Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 24, 15 June 1867 — Page 1

Page PDF (1.59 MB)

This text was transcribed by:  Raven Newalu
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA

H@@PUNA MAU IA MA HONOLULU

I keia Poaono keia Poaono

$2.00

No na mahina he Umikumalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

Na Olelo Hoolana @@@ i oa mamua o 10 laina @@ ka hoopuka hookalii ana. $1.00 ala koeno ana. No $1.00 ; hoo@@@aha a @@@ e k@uninaia ana mai e pau.

Ka!!ai he ha@aiua hala ka uku oa ka @@@n hookahi o ka pu @@@ @@la ana @@@ @ kee@@a. $2.00 a pela ku

Ua @@@ @@ na olelo hoolana ka oko pepa a me ka uku i ke kani kau e haawa no wa kalima o na lana o ke kuokoa, a l oleia e haawana mai la kauka kauka.

O na eke pepa a pae a kuukaa wea wai no ole e keoia ka aina i ke kahi haole a kanake mani paha ma ka inoa o @@ PAE LAWE PEPE KE OLE E HOOKAA E MAI MAUA. k PONO HE HULAHLA KEIA MAU PULE. no ka mea he !!! no ka auhau no kaua nui ana.

Aia ke kelia ke nepepe keokoa ua ke kihi kema o ka hale hookilia loima mailia home o ia lana kana mai ia eiwa o nakahiaka ai i @@@@@@@@

"KA NUPEPA KUOKOA"

la published in Honolulu

EVERY SATURDAY

$2.OO per annual, or $1.00 per six months, in advance.

Advertisement exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 @@@@ in $1. 50 and $2.00 for one month; all advertise @@@@@ maul la lia ili for in advance.

Kanikala will be charged $1.00 per page or @ ets. a lioe.

Patuuan per advertisement, Sulmcrptions or Kanikaua

clay ke part to any of the Agenta of the kuokoa or may eventually in a seller to the Publsiher.

All advertisements must be prepaid. No names. Either freizllers or natives. will be inserted on the subscription 1 st. until paid for. This rule musst be strictly adhered to the account of the low subscription price.

The office of the Kuokoa is in the South corner of the Sailors' House. Office hours from 9. AM. to 4 PM.

I. J. OULICK

for the publishes

Vile 1. 11 and 111 of kuokoafor sale 3.50 each.

Preen haying complete ants of the above. can have them bound by paying $2.00 each.

 

 

No Hana, Kaupo, a me kahului

KA MOKU KUNA

ʻMANUOKAWAI,ʻ

O Akoni ke kapena.

E holo mau ana kela mokui na awai halia ia aluna. No na uhaina ine na ohua e ni

C. BREWER Aeo. (Bukuama)

 

 

HE MOKU HOLO MAU

No lahaina a me Makena.

O KE KUNA KALEPA PAA

maika.

"Kate Lee"

O Fountain ke kapena,

E holo mau loa ana, a hiki mai

eo hoi ioa na awa i olelo ia waluna. No na ukana a mo wa ehua e niua i ke kupena ma ka meku a i ole ia ia

C. BREWER & co. (Buruama)

 

No Hilo.

Ka moku kuna

"Mele Hilo"

0 Sebestian ke kapena.

E holo mau ana keia moku i ke

awa maluna no na likana a me ua olhua e ninau

Helipahe (L.L. Tukbart)

 

NO KAWAIHAE.

E HOLO MAU ANA KE KUNA MARIIDA i keia awa maluna. No ua ukana a me ua ohua. E illosu i ke Kapena ma ka moku a i ole ia WALKER & ALLEN

Na Luna.

Na Luna ma Kawaihae, o CONWAY & ALLEN

276-3M

 

MOKU KUNA WAWIKI!!

E HOLO MAU ANA KEIA WAHI moku i Molokai i keia pula keia pule ma Honolulu aku nei. A loa he ukana hooili ka kekahi a e holo ohua ana paha, awaila o ninau no i ke Kapena oia o

KAHALEMAKE.

 

 

HE MOKU HOLO MAU NO KONA

A ME

KAU HAWAII

E HOLO MAU ANA KE KUNA

"Kona Packet,'

KAPENA BAAAMA, mawena o Honolulu a me Kona, kau, Hawaii. No ua ukana a ine ua ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ule, ia

G. WILLIAMS

281-6m

 

NO HONOIPU me NAOHAKU

Ka Moku Kuna

"KOHALA"

O Howard ke Kapena.

 

@ Lolo mau ana keia moku loa na Awa i oleloia malaua, no na akana a me na ohua. E uluau i ke Kapena, a i ole ia ia

KAKELA me KUKE

 

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii

Eia na buke kuui, a me ke kumukuai.

Bailoala nuii no na Awai o na Halepule, $4.00

" Ohana, ano nui, mo na kii       $2. 50

a me ua moohana       $5.00

" Ohana uuku iho me na Moo   $1.00

hana ili ulaula,

" Ohana me na Moohana walo no, $6. 24

"Okua - - - 50

Kauoha Kahiko, i paiia i ka M.H. 1838   25

Kauoha Hou, mo ka pepa hihilahi o waho, 124

Kauoha hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25

Haiao 25

Holo Mailihini Ana - - 25

Wehewehehala - - 25

Lira Hawaii - - - 25

Liru Hawaii - - - 25

No ko ke Akua Ano - - 25

Lira Kamalii - - 25

Kumumua hou -  - 25

Moolelo Ekaluala - - 50

Hoike Palapala Homolele 25

Hoike Palapala Homolele 25

Himeni Hawaii mo na Lou Mele, 1834 25

Ninauuoike 124

Ui Kamalii no na kula Sabati 124

Kumu Leomele 124

Haawina Kamalii Buke 1, a me 2 124

Haawina Kamalii Buke elua i huiia 25

Eia na buke i haawi wale ia.

Haawina Baibala

Ui.

No ka Aoao Pope.

Hoike Pope

Palapala Liilii

Helu 4 - Makemake anci oe i ke ola?

Helu 6- Ehele i o Kristo la.

Helu 7 - Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.

Helu 11- No ka hoohiki wahahoe i ke Akua.

Helu 16- Ka Eohia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.

Helu 17- Mai hana ino i na Holoholona

Helu 18- No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.

Ka Davida Malo Kumumanao.

Ka moolelo o Batines Puaaiki

L. h. Kulika.

Kakauolelo o ka Papa Hookoo o ka Ahahui Euano lio o ko Hawaii Pae Aina.

 

KA NUPEPA KUOKOA.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

NA S. M. KAMAKAU

HELU 31

KA HOI ANA O KAMEHAMEHA I HAWAII E KAUA ME NAKAEHA I KA A.D. 1796

Noonoo iho la o Kamehameha a me ka poe kakaeolelo e hoonoho i alii no o oahu, aku, hoole ia mai e ka poe kakaolelo i ka i ana ae, "Aohe pono ke hoonoho i kekai alii no o Oahu nei, no ka mea, in a e hoonohoia i alii, alaila, i ka manawa e hoi ai oe a me nalii i Hawaiii, alaila, e kipi koke ana no kela alii. Eia wale no ka pono loa, e laweia ka poe pua alii a pau loa, a waiho makaainana wale iho no ka aina, no ka mea, o ke kumu o ka lilo ana o ke aupuni o Oahu nei, o ka pau loa ana o na mea kaua i ka haole; a in a no nae e loihi iki aku kali ana, alaila, ua lako hou no ke aupuni o Oahu nei, a ua liiki hoi mai na moku, a loan hou no ka pu a me na mea haia aole he nui wale, alaila, aole no la hoi e lilo keia aupuni ia oe."

 

A no keia mau olelo a ka poe kakaoleo, loli ae la ka manao o Kameahmeha, a ae aku la i ka lakou mau oleloao.

Hoonoho iho la o Kamehameha ia Kuihelani kana kanaka ai-puupuu i alii Kiaaina no o Oahu. Hoonoho iho la no hoi o Kalanimoku ia Kahanaumaikai kona kanaka ia ia na auhau o ka loa o ka aina. O kekuamanaoha hoi ke alii i noho i Oahu, he alii pio oia no ka aoao o Kalnikupule, aka, he alii nui nae o na makama mahope o Kamehameha, a he alii ohumu no hoi e kaua me Kamehameha.

I ka malama o Sepatemaba, o ka A.D. 1796, hoi aku la o Kamehameha a me ka poe a pau me ia i Hawaii, no ke kaua me Namakeha ke alii i kipi, a me kekahi poe i hahai mahope on a, no ke kaua me kamehameha. A hiki hoi ke kaua a Kamehameha ma Hilo, a kaua iho la me Nakakeha, a ua pau i ke auhee ka poe i hahou mahope oua, a auhee aku la hoi i ka nahelehele, a i kona loaa ana, ua hele aku kona poe eneini e hoomaewaewae ia ia. A i ka malama hoi o Ianuari o ka makahiki 1797, ua kau lia me ka amama aku o Kamehameha i mohai no kona mau akua ma ka heuai o Kapalao ma Piihonua, Hilo.

 

He nui ka poe i olelo me ka hoohalahala, aohe e noa o Namakeha ia Kamehameha ka kai, no ka mea, ua oi aku ko Kamehameha kulana alii. Na ka po no e hooiaio mai ko laua kulana.

O ke kaua hope loa keia o ko Kamehameha hoohui ana i ke aupuni malalo iho on a i hookahi. A lanakila o Kamehameha, ua hoohui. A lanakila o Kamehameha, ua hoohui pu ia o Hawaii, Maui, Molokai, Lanani, a me Oahu, a koe aku o Kauai a me Niihau, he aupuni okoa, a he Moi okoa.

Ua haule ka holo ekolo ana mai o Vanekouva, oia ka holo waiwai loa ana mai ana me na ano nui. Aia kahi kupono e komo ai, mahope iho o ka make ana o Kahekili, a i ka lilo ana o ke aupuni o Maui ia Kaeo; a no ka hala loa o ka manawa imua, aole au e hoopuka aku. ]

I ka malama hoi o Okatoba, o ka makahiki 1796, ua ku mai kekahi moku ma Waikiki, o Kapena Baba ke alii moku, a kuai iho la i na mea ai hou. He moku no oia i ku mau mai i ka wa o Kalanikupule. i ke ahiahi poeleele, holo aku la oia mai Waikiki aku, a ili aku la oia ma Kalaeloa, Oahu. O keia hoi ka moku i ili mua ma ko Hawaii nei mau kapakahakai, mahope iho o ko Kapena Kuke ku mua ana mai.

Ua hala aku o Kamehameha i ke kaua me Namakeha i Hawaii, a e noho ana o John Young Olohana, a ua ola na poe olulo o ka moku, ke Kapena a me kona poe kanaka, ma ka waapa ko lakou pakele ana, a pae iuka i ka po. I ke ao ana ae hoi, ua ike ia aku ka moku ua ili ma Kalaeloa. Ua hiki koke aku o Kuihelani ke alii Kiaaina, a ua hoomalu ia na waiwai o ka moku, me ka malama pono ia hoi o na haole.

 

 

Ua hoopakele ia ka waiwai o ka moku ma ka luu ia ana e na kanaka Hawaii, a ua loaa ka pu a me ka paula ka lole hoi a me na waiwai a pau o ka moku. A o kekahi hapa nae o ka waiwai i loaa ua heawi aku ke Kapena na ka poe nana i hoopakele a me ka poe nana i malama. A o ka nui o ka waiwai ua haawiia na Kuihelani e malama.

Holo aku la o kapena Bapa a me kekahi poe haole o kona moku, a me John Young Olohana, e ike i ka Moi Kamehameha ma Hawaii.

Mamua ae o ke kaua ana ma nuuanu, e noho ana kekahi poe haole ma Oahu, oia hoi o Mr. Oliva Holmes, Shomisona, Mr. Lele, mr. Mela, Mr. Keaka elele, a me kekahi poe haole e iho no i noho pu me ka Moi Kalanikupule. A lilo hoi ke aupuni ia Kamehameha, ua pau loa me Kamehameha a me na'lii e ae ka nui o na haole.

Mohope o ke kaua ana ma Nuuanu i ka makahiki 1796, ua kukulu o Mr. Mela a me Mr. Keaka i ka hale pohaku ulaula ma Apukaiao, i Paunau, ma Lahaina. Oia ka maka mua o ka hale i kukuluia ma Hawaii nei in a he ano hale haole. Ua kukulu ia keia hale no Kaahumanu

KE AU IA KAMEHAMEHA MAI KA A.D.

1797 A HIKI I KA A.D. 1811. KONA HOOPONOPONO ANA I KE AUPUNI A ME KONA NOHO ALII ANA.

Mahope iho o ka make ana o Namakeha ma Kaipalaoa, Hilo, ua pau na kaua kuloko a me na kaua kuwaho a me ke kipi o ko Kamehameha noho aupuni ana, a ua kuikahi na aiana mai Hawaii a Kauai.

Noho alii iho la o Kamehameha maluna o kona aupuni, a hooponopono uho la i ka pono o na'lii a me na makaainana.

Koho iho la o Kamehameha i kona poe inakuakaue, ka poe hoi nana i imi a i koa makuakane, ka poe hoi mana i imi a i koa kona aupuni, oia kona poe Kuhina, a haawi aku la i ka mahele nui o ko lakou mau aina, mai Hawaii a o Oahu, a i uku hoi no ko lakou imi ana i ke aupuni no Kamehameha. Aohe mana ia Kamehameha e hiki ai ke lawe i ko lakou mau aina. O o ka inoa o na Kuhina; o Keaweaheulu, Keeaumoku, Kameeiamoku a me Kamanawa.

Koho aku la oia ia Kalanimoku i Pukaua a i Puuku Nui kona, a nana no hoi e haawi i ka aina i na'lii a me na Kuhina, i na kaukau alii, na puali alii a me na koa, ka poe nana i hooikaika i ka lanakila no Kamehameha. He mana nui maluna o Kalanimoku, aole e hiki ia Kamehameha ke haawi i kaua mea i makemkae ai me ka lohe ole o ka Puuku Nui. Ina oia e hoole i ka Kamehameha haawi ana, aole no e ko ia haawi ana. O na loaa a pau a ka Moi a me na mea hoi i hana maoli ia e ka Moi, he ai paha, he ia paha, aole no e hiki iaia ke haawi ma kona makemake iho, a ke hana paha ma kona ano Moi, oiai ka puuku Nui ua hele i Kawaihae a i Honaunau paha mai Kailua aku a mai kahi paha e noho ana ka Moi. E kii koke ia ka Puuku nui, a hiki mai oia, alaila, haawiia i na'lii na pualii alii na koa a me na ohua o na'lii a me na mea a pau. O pa kanawai o ke ola a me ka make, aia no ia i ka Puuku Nui. Pau loa na hana a pau malalo o kona lima.

O na hoahanau a pau o Kamehameha a me na'lii na punahele a me na pualii alii na koa a me na aialo. in a hoi ua haawi o Kamehameha i ka aina a me kekahu mau mea e ae ia lakou, alaila, e pono e hele koke aku ka mea a mau mea paha i loaa ko lakou mau haawina mai ka Moi mai, imua o ka Puuku Nui, alaila, ua ko oia i ka mea i haawiia. A pela iho la e ko ai na mea a pai i haawiia e Kamehameha.

He Ahaolelo Kakamalu ko Kamehameha me kona mai Kuhina a me kona mai alii i ae pono ia, e hooponopono no ka noho aupuni ana, no ke kaua a me ka noho ana o na makaainana.

Ua koho aku no hoi o Kamehameha i kekahi poe akamai a noonoo hoi i ka hoonohonoho ana o ka moolelo o na kaua o ka wa kahiko; a i poe kuku olelo hoi no kona aupuni, oia hoi o Kauakahiakahaola, Kai, Kapalaoa, a me Kaaloa a Kauhi. O lakou iho la ko Kamehameha poe hoa kukamalu, e imi ai ke kela a me keia mea e pono ai ke aupuni. O Kalaikuahulu kekahi alii kakaolelo a kahuna hoi i komo i komo iloko o ka Kamehameha kukamalu ana.

Kaa iho la o Kamehameha i kanawai maluna o na allii a me na makaainana a e hoomalu ana maluna o na'lii a me na makaainana. E hookapu ana i ka pepehikanaka, auhue, pakaha, have wale, powa, aole aiahulu i ke akua, e malama ana i na mea kapu o ke akua. E hele ka elemakule, ka luahine a me ke keiki a moe i ke ala.

Hoonoho aku la o Kamehameha i na mahele koa alii o na hanauna alii ma ka ohana, a mahele aku la i kela a me keia poe. Papa 1; he Keawe. Papa 2, he Mahi. Papa 3, he I. Papa 4, he Ahu. Papa 5, he Palena. Papa 6, he Luahine. Papa 7, he Paia. Wae aku la hoi oia i na keiki alii malihini, me ka hoipuia ma ka inoa Okaka, Aiohia, Uouo a me na papa koa he lehulehu wale, a me ka hoonoho ana i mau alii maluna o na Poe a me na papa koa.

Hoonoho aku la no hoi oia i na lawaia nui aumaiewa, laulele, upena luu, lawaia melomelo, lawaia hi-aku, hi-ahi, lawaia hano malolo, hi-hahala, a me na lawaia nui a pau. A hoonoho aku la hoi oia ia Mahiluheluhe a me Iaina i mai luna lewaia nui malauna o na lawaia a pau.

O Kamehameha no hoi kekahu kanaka paahana lawelawe no ka hoomakau kau ana i ka lawaia a ahu mai iuka a ku mai paha i ke kai. A makaukau ka ia kii ia aku la o Kalauinoku, a hoanae ia aw la ka ka poe akua a kaawale, hookaawale no hoi i kana a kaawale. A koe iho ke koena, oia iho la ka Kamehameha  a me na'lii wahine na keiki alii, na lii na aialo na puali alii a me na mea a pau. O Kalanimoku wale no ka mea nui i kona noho aupuni ana a hiai wale i kona make ana.

Hoonoho aku la no hoi o Kamehameha i ka poe kalai laau, kalai pololu ihe, laumeki, hoe a me ka poe kalai ama. A hoenoho aku la ao hoi oia i na kahuna kalai waa; waa kaulua, waa peleleu, waa kaukahi, waa kialoa a me na kaluna kalae papa alaia heenalu a heeholua. Hoonoho aku la oia i mau luna no ia mau hana. Hoonoho aku la no hoi oia i mau kahuna kalai ipulaau, umeke, ipukai, ipu kuha, ipu hanowa, kalai pa, pa waiholoi, lima, holoi muka, upu auau, ipu kapala, mano, mau ipu hooluu kapa, upu hooluu pau, a he mau ipu hokeo waiho no na mea kaulaua; ippu pahiaku, ipu makau ea, makau iwi kanaka, ipu kapuna, ipu kuaaha, ipu Lono ipu kuliu, Hoonoho aku la oia i woe kahuna kapilipili waapa, kiakahi, kialua a hoonoho aku la ia Waipa oia ke kamana nui a me ka luna nui oia poe paahana.

Hoonoho aku Ia o Kamehameha i ka poe ikaika i ka hoe waa, a hoonoho a ku la i luna maluna o lakou e holo ai, a e hookele ae, ma na aina mai Hawaii a Oahu, e lawe aku ai i ka mana o na olelo a ke Alii i na kiaaina. a me na Konohiki aimoku aikalana, aiokan, aiahopuaa, aioloko, ai ili kupono, ai iliaina. O kepaalani ko Kamehameha hoi waa a hookele. O Keawepu me Nuhili na luna holo moaaa, a mau lawe olelo Hookuikahi.

Hoonoho aku la o Kamehameha i ka poe makaainana, aimoku ai kalana, ai koana, ai ahupuaa, ai-oloko, ai-ili-kupono, ai-iliaina, ai-poko- ai-loa, I poe mahiai, kanu wauke kanu maia, kanu uhi; hanai puaa, kupele ilio, hanai moa. Hoonoho aku la oia i ka poe loea i ke kapala, hooluu kapa, pau, malo, ka poe kahi olona, ka upena, ka pili mano eo, kolokio mamo. Hoonoho aku la i ka poe maiau noeau akamai i ka uo hulu, haku ahuula, kahili, haku mahiole, haku lei hulu. I ka poe hilo aho upena, aho hiahi, aho hikahala. Ohoi mai la oia i ka hapaumi o ka puaa anaiia amoku na pepeiao he hoailona o ka lilo i ke Alii, a o ka hapauimi o ua loi kalo, a o moo kalo me na moo uala, a kukulu i ke elaako, he hoailona, ua lilo i ke Alii.

Hoonoho aku la o Kamehameha i na lunaauhau no ka loa, a me ka poko. He mau Lunaauhau, e auhau aku maluna o ke ahupuaa, ili-ai-kupono ia, ili-aina malalo o ke ahupuaa. Pela a puni o Hawaii a hiki o Oahu, e like me ka nui o ka aina, pela ka nui o ka auhau, a uoku ka aina, uuku no ka auhau.

Eia na auhau, he kapa, he pau, he paau malo he puaa, he ilio, he moa, he moena, he olona, he upena, he aho lawaia, he hulu oe, a he hulu mamo, a he moaii no ka pipi o Ewa. Oia ka auhau o ka makahiki. ma kahi o ka Moi e hookupu ai. He mai la mahiai no ke Alii no ka makahiki, ma kela moku aina, keia kalana, a okana, a ahupuaa paha. He ai na ke Alii a me na lii a me na ai alo.

Hookapu aku o Kamehameha i na kai lawaia, he mau malama elima a i ke ono o ka malama, alaila, lawaia a puni ka aina, alaila, mahele na na makaaina, a na ke Alii a i ha lua o ka la no ke Alii Konohiki, a mahele no me na makaainana. Alaila hoi, ua pau ke hapu, a ua noi i na makaainana eono malama ; a pau ia mau malama, alaila, hookapu hou i nui ka ia Pela na koa Alii, koa kahala a me na ia ku, hee moana, kaka uhu, hi aku, lawaia hana malolo. Hoolako aku la o Kamehameha, i poe lawaia liilii i ike i ka lawaia ana i ka alaihi, maikoiko, kole me na upapalu, manini, opule, pua uu me na ia ono o ka aina, kakahiaka me ka makaukau hupono me ka lako loa o na aiana ehoiu o ka la.

Hoonoho aku la o Kamehameha i na, Alii me na kanaka lawelawe malalo o kela Alii keia. Alii, he niau haeli ho lakou nui a ua kapaia ho lakou unoa he poe aipuupuu, a ua makukau loa lakou ma ka lakou oihana me ka mikioi, a me wikani, a me ka wihao kouhauhali.

Houluulu mai la oia i na 'lii a pau loa imua on a; aole e noho liilii, aole e noho ma ke kuaaina, o hanai i ke kanaka a nui, a kipi i ke aupuni. Iaa e ike o Kamehameha, ua nui na kanaka o na 'lii alaila, o ka hele no ia o Kamehameha i kahi ai ole ma Kawaihae e noho ai, a no ka wi loa, ua haalele ke kanaka i ko lakou Alii a hoi ke kanaka i ke kuaaina e noho ai. A o na 'lii a pau laa, aia ia Kamehameha ka ai, ka ia, he kapa me na lako a pau o na 'lii, na Kamehameha e haawi aku. Ua mahalo ia o Kamehameha i ka lokomaikui ai, uo mea, ua hiki ia i na Alii nui kiekie, a na 'lii haahaa a me na kaukau Alii a me ua aialo a me ka poe kuoe haku ole, aia ia Kamehameha ka haawina. O keia hana a Kamehameha, he hana akamai na Kamehameha i kaulana kona inoa i ka lokomaikai, a i ka malama i na 'lii a me na kanaka ; o ka poe kakauolelo kekahi i komo pu na olelo akamai.

Ohi mai la o Kamehameha i na keiki a na makaainana, a he poe keiki makaukau i ke ao ana i ke koa, a me na oihana ike; a hookama aku la ia lakou i mai keiki hookama, a i mau aikane, a i mau punahele, a i mau hoa ai, a i poe ai alo. Uapawiwi ka nui o na lii a me na kanaka, a ua hanohano kona noho Alii. Ohi'mai la oia i na kanaka mama i ke kukini a o Kekuapai ie he poo o ka poe mama i ke kukini. Ua noho makaukau ka poe kukini no ka leo ke pani mai. Ua hiki ia Kekuapaaio ke holo mai Kawaihae, a hiki i Waiakea i ka la hookahi, me ka make ole o ka ia, a hiki hoi i Kawaihae ia la no. O kepaalani ke kukini holo moana, mai Kawaihae a pae i Lahaina, a hiki hoi i Kawaihae i ka la hookahi. (Kupanaha ka poe makaukau loa o ka poe kahiko)

Ohi mai la o Kamehameha i poe kumu ao kuialua, lonomakaihe, oniu laau, mokomoko kuikui, kaka lanu, umauma, honuhonu, maika, puhenehene, pahee, koi, wala, walakua, punao, lele, kilokilo, kuhikuhi puuone, papa huli honua, lono puha.Ke ano o na kahuna. Ke ano ike i kela mea keiamea no Hawaii.

Hookaawale aku la o Kamehameha i na kumu ao lonopuha, ka poe mamo a Milikoo, a Puheke, a Palaha. Ka poe i ao ma ka aoao kahuna lapaau a Kamakanuiahailono a me Lono. Oia o Kuauau ke kahuna ao lapaau a Kamehameha. Ua komo kekahi poe Alii ma ka aoao lapaau oia o Kalanimoku, a me Boti Kamauleule, a me kekalii poe Alii, a me na kakaualii a me kakahi poe e ai e ao i ka Lonopuha.

O ke ano nui o ka poe i ao i ka Lonopuha, Oia ka hoonohonoho ana ma ka iliili i ke ano o kino o ke kanaka, alaila, hoonohonoho ka mai, mai ke poo a na wawae, a ike pono i ke ano o kela mai, a me keia mai, a me ke akaka o ka loina o kela mai, o keia mai, ka mai pupono i ka lapaau a me ka mai hiki ole i ka lapaau. Alaila, hoonohonoho ka laau kupono o kela mai o kena mai, a pauia. alaila hahe ka lima i ke kanaka mai, a maopopo ka mai o ke kanaka. He ku iloko o ka papaku, he hea, he poupaa, he poulewa, he niau. he hoakaka; he nihi keiki kane, ne mai Alii, he kahuna Alii; he laau Alii. O ka waiki ka laau. He kupele he halekau; apu uhi halehau hoonaha liilii. ai ka ai ka ia, nui ke kino. Kii ka oopuhue-he waiki ka laau - He Alii ke kahuoa; he haneni ke kanaka mai: Eha haneni ke kanaka lawelawe malalo o ke kahuna Alii; ua lako na kanawai o ka lanu. Elua, ekolu, la ua pau ka mai i he ola - ua hiki i ke kahuna. Alii ke wanaua aku i ka nui o na makahiki o ke ola ana.

Aole i pau.

Kona Makuahine malama ana i na keiki.

-

NO KA PAA ANA O NA LEPO O KE KEIKI I KEKAHI NANAWA. e hoohemo ia no ia ma ka hoano e ana ae i na mea ai, e hanai ahu ai i ke keiki, oia hoi, ka haila u ana i ka wai i pai pu ai me kekahi wahi waiu uuku, a hui pu aku me ka pelaoa huila aeae niaikaia me ka hale-wali, i hookahi hapaha ne hale wali a ekolu hapaha he palaoa. O ka hale i hoohuipuia iho me ka palaoa ma keia hana ana, ka mea e hemo ai ka lepo. A penei no hoi ke kahi hana ana; E lawe ae i hookahu puha o ke puna nui i ka hale0wali, a huipu iho me on a wahi wai uuku, aiuila, hui hou aku me A paina wai wela, a kowali ae a hui pono alaila. pai iho me ka kuuwahi, waiu uuku, (waiu hou aole i paila ia) a ho-o iho i wahi puupuu ko keokeo, a me on a mau wahi hunahuna puakai.

O KA PIHAPIHA A NE KA HEKI ANA o ke keiki, ua loa no ia mau mai i ke keiki mamuli o ka pono ole o ka mea ai; o ka hanai nuiia o ka ai, oia ka mea e pono ole ai ka opu a me ka mea hoowali ai a o ka hoomoimona loa ia no hoi o na mea ai hekahi kumu o na pilikia o keia ano - a i kekahi manawa hoi no ke ano muemue o na mea ai ; o ka walu paha a me na mea ai kahiko e ae n i ole ia, no ka hoomaumau pono ole ia o na onuole hanaw waiu a me na ipu a ke keiki e ai ai.

E haawi i na ai hou wale no i kela manawa i keia manawa e ai ai, a e hanai aku hoi i wahi kai moa (chicken broth)  a kai bipi (beef-tea)  moakaka hoi, i hoawiliwili pu ia iho me ka laiki moa palupalu, a i ole ia, i pia hoi.

Aohe no hoi he pono i na makuahine ke wikiwiki e i na laau lapaau no kela a me keia pilikia uuku o na keiki , e laa ka palahemo a me ka paa o ka lepo, a me kekahi i mai pilikia e ae e hoopihohoi koke ana ia oe e ka makua. O na pauha Koromela a mona laau e ae o na keiki e haawiia ai, noho e pono ke hanai koke aku i ka manawa o ka hoomaka ana mai o kekahi mau mai e ae; aia a loaa ole mai ka oluolu ma ka hoano e ana ae i na mea ai, au, alaila, e hanai aka no i na laau lapaau - O ka  hanai e ana i ka laau lapaau he mea no ia e hoomahuahua hou aku ana i ka mai mamua o kahi pilikia uuku i loaa inoa iaia. E pono no e makaa'a pono ka mkua me ka hakilo mau ana i ke keiki i ka manawa e haawiia ui kekahi laau lapaau - A o ka lepo hoi kekahi mea e nana pono ai, e hemo mai ka lepo maikai i kela la keia la e pono ai.

 

O KA MANAWA KAMALII, oia no ka manawa mawaena o na makahiki elua a hiki i ka walu o na makahiki, no ka mea, ua mahele ia na manawa o ke keiki penei : 1. Ka wa ai waiu - oia hoi mai ka manawa o ka hanau ana a hiki i ka elua o na makahiki 2. O ka wa kamalii - oia hoi mai ka elua o na makahiki a hiki i ka ewalu 3. Ka wa keiki - oia hoi mai ka wa mawaenao na makahiki ewalu a hiki aku i ka iwakalua ; a mamua ako o ka iwakalua, he wa kanaka ia no ke koiki, a o ka hoomaka ana no hoi ia o ke kanaka makua.

Nolaila, ke kamailio nei kakou no ka wa kamolii. I na mahina mua nae mahope iho o ka hala ana o na makahiki elua o ke kaoko e hoomau ia no ka kanai ana i na ai mama e like me ia i hanai ia mamua aku, me ka hoohuihui pu mai no nae i kekahi mau ai makua e ae, oiai ua ikaika pono na niho i ke keiki i kona wa e naunau iho ai i kana mau ai. E haawi uuku ia keia mau mea ai makua - ma na mea ai a palupalu no hoi a i kinohi o ka hanai ana e haawi manawa ia i  kela la keia la ' a e nana pono loa oe e ka makua i na pilikia e loaa mai ana iloko o keia manawa.

E haawi manawa ia ka mea ai iloko a kela eha hora keia eha hora, oia hoi, o ka manwa o ka ainakakahiaha maaena o ka hora 7 a me 8. A.M ; a o ka aina awakea i ka hora 12 ponoi ; a o ka aina ahiahi  hoi i ka hola 4. P.M.  ai ka hora 7 o ka po, e hanai aku i wahi pia uuku i huipuia hoi me kahu waiu uuku, a i ole ia, i wahi herena liilii i hoopalupalu ia. A mahope o keia manawa e hoomoe maikai ia aku ai ke keiki ma keoa wahi moe.