Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 26, 29 June 1867 — Haiolelo a Kapena W. Reynolds o ka Mokukaua Lakawana. [ARTICLE]

Haiolelo a Kapena W. Reynolds o ka Mokukaua Lakawana.

| (O keia haioleio mabb vt»\. a Kapena W. . Kanai (Keyno'd?) o ka moku kaua Laiawana, om ka haiolelo i hai'a imea o ka Ahahui j EuaneiiookoHawaii Pae Aioa, ma Kawaia|hao f ma ke kakahiaka o ka Poaha lone 13. J Ua mahaia ioa ia keia ha>olclo, no ia mea jua unahi ia mai ka oieio Eneiani. a ka oWo « Hawaii, i ike ia ai e na makamaka Hawaii |a peu ioa kona mau manao.] E eue XAU HAKAHAKA ! i Aoie ma ke ano be malihini, a aoo Kapej na no kekahi mokokaua i ku koke mai. aka | ma keanohe mea i hoi hope ka hoomaoaoana no keia poe aina no ka manawa i oi ae mamua o kn hapaha Keneturia, a he mea hoi ma ia hope mai i kukulu i kona home iwaena o oukou no kekahi mau makahiki he nui wale, tna ia ano ao e hoopuka aku ai i kekahi mao wahi mamaia oielo e piii ana i keia hana maikai o ka halawai makahiki a na .Miaionari Amenka i ko Hawaii Pae aioa, irrti Honolulu. He maopopo loa no i ka wa kahiko i ka makahiki IS4o,ona haoie Amerika o na poe mawaho a me na Kahuna na hope nui naua e hana ana ia wa, ma ka hooiala ana i ke ano o ka noho ana o keia Lahai kanaka ma ke ano hoomana, nno o ka noho ana, a me ke ano o ka noho ohana nna, a i ko'u mau hoa nlii moku a me a'u, he mea hauoli ka ike ana iho, malaio o ka hooikaika ana a ko'u poe hoahanau o ka aina hooknhi i ioaa ai ka noho maikai ana niaanei, roe ke nno e nui mai na mea i ikeia ma na paemoku hema ma keia moana. E hoao aku no au e hahai pokoie aku i na mea nui i ikea iho ea'u ia wa, a i ano maopopo loa ae ai hoi ia'u mahope mai, a me ka hookuku aku hoi ma ka'u kainaiiio ana, i ke ano o na mea ma ka Pakipika hema. O ke ano o ka noho ana iwaena o na haoie e noho ann maanei ia wa, a me na kanaka Hawaii, ma ke ano nui ua malnhia maikai no, a oia noho ana oiuolu ua hooinauia ruai no a hiki i keia ia. A ua aneane ine he la he mea iko ole ia ka hana liiuaikaikn iwnena o na kanaka o na lahui u elun, a i na aoie au i kuhihewn, eiu waie iho nei no iloko o keia mau malaiua iho nei la, ka iawe ia ana o ke ola o kekahi haoie e ke kanaka Hawaii inai ka wa i hiki mai ai na misionaka (makahiki) 1820. Ua aoia na kanaln Hawaii me ka hooma* opo|H)ia e iike uie ko lakou ike,a me ka mea i makemakeia, a no la inea o ka hapnnui o lakou ua hiki ke heiuhelu a me ke kakau, a a iie nui no o iakou i hiki ke iawelawe ma iki oihana e piii ana i keano o ko lakou nolio aua. Ua noho na kanaka Hawaii iloko o na makaiiiki he nui wale, iloko o ka Aha kau Kanawai, a ua noho no hoi ma ke ano Lunakanawai a me ke jure, a ma ka oihana Kanawai (Loio) a me na hana e ae no hoi. A ua loaa no hoi ia iakou ka pomuikai o ka iako ana i nn nupepn ma ka olelo Hawaii a lie nakui nui lakou i ke kakau ana aku, a me ke. kakau ana mai ina ieta ma naEkeleta.' O ke Kaula mare, ua kukuluia no i Kinohou iwaena o iakou, a o ka noho ana ohana ! ua paipaiia me ka hoomaikai ae i ko iakou noho pouo anu e iike ine ka holo ana o ko lakou ike puiapaia ka hikiwawe. Ua kukuiuia na haiepuie ma keia a me keia kulana a haie, a o ka ia Sabati ua maiamaia me ka maiuhia i liwo me ko ka hoine (Amerika Huipuia.) O ka Palapala Heinoleie, ua kahiko ioa no ke paiia ana ina ka olelo Hawaii, a ua haawi nuiia hoi iwaena o na kanaka e na Misionari Amerika. A no keia mau pomaikai a pau, ua aie aku nn knnnkn' Hnwaii ī ka iokomaikai nui o ko lakou inau makainaka Amerika, ka poe nana, iloko o na mokahiki he 48 maiiiua aku nei oiai na kanaka e ae a pau aole hoomaoi popo i ka pomaikai o ka iahui Hawaii, i hele mai a kukulu i misiona Kristinno iioko o keia pae moku, a ka poe hoi nana i hoo-i mau ia inisiona me ka ikaika kannhai oie a me ka lokomaikai nui a hiki waie mai i keia manawa. Mamuli o ka hana nnn n na misionari Amerikn i aie nku ni kn iahui Hawaii no ka lakou oleio knkau, a me na paiapala u pau a lakou, a me ka naauao i hiki ai ia iakou ke heluhelu a ke kakauiima, a me ka iawelav\*e nna ma na mea e pili ana i keia ula ana, He kuln nui, a he kula kiekie, a me kekahi mau kula hanai he lehuiehu wale, a me ke ano o na kula aupuni, ua hanaia ma ; ( ke ano kuln o Nu Enelani, ka niea i hiki ai | i «a misionari Amenka me ka holopono, ma ! i ka hookiekie ana ne i ko ke kanaka Hawaii' ano, maiuna ae o ko (akou ano naaiipo i ka loaa nna inai o lakou i ka mnkahiki IS2O, a | no ke kinohou ioa no o ka hoomakaia ana o ke ao ana, n no ka hoiopouo ana no hoi o ia mea iwaena o na kanaka, nolaila i kekahi mau makahiki mahope mai, ua heie mai kekahi mau mi?ionari o na ano hoomn- j na e ae, a hoao e kukulu i wahi e ku iho ai ((ke kapuai o ka iakou hoomana) ia nei, a; | ua ike iho lakou he kupono ia lakou ke ka- | pae ae i ka lakou mau haaa mau o ka hoo- | nanuao o!e, a e hele mni a e hookuku na : Misk>nari Amenka ma ke ano o ke ao ana i | na kaoaka, i hiki ai ia lakou ke hoopau iho , i ko lakou kuiaoa. | Oia hana naauao i manao e ia i olahonua , ' a na Misionari Amenka, ke kukulu ana i kula hanai no na keiki a na 'Lii iloko o ke- i kahi hana maikai loa o na kumu, a ma ia mea i loaa aku ai ia lakeu ka pouiaikai o ka hemo ana ina Nu Enelani iloko o ko iakou mau makahiki palupalu, me ka loaa pu hoi o ka numaikai liAonaauao i '

no 1 3kou. U keia LaU. e holo pono ana U i ka makahiki IS4O, a oia kekahi o na kuma alakai haeoii, no ka iokomaikai a eoe ka rr.slu o ka hana ana a keia poe hoahanau o ka aina hn.j'vibi, >CountrTrriecs) no ka. pomaikai o r>a kanaka Hawaii i ikeia ihoe a'u. 0 Ka Moi e noho nei, a me Ka iloi i hala akn nei kekahi o na hoa o ia Kub Alii. Aole au i ike i kekahi mi'iona i ooho i ka manawa hookahi ma ka moana Pakipeka nei a i kukulu i& paha i kekahi maoaira mahope mai maioko o keia moana, i like ka nui o ke aoa o ka pomaikai i loohia mai ma ka iakou hooikaika ana e me na kanaka Haw3ti, malalo o ke ao ana a na Misionari mai Amerika Huipuia. Ala Tahiti i ka makahiki 1539, ua oi no ke paewa o ka pomaikai mookaka loa no na kanaka o Hawaii nei, oiai oae hoi ua kukuiuia malaila ka ini&iona Enelanino ka manawa i 01 ae mamua o oa makahiki 40, a i oi ae hoi he 20makahiki mamua aeo ka Misiona Amenka maanei. Ma ia manawa mai nei, mamuli o na mea i hanaia, ua kapaeia'e o Ta« hiu mawaho ae o ka hoohalike ana. Ma na pae moku e kaua kuloko ana no, a me ke kaua hoomana ma ka makahiki 1&-40, mamuli o ka hookonokono ana a na kahuna Enelani—peia i oleioia'i e Kapena Wiikes, ma ka mooieio o ka U. S. Exploirivg Expediiion ; a ina na mokupuni JSamgatcrs, kahi »o i noho ia e kekahi Misiona Eneiani, he mau kaua kuk>ko a he niau kaua hooinana maiaila, i keia mau makahiki iho nei, e pakui pu aku »ina no hoi me na kumu e ae nia ka hoemi ana i na kanaka o ia pae moku. ♦ Ma Nu Ziiani, ke kaena nei na nupepa 0 keia manavra, no ke kaua loihi hookahi i ike ia, mawaena o ka poe Enelani a me na kanaka Nu Zilani. Ma ia mau mokupuni, ua kukuluia he Misimia Enelani, no ka manawa i oi ae mamua o na makahiki he kanaiiina, me ka loaa pu hoi ia lakou o ka pomnikai i na Bihopa, liooKahi a elua paha, nana e kokua mai ; he kokua kahuna ia i munaoin, a oia hoi ka mea nui hookahi, ma ka manao o kekahi poe o keia au ma kekahi wnhi, ma ka hoomaka ana-e hoohuii ma\ 1 kekahi poe kanaka mai ko lakou ano naaupo a i ke ano o ka noho'na Kmtuino. Eia nae hoi, o ka hua i ioaa mai i na Misiona ma Nu Zilani, me ia lako no hoi ia mau poo kahuna koikoi, aole uo i ioohia loa ia mai i ka pomaikai nui, a i hooulu mai hoi i ka hopena maikai. I keiu makahiki waie iho nei no la i hola iho nei, ua iaweia kekahi kialua holo pili aina e na kanaka o Nu Zilani, a ua wnein ne kekahi Misionuri Eneiani, a ua pepeinia a make, a inahope aiia ; he wahi hana iki ia nana t hoike mai, aohe i noh» aloha ioa ka noho ana iwaena o na kanaka maoii (o Nu Zilani) a me ka lakou mnu Kahunapuie. Ua hoolaha ae o Bihopa VViiliams o Waipa, i ka mooieio o ka oihanu Kristiano iwaena o na kanaka o Nu Ziia»i, mai ka niakahiki ISOS, a hiki i ka maknhiki 1565; a ma ia mooielo, ua hoopuka ae kekahi Critic Enelani i na olelo penei : " O kekniii o na hana hope ioa mai nei a na knnaka Nu Ziiani e pili nna ma ke ano Kristiano, oia no ka ai ana i keknhi o na Misionnri, oia hoi ka iolo o kekahi Misionari, a ua hiki pono no ka o!elo nna a ua Hihopa ia o Waipa, me he mea la he wa keia i pono ole no ke pai ana i ka Buke e piii nna i na Misiona Kris« tiano ; oi loa aku hoi ka pono ole o keia wa no ka hooiaha ana aku i ka buke, e piii ana i ka hahai i ke ano o ka noho Kristiano ana iwaena o na poe Nu Zilani. Eia nae hoi, aohe n6 i anoninoni loa ka Bihopa no na hana a na Misionari maluila, a me he mea e manao iho ana, ina o Satana, oia hoi na Knhuna Pope, e kipaku ia aku, alaila, e hoio nui no imua ka oihana Kristiano oiaio.'* A nolaiia, ua loaa iho la i ka Ilihopa o Satana ma ke ano o na Kahuna Katolika Koma, e keakea mai ana i ka liolo mua nna o na. poe Nu Zilani a me ka hoolilo ana ia hkou i poe Kristiano oiaio, mahope o ka houo nna i na makahiki he kanalima, a oiai hoi o keknhi Bihopa e ae no e nofio koke mai nei, i komo hou inai nei ma keia kihapai Misiona, ua ioaa iho, o na kumu Amerika Puritano, (a e like hoi me na olelo o kekahi Ui hou iho nei, Jie poe mamo na Brown, a me ka poe hahai mamuii ona, he poe hoi i noho ma Nu Enelani, mahope iho o ke oki ana i ke poo o Charles ka mua, a e hiki paha ke manao ia, ua hele mai keia poe ma* mo a Brown ia nei e oki i ke poo o na Kamehameha a pau), o lakou kona. Satana oana e keakea nei i ka hoolilo ana i na kanaka Hawaii i poe Kristiano oiaio, aohe hoopuka iki ae i kauwahi oieio no na Kahuna Kato» lika Roma, ka poe i noho ianei no kekahi mau makahiki lehulehu waie, ma ke ano keakea iki ana i ka hoohuli ana mai i na kanaka ma ke ano hoomana. No ke kue loa o keia mau Bihop>a n elua ma kem mea nui, noiaiia, aoie no paha laua a eiua i poloiei, a he inea no hoi e inanoolana aku ai, o Bihopa William, ua like kona pono oie a me kona hele iaula ioa ana ma ka oiaio ae, ma kona kiola o na Kahuna Katolika Koma o Nu Ziiani, o iakou ke kumu keakea no ka hoohuii ana mai ia Lahui i iilo i poe Malakiie, ka poe hoi mai loko mai o ka lehulehu nui, ua heie mai a he 40.000 wale no e o)a nei, e like rae ka laiau o ka Bihopn o Hawaii nei, raa ka i ana iho i ka hana a na Misiona Amenka ma na pae inoku o Hawaii nei, mahope iho o ka noho ann a ha)a inamoa o ka .hapaha keneturia, he inen ole; a me ka olelo paanm iho, "o ke auo o ka noho ana o na kauaka, ua pa umi ka oi ae o ke ino mamua o ko lakou wa e noho hupo ana. M Me ka manao hiiahiU nui uo ka poe o ko'u auo, ko'u koiia

mai e ae p.' - » ke'a m-?a n>-"\ ILeia ?;»arji'flr3, no ken rna u op:!o -\ no c i hwpuWiw rn i kahi nona mai u. tni u» h*Aī k? !;»»> i otaio is niau olek), a ini h■> huam iki kihi o ka eiaio ilaiU, im h t.m «hoaa ke h'i'ele. ia na hana a na M?*;om -i pi?t a pun; Wa honoa ; aka, o ke sno o ka noho ar»a o Ha* waii nei, ka raea naiu i hwlv ia mau oklo; o ka haoa a ka rua ka bwrt> ana i na Kahunapule Hawaii i boohu!ī mai i na k;tnaka i ka Euanelio. ke hoole nei īa ini?a; o aa roea i ike ia i ka Li o nehmei, a me kem h, ke hooie ako nei no ia mea ; e hu!i ae oe ma kou wahi e manao ai e hu!t, a aole e \o~ aa īki kekahi mea mni e kokua ia tr.au o!r--lo (a ka Bihopa o Hawaii). He oiaio. o roea wale no i hiki ke hoolike ae me ka ino o keia olelo, o» no o kona hpuwale. Aole ka noho ana Puritano a me ka noho ami hewa i lilo i mau honpilī ma kekahi ano hookahi, a aole e hiki i na olelo a pou a na Bihoj» a pau o ke ao nei, ke hoolilo ae a ikea mai o na Misiooa Amertka ma Hawau nei. kai koe mawaho ae oia ruh. Uke kumu paie la«*a loa a m Misiona Amen'ka, ina e makemakeia. e loaa no i keia nianauM nn keia mau mea i han* maoli ia ; he Moi Hawaii no e noho nei ma ka Noho Alii, n me kona mau Makaainnna, a me na (ausani ka*. naka o na Ama e, e noho pu ana tne ka oluolu a me ka maluhia, oiai hoi o Maikonisi;i, Tahiti a me Nu Zilani, un kala kahiko ka nalowale nna o ko hkou inau Moi hanau o ka aina—a ona kanaka Hawaii, he poe i hoohanaaiwoia, a o na halepulea me na halekula, ua holo pono ia a pau ka pae moku, a he lehulehu no hoi o na kanaka Hawaii i komo iloko oka Oihana Kahumpule ; a o kekahi poe o lakou, ke hana nei ma na pae moku ma ka hema a me ke komohana ; a o kekahi poe hoi, ke ao nei me ka holoponn i ko lakou mau hoahnnau opiopio iloko o na kula oke Aupuni ; nohe kaua kuloko a kaua no ka hoomnna i hooukaia mai ka \\*a i hiki mai ai na Mision»«ri iloko o ka makahi--ISOO, a he mea «o hoi i ike maopopoia e ka poe a pau e nnna oi;iio ana, ua aloha a ua inahalo na kan ika mnoli i na Kahunapule a me na kumuao A(nerika, ka poe i hoolilo i ko lakou ola a pan ma ka hoonaauao ana i ka Lahui Hawaii. A aohe no hoi o'u innnao iki iho, ua makeinake oukou e o'u mau hoahanau oka M»siona Amerika i kekahi huaolelo kokua ia oukou mai a'u aku irci ; ua hiki 110 i.i 011kou ke hilinai nre ka maluhia ma kooukou kulana, he kulina paa loa, no ka men, ke ku nei iluna o ke kahua maopopo o ka oini(», a aole e hiki k*o hoomoniia e na olelo hakuepa ana enemi; ano ka mea, ua pomaikni au i ka hiki anu iinun o otiko»i ma keia wa maikai, a ua lilo no hoi au i hoike no kokahi mau makahiki K'hulehu no ka oukon mau hana maikai, a he Trrea lioi i makaikui i ko lakou hopena maikai 10-a, nolaila, ua hiki ole ia'u ke hoopukn a emi ihomnlalo ir.a o!e--lo a'u i hoopuka nku nei. li hooki ana au i ku'u mnuolelu meka mauaolanu pu iho, ;»mlc oukou e hookauluaia, a e hoemi ho|>e ia e ke kue ia inai e kekahi poe nana e kue mai.a me ka n.nu no o kekokuaniu mai oka l'ap.i Misionari o Amenkn no kona Ainu o, a me ke kooin mai e ka toahiik>ia a ine kainanaomaikai o na kanaka maikai a pau o kw oukou a me na aina e ae a pau, a o hooinanawanui aku oukou tna ka oukou haua Krisliauo maikai, a hiki i kn hopeaa.