Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 27, 6 July 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. K\xakat. HE!.C 32. Kl au u Kamlhakeha, MAI KA A. D. 1797 a HiKi i ka A. D. 1811. KoSA H"00PONOPO.NO ANA I KE AfPL'NI A ME KONA N»»HO ALII ANA. Kukulu iho la o Kaiueiiamehu i na heiau o kona inau akua ; lie aku;i huiu o Kukailimoku ; n ua olelo m no lioi, oia no na hulu i ka lue o ka manu nui Haiulu a rne Kiwaa. O Kukeoloewa ame Kuhakniki kekahi mau inoa—no Paliuli keia laau—o Makuu kekahi inoa. He mahiole inaluna pono o ke O Kuhooneenuu, o ka laau pua nani loa ia a Haumea i lawe mai ai mai Kalewalnni mai, nona na pua o Knmkawi a me Kunikawa, a he niahiole hulu maluna o kona p'io, ma no ka liulu o Halulu, Kiwaa a me Hiapo. Ona akun kaih aupuni keia, ua lilo ia Kamehameha no ka hui ana o nu aupuni malalo ona. O Olopue, o Kapapnkahui kekahi inoa—He akua alakai uhaue keia i ka uhane o kekahi alii ni-aupuni e, a he euemi paha, ua alakniia koua uhane iloko o ka heiau, n ua hai uhane ia. O Kainehaikana, Haumea, Pele, Hoohoku, Walinuu, Kalnmninuu, Kihawahine a me Hiiuka, he poe akua wahine keia, aka, he nui loa aku no ona akna wahine i koe. O Papa oia ka heiau o na akuu wahine.

O Kmieikaulahuuln, Kanemonaiapaiea, Kahuilnokalnm a me Kapo, ua k»paia ka inoa o keia poe akua he Kaloipohoa. Ua kapaia keia inon, no ke kalaiia anu i ke koipahoa. Ua oleloia keia poe akua, lie poe akua mana loa, a u;» kukulu aku o Kamelmmeha i linle no keia poe nkua, a oia lioi ka Haleiliuiain ; ina hoi e korno kekuhi kanuka iloko o keiu hale, e niake no ia ; nm e lele ka munu ma kuupaku, inake no ; holo ka iole, elelu a ine na mea eae niake no. Hookuhi wale no mea oln ke hoio ae iloko o ua Haleilnnaia nei, oia lioi ka mookaula. O Maalo a uie Moeluhi na kahu alii o keia poe akua. O Kanealai ame Keliikukahaoa, na kahuna nana e poni a e walokeia poe akua, aole nae o lakou hale. Kukulu aku la o Kamehameiia i na hale inua o kela akua keia akua, a hoonoho aku la ia i ka poe kaliu akua ntaloko onp inua ame na heiau. O Kapuni kekahi akua, o Knohuwalu, Knakau, Oulu a me Iliapo, he poe akua lele keia no Kamehamehn, a he nui no hoi ke ano o ia poe akua. He akua kanaka maoli keknhi o Kamahnmeha, o Kahoalii ka inoa, n me kona mau kapu a me na pahu kapu ame kona mau hae kupu. Ona kanawai kapu o Kahoalii, he kaupukeu, he puukoamakaia. O ka maka o ke kanaka ka puni a keia akuo kanaka. iie akua ainoa keia o Kamehameha, he ai pu no me na alii wahine. Kukulu ae la o Kamehameha i na heiau mohai kanaka no kona mau akua puni koko, oia hoi o Puukohola a me Mailekini ina Kawaihae ;o Keikipuipui a me Ahuena ma Kailua ; o Hikiau ina Kealakekua ; o Kamaikeeku me Ohiamukumuku ma Kahaluu ; o Haleokeawe me ka Puuhonua ma Honaunau ; a pela aku a puni o Hawaii. A iVe o Vanekouva i ko Kamehameha ano haipule, e hele mau ana i ke ahiahi a nie ke kakahiaka nui i ka haipule iloko oka mua ame na heiau. Olelo aku |la o Vanekouva, "He alii haipule oe e j Kamehameha, a he alii maiama i keia mau akua laau, aka, aole nse keia he mau akua oiaio, aia ke Akua oiaio ma ka la- ' ni. lna makemake oe, e hoi au a Beri~ I ' tania, alaila, olelo aku au ia Kini Keoki, |fKing George) e hoouna mai i mau kaihuna uau, a na lakou e hai mai ia oe i jke Akua oiaio, aia ma kn lani; a manaoiio aku oe ika lakou. M Olelo aku hoi o |Kamehameha, 11 0 ko'u mau akua oo ke- ! ia, he mau akua mana, a lilo keia aupuni j ia'u, a nohila mai hoi ko'u Noho'Lii." j Ua ike no o Vanekouva i ko Kamehameha paakiki mamuli o kooa mau akua, a 'oia paha ke kumu i hoouoa ole ia mai ai na misionari mua mai Beritania mai. I Kukulu iho la o Kamehameha he mau ahaaina makahiki, a ua kapaia lie iuau aliaaina lioomaha i ka luhi i ka haua aua |

i keia a me keia mea i haaa ia e ke ka« naka ; a i mea hot e hooikaika ai i ke kino o keia kanaka keia kanaka. I ka hala ana o na nmiama eiwa o ka makahiki, nolaila, ua hookapu ia ka io e na hoiohoiona a me ka niu ; a i ka puoi o ka makahiki, kau ka puaa i ka leie, a wahi ia kn niu, alaila, ahaaina iho la ehiku la, me ka hooiako ana i na mea a pau, ia wa, hooinaka ke akua paani e kaapupuni.* O na hana lealea kana hana, o ka paani, o ka hulHhula, o Ke kui, ka mokomoko, ka paiepale, ka honuhonu, ka pinao, ka iua, ke kuiakuiai a me na hana hooikaika kino a pau. Aia no ka ui ike aupum, oia hoi ka ai i loaa i kela kono* hiki keia konohiki ma ko ke aiii mau la hana, a e haawi koke aku na ka poe iiana ieaiea. Oke akua Kapainaiaea ame ke akua Kihawahine, he mau akua lawe ia, a hookuhi noao kapu, o ka aoao ma ke kai, a hookahi aoao nr»a, o ka aoao mauka. Ao ka poe i piii ika aoao ka> pu, he uku wuiwai ka iioopai, a ina ua ike aku a moe iho ilalo, aiaiia pakele, aoie e iioopai ia. Hele mai na nkua makaliiki, oia hoi o Kopuni, Ouiu, Kaoiiumalu, Lono, Kaiioaiii ame kekahi poe akua e ae, a o ke Kaupu, ua kau ia iluna o ka iuau. a o ia ka liae e amo ai.

O Lono, ua hakuia i ka laau loihi. pelu uo hoi o Kapuni a me na akua a pau o ke nno makahiki, ua auamo hele ia a hiki i ka palena o ke nhupuaa a okana a moku paha, alaila, hoala ia ke akua iluna, alaila, hookupu keuhupuaa ka okann a moku aina pnha, i kela a me keia waiwai ; a ina ua nui ka waiwai, a ua pono na waiwai a pau lon, n ua kupouo i ka makemake oke kahu alii nui o na nkua, alaila, pnpio ke akui, a luiawiia ka waiwui i ka poe kahu akua, a o ke koena, haawiia i kanaka n pau lou. Olelo iho la kanaka, 4, 01a keia ihhune a me ku noho'na pololi o kohi alii, eia ka ai, ka ia, ke kapa a me ka malo, ka pau, ka moena, ke olona, ka upena, ka hulu, ka waiwai lona wale i ke lu hookahi." O ka uina hookupu ole mai iloko o keia hele kaapuni ana o ke akua, alaila, hoohalahnle ke akua, aule e papio, aole no hoi e kulai ike akua ilulo. Ao ka hope hoi o ia mea, he pau i ka hao ia, he hemo ka aina, a ina he ahupuaa, he okana a moku aina paha, ua pau ika hao ia. A eia hoi kekahi mea kupanaha, e nana pono ka poe e hno ana i kahi e ku ana ke akua, ina ua papio ke ku ana o ke akua, e holo oe me ka mamn loa, o lona

imai oe i ka poe nana ka wniwai, a pau hou kela waiwai i ka hao ia, no k/i mea, ua pau ku mana o ke akua, ua pnpio, a ua owili ke akua. He 15 la e hele ai ke lakua loa a halawaimeke akua poko, alaila, owili ke akua loa me ke akua poko, a o ka hoi no ia o ke akua i kahi e noho |ana o ka Moi. A komo ke akua iloko o | na heiau a me na mua, alaila, ua kapu liou ke akua aole e ike na knnaka. ! He inea knpu loa ke akua, aole e ike jwalc ia e na m&kaainana, o na kahuna a i me ka poe kahu akua, oia ka poe paa !mua, a o lakou wale no ka poe ike i ke jakua. A o ka Moi no hoi kekahi e ike, jke makemake nae oia e hele e haipule ;me ka poe paa mua mnloko o ka heiau, a o na hale mua a me na hale ili-maia, a haie auhau maule a alanoo paha ; a he mau haie kapu loa keia o ka Moi, aole e komo na punahele a ka Moi, o na'lii wa- | le no ke koino. | He ilii hoolohe o Kamehameha i na •oleloao a ka poe kekaolelo, ka poe kilo, | na kahuna a me ka poe ake akamai. He j hoolohe mai no oia a kupono i ka noho lalii a me na makaainana, o ka hooko koke aku la no ia, aka, ina ua kupono ole i | ka pomaikai, aole no e hooloheia ia leo. j O ka hoolohe o Kamehameha i na oleloao, oia no ke kumu o kona noho aiii. j He alii ahonui, aole hoopai koke i ka j poe enemi. Penei hoi ke kumu o kona ahonui a me ke aloha i kona poe eriemi: . I ka manawa i iilo holookoa ai o ke auIpuni o Hawaii iaia, a oia hookahi no hoi ka Moi o Hawaii, ua kii ia ka poe nana ; i hahau i kona poo i ka hoe a nahoahoa. ; Ua alakaī la mai na keiki. na wahioe a me na kane imua ona, a eia ka olelo a na'lii a pau, ' e haiioku ia lakou a pau i |ka pohaku, a pela lakou emake ai.' 1 Pa- { ne mai hoi o Kamehameha, u He Mama- \ lah*»a kanawai, aole alii, aole ilamuku e | iawe i ko iakou ola, a owau ke hailukuia ji ka pohaku e pouo aiwahi a Kame-

hameha. Kupanaha ke ahi aloha i knna poe enemi, oa kela ao oīa c haawi mat i ka uku oiaio o ke aioha. He aiii makaala o Kamehameha i ka • hakilo i ka po i ka poe ohumo, i ka poe . kipi a nie ka poe kimopo. Ua nele anei ji ka ioaa ka poe ohumu ? Mahope iho |0 ke kaua ma Nuuauu, ua loaa kekahi ! poo ohumu inoloa, e ohumu ana e pepe« |hi ia Kamehameha. Ma Puuioa i Ewa, : e noho ana kekahi poe aln, a i ka po, hojlo aku la o Kamehameha maiuna o ka j waa me ka hoomakakiu i na oleio ino o |ka po a mc na oieio leoleoa ; mai ilouoiuiu aku ka hoio ana, a ua ioaa ua poe nlii ohumu nei, oia hoi o Kekuamnnoha ame Kauhiwawaeono. Ua lohe pono loa o Kamehaineha i ua olelo ohumu a pau ; nolaiia, kukulu iho la o Kamehaaieha ia Kauwa (he pahi), he mea lioailona, ua loaa ka ohumu kipi. Ike ala ana'e i ke ao, a ike iho la, ua hiki kino aku o KamehamehB, aua loaa ka ohumu. 1« lawe koke ia i Ilonolulu, a ua hauaia mu ke ahonui o Kamehameha.

He alii aluha o Kamehameha i k» mea lioipule—-1 ka noho ana o Kamehnmeha a me na alii a pau ma Kawaihae, a i kc> kahi po, hele aku la o Kamehauieha a me Hoomakaukau i ka hakilo i ka po. I ke aunme, ua ala ae kekahi elemnkule, a e kui ana i ke oka awa ; a lohe o Knmehameha a me kono kokoolua, haele nku la laua aku mawaho oka hale. A pau ke kui ana o ka elemakule i ke oka awu, hoka iho la a ku i ka apu, alaila, pule aku la me ka hoola i na'lii kane n pau, a kaumaha aku la no hoi me ka hoola i ua alii wahine a pau, aiaila, hoola no hoi ia Kamehameha, ika i ana, U E ola ia Kamehameha ke alii lokoniaikai, a kanikoo, a haumakaiole, a pulalauhala, a kau i ka puaneane, o kau ola ia e ke akua, a e ola no hoi ia'u." Inu ae la ua elemakule nei i kahi apu awa oka. A noa ka pule a ka elemakule, ninau aku la o Kamehaha, "Ua pau ae la kou wahi awa Pane mui ka elemakule, " Aohe awa, he wnhioka wnle no. Ike ahiahi nei, inu no i ua wahi kua nei, a no ka hiamne ole, alo hou ae nei i keia aumoe, a kui hou iho nei, a inu wale ae nei no aohe pupu." Olelo aku la o Kamehameha, " Owati 110 kahi mea awa uuku, e kii ae oia nei nou." Hele aku 1h laua nm kahi kaawale, a oleloaku la ia Hoomakaukau, "E kii oe i 40 puawa, he 20 holoai, he 5 ahi, he 40 nku, he 40 kapa mamnki, he y0 malo uaua. A hiki keia mau waiwni imua o ka elemakule mana, olelo iho l.i oia, "O Kamehameha ma no ka na kanoka i hele mai ai i ka po nei." (Aole i pau.)