Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 28, 13 July 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. Kahakai. I IIELU 33. |Kk av ia Kamkhameha. mai ka A. D. | 1797 a hiki » ka A. D. 1811. Ko- | Hk HOOPONOr»ONO ANA I KE Al'j FCK1 A ME KONA N<>- < 110 AUI ANA. ; I kekahi nwnawa, kokua aloha o Ka- | mehameha i kekuhi eleiuakule me ka hajawc ki uui i ke kuia o Kawaihae, a ine [knna moopuim. A ike o Kamehomehn ji ka elemakule, ua pililiia oia i ke kaujrnaha, a ua paupauaho hoi ka hanu, hooikokoke aku la oiu e kokua i uaelemaku|le nei, aka, inakau *iae ka elemakule o mai laua e keia kariaka,aka, ua kailna akti nae ka haowe ki. A no keia kaili ana o Kamelinmeha i ka haa\te ki, puana aku la kaelemakulei i ka huaolelo e i aun, "Auwu ! He kula kapu keia no Puiea !!" A no keia leo o ka eleinakule i pnne mai ai, aui hou aku la o Kamehuineha a ninnu aku la, "Healii maikai no nae paha o Paiea I mai la hoi ka elemakule, u Ae, he alii maikai o Paiea, e Ihele ka elemakule a me ka luahin ; a moe !i ke ala. He alii maikai loa o Paiea, a o 'na aikane no nae ka hewa he hao wale." <k Iiewa io no," wahi a Kamehameha. ! Kokua aku la o Kamehameha i ka iiaawe a ka elemakule, ma ka lawe ana lioi i kai, a hiki mn kahi e kokoke n-ku ana i kni o Kawaihae. Olelo aku la nae oia i ka elemakule, "A i loaa maioe i ka huakai kanaka e iho mai nei mahope, mai olelo aku oe, na'u i lawo inai nei ko haawe ki." A hala aku la o Kamehameha a liuliu iki, loaa mai la ua elemakule nei i na aikane, a ninau mai la ia ia nei, " Ua ike iho nei nae paha oe i ke alii ia Kamehaimeha?" A lolie ka elemakule no keia leo, hopohopo iho la kona manao, a mihi iho (a oia i ko laua inake, no ka huawe ana mai o Kamehameha i ka hnawe ki, a hoomaopopo iho la oia o Kamehameha no ka ke>a, a piha loa ihp la oia i ka makau, me ka manao no hoi e make nna, aka, he naan alii ko Kamehameha, ua komohia e ke ahonui a me ka lokomaikat, * hd naau Kristiano h«i. I ka noho ana o Knincham6ha mauka o Waimea me na'lii, a hoala iho la i na heiau kahiko, a ua lioala ae la ia Uli ;a paa pono konu mau pae humu, na anuuiiu\i a nie na kipnpa, iho aku la na'lii a me na kanaka a pau i kni o Puako i ka niu, a ua lawe na mea a paulea i ka niu, aka, ua koe iho nae hooknhi lau niu a me na kanaha elua (oia hoi 430) i koe ilio me ka paa no \ ka puiu. Ua pau loa laku na mea a pau i ka pii, o koe nne hoi hookuhi konaka, a o Knmehameha no ka I, ' ilua. Olelo iho la o Kaiuehamehn, <4 aole paha auanei e pau ka niu o ka heiau o ;ke akua o ke AJii V* <; Ua pau" walii a |ke kanaka. Pane hou no o Kamehameha, "Aia a pau keia niu, uluila, noa ka heitt« a ke Alu i kakahiaka o ka la npopo." Ua ike p»ha kew» kanaka o Kameliaineha kei», a uo ike ole paha. Ua ike olo o Ka inehameha i keia kauaka i ua \va inanlua ae. Hana iho )a laua nei |t ka haawe, aole no hoi i kana inai ua j mea he nui. A paa \ia haawe nei i ke ki[>apa ia, ua haahaa iho ke kanaku ilalo, !» ua kiekie ae ua haawe nei Uuna. He [loihi hoi ke aianui e pii ai mai Puako a |biki iuka o Woimea, na aneane }>aha e Ihiki aku i ka iwakalua ka nui o na mile. , 1 ka pii ana nae o laua nei, ua kokua aku Ino o Kamehan>eha tr>a ka haawe ana, ke ! 7 [ike aku nae oia ua ane piiikia ke kanaka | i ke kaumaba, «Uita, ua haawe aku no o | Kamehameha i ua haawe nei a hala mai 'kekahi mau mile. Pela no laua i kaana like ai a hiki i ka aneane ana e hiki iuka. iA no ke kokoke loa i ka wa pule o ke 'ahiahi, nolaila, haalele iho la o Kamehaeneha i ua kaoaka oei, lue ke kauoha iho uo hoi, *'A hiki aku oe i kahi kokoke i ka heiau, e kipa ae oe i kauhale kamaama, a maiaila oe e moe ai, me ka oielo ole aku, ua haaweia e Kamehameha." O ka ikaika i ka haawe niu, a me ka ikaika o ua kanaka nei t ka laua mau puaa anana elua, me ke kokoa ole mai o kekahi kauaka, oia »o na kumu i oi loa aku ai ka puoahele o keia kanaka, a lilo ae la i kanaka nui, kiekie a hanohano no hoi. O Kuihelani ka inoa o ua kanaka

nei. A no kona ii!o aua i mea «ui iaiui 0 ko Kamehameha aio alu, ua loaa ia ia he umi wahine, aole hoi he mau aln e ae 1 hke nie Kuiheiani ma ia nno. Aoie no hoi he haie i piha » ka hoihoi e iike mc ko Kuihelani. Aole ho hoi he alii i ku i ka moku e like me Kuihelani. He ahi malama o Kamehameha i kana mau wahine, a hookupu nui i ka waiwai a me ka hanohano no iakou. Ilana iho ia oia i ahaaina hanohano ioa no kann wahine i aloha nui ai, oia hoi o Kaahumanu.. He ahanina kaulana loa ia ina Kailua, Kon», Hawaii. Ua hanaia nn men hoohiwahina e henohano ai. Ua hana ii he kahili nui a kiekie, o Hawaii* ioa ka inoa. Ua hanaia na iei huiu kumukuai nui, a o ka nhuuia, ua haliiia uiaiuna o na maneie e auaino ai, ua kipapa ia me ka nuanua n nolunolu o iuna o na inanele i na aahu i li«x»iianiia a i hoopeia hoi i na mea ala kupaoa, i moani i ke alu, ke onaona a me ka hiehie. O na'iii a me na kane a me na wahine e amo ana i ka hua o ke kapa a me k«i pnu i hooluu i« i na wai hooiuu ano e u ka poe loea. O Knheiheimalia Kaniu ka lua o kuna wahine, a o Kahakuhaakoi ke koiu o kana muu wahine, oie.ko laua iuau nani hiluhiiu, e pukei mui ana ko luua hoohanohanoia e keknhiiio Koaehulumaemae. He k»ihili keia no Keaka, ka Aiapai Nui wahine, a waiho mai no na inoopuna, i mea kahiko hoohanohano no ko laua nani, mamuli o ka hoohiluhilu a na makua. Puka mai la ke Kamalei Alii kapu o Kalanikuuikeaouli me Kekuiapoiwa, o Kalanikauikaaianeo Keopuoiaui a ine kona inakuahine paepae o Peleuli, ka iima o na wahine a Kamehameha. O na kanaka alii kapu o ka pae aina Hawaii, me ke kahili o Eieeleualaninui. Ua hoohiluhiluia ka hanohano a me ka hiwahiwa lipolipo i ka waokele. Ua moe iiio ka noa i ke kapu. Ua puka mai na kaikainahine aiii hoohiwahiwa a Na'Lii, no ka hookahakaha o na wahine u Kamehameha, a me na pua alii a pau a naMii. O keia mau la i hana ia, no ka hookiekie a me ka hoohanohnno. Ua hooiflaunnnna ia ka waiwai no ke kuikahi ana o ke aupuni mai Hawaii a Oahu, malalo o ka malu o Kamehnmeha ka 01.-ili o ia wa. Hoonoho iho la o Kamelmineha i mau Kiaain», lie poe kauaka no ; no Hawaii, no Maui a me o Oahu, a me Molokai. O keia huna ana pela, no ka inakau o Kamehameha ke hoonoho i naMii, o kipi. A inahope, ua iioonoho ia he alii aimoku ko Maui, oia hoi o Kahekiii Keeaumoku, ko Kaahumanu kaikunane. O Mokuhia ko Hawaii, ua imihaia ia 0 Mokuhiu e Kaueihuluu kekal>i kanaka, mainuli o ka hana hoepaepaia anu o Kuneilialuu e Kekuawahine. Penei hoi ka iaua hana ana : Oleio aku o Kekuawahine ia Kaneihalau, e heie kaua i kaiii o Kamehameha, a owau hoi ke heie aku e kamailio pu me Kamehameha, a e nana pono no hoi oe iu'u, u e kunou ana aua--1 nei kuu poo, ua ae o t Kaaiehaineha, alalila, e hoi oe a pepehi ia Mokufiia. He,le aku ia iaua nei a ina kahi e, noho iho la o Kaoeihaiau, a heie aku ia no hoi o Kokuawahine e knmaiiio me Kainehameha. Eia hoi ka niea kupanaha, e kamaiiio ana o Kamehameha me kekahi mea e, alaila, kunou aku la ua kanaka eepa nei i ka makani, a kuhikuhi wale ae ia no i ka lewa ; kunou ae la hoi ko Kamehameha poo ka olelo ana me kekahi mea e, alaila, kunou ae la 110 hoi o Kekuawuhioe. Hoi mai la hoi o Kekuawahine t oleio aku ia ia Kaneihaiau, <( Ua ikeaenei no nae pnha oe i ke kamailio o inauu me Kamehameha?" 4t Ae~, n wahi a Kaneihalau. 4t Ua «e mai nei o Kamehameha e make o Mokuhia, a ua ae mai nei no hoi e iilo oe i Kiaaina no Hawaii." Ua pepeliiia o Mokuhia mamuii o ka hoopunipuni. A lohe o Kamehameha ua make o Mokuhia, mauiuii o ka hao» hoopunipumia ana ke kumu i make ai, a nolaila, aole o Kamehameha i hoonoho ta Kaneihaiau i Kiaaina no Hawaii, ako, ua koho «ku o Kamehameha, ine ka hoonoho ana aku ia John Young Oiohana, i Kiaaina no Hawaii. O keki»hi mea kupanaha mahope iho o ke kaua » kapaia o Kaipalaoa, iloko no hoi o na makahiki eha o ko Kamehameha hooponopono ana i ka noho alii o kona aupuni. oia hoi ka ai ana o ka Pele ia Huehue, a me ka hookahe a wai ana

.oni muhwai ahi ma Mah«iub me Kaupulehu ame Kiholo. Ua manao wale ia ?e ka poe o ia wa, o ke komu i puk* T»ai ai o keia ahi aihonua, o ka ono ka o Pe-' le i ke awa o Kiholo a me Kaupulehu a 'me ke aku o Kaelehuluhulu ; o ka lili o Pele ia Kamehameha, i ka lilo i ka haawe oioolo, a haaleie i ka haawe ieilei ;a, i o ka aua ooa kekahi i ka uiu kapu o Kn- < [mehaikana iuka o Huehue kahi i puka m»i ai o Pele. He kuhihewn loa pah« ;keia manao ona pela, oiai aia ke Akua ! oiaio ma ka lani, ka mea nana i hoopiha 1 ko ka lani i ko laiia mau mea kupanaha. Ja hoopiha no hoi i ka honua i kona mau ; mea i piha ai. j Minamina iho la o Kamehameha no{ I ke ino ana o ka aina, a me ka pau aua o : nn loko ia. Aohe kahuna, aohe no h»>i l j 7 |he kakaolelo a kiiokilo e hiki ke a-a aku 1 i ko lakou akamai, a ua pau loa i ke kuimumu ka lakou uiau inea hana. Ua kii ;ia ke kaula o Pele, o Kamukaokeakua , kona inoa. {Aole i pau )