Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 20, 18 May 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

| NA S. M. Kamakai*. ; IiKLU L<7. !Ka hiki ana hai <» Yanekul'A i Hawaii i n m i k a A. 1). 119*2. ( lle u>i.ikumHiu;iiia makalnki uiai ka Miik» aua iuai «» Ku|x:iiu Kuke uia j 11(«waii ;i!atta, hiki mai la o Ka|»cna |George Yatitkoiia f hc konaka liuli aina no ko siu|»uui o iienLiimi i\ui; elua ona mau nioku, u ua hele mai oiu ma ke aianui i uioali imifi m Kajxii»a Kuke, im ka «niea, ua hoomno|Mij>o ia koiiH nlnnlii i | Iwlu mainima ka Monna Atrr«»nika Akau a me ka Heinn, ka Moaua A»»u Heuia a •ne ka Moaua (uianu, ka Moana l'akipika Akau u>e ka Heina u me ka Moana Auu Akiiu. l/a liookaannle o Kup'iia Kuke ika lalilua intj ka lonilu oka lletue|*ela Hciua ? i ka lalilu a tttu ka louilu oka lleuiepele Akau. Ua maopopn ke alanui a nie ka melieu o kana w«»lii i hele mai ai n me na wahi i k';e)iiia e k»ma uiau ka[ >uji 1. (> Kapeua (i. Vnnekouva, he kauaka oia iio ke aiij)uui aiua keokeo Alehiona ('aole auei j>elu i) a i kaj»aia o Berilnuia iNui. Ua hlo oia i hoa'lolia no kela alii keiu ahi, o kela a me keia aujnmi e noho kaawnle ana, oiai aole i lih» i aupuni hookahi o Hnwaii nei mnlalo o ke alii hookahi ia wa. Ma na aiua o ka Hema kona hiki mua niui mai, a ua iiolo mai oia ma ka latitu e kuj)ouo ana i Kealakekua ma llawaii, aka, aole nae oia i ku miia i Hawaii. ua kalewa wale no, me kona niuau nna nae no Kalauio|)uu ka Moi o llawaii ; a ua haiia aku "ua make, a ua lilo ke aupuni ia KaiiKihameha."

11010 nkn lii lioio Vnnckouvii n ku inn Wnikiki i Oaliu, n lmlawai pu Inua ine Kiil.inikuj)ule, ke keiki u Kaliekili, ke nlii o Oniiu. Un hnnwi nku o Knlanikupule in Vnnckouvu, he kimnlin puna a me nn mun ui ho nui wale ; a linawi inni no hoi o Vunekouva, he lole uluulu kanekopn, a hoaiknne iho la Inun.

Hnak'le iho la oia ia o Oahu, a holo aku la a ku n»a Waiuiea i Knuai, a malaila oia i hoiko ai i ke nhi kaolele. e hoike ana, eia ka uina i ioau mun o Uawaii nei i ke kannkn huli ama o Berilauia, oia hoi o Auoii ku inon. Unlawai pu laua iiio Knumunlii ke alii o Knuai, he kauiaiii wale no oin in wn, u nn konn inau kuhu (Nakaikunnna mn) noe hooponopono ka ninn o Knuni. O Kaeokulnni ka mnknnkane o Kaumualii, nia no nae oia ma Mnui me Kaiiekili. Ua kapa nku uo hoi o Vanekouva i ka inoa o Kaumualii, nuiiiuuli o kn inou o ke ulii o 13eritania, oia |hoi o King George Kaumualii. Ua haa- | wi nku no hoi o King George Kaumualii Jia Vunekouva i ku puaa n me ka uhi o iNiihau, a ua huawi mai no hoi o Vane|kouva he mau lole ulaula, a ua kapaia ka |inoa he kanekopa. Un mulialo nui loa |ia keia 'nau lole ulaula ; a no ka ulaula |maikni o keia muu lole, ua knpaia iho o | Kekupuohi a me Keakualapu ka inoa. | A ma keio ku mua nna mni a Vaneko* juva, ua olelo iho oia, ua emi na kanaka [a me nn nlii, aolie nui e like me ke ku ana imni a Kapenn Kuke, ua paapu ka aina i na kanaka ia \va, a ua nui na'lii. I a oiaio ka nui o na kanaka i ka wa i lnki mai ni o Kapena Kuke, no ka mea, ua hele nui mai na kane na wahine a me na kamalii n me na'lii e mukaikai ia Kapenn Kuke ; a he wa no hoi i akoakoa nui ai na kanaka i ke kaua ma Maui, a ua ike o Kapena Kuke ia wa. A no ke ano malihini o ka haole, nolaila, ua hele nui mai e makaikai, i ike pono i kanaka maka alohiiohi. Aole nae pela ka wa ia Vanekouva. He wa kaua nui ka wa mahope iho o Kapena Kuke, he nui ka luku, a oikao i ko umu iue na poluku. [ E mna i ka mooieio o m kauaJ. O ka lua o ka moku o Vanekouva, o l)aeilalesa ka inoa. n ua holo loa oia ma Koolau o Oahu f a ku iho la ma Waimea, Koolauloa, he awa moikai no ia e pili pu ona me Waialua, a heawa ku niau ia no hoi e na moku. Malaila kahi i pcj>ehiia ai ke Kapena a me ke Aohoku. O Koi, oia kekahi kanaka paele, a oia no hoi kekahi kannka koikoi o ko Kahekili alo alii, a he luna koa oia 110 ka jx>e pahupu,a he kahuna hoi no ka pa|« kahuna a Kaleopuupuu ; a nana no hoi ka

i.eiau ini; ka }>ale •> Koj ma Ka|M>kea, \\ aihee, M&ui. 0 ke ku/ui» o ka ana i ka li.io!e. «»ia im ke kuko ana i kn pu, no ka iik;». tia ike «a ka |>u lte inaua koua e? I»» i'eiii hikiwawe aku ai i ka hoa paionio kaiii mainao aku ; a ua ike ia no hoi ke, kauu aua ma ia ano i kekahi makaiuki nku i l»aia, o'ia hoi o Kepuwahaulaulu, o ke ki-f»u una n>a na Palihuiaana o Ha-I waii; a o ua o K«ū a nie kekalil poe e ae; uo kai }>t'}>chi i kein mau haole, no ka 1 mauao nui no i kn pu. 1 ke ku aua o ua nioku uei u»u Waiinea, un h(ro;uakaukauia ua waa}:a elua rio ka lu>lo nua e ukuhi wni. a ua holo' uku ua waapa ine ka lioolako aii;i i na pahuwai a iue na iako kaun, oia hoi ka pu, pahi a me na eiau. 1 ka hol<> an;i o ua wuupa a pae i uka } a hoo}i;te aku la i na paliu wai ina ka aoaonkau o Waimen, rna ka nuku uiuhuai e pili ana me Piliaaama. Ike uiai la na kauaka—uo Koolau mai u uo Waialua inai kekahi Kauaka, he }ioe puali ko<l, a he poe pahu|ui paelr no .Kalu kili, a o Koi ko Inkou luun uui. A ikeiku lu ua kauaka i ke Ka}n.-na a ine ke kiio Aohoku o ka uioku, lie uiau pu ka laua, n he inau |iahikaua e paa nun ma na aoao, a kuko iho l;i ua kanaka e pepehi i ka haole uo ka }»u a me ka p:«hikiiun. Iloao ilio la na hnoie i ka w;ii o ka nuku o ka muliwai, a ua awaawa nae i ke koi; a kuhikuhi aku la ua kauuka i kahi o ka wai ono inauka loa o ka muliwai; a hoowalewaieia ua haole, me ka lawe ana i na pniiu wai a hala loa i uka ; a maiaila kalii i ukuhi ai i ka wai. I ka piha ana o ua pahu i ka wai, olokaa inni la uo ua liaole i ua paim maloko o ka iimliwni a hiki i ka nuku o ka inuhwni. O ke Kapena hoi a me ka haole kilo Aohoku, ma kapa no laua o ka muliwai ; a, ua hoowalewaleia nne laua e kanaka e kuni i kn puaa, ka uala a me ka m.iia ; a o keia iioowalewule ana ke kumu i kanwule loa ni ka uui o ua ha'»h\ a koe wale no ke Knpenn a mo ke kilo Aolioku, e iioowalewale ia ana e kanaka me ka manno e pepelii. llailuku ia iho no hoi laua e na kauaka i ka pohaku, no ka mea, ua huna na kanaka i ka pohaku ala iloko o ke kihei. O kekahi kannka lioi, oKapaleaiuku ka inoa, a ine Kuaniu, o laua na mea nana i hoomaka mua i kn hailuku nna i ka poiiaku, a |>n ma ka nuwae o ka haole, a iiinn iho la ilalo, a kaili ia ae na pu a me na pahi, a pepeliiin iho la a wake loa. A ike niai la ka nui 0 na haole e hoau ana i na paiiu wai, ua haaiele koke iho la lakou i na paliu, a holokiki aku la iluna o na wanpa e lana koke mai ana ina kai aku,a ki mai la i ka pu i ua kanaka. A ike mai la hoi na haole o ka moku, e ki pu «ua ua waapa 1 uka, alaila, manao iho la lakou iie kaua ko uka, nolaila, lioololi pono ia ae la hoi ka moku a ki pu m;ii la ia uka o Waiinea, mai ia la a po. I ka po ana, holo aku la ua inoku nei, ekalewa wale ana uo iwaho ; a i ke ao ana, hoi hou mai la no e ki pu ia Waimea. Ua hala paha na ia eiima o ke ki pu ann, a holo aku la a ku ma Niihau. O ua mau haoie nei Ik>i i pepehiia ai ma Waimea, ua kauo heie ia mai Waimea nku a iiiki ma W r aialua, a hala loa aku ia i Mokuleia, mninuli o ka manao hann lokoino o kekahi poe kanaka—Me ka makau ole no hoi i ke Akua, ka mea nana i haua inai i ke kanaka ma ke koko hookahi. Ua ike au i kekahi o ia poe kanaka nnna i pepehi i na haoie ma Waimea, a ua olelo mai o ia, 4, 0 ka pu no ke kumu o ka liaole i make ai, a ua kauoha mai na alii i na kaukau alii a me na puali e noho ana ma ke kuaaina, ina e ku ka moku ma kuaoiua,a ike ia ka pu, alaila, e pepehiia ka haole a e kaiiiia ka ! pu. Nolaiia, ua iawe ia ka pu iaiua o : Kalanikupuie a me na pahi kaua maWaikiki. A ike o Kalanikupule i na pu a ine na }>ahi kaua a Koi ma i lawe nku ai, imua ona, olioli nui ihola oia, no ka loaa ana o ka pu. no ka mea, he innnawa kaua nui ia ma keia mau pae aina mai Ilawaii a-Kuuai, he mau knun kuloko a he kaua kuwaho : a ua kaniuhu ka honua i ke koko o na kanaka i hookahe waie ia, no ka hoohanohano a me ka hookiekie i na'iii, a me ka haawi ana i ka aina a me ka waiwai a me ka mohai ana aku i ke koko o ke kanaka. R noonoo uui ka lahuikanaka Hawaii n«> keia inea. Kk ki' alca ana mai o Vanekocva ma Hawaii NKI i KA A. D. 1793. A nalowale o Vanekouva mai Kauai

aku, hok» aku b «»ia ina ka a«vao Kowohana Akau o Anienka. ma na awa a Ka}>erta Kuke < ku mua ai, a ku no iioi ma na awa o Mekiko konn.hana ma Kaliponin, a li«»i hou m u Li i na niokupuni o llawan nei, a ku mni ia ma Kawaihae t ka la 14 »> Feb. I ke ku ana hoi o kona moku inalaili. ua koi nui ia mai oin e na kanaka e kuar i ka pu a nie ka }*auda. ua hooie aku o Vanek<»ura, me ka i aku, "aole p<»no g kuai ia nuui «nea, he mea }«e}>ehi kanaka ia.' ? He ano Krishano ko Vanekouvi. a he kauaka Ueritnma oiaio; a ua kupouo ke knpaia oia iie inakua no ka Lahuikana ilauaii. Oia n<> hoi ka mua o ka mea nnnn i knlukiihi, '•Aia ke Akua oian» ma ka iani." l'a uiaopopo no lioi, he lioa*loha oia uo na alii mai Hawaii a Kauai. Aole no hoi oia i haawi i na mea kaua i kekahi r.!n a hooneie i kekalii—akn, eia kaua oiehmo i ua'lii mai Hawaii a Ka«.ai, "K houpaii i ke kaua, e uoho kuikahi. e aloha aku kekahi i kekalii." Ua m;ikeu>ake nui ia ; e na'lii ka }>u a me ka pawila, a }>ela im hoi i na kanaka mai Haw.-in a Kauai. u«> kn inea, iie wa kanaka uui loa ia. o»a uo iioi na kaua i hlo ai ke nupuni i hookaln ia Kamehameha. | O keia ku ana mai a Vanekouva. o ka lu;i ia o kana ku ana inai ma keia pae ainu. Halnwai ne In oia me Kamehai meha, ma Kawnihae a me kaua m.-oi ha- ' ole, oia hoi o L). Isaae Aikake a uie Jolui i Voung Olohaun. Mahalo aku la uae oia ( ia Knmehamehn, no kona malamn pono ann i na iinole Henlama. Ua uinau aku I oia ia Olohana ma no Kameh;in;ehn, ua hnawi mai ia maua i ua ama. Aoie nne oia i koi aku ia Kameiiameha e hoihoi ia | Olohana ma i Beriiania, aka, kauoha oia e malama ia Ololiana mn. A ike iho ln oia he nlii oluolu o Kamehauieha, ua ut;ilama oluolu i na maliiiini. a ua hookipa maikni ia, me ke kokua aua aku i ua uiea | ni o kela uno keia ano i makemnkeia e ka haole, pau ia mau mea i ka liooiako ia e Knmehnmeha nolaiia, hnawi aku la hoi | o Vuiickouva ia Knmehamehn, liookniii ! Iiipi knne a liooknhi iiipi wnhine, iio ka I inen, ua lawe mai oia ia mau hipi mai Mouctlcrci, Kali})onia-lnna mai. Ua uiahalo loa ia keia mnu bipi e koilawaii m i iahui ; n no ka mnhhini o ko lakou ike ana, un kn|>n aku iakou i ka inoa he }>u-aa-bipi. Oia ka hoomnka o ka lu le hiliiu nna o na bipi ma Waiuiea a me Maunakea. ( Aole i pau)•