Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 25, 22 June 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. Ka Moolelo Makahiki Eha o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio Hawaii, 1867. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Moolelo Makahiki Eha o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio Hawaii, 1867.

11. NO HA lIANA KUWAHa Ua hooliiwliiiw ninkou i ka o#ku kialon. ka Po:U (Pfei)s tluko o Mei U5366, e lawe aku i k«* ola no na mis:onari o kakou. Va lokomaikai rrno!i ke kapen» rna ka hanaana i na mea i oMoin iloko o ka palapala hooli* mnlima ; a o kooa iokomaikai oi °* a 00 ka !a*re aria ia Kanon a n»«? Mak* »oa mai Butarilari aku. Aka. ua hoomaopopo lea ra ma ka mcK>!c!o o l»e ku ana o ua moko Pai* ia la ma Buurilari, ka pono o ka loaa hou ana i moku nokakou pono», no ka kakou mau han« mision<iri. 0 lune la 20, k« la hope i kakauia'i na palapala mai Tara«ra a me Apoiana mai, a o Augate 13, mai Ebona mai, a o Okatob® 10, mai Ponape mai. MA!CO?US!A— Ko kakou nele moiū. Hoomaka ka holo ana inai o "Hokuao' ho*i mai Bo»etona mai, i ka la 13 o Noremaba 1866, a ku mai i Honolulu nei, Marabi ia 13. He moku keia i kupono loa i ka roca i makemakeia. He aie »iui ko ka Moana Pakipika AUau i rta keiki o Araeri* ka no keia makaoa makamae. Eia no ua moku !a mnlalo o ka malama ana o keia Pa« p», n. ua hooinau nku makou ia Binnmu i Kapena nona. Ponape. HowMi.—Kev. A. A. Kuleke (Sturges) a rnc kana wahine. Kev. E. T. Done (Donne) a mc kana wahine. Kc holo mau nei ka hana maikai ma Ponape. Ke ol.i nei no ke ahi kue o ke aupuai o Kili, aka, ua emi kona mana ina ka ha* na ino ona. Ua pau mai na nlii nui o ke aupuni o Kokoika (Jekoij), o Nuka (Nut) a me t/ma ka ao«o Kristiano, a oa manaoia, un huli io mni kekahi inau mea o lakou i ka pono. Penei ka Mr. Kuleke palnpala ana mai:— " Ke ho!o nei ka hana maikai imua ma na apnna a pau o waho ma koia mokupuni. Ua malama mau ia na halawal nia na wahi he 12, a ua launa pinepine aku au me ko ia m|u wahi ilnko o ka makohiki i hala. He mau anaina hooinana Kristiano iloko o na aupuoi a pai; o Ponape, a he mau haipule no ma kela kulanakauhale keia kulanakaiihale a puni ka aina. Lwaeua hoi o na enemi e kue hoino loa anu ia makou, e loheia ana no ka leo o kekahi poe e pule ana a me ka hoonani ana i ke Akua. Aole i bapetizoia kekahi kanaka inakua iloko o keia ma* kahiki. 0 kekahi kumu o keia, oia no hoi ka makaukau ole ana i na wahi e malama pono ia ai ka ahaaina a ka Haku. He nui na inea e bopetizoia ana i keia manawa koko aku. * # He nui no ka hana, a he nui no na mea e paho ai ka inanao ; a ho nui no hoi na mea e lana ai. Ke hu ku* paianaha nei ka hua o ka pono. Ke huli mai nei kekahi mnu alii nui me ko lakou mau innkaainnna n pau ; a o ka aoao o na misionari, oia no ka aoao iknika. Ua pau ka haalulu a me ka hele kulou ana o ko ma* kou poe Kristiano, a ua pau ka haanui a me ka hookeke nna o ka aoao pegana. M Penei ka Mr. Done : — u Ke nee nei ka hnna mnikai .iinua, a inahea |a $ Uoohokaia ni ? Mn 6 lukoO In anel o"ke'rt\ipuni o Kiti ? Ma o lakou la anei o Matatanima ? He oiaio no, ua keakeaia ka hnna ma ia mau aupuni a elun ; aka, e pau nna no in kuee ana, a ke manao lana nei no makou, aole no he liuliu a pau ; nlnila, e hooho lannkila makou ino ka olelo iho, " Nani ka Lokomaikai! Ua hoolapnnaiia ka aina pouli o Ponape'." 1 ka la 29 o Sepntemabn, un pnlapnla o Mr. Done, *• Kokoke e pan ko makou hale puie hou a hale kuin hoi; ua komo koke aku innkou, a he wahi oluolu lon ia no makou. Hoomaka ia ke kula i kela kakahiaka kein kaknhiaka, i ka hom 6s, a i ka hom S£, hoomaha ; a hoomakn hou i ka horo 9, e pau ana i ke nwakea. Mai ka 100 a hiki i ka 130 ka nui o na haumana. Mai ka Akau mni keknhi j>o« 0 lakou.mni ka Hikina mai kekahi, a mni ke Kolnohana mai kihi. 1 heie mai lakou e noho aeao ia, a he hoihoi loa kekahi poe o Inkou, a o kekahi mau hau* mana, he hiki wawe mnoli no, a ke hele nei lakou a pau iinua. O na mea i aoia, o kn hookōlkiii 4 , ka 4 heluhei«', k«%akau-%ftia ma na pa)ia pohaku, ka heiunaau, ka haikehonu», ka hoike manawa, ke Kauoha Hou, kn Ui no ke Akua a ine ka himeni. u He lahui oi loa ko Ponepe ma ka hiaieni, he mau ieo maikai, a he mau pepeiao hopu wawe i na leo mele. Ua oi ioa aku ka holo 0 ke kula mamua o ka mea a makou i manao ai. Ka hoomakn wnle ana no keia, o ke hauoii ion nei makou no na mea a makou i manao ai e ulu inai ana mai, loko ae o keia hana." He tausani a keu paha ka poe 1 loaa ka heluhelu ma Ponape nei. He 161 na hoahanau e noho hihia ole nei iluko o ka ekalesia malaila. He 27 mau paa i manna iloko o ka makahiki i pau, ia 31 o Mei 1866. He ISI.OO ka mnnawaiea o ko Kili no ka mahinahou ; a ina i helu ia ina ke dala ka hana ana o lakou me keicaht|ioe mai Metaianima mai tna kn halepule hoo, ua hiki aku paha i ke $75.00. Kusaik—(Sthong's hUKP.) Ualmuu—Kev. J- W. Kanoa, a me kana wahine. O ka hoike nui i ioaa mai ia makou no keia kihapai, oia no he polapaia n« Kanoa i kakau i Sepateuutpa i ka ia 23. Ua.makeiuake o Mika Kano e hoi o Kano i koia kihapai kahi a Kauoa t uoho Misiona-

ri maa ai, a aVaVa h pooo o kona boi ana i Bataritari. Ua palapala mai o Kanoa m? La :nahalo loa t 00 ka holo ana oka peoo nuiUila. Ua apo mai na hoananau o iaiki ia ia me ka pumehaoa ioa. Ua kokuluia he hale nobo hoa oo Mika Uano, a oa poho ko lakou maaao no kona htki o!e aku iloko o ke kau o ka M. H. 186*1. aka. ua htkt ako paha iloko o keia hooiio iho n«i. Ma ko Kanoa paiapaU heSl raau imi. Ma ko Mika Kano P«pa Helu he 90 mau hoahanau e nohe hihia ole nei. K.a Pae Ai.ha o Eeoka—(Marsball fs. ) EUm,—Ker. B. G. Kano (Snow) a me kana wahine. R. Maka, H. Aea a me kane wahine. Hamaliki,(Namank.) —J. A. Kaelemaku!e, a me kana wahine. laluila, (Jaluit.) —Rer. D. Kapali a me leana wahine. Paiapaia mai o Mi'ka Kano iioko p luiai no kom unuhi pau ana i ka Euanelio o Mareko iloko o ka olelo o Uaiana ; i e hoomaka ana oia e unuhi i ka Euaneiio o Luka iioko o ka olelo Ebona. Ua hoohuiia tnai he 21 ma ka hoike manaoio. iioko o ka makahiki raai fune 1860 a lune 1566 ; a o ka huina pau mai ka hoomaka ana mai oka hana malniia he 67. Elua ka 1 make, Bka i waihoia, 1 i hoihoiia mai, a he 59 e ooho hihia ole ana. Ua inalamaia na haiawai Sabati, me na Kala Sabati, a me na halawai haipule, me ka haule ole ana o kekahi, ahe nui no na mea hele mai, a he hoolohe pono no i ka ole* 10. Ma kahi moku uuku o Toke knhi i makaala loa ai—kahi no ia o Kapaii me Kaeiemakule mamua o ko iaua nee ana aku, a o kahi hoi a Aea e malama nei.

Pnlapala mai o Aea no ka mnlama ia ana 0 ka hebedoma haipule e ko Ebona i ka hoomaka ana o kela M. H. 1866. Ka mua ke-; ia o ko lakou malama ana. Pule lakou i ka ; la 1 no Ebona, i ka la 2 no Ualana, i ka la ; 3 no Ponope, i ka la 4 no Apaiana, i ka la 5 no Hnwaii, a i ka Ia 6 no Amerika, a i ka i la 7 no na aina a pnu. Ua hoikeia na kula ' 1 ka la '27 o lulai. He 90 mau haumana i j hiki mai, mai na kula eha. Hoihoi loa ko : Aea manao, a ke holo nei kana mau hann.i ( He hoike innikai loa no ka naauao io ko j lailo poe, ko lakou kuai inaoli ana i nti buke j me ka uku maoli ana mai. He pahu aila j okoa i piha i ka aihi a Inkou i hoekaa mai i ; ai no na buke. Ke mnkeinake nei makou e | , lilo keia i kumu nlakai no na misionari e ae i ;a pau o kakou.—He 87 mau galani aila niu | i hoounaia mai no ka mahina hou. i He 70 nmu haumana kula ko Kaelemaku- 1 le ma Kamaliki (Namank.) I ka la 21 oj lulai 1565 kona hoike ana ia lakou, a i ka la 29 o Mei 1566 ka hoike alua nna, nui na i ' makua i hele mai e ike, me na alii pu mai, i a ua mahalo mai Inkou. | 1 ka la 27 o lune 1566 konn hoomaka ana e, | kukulu i hale halawai, he 27kapuai ka loa, a he 26 kapuai ka laula. Un kokua mai na i kanaka a me na keiki, a me na alii pu. Ua paa iloko o na la ehiku, a ka la 6 o lulai ua hoolaaia. Ua kueia no o Kaeleinakule e ke- ; kahi haole, aole nae i poho kona manao. Ua : o maiinai nae kana wahine, a he kumu paha ia e hoi mai ai oia u nei, nohe nae i akaka. • Honlele aku ka Hokuao iu D. Knpuli a me kana wahine ma Kaiuiki (Jaluit) i ka la 6 o ! Novemopa 1565. I ka la 30 o Dekemapa ; paa kona hale. Palapala mai oia no ka he- ■ mahema nui o kona noho nnn, no ka lawe ! hipa ia o kona mau pono e ka moku mai, Nnmariki aku. Aohe i like ka momona o ; Kaiuiki me Ahona a me Namariki; a he oi- 1 oina in mokupuni no na auwaa o na mokuI puni o Kailaka a me Kalika, a ua hooneoneo i ia e iakou. Hai inai o Kapali, aohe ona ma-; | nawa a mnu mnnawa e paina mau ai, a o ke • | kumu o ia nele, no ka ai ole no; a kakaikahi, wahi an?, na la ona i poniuniu ole ai no | ka pololi. Ua mnlainn mnu ia nae nn hala-, wai o na la Snbati, a meke Kula Sabati. He | 30 mau hauinana. he 19 o lakou i loaa ka ; heluhelu. I ka la 1 o Aperila hookomo mai: oia i kekahi wahine, i ka eka!esia, he hnu« | mnna oia nana mamua mn Ebonn. | ! Palapala mai o Mika Kano no ka mnke j I nui ana o na nlii o na mokupuni Kalika ; a ; aole i akaka ka huli oiaio ana mai o kekahi mookohi o lakou n pau. Eia oae kana no ' na hoahanau : —Ua hoi mai na lula ekalesia n pau i holo aku i ka Aknu mnmua iho nei ine na aiii, a aohe hookahi o iakou i haule iloko o ka hewa, wahi a Inkou iho a wahi hoi n na nlii. He mea keia e hauoli ai ma- i kou : Maoao au,e haule ann lakou, aole ka ! j Elua mau honhanau o Ebona i holo nku me, keknhi auwaa a hiki aku i Areno (Arno) o nn mokupuni o Kalakn. , Hookohi Sabati laua malaila. n halawai ka . f laua no na kamaaina. He lehulehu )oa nn ; mea i hele inai e hoalohe, aole no i hiki aku ka leo o ka haiol#lo nna i oa mea n pau no ka lehulehu loa. He mokupuni kanaka kela i 0 Arcfto t a he aina ai hoi, o na ai e ulu la ! 1 nt aina akoakoa. He wahi maikai (oa i malaila no kekahi misionari Hawaii. MaUila o komo aku ai kakou a i na wahi kaoalea o ia roau mokupuni. Pehea, e hoolo- ; he auanei kekahi ma Hawaii nei i keia leo ; kahea ? j Ka Pae Aina o Kiupaki—(Gilbctt Is.) j ApiaHa, (Apiane.)—Rev. W. P. Knpu me ; kana wahine, D. P. Aumai a me fconA wa. '■ hine. | T<rroi«x.—Rev. J. H. Mnhoe a me kana J wahine, G. Haina a me kana wahine. ■ Ua hoomakaia ka hana ma Butaritar;, i; ka la 19 o Aukake, 1965, e Kanoa me Maka; a i ka nana aoa ta mnnawa ua akea ka ipu-, k*. 1 ka la 20 oia mahina hoomaka koke | ia ka halawai Snbnti. a ua hoomau ia no a | haalele la ka aina. 1 ka la 16 o Okakopa, <

hoomaka ia leeao 4rah aoa, «o4e mri hana ! mn ka nui o na haumana. Ca enalama oui 1« iakou e kekahī kaikaina o ka Moi. a rne kekahi mau atii e ae, a aa ooho koke »ku oa mßiaa>fi iloko o ko iikuu ha'e poooi. iioke o Apenla me Mei, 1566, kukalu lakou he halepole, he 4S kapoai ka loe. a he 24 ka laak; a ua haiawai iakoa iioko o oi h»Se Sa he eooo Sabati, a ku aku ke kiaioa Pfcti. I ka ta 25 o lone, pepehi ka iloi ī oa loina Hawaii ekotu o ua moku la, i ko bkou hooenaka ana e lawe aku i nka i ka wai«rai ona rn«K>rmn. Aole i akakn lea īa makoa ka kuova o keia haoa weliweli. O kekahi kumu paha, ka hoohaiahala oo ka holo ana o ka haoa a oā iaisiooari, o kebbi kumu paha \sx ohuma i ka waiwai o luoa o ka moku, a o ka huhu paha no ke koiohe ia 'oa. o kekahi kaikanmhioe i ae maluoa o ka moku raa Apaiana a holo aku i Butaritari. Ua aloha mai kekahi haok kamaaioa o Botaritari ia lakou, o kapena Raoekala (Kaodall) kooa inoa, a ua hoohoio aia pu ma ke Alii e noho hou aku lakou iuka; aka no ka makau o na wahme, ua kau hikoa maluna o ke kialua Pftil ma ke iokomaikai | o ke kapena, a holo aku i £bona, me ka haaleie ana i ko iakou waiwai a pau pu me na hale Ua palapaia aku makou ia kapeoa Kanekaia, e noi ana iaia e hai aku i aa Alii o Butaritari, aole makou e hanlele ana ia iakou, a ua waiho aku inakou i ka waiwai o na misionan nana e maiaina. A hoio hou aku o Hokuao, aiaila pau ko kakou pohihihi no keia mea, a e komo hou aku no paha kakou i ua mokupuni ia. Ala Āpaiana ame Tarawa, aole no hoio pono ka hana. Oka maoawa luiu hua keia malaila, ,ke kupaa nei hookahi waie no o na mea i hoolilo ia i hoahanau ma Apaiana. Ma ua mokupuni ia he 3500 paha mau kanaka, a ua hai mai o Kapu he 53 wale no mau inake, a he 142 mau hanau inaiaiia iioko oka makahiki. Ua hoopiiikia ia na misionai ma ka aihue nui ana o na kanaka. Ua hiki mai ia lakou he leo kahea inai Nui mai e nonoi ana i misionari no ia» kou. K\ Pab Aina o Nuiiiwa.

Fatuhiwa.—Omoa—Kev. J. W. Kaiwi a me kaoa wahine o Hnna Napiieaina. llaiuxwawt—Kev. A. Kaukau. Hivaoa.—Puamau—Rev. J. Kekela, a me kana wahine o Naoini. Atuona—Z. Hapuku a me kana wahine. Uapou.—llakaelau—Rev. S. Kauwen» loha a me knna wahine o Kaaiawahie. Uaiiuna.—Hokalu—J. \V. Laioha, a rae kana wahine o Ihuanu. lloko o Aperila, 1566, haalele o Laioha i kona wahi ma Hanaahi ma ka mokupuni o Hiv.ioa, no kona makau i kekahi alii, a nee aku i Uahuna, a maiaila ua npo aloha ia oia, oiai e kaua ana no iakou. lloko o Mei hoomaka ia he kaua ma Puamau. Mai pau ko Kekela hale i ke puhi kolohe ia i ke ahi, a ua pepehi wale ia kekahi o kona mau holoholona. Ika mahina o lune, he inai hi koko ma Omoa, a he 62 ka i make. Ikala 6 o Novemaba, halawai nn misionari a pau, koe wale no o Kauwealoha, ma Puamau, a "hnoholo lakou aole e haalele i ka lakou hana ma ia pae aina. Iloko o Dekemaba he kaua ma Atuona, a o Kaki o Hapuku ke kahua oke kaua. Iloko hoi o Dekemaba holo kaapuni o Kaiwi a puni ki Pae Moku o Nuuhiwa. Ua pai ia ka moolelo maikai o ia holo an.i ma ke Kuokoa o Aperiia 20, 1867. Hai mai oia, ua hiulo na kapu ina Uapou. Ua halawai oluolu oia me ke Kiaaina o Palani, ka mea i kokua pinepine ia lakou me ke aloha ma ka hoouna ana i ka lakou mau palapala. Ua ili a nahaha ka moku kiakahi o KekeIa ame Kaukau. Aua make o Apelahama Nakua iloko o ka manaoio,—nole nae ) hai ia mai ka manawa ona i make ai. Holo aku o Hokuao i ka la 28 o Maraki. No ko makou manao e loaa koke mai ana he moolelo hou loa mai a lakou mai, raa o Koana ina la me Paleka, ke hoopokole nei makou i keia hoike no ka misionari ma Nuuhiwa. Kaliponia. Ua noi aku makou ia Rev. E. T. Taylor, 0 Kaliponia ka hunona kane a Tatina, i noho mamua iho nei ma Kona, Hawaii,) e Inuna aku me na kanaka Hawaii e noho liilii ana ma Kaliponia me Olegona. a inaluna o makou kona mau lilo no ia malana ana i na kanaka auwana o Hawaii nei. I ka la 23 o Mei iho nei, ua kokua makou ia loane Makani he llikini no Sakalamento, Kaleponia, e hoi aku ana i kona one hanau. Ua lawe ia mai oia i keia aina i ka makahiki 1850, e kekahi haole i muke aku nei. He eono, a ehiku wale no ona mau makahiki ia manawa. Loaa iaia ka heluhelu Hawaii, ma na kuln In, ma Kona, Hawaii, a mahope hoolile ia oia i hoahanau « Rev. J. D. Parisa, oia no kona makua hanai a holo aku nei. No kona makemake ikaika loa ana, ua hoouna ia oia i ke kula hanai ma Hilo, no na makahiki ekolu. A mahope iho nei hele oia 1 Wailuku. He imi ikaika loa kona e hoi j a e hai aku i kona hanauna ponoi i ke ola ma o Kristo la. Ahe wahi manao lana ko| makou nomt, e launa pono aku oia me na kanaka Hawaii roa Kaleponia. Ua hanwi aku makou iaia he mau palapala i na makamaka hoahanau malaila, a ua noi nku ma-1 kou ia Rer. E. T. Kela (Taylor) e kokua j iki aku iaia no kakou, i inea e hiki ai hia e malama pono iaia iho. |