Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 21, 25 May 1867 — Kaahele ma Kauai me Niihau. [ARTICLE]

Kaahele ma Kauai me Niihau.

I E ka NcrEPA Keoeoi e ; Aloki kaua :—{\ ! kuu hele ana ma Nawihwiii, Kauai, 1 keia i mau la nku nei, ua loaa ia'u īfaib ka Aha * . Kaoawai Jore o la mokupuni- Ilaiia boī i ī Ka Mea Hanohaoo ka Lunakanawai Kiekie j a me ka Loio Aupani, a me na loio haole, a | me ka poe Jure. [ A ua iawe ia mai imua o ua Aha kanawai j nei, kekahi kaoaka Hawaii, o Pahukoa ka j inon, e hookolokolo aku no ka pepehi kana- | ka. Hoike mai na hoike no ka make ana o j kuhi haole Kesitani, o John McEnt3rre Vta I inon. e ua Pahukoa nei. A penei hoi ka | hoike ana. I O keia haole i make i ka pepehiia, he luna hana 110 Hainima o Hanaiei. A ma ka la 3 o Dekemaba i hala aku la, lawe ua luna nei i na kanaka me na pake iwaena o ka mala-ko e hana ka luna i uku-pau i na paahana, aole nae lakou i ae. A awakea, hoi na pake e ai, hoi aku ka luna e paina, a i ka hoi ana mai o ka luna, e inoe ana na kanaku ekolu malalo o I a laau inalumalu, kauoha aku la ka luna ia lakou e hele i ka hana, pane mai kekahi o lakou, 14 ua pololi inakou," kaueha hou ka luna ia lakou e hele i ka hana, a ua hele aku no i ka mala-ko, aole nae i hoomaka aku i ka hana, kauoha hou rnai ka luna ia lakou e hana, " kulikuli'' mai kahi kanaka, olelo aku ka luna i na kanaka, ,4 aole pono ko oukou haalele ana i ka hana, mainuli hoohewa ia au ke pau ole ka hana, "kuhkuli " hou inai ua knnaka la. Alaila, pane ka luna, •' mni kulikuli oe ia'u, i na pela, e ao aku nu iu oe i ke ano o ke kulikuli." A hele aku ka luna a kokoka nku i un kanaka nei, I lele mai nna ua Pahukoa nei, a hahau aku i ka luna me kana oo kalai maluna pono o 1 kona poo, a naha ka iwi poo, a puka nini kn i 1010. Elua paha hora o ke ola ana o McEnty-1 re, a make aku la. Oia ka olelo a na hoike i hoopokoleia I ka hai ana aku o ka Loio Aupuni i ka olelo imua o ka poe jure, hoike maopopo aku oia ia hikou i ke ano o na olelo a na hoike, me ka inuopopo lea, ine ke kanalua ole, ua make ua haole nei ia Pahukoa. Eia nne ka mea pohihihi iki, kona pepehi ana īa ia me kn mnnao e make, aole paha. Heluhelu mai la ka Loio Aupuni ma kalii Buke Loio i kekahi rula o tia Aha Kiekie tio na mea j>epehi kanaka, penei ke ano o ua olelo la : lna ua hapai kahi kanaka i ka mea hoeha, ine ka manao e eha nui ka mea ana e hoeha ni, aole nae me ka manao e mnke ai ua mea la, aka hoi, i ka hahau ana ua make no, alaila, ua kapaia ua mea la nana ī hoeha aku, he pepehi Uanaka. A no aku ua Loio Aupuni nei i ka poe jure no ka pono, e nnna i ke ano o na nlelo hoike, a hooholo pololei, me he mea la, o kahi makamaka o lakou ka mea i make i ka pepehi ia. A ao pono aku hoi ka Lunakanawai Kiekie, a hoike aku i ka huina o tia olelo a na hoike a me na olelo i pili i ka hoeholo no ua Karaima Nui nei, oia hoi, he pepehi kanaka maoli, e liia, a i ole, e hoopaahao ia a pau keola, a he pepelii kanaka hoi i ku i ka I hoopaahno ia ma na degere ekolu. Hookahi paha hora ke kaawale o ka poe jure, a hoi mai a hoike inni i ka hooholo no ka pepehi kannka ma degere ekolu. Kahaha no ka Loio Aupuni a me kahi poe e ae iloko o ua hana nei, a me ka lehulehu o ka poe nana wale ana i ka hana. Ua ! olelo wale ia, he hana apiki inaoli kekahi o j ka poejure. Penei hoi ia, ua kau oia i kona inoa ma ke kua o ka palapala hooholo a ka poe jure. A pane mai knhi o na jure, me ka hoahewa ; aku. o oe no ka mea i hooikaika ia e makou e hooholo ma ke degere ekolu, a eia ka kou inoa mawaho, uie he mea U ua kue i keia hooholo. I ke ao ana o ka Loio Aupuni i ka poe I jure, ua hai aku ia lakou, ua pono ke hoohoj lo pololei ma ka na hoike i hoike niai no ! keia hihia, me ka mauao ole i ka lahui no- | n* ka lawehalii, ina he kanaka Hawaii, he ! haole Farani paha, h? haole Beritania, a he | haole Amerika paha. Pololei wale no ke j ao nna o ua Loio Aupuni nei. J Eia nae, ma ka ka mahele-olelo i olelo ai | i ka Loio Aupuni a me ka Lunakawai, no [ ka ike ole i na olelo Hawaii. O ka Loio no s ka lawehala, olelo pololei aku i ke jure ma : ka olelo Hawaii. Ua manao ia na loio, he i poe imi i ka pono o na lawehula, eia nae, ua | manao ia e na kanaka hoopono a pau, aole | pono i ka loio, he pelu i ka oiaio, a alakai ; hewa i k* poe jure. Ink ma ka hoike ana | imua o ka poe jure i na olelo i hoike ia n;e • ka pololei e hiki ai ia ia ke hooholi i ka ; manao o ka poe jure, ua pono no, aka hoi, | ina hookekee a pelu iho i ka oiaio, ua inai j nao ia he hewa maoli ia. ; A pehea ko oukou manao e kii poe e nana ! ana i keia hana ? Ua kupono no aoei ka | hooholo ana a ua poe jure nei me ka oiaio i | hoike ia imua o iakou ? kanalua no paha ! oukou ia. Ae, i na ua lohe oe i na olelo | hoike no ua hihia Kanima nei, pela no ooj kou e manao ai. Aole no i ku ka hoouolo i j ka malu o ke Aupuni o ko kakou Moi. | Ua hana ui na kanawai. a ua kukulu ia j na Aha Knnawai, i mea e hoomalu at i ka I lehulehu, o ka lioopili pololei i ke kanawai i

? . * na hihU kar4;ma. i.a o>eA e maii&ia a;. {rw poha ua pepeh« n kah» ketket o kckahi o kei* poe jar>? n\ ke ano l*ke me ? ke» p«pehi ana o PahukM, a h<»hoio ke jure har'!e e !tke h«x»ho{t* a k«»u ? po« jor?, aole aoei e hoohihhaU t» makui tiei naaa ke keiki ? I £na hoahaoa, na kanaka maUto obi ! niala o ns kanawai o ke Aupunī o ko kakoo [ ilei, ina e oohcrjurv ana oukou ma na Aba | Kiekie o kei* Aopuni, e iwna oukoa » ka po- • | lolei o ka hana, a e hooholo pololei, i inalu j hike ka lehuleho i ka oukou haoa. ( _ * 1 Hookahi hookolokolo Kamima i koe oo ua | Aba Kaapum nei o Kauai. oia o Kahoolea» ! waawa roe Kaohe oa mea pepehi kanaka. He roau hana Kirila kekahi, a he mau oki mare kekahi. Ke nui nei na oki mare 0 Kauai nei i keia wa. a ua uuku ka poe mare. Ka hope ponoi keia oke kue oui , aoa oka iehuiehu ike kanami ehiku. O ; ka haaieie mare a noho manuahi, oia kekahi mea e naio ai, a e pau ai keia lahui kanaka. i He nui ka ua ma Kauai nei i keia mau la, nolaila, olioli na mahiko, a ine ka poo ha-. nai holoholona. Ua uiu pono ka mauu, a : ua uliuli na maia-ko. > Ua pau iho nei ka wili ana o ke ko o Ha*. nalei ame Koloa. A ke iohe nei a'u, ua ; kokoke pau ko Mai pau e mamua, ; ina ua nui ka wai. Ku pinepine ka wilinn, ka wai oie. | Nui na moku okohola ina Koloa i keia kau moku. Aoie nae i loaa nui ka uaia j inaoli. Oka wahie ka mea loaa nui. No . ke aha la ke kanu uuku o ko Koioa poe i ; ka uala ? Kupono no ka lepo o ia aina i ke : kanu i ka uala. O keia paha kekahi kumu i kanu hapa ia ai ka uula a me ke kaio o Kauai nei, no ka nui o ka inii awa, ama ia wai ona e inu nei. Oia kekahi kumu e ilihune ai ka la« ( hui, a e poino mnoli ai ka poe lilo iīaiia. , Aia no ina Hanupepe ke kanu laiki, a nui,. maikai no paha ia, aka, i keia wa wi, o ke kalo ka mea makej>ono. He nui ka loaa no ka pniki, a ua ikaika ko ilannpepe i ke ka>, nu ana. Eia nae kahi kuinu e malu ole ai, a e poinaikai ole ai ka lehulehu o ia aina,. oia ka noho hewa—manuahi o kekahi lehu-1 lehu o kanakn. | Ahea la kaakaa ae ka maka o na'iii a me ; ka poe noonoo o ka Uihui e kau i kanawai | oolea no ua hewa nei. j 0 Waimea kahi e kanu nui nei i ka iaiki, kupono no ilnila, no ka mea, nole aina , mahiko kokoke ilaila, kahi e kuai nku ai i ke pai ai. Oka laiki, ua ulu maikai ma ia | wahi, a ua nui ka loaa no ia mea. ' 1 ka lohe wale nna, ua ponmikai o Niihau no na haole, oia na ona o un inokupuni nei.! Ua kokua pono Inkou i ke kahuunpule oia o Rev. Kupahu, Ua ku ma ka pono, ua ko- j kua mnoli i ke Kula Sabati, a ua paipai ia ! na kanaka no ka hele i ka halawai oka la ( Sabati. Eia hoi kekahi, ua kue loa ua poe haole j nei i kela hewa he manuahi. Ua hookuke ; wale ia aku ka poe ma la nno. Aole lukou I eaeia e noho mai ma ka mokupuni. Ina j pela na haole a pau a me na kanaka Hawaii ; hoopono, ua pomaikai ka laliui. j INui na uala o Niihau. Ke lawe aku nei > 1 Hanalei e maauauwa ai. 0 ka uku nui j kahi inea e hoohalahala ai kolaila poe. O ka hanai holoholona kahi hnna nuia na haole o Niihau,ine Kauai. Nui loa na hipa a na Ona o Niihau. Aia hoi ia Kah : na, Lunakanawai Kaapuni o Kauni, na bipi henui lo;i. la Kanuka hoi kekahi huina, a ia Kalola o Keali i, 5,000 pa-1 pa. Nui hoi na hipa ina haoie o Waiiua a j me Kalola. j O ka aina o Lumahai, ua ano e i keia wa. j 0 na loi kani i ulu ai ka aio na knnaka ola-1 iia i na wa i hala aku, ua paa i ka raiki. i Ane haneri eka paha ikanuia, a e kanuia'na ' Ika raiki. £ kukuluia'una he wili e hoomaemae ai ka raiki e ulu ana E holo ana J ka wili me ka Huiia Wai. j E komo hou ona ka wiliko ina Waipa.J Kauai, i keia wa. Aua maikai ka ulu ana { o ke ko, nole nae i nui loa ke ko e ulu aua. j Ua 50 paha a k.eu na eka e ulu nei. j Eia ka hoi ke kanu' nui ana o ka iaiki! ma Knlihiwai, a Keoni Hope. Ma ka aina* j ko o Princevel)e no ia, a no na pake o kela aina ia laiki. O na kula kamalii, aole no i holo pono ka hana. Ua nui na keiki noho waie. Aole luna kula e kii, e like me ka wa mamua. Oiakahihewa o na kanawai kuia e noho | inei- Kaahele. i