, {, Ku niu—i. a hele mai e iike ka—ua." Ku ae la 110 hoi o Keoua !me ka mnnno e lele mai iukn, e hou inai lann «> Keeaumoku i kn po!o!u, »? ah> ne ana o Keoua hala, lih» ia Keoua ka p»»lollu ; e haiiau mai ana lu»i o Keoun 1 ua ! pololu nei, pa no i na lima o Kei'numoku. j Mu ka olelo niai hoi a Kunkahela kekahi j mea i ike pono, "Ina no ka he m;!U iih.ii ! kaua kekahi maluna o ko lukou-waa. inu jno ua pau kahi poe ika make." Oke 'ki iho la no ia oka pu 0 uka. oka u!uaoa ae la no ia o na kam.kn, «> ka !e!e iilio la ho ia o Kunkahel», oia hoi keknhi ikahuna ;i Kt;oun K., 110 ka pnpa kahuna ia Nuhulu ; ua nalo oia i ria niaka he tau|ni, ua h<ih»kiki oia u komo i ka liale kapu |o Kekuapoiwa, a welie ae la i hua o ka |moena, u moe iho l.i mnlaila. Oku ole--110 hoi n kanaka. * C)!a oe i kou nkua numakua." O keia kanaka hooknhi kai oln io ko Keoun K. ma waa, n o Lnnnui hoi ikekohi. i k;n n<> o Punko kona wahi i le!le mnlu ai me ka ike ole ia. A o Keoua |a me kekahi poe e ne ma ko lakou mau | waa, ua pau loa lakou ika make. Ina ; paha e halawai pu laua me Knmehame- ! ha, a ike aloha laua ; aole no puha o Kaimehameha innnuo e pepehi powa ia Ke!oua K., 110 ka men, lie aloha 110 o Kaimehnmehn in Keoun Kuahuula. | (Aolei pau.)