Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 24, 15 June 1867 — Ka Moolelo Makahiki Eha o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio Hawaii. [ARTICLE]

Ka Moolelo Makahiki Eha o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio Hawaii.

1. NO NA HANA KULOKO. ! O ka men mua n makou e hoike aku ai oia ka mnke «na o ko kakou kaikuaana o ! J. S. EraesonA ) ka la 27 o Alalaki o keia ! makahiki. Aoleoia he iala no n*eiāPnpa.| aka, oia kekahi o na makua o ka Pono; a | ' aole hiki i kekahi mea i hooikaika pu me ia ; ina ka hapai ana 1 keia lahui e hoole i kona i hoihoi inau, a me kona akamai nui ina ka j imi ann i na kumu e hoio ai na hana. He j mea e oluoiu ai ka manao, ke kanikan ana o j ko Waialua ia ia. j Hb Hile Misio.vaki. j O ka mea oui a inakou e hoike &ku ai no : ka Pap« iho, oia ka oee ana o ko makou Keena a i ka Hale-kuai kahiko o Kakela raa. iloko o ia hale he wahi akea kupono no na halan-ai o ka Pap», rae kona w-aihona Buke n me kona waihona mea Hoikeike, a he wahi e ahu ai na waiwai no na Misionari Ku\vaho a uie ka Hokuao, a he wahi hoi e n*aiamaia ai na Bukc o ko kakou Oihana Hoo*. t iaha Buke. Maanei ua loaa ia kakou he

•• Haie Muionan,* akea a paa hoi; »pel«e lf!o hou ai keb ba*'e i kiko waena oo ka Po no Euaneiio ms kea hie Ain«. E hooikaika ha aku'na makou e boopihit pooo loa i ko kikou mnhooa Bake i na-buke a pau e piu ani i o* hana Misiooah n» ka moaoa Pakipīka. ama kt Pae Aioa oei o Hawrau me na mokn e piii uol Na LOAA HAI IM ECAIXSU 3UL Ma ka Palapala Hoike o ka Puoku o ka Papa, aa ikeia he $8,643 i foaa mai i oa eka!esia iioko o keia makahiki mai lune 1, i 1866 ;me km heiu oie aoa ī oa dala be 5336 o oa Kula Sabati no ka Hokaao. Ma ka Papa Helu o oa ekaiesia no 1566, ua akaka, o ka awaiika o oa kokua no ke aupooi o ke Alraa mai kela hoahaoau keia hoahanau mai o keia Pae aioa t he $1.34; a he oui na ekaiesia uuku o oa hoahanau i haawi oo ke aupuni o ke Akua he awaiika mahuahua ae mamua o oa ekaiesia lehulehu j o oa hoahaoaa i hoike mai i oa puu daia oui j a kakou i mahalo loa ai. He mau ekaleaia kekahi milaio o oa Kahu Hawaii i oi aku ka awaiika o ka maoawaiea ana mamua o na ekaleaia malaio o na I Kahu haole. Ekolu, a eha paha, mau eka-l i uianawalea he elua dala a oi no kela hoahanau keia hoahanau ma ka awarika ana; a he hookahi ek~xiesia i ooeaoe hiki aku i ka ekolu da!a pak-»hi no kela hoahanau keia hoahannu ma ka awanka ana. He mau mea keia e lana ai ka manao o na Kahu Hnwaii; a he mau mea hoi e iana ai kakou no ka uoho Kahu ana o na kanaka Hawaii. Ke manao nei makou e hookaawale i kowa hou ma ka Papa Helu makahiki o kakou e hoike ana i ka nwanka o ka mana> walea ana o kela lala keia lala ma kela ekalesia keia ekalesia. He aneane $61,000 ka huina o oa daia i! haawiia i ka Ahahui misionari Hawaii mai j 1553 a 1563 i oa i huiia me na dala i haa-j wiia i ko kakou nei Papa Hawaii; ua hooiiloia ka hapa nui loa o keia puudala no na misionari Kuwaho o kakou ina Nuuhiva me Maikonisia iloko o na makahiki he umiku- j mamalima mai ka hooniaka ana o ka hana i Misionari Kuwaho o kakou. He 535,000 o keia i lilo no Nuuhiva, a he aneane 523,-' 000 no Maikonisia me kekahi mau lilo uuku e ae. : He $ , ka huina pau o na dala manawalea i hoikeia iloko o na Papa Helu makahiki no na makahiki he uinikumamalima i hala. He $26,069 i manawaleaia i ka M. H. 1559, a he $25.250, i ka M. H. 1566 ; a oia na niakahiki elua i oi o ka manawalea ana mai ka hookumu ana o ka hana ma keia aina. | He mea e lana ai ka manao, ka oia mau j ana o ka manawalea ana o na ekalesia, oiai e emi ana na kanaka. Da akaka ma keia ka mahuahua ana o ka ikaika u na hoahanau ma ka hookupu dala ana no ke aupuni o ke Akua. I keia nianawa, ua aneane like na loaa me na lilo no ka kakou mau hana ponoi no Hawaii nei. He 26 mau Kahu Hawaii i poniia. a he elua a ekolu paha mau mea i aeia e haiolelo; a o keia mau mea a pau, ua loaa no ko lakou ola mai o kakou aku nei no; a 0 ka hapanui o lakou aoie no i kokuaia e ka Papa Hawaii. Na na ekalesia no i kukulu a i hoomaikai i ko hikou mau halepule iho, mai o a o o ka aina nei, e like no me ka lakou hana mau mai ka hoomaka ana mai. Na na ekalesia Hawaii no i malama i ka ha- j na ma Nuuhiva, mai ka hoomaka lua ana j mai o ia Misionari, pau pu me ka hoihoiana 1 ka moku Hokuao i kona mau lilo no ka ! holo ana ilaila, a me ka hoolimalima ana i j na inoku e ae i kekahi mauawawa. A ilo-j ko o na makahiki ekolu i hala, maluna no oj kakou ke ola o na Misionari Hawaii e nohoj la ma Maikonisia—me ka uku ole nae i ka | Hokuaono kona holo ana ilaila i kela maka- j hiki i keia makahiki, no ka mea, na ka Pa-j pa Misionari ina Bosetona i hoomaka i kaj hana malaila, a aia no kekahi inau Misiona-j ri Amerika ma Maikonisia a hiki i keia ma-j nawa, i waihoia mai na imkou e hooponopono. He 82.000 i hnawiia mai ia kakou mai Ainerika mai iloko o kela makahiki keia makahiki o na inakahiki eha i hala hope iho nei, no ka Pai Palapala ana ; aka, he oi loa na lilo no ka Oihana Hoolaha Buke mamua o keia inau dala he S100;a ua laweia noloko ae o na dala i loaaia ma ke kuai ana ina buke, a no loko ae hoi o ka kakou waihona Okoa. O ka hoonaaaao ana o keia Pae Aina eia no maiuna o ko Hawaii nei, e like nome na makahiki he nui i haia. Ua malama ia na Kula la a me ke Kula Nui o Lahainaluna e ke Aupuni. A o na Kula haole—na kula la a me nn kula hanai—ua malaina ia e na makamakn. a me iee Aupuni. O ke Kola Kaikainahine roa Waiaiua wale no ke KuU nui e kokua ana i ko knkou aoao i hapoiia e na dala no na aina e mai, ma ka iokomaikai o ka Papa Misionari ma Bosetona lua i helu ole ia mai na daia mai na aina e mai no ka Pai Palapala ana a no ke kula Waialua, alaila he hiki ia kakou e olelo. no Hawaii nei no ke ola o na hana a pau e kokua ana i ko kakou mau pono hoomana a hoooaauao—koe wale aku oo ke ola o na komu mai Ameiika mai. He pono ia kakou e hooikaika e hoolawa i ko kakou maoawalea ana oo ka kakou mau haoa-ekalesia a pau, pau pu me ka Pai Palapala ana, a me ka hoonaauao aoa. He mea no e minamina ai, ka hapa o ke kokua ana mai o kekahi maa ekaiesia i pakele mai ka hanai-kumu aoa, oo ka noho ana o na kumu haole i mau Kahu, A he mea hoi e pilikia ai ko kakou naauao, ku ole loa nnao ka manawalea aiva mai o kekahi mau ekaiesia i ka kakou mau hana laula

r 9 Kuloko, a Kuwaho. Aka. ī ka naoa aoa i ; ka nui o r.a eka!esi*. he mea e mahaioia no| j ka noi o ko Lakou kokua aea i ke aupaoi o| ke Akua. : i ! | No ca o;eijlxa Misioxa*i Kcloso. j [ - Ua kokua aka makou i oa K*hu Hawaii i | eiwa iloke, o keia makahiki i haia, a ua he- ; wa oo paha makoa mai ia kokoa iehalehu^ |ana. Ua akaka no ia makou he pilikia ko; [ kela a me keia o iakou a pau a makou i ko-: kua'i; aka, o<t akaka oo hoi ia makoo, ma ■ | ke kokaa akahele loa aoa e pooo ai oa eka- j i lesia, o liio ia i mea e hoonawaliwali ai i ko j lakoo ikaika poooi, a hiiioai waie aku lakoo j ia hai. j I keia hope aku, aole makoo e kokua aoa j i kekahi Kahu ma kooa ooi, oia hookahi wa- j [ ie 00, ia makou. A» oo a noi po mai ka - I Ahahui Euaneiio Mokupuui kahi e npho' | Kahu aoa ke Kahuoapule, aiaila e oaoa aku | [ makou i ka paiapaia ooi. I | I ka ia mua o Aperiia i haia iho nei, ua j hoomaka o losepa Manuela i ka hana misio-1 nari Kuioko, maiaio o ka hoponopono ana o j ko makou Komite no na hana Kuloko. Ua ; haawiia ia ia i kekahi manawn koke iho nei | j he paiapaia ae e haiolelo. e ka Ahahui Eua- J oeiiooOahu. Ua laoa ko makou manao e| hoopomaikaiia'na kona hooikaika ana i wae- J na o na Kakoiika, a i waena o kona lahui ponoi o na Pukiki. | I ka ia 20 o Okekopa, make aku ko kakou misiooari Kuloko ma Hanapepe, Kauai o D. ( V. Naumu. Ua hoio no kana mau hana j iioko o na mahina he uinikumamalima ana i j hooikaika ai molaiia. Nele 10 no ka hana j maiaila i keia manawa. O Naumu kekahi 0 na hua mua o ko kakou kula Kahunapule ma Wailuku ; a o ka holo pono ana o kana mau hana kekahi mea e iana ai ko ka« kou manao no ua kuia la. No ka Hoonaauao ana. j He nui no na mea e lana ai kakou no ke j Kula Kahunapule ma Wailuku. j Ua makaukau ka Papa eiua o keia kula e j hapai i ka hana Kahunapuie. Ewalu ola- j j kuu, a he elua makahiki i hala iho nei o ko j i lakou kuia ia ana. Ekolu o lakou i kahea S ia e na ekalesia nele i na kahu oie, a eia no i | ma ka iimu o ka iakou kumu, he mau ieo ka-' | hea no kekahi mau mea e ae o lakou. Aia | j no ka papa okoa malalo o ka malu o ka Aha- ; j lunakahiko o na mokupuni o Maui, me ka j ! manao ana e iilo i inau kahunapule ; a ke j hooikeike mau nei lakou imua o ua Aha la, I ja ua haawi ia i elua o lakou he mau pala-| i pala ae e haioleio. Ua hapai nui iakou i j ka hana ma Wailuku ma ka malama ana i! na halawai a iioko hoi o na Kula S«bati, a i ua mahaloia lakou e ke anaina haipule o j hila. [ Ekolu o keia mau haumana i inareia maj mua o ko iakou komo ana iioko o ke kula, j a elua o iakou i mareia mahope o ke komo ana. Ka hapa nui o ko lakou oia, no ko iakou hooikaika kino ana no—-hookahi i noho i he kumu kula ma kekahi kula Aupuni. Hookahi haneri dala ī haawi ia e ka Papa Hawaii no ko lakou ola, a ke manao nei makou, o ko lakou hooikaika ana i iawa pono ai ko lakou ola, he mea ia e waiwai inaoli ai lakou ma ka hooinakaukau ana ia la- i kou iho, i ku wiwo ole iloko o na pilikia o ! ka manawa e hiki mai ana. i E weheia ana ke kuia no kekahi papa hou,: 1 na e ioaa ana na mea kupono. Ua hooike ; mai kekahi mau inea ekolu i puka mai nei i inai Lahainaluna mai, i ko lakou makema-! ke e komo, a he mea pono i kela lala keia ia- j | la o ko kakou Ahahui e makaala ma ke koho j j ana a nia ka hoouna ana i na haumana ku- i | pono, oia ua mama mai o Alekanedero mai I kona noho k*thu ana, a he hiki ia ia e hooli- | lo loa aku ia ia iho ma ke ao ana i ka papa i haumana hou. | He kunaiima a oi na kaikamahine ma ke Kula o Waiaiua iioko o ka makahiki okoa i hala, a he 61 iloko o na mahiua eiua i hala hope iho nei. Elua o na haumana i laweia e ka make mahope o k,i hookuu ia ana e hoi i ko lakou mau home. Iloko o ka hooilo i iiala iho nei, ua mahuahua ka noonoo ana o na haumana i na mea e pili ana i ka haipule, a ua manaoia ua huli io kekahi mau mea o lakou. Ewalu olakou i hoohui ia me ka Ekalesia o Waialua ina ka hoike manaoio ana iloko o ka makahiki i hala ; a o ka huina pau o na haumana i loaa ka inoa hoahanau, he 15 ? No ka nawaliwali o Kulika wahine, ua imi ia he kumu kokua hou iho, a ua loaa ia no iloko o na mahina ewalu. O ka uku no ua kekua hou la, hoolawa ia noloko ae o na da!a i*feaawi ia no ke ola o ke kula. Hookahi kausani dala i haawi ia no ke ola o ke kula i ka makahiki IS66 f a he , $1500,00 no ka makahiki 1567, me $650,- ; 00 no ka hoomakaukau ana ī ka haie ; a he i okoa aku na da!a no ke oia o na kumu o ke | kuia. j Ua kuai ia ka hale a me ka aina kahi e | ku ana ua kula la, iloko o keia makahiki, e ; ka Papa Hawaii no $1200,00, no loko ae o j na dala ma ko makou waihona okoa. j No KA OIHANA HOOLAHA BDKE. [ O na Kaooha Hou he 1000, me na Ku- ' mumua Hou he 2000, a me na Lira Kama- : lii he 3000, i oleloia i keia makahiki iho nei, | e hiki mai ana mai Amerika mai, ua hiki io | mai no, a e helu la ana me na buke o keia ; makahiki. £ iike me ka makemake o ka : Ahahui Eoaneiio Nui o 1866, ua pai a hoo- ; laha iho nei makou elua mau Paiapala Lii- : lii, he eha maa aoao o kela me keia bike, ; hookahi no ka Hoomainoino e | Rev. T. Koana, aoka laa no ke kanu aneL, | ke kuai ana, ame ka inu ana i ka gk*j, e , Rev. M. Kuaea. L'a hoolaha makou i ka i Haawina Kamalii, he 114 kona mau aoao. ! Ua pai hou ia ka Hoike Pope a Limaikaika,

he 23 kooa maa aoao. A ua. pai » hooiaha ī makou He ma* s*axao wo ka Pepe, be 56 ao- | ao, ame Ka Ekaleiia Oūoo, be 14 aoao; 04 1 Ker. J. F. Pogye i kakau ia mau buke a I elua. Ua hoomakaia ka Bake Elua oka | Nupepa mahioa, Ke Aloml*, m« ka emi ole ; o kona maikai poooi, aka, ua umi p«ba ; ka ooi o oa pepa i hweia e na Ekalesta o : kakou. | Oka huina paa on* aoeo i paii* » , j makahiki ma ke aoo buke, he 2,106,800 ; ua ! oi kea he lvS54»000 mau aoao mamUa o na j aoao i hoike la iloko o 1965, a he 1,351,000 ' ka oi (oaoioa ooa aoao o 1566. loa i pelu > ; ia ka nopepa Alaola a uoku e like me na bu- i ! ke, ua ioaa iloko o ke Alaola hookahi, he - \ 16 «naa aoao, oolaila, ua like oa nupepa ? j Aiauia be 5000 i paiia i oa mahina he umi-; | kumamalua i haia, me 960.000 aoao buke. | i A i na pela ka heia ana, ua like ka huina ] pau ona aoao a pau i paiia e ka Papa Ha- j | waii i keia makahiki me 3,066,600 mau ao- ■ i ao. Ua hoopuka ia mai ko kakou keena | ! Buke aku, he 1,936,751 mau aoao i keia; | makahiki. He 58J261 o keia mau aoao i I | haawi waieia me ke kuai o!e. He $942,06 i i loaa mai no na buke, a he $807,75 no ke | Alauia ; huina pau $1,749. 1 Ahe pono ia inakou e hoike maanei no j ka Himeni Hoolea i pai ia no na Ekaiesia I o kakou eH. M. Wini. Ekolu makahiki 1 iho nei, ua pai oia he 3000 o ia buke Hime- | ni, a ua hke ia me 1,200,000 mau aoao. Ua i pau loa ia mau buke he 3000 i ke kuaiia e I kanaka. Ewalu haneri i lilo iloko o keia | makahiki, a ua like ia me 320,000 mau aoao. Ua hoopukaia hoi ka Nupepa Kuokoa e kekahi mau kanaka ui o kakou, i mea e kokua ai i ka Pono Eunnelio, a he aneane 2500 i hoolahaia i kela hebodoina keia hebedoma. Ina i pelu liilii ia ke Kuokoa | me he buke la, ua loaa iloko o ka nupepa ; hookahi. he 32 mau aoao, a nolaiia, ua ane- ! ane like na Nupepa Kuokoa a pau i paiia a | hoolahaia i keia makahiki me 3,500,000 | mau aoao buke. Aina i heohuiia keia me ; na aoao 320,000 o na Himeni Hoolea, ua : !ike ia me 4,020,000 mau aoao i paiia a hoo- , lahaia e na mea kuokoa mawaho ae o keia ; Papa, e kokua ana nae ī ka kakou hana. ( Hoohui keia me na aoao he 3,066.800 ī I paiia e ka Papa Hawaii, a !oaa he 7,186,j SOO mau aoao. | Ua palapala mai o Rev. E. W. Kalaka no | ke pai ia ana o ka moolelo no Opukahaie ! iloko o Maiaki. Ua hoomakaukau ka Aha- | hui Pai Palapala Liilii o Nu loka, oia hoi I ka Ahahui Karala, i na papa-pai kepau, me | ka auhnu ole mai īa kakou, ma ko lakou lokomaikai nui. Palapala mai hoi o Mr. Kalaka, e makaukau ana na papa-pai kepau o ka Baibahi hou iloko o lune. Nolaila, e hiki mai ana paha na Baibala iloko o Malaki o 1869. Ua pau na Buibala i paiia i ka makahiki 1543. He 10,000 ka nui oia pai ana. I ka makahiki IS3S, paiia he 10,000 mau Baibala, he buke manoanoa loa ia. nolaila, he 20,000 mau Baibala okoa i hooiaha ia ma keia pae aina iloko o na makahiki he kanakolu i hala. Aole i helu ia iloko o keia 20,000 Baibala, he 40,000 paha Kauohahoi) Howaii, a he 5,000 paha Kauohahou hapai haole, me na apana liilii o ka Palapala Hej moleie i hoolaha nui ia. Ma keia mau mea, i ua akaka iea ke ano o ka hoomana Karistia- | no i lawe ia mai ianei e na Missionari Eua» i nelio mai Amcrika mai. Aoie i pau.