Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 23, 8 June 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na M. Kamakal*. lIHI.U *n. So kk km;k ana o Kamkiiameii a wk Kalamkupilk I KA A. 1), II9Ō. I k»i iohe aou o KaniehuniL'iia a n»e na Kuikioa. na r lti a u>u i>;i knukuuaiii, na /Minii niii hoi ;i ine na koa, niai na inoku Jackciii a me l'nneo Lttmo ka k»he oiaio, ua pau ka pu, ka paueia, ka painkuua, ka eluu waik» a me im mea ano knua haoiu a pau ; a ine ka lilo una o na moku i iuwe pi«» in a ka Moi Kaianikupuie, ke Aln Ai-aupuni o Oaiiu, rne ka mauao no iioi e hoio i ke kaua i Hawnii. A ioiie o Kainehameiia ma no ka oleio a ria liaoie, iiiilii iho lakf»u no kn pnkeie ana mai pau i ka lukuia e Knlanikupuie ma, aka, hoomauao ao la o Kamuhameha i ka mana o kona akun, oia hoi 0 Kukailimoku, me ka i anu, "K Kukailimoku—o! Kniliia ke aupuni." Ua kuhihewa paiia kn man;io an;i pei;i, no ka mea, aole paha lakou i hoo'nanao. na lehova ke Akua nui, nona ko auj)uni Lani ;i me ke uupuni o ka hoouu, i iioohuipu 1 keiu euau uupuni liilii, i hookuikahiia i aupuni hookaiu, i pau ke kaua ana a me na iuku ana a me na kalua paa ana i ka imu hnna aloha ole. A no keia iono aua, hoomakaukau iho ia o Knmeliameha a me ka poe a pau i»e leliulehu wale me ia, no ka holo ana i ke kaua i Oahu, oia iioi ka malama o Feberuari, o ka makahiki 1793.

1 ka holu una o kn auwaa kaua o Kamehamolui a pne i Laliama, ua pnni paa iu k<; oiie niai Launiupoko a luki 1 Mala, ka uu mua (tc mii o na uuwua knun o Kamehamelia o ka iiolo una mui Hawuii mui. Uu oleloiu no hoi, i hao wule ia ae 110 na wolii ai a me na wuhi puu-ko 0 Luhuimi, no ka'lehulehu o**nu kou o n»waii. ILialele iho lu ka anwua kuua iu Lnhainu, a iiolo aku la u j>ae i Molokai, a no ka nui loa 0 ku uuwuu, uu puni ia iho nuii Kawela u hiki i Kalumaula ka piha ina waa. fUa oleloiu kn wu kuhiko, he wu knua nui, a he manawa luku nui iu o na wnhine, a he wa puiiu a me ke umi piiiepineia o im keiki ; u he nui ka poluku, kimopo, umu-pikuo, powu u me ka haha ulua o ka po i mnunu kupulu iiiuuo. Aole no lie' puka hoomaha o ke ola i ku wa kahiko, ua hoopuniia hoi e ka innke a ua lawa, akn, uole nue i ike ia keia ine i he neoneo o ka aina i kan'uka i>le. Ua ikeia mahope iho oke Aupuni Ainoa, ua pihu pono nu aina mai lluwaii a Kauai, i ka lehulehu o Na'Lii, iia ohanu alii, na kaukauulii, tm keiki alii n nie nu mukauinaun, uu pihu pono loa ka nina i im kane, wahine nme na kainiilii, a ua ike ia ka poe elemukule a me na luahine e ola ana, ua haneri a keu na makahiki; lie lehulehu ioa ia poe puka lua, i iiele a kuaeuea ku i(i, uhi pu ia na maka e ka olu, aka, aole naee loaa anu kekahi o ia poe i na hunauna o keia wa a kakou e noho nei.^)

| I ka noho aiu o ka huakai kaua a Kaj inehamelu» ma Molokoi, nie kc kali an» > a livaa ka vv« ku(K\no e holo ai i Oahu i jke koua, a he mau la kuka oieio iu o na iKuhina ine Kamehameha a me na knkaolelo ua akoakoa mai la na hoa a pau o Ika Ahakukamnlu, mamuli o # kc kauohnīiaana. a o Kaiana a Ahaula ka mea i I * kono ole ia aku, nolaila, ua hnohao ioa kona manao, nie kona hoomaopopo ana iho, oia kekahi iohumu ia e na Kuhina e make. Aiu ma Kaunakakai kahi o Kajmehamoha a me na Kuhina kahi i Aha- , olelo ai nie ka poe kakaoielo. | la Kainna nae e noho ana ma kona wahi. a hu ae la kona oloha ia Namahana ma, no ka meu, aia lakou ma Kulanmula kahi i nohoai, a o Kaiana ma hoi, aia lakou i nae o Kamiiokm, noiaila, iho aku la o Kaiaim niai Kamiluloa aku a hiki ma Kalamaula, a laUua pu me Namahana ma. laia nae e heie aku ana, ike mai (a o Namahana, a kahea mai la oia, j u Heie ina—i." A pau ka uwe ana» olelo aku la o Kaiana ia Namahana ma, u Noho mai nei hoi au i ko'u walii, a hu mai nei ke aloho, nolaiia. helu mai nei e ike ia oukou, me kuu manao no hoi ua nawuliwuliia kekahi o oukou. la'u nno hoi i hele mai nei, e AlKioielo aua na'lii,

a hanhao !ai nae hoi no kn imna -i na'lii, r»o ko lakou pauti leo ole mai ia r u."' Pane uiai hoi o Namahana «na. "lio i;ana aku Una loko." "Pela no, ?r wviill a Kniana. Hoi aku la no iioi o lv.ii-.ira, uie ka pae ole mai o ke kahoa a *:a niu. a haia o Kaunakaka». a hiki i Kapaakea, pna ana ka leo kahea, '*E Iwiula—e ! K Iwiula—e! E kipa nTti ka hale u a—i."' A hahu ae la o Kaiana e nan?i i ka lto kahea, a ike aku la i he kanaka noj r a ka leo kahea, oia ho; o Hueu Kai;ji'n<»ku. a kipa akii la oia i ka haltTo Knhimoku, a olelo aku la, "Noho iho la | paiia a komo iho la kealoha iloko, a ma-• nao ae la o ka liulu niakua o ke ao." ' A lolil' o Hueu Kalaimuku i keia mau | (tl«.lo a Kaiana. alaila, lele ae la kona oili, a makau iho la oia, o manao mai ouanei, ka Ahnolelo Kukamalu, ua hai oia i na | olelo huna. Ano kona hopohopo, hele i ! aku la <»ia i o Kamehameha ld, e hai eku ! i kona kaumaha, i ko Kaiana lohe ana ij na olelo huna a me kona inakau, o ma-j nao mai auanei nn'lii, un haiia ka olelo | : hua no ka make ana o Kaiana. A lohe I ,o Kamehameha uo keia mau olelu a Ka-i j lanimoku, i mai la oia, 41 O na olelo hu-1 | ua a }>au loa, ua ike mua ia no e Kaiana, | !no ka mea, o ka mako u me ke o!a, ua j : ike ia no e ia, ua ike no hoi f»ia ina ouli' i o ka laui a me na loina o ka honua, aole j no e hai ia, aka, ua ike no kela." ' lloi aku la o Kaiana a hiki ma kol?a | wahi ma Kamiloloa, a olelo aku la ia Na- ! hiolea koua kaikaina, li make ana nae I kaua, no ka mea, ke ohumu nei na Kuhina e make kaua." I aku hoi o Nahi-! | olea, " Pehea hi auanei ko kaua pono ?" j ; I aku o Kaiana, E noho no kaua ma-1 j p | | hope o Kamehan;i:ha e make no, e he'e j no hoi kaua mahope o na keiki a ke kaij kuaana haku o kaua e mnke uo, aka, e l aho ko kaun make ana mahope o na ke- • iki ako kaua kaikuaana.'' I mai.no hoi o Nahioleu, " He manao uo ka hoi kou jc hele kaua mahope o na keiki a kaua, | haawiui e oe ka pn a pau ia Kamehaniej ha, a i aha la auauei ka kaua mau mea 1 kaua e pono ai." Olelo aku o Kaiana, ! " Ua puui au i ka mali leo, ina paha i ike ! mua ia keia piiikia, nawai hoi au e haawi aku i ko'u makaukau, keike mua au he pono ole kani hana." Ilaalele iho la ka uoho aua o ka huai kai kaua ia Molokni, holo mui la ka auI waa kaua a ka nuiunn o Kaiwi, lele aku | la o Kaiuna ma ka waa o Kekupuohi ka- ( Ina wahine, a honi aku la ika ihu. Ni- \ nau aku la hoi ka wahine, 44 lie hao hoi

I keia honi oka ihu." I'iine aku o Kaia- ; n«i, " E hualele ana au ia oc, e he!e aua iau uiahope o na keiki a kuu kaikuaanu, [uokahi luiuu nae kau e nanu iho." I | aku hoi o Kokupuohi, " Aole no h«»i au ! e hele aku nmhope ou e ke kane, eia no | hoi au mamuli o ka'u ulii, a ina no hoi e : wmke inni i na aoao, o kahi huna ka hoi ; kau e nana iho." Pnu ae la ko luua hui ; aloha ana, a inahele nku la o Kaiana ma | Koolau, Onhu, a kipi mai la mahope o ; Kalanikupule ka Moi o Oaliu. { ilolo aku la hoi ka auwaa kaua o Ka- ! mehameha a pae i Waikiki, a ua paniia | inai Waialae a Waikiki e na auwua kaua j o Kamehameha. j O Kalanikupule hoi am> kona mau •alii, e noho ann lakou ma Nuuann, Ka- | moniakapueo, Kahapaakai, Luakaha, Kai wanakoa, Kaukahoku, Kupaeli, Kaumu- | ohena ame Puiwa na kahua kaua-. Ua i hoomakaia ka hoouka ana o ke kaua o |na aoao elua *na Puiwa ; a ma Laimii | Nuuanu, malaila ke auhee ana o ko Ka- ■ ianikupuie.aoao, a malaila no hoi i make ai o Kaiana , a ua luku nui ia na'lii a me |na koa o Kalanikupule, a ua pakele hoi !o Koalaukani a hoio malu i Kauni, a o | Kaianikupuie hoi, ua mahuka i ka nahej lehele, a ua ualowale oia i hookahi ma- , kahiki me na malama keu, a ua !oo* hoi ! mauka o Waipio i Ewa, a ua p?pehiia, a | laweia aku la imua o Kamehauieha, a ua amama ia hoi iniua o Kukailimoku kona !akua. O Nuuanu ka inoa oia kaua. Ua ' lilo o Oahu, Molokai, Lanai } a o Kauai j waie no ka mokupuui \ koe. ' Holo o Kamkiiamkha a mk &a adwaa ; kaua i Kauai. ■ O Kauai walle no ka mokupuni i kaua • ole me Kamehameha i na la mamua ae, i nolaila, hooholo iho la oia i kona manao •no ka holo ona ike kaoa i Kauai. Ma- - mua ae nae o kona holo ana, kapu iho ;hi oia i ka heian » Kukailimoku o kona j akua, aia ma Ewa ua hiiau la, o Ilaena i

kn inoa, a mohai aku la i na n:oha: n me na alana ?ke kanak:.. A noa ke kapu ana. holo aku la o Kanīehameho & me ka l'.hulehn o r>a auwna kai:a o kaaa huakai. a j>ae tno Waianae. A ak«»akoa ua auw,,a kaua a jmu, kau<» īho !a keakua lauhuiu ike ahiahi, Ike aunioe ona iho, haaiele iho ia iakou ia Waianae, a holo aku ia i ka nioana. me ka manao o Waiiua keawn, o Puna ka aina o Kauai. I kn hoi6 ana nae a haia ka hapaha o ka moana o Kaieieawaho, loaa iho ia ka nuv,aa I.oua o Kaniehameh ii ke kulepe. i.e /nakani iuo, a ua pau ioa ka auwaa i ke kfiituli ; a o ka auwaa hoi i koe a kokua aku, ua pau i ka make. O ke kumu hoi i pakeie ai o ko lakou inau ola i ka make, o ka make aua no o ka auwaa iluko o Kaieiealoko. a ua )oaa koke no ika lai o Waianae. Ina paha e l(»aa inknu iwaena pono aku o ka moana o Kaieīeawaho, ina pahi ua pae ohiio i Kauai. a i ole, lawe la ke aumiki ine ke auka, pau ioa i ka make, ina paha,aohe uhui louo. A no keia poino ana, hoi okoa mai ia ka huekai kaua a Kamehameha, a noiio iho ma Oahu, ii(xikaiii makahiki a me na maiauin keu. O kela huakni hoi a Kamehameha i hoio ai a make i ka moana o Kaieieawnho, ua kapa ia no o Kaieieawaho. KA HOl ANA O KAMPHAMKHA l lIAWAII E Kaua »me Namakeha I KA A. 1). 1796. He u!ii kapu o Namakeha r»o Maui, o Kanaluiiioiie ka makuakane, a o Kekau-

like kekaiii. He poe liookae keia ikn 1 La i ke kau iho maluna,a iie poe moo-j punn im Kaakaiani, he |»uo hooiewa ;aj ° Kanpekumoka ka makunhine. He keui no hoi o ka maiaum ana i ke kapu, u ua hoohaahaaia ka La a ke Akua i kau ai maluna o na mea ola hanu e noho ana ma ka iionua» I ka niaiiawn nae iioi a Kameiiameiia i hoomaknukau ai i kana huakai e iiolo| mai i ke kuua t Oahu me Kuiuoikuiiuie, | ua kii ia o Namakeiia e holo pu i ke ka-j ua, oiai oia e nolio aua i Kau, aka, aoie| nae oia i hiki mai, no kn meu, ua lnlalii- i la pu lakou i ka holo ana e kaua aku ia Kaianikupule. Ua lilo no hoj oia mamuli o ke nkamai o na oieloao a Kalanikuihn, oia kekaiii kahuna a Kiwalno a me Keoua Kuahuula. Ki(>i iiio la hoi o Nnmakeiia i ke aupuni o Hawaii, a hauai iho ia oia i na kanaka o Kau, Puna a me Hiio, me ka hoomakaukau no iioi no ke kaua aua nku me Kamehnmeha. A iohe no hoi o Kamehnmeha no keia kipi ana o Namakeiia ia liawaii, noiaila, hoomakaukau iho ia o Kameiiamelia a me ka poe a pau me ia, a ohi pu niai la no hoi oia i ka poe koukaualii o Oahu a me Maui, a oiii (>u aku la uo iioi oia i ka poe akuiuai i ke kakaoleloa me ke kuauiiau ; a o Kalaikuahulu kekaiii o ia poe akamai i lawe pu ia i Hawaii. (Aole i pau.)