Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 30, 27 July 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

\A S. M. KAMAKAL'. HKLL' S4. Ke au ia Kamkhamkha, mm ka A. D. 1797 a Hisi 1 ka A. D. 1311. K'>« N\ HOOPONOPONO ANA I KG At I PONI A MC KON4 Nih HO AL.il A.NA. ; Iloko uae o keia mai ahuhu ai»a, ua j|v.ikcle mohunehune no o Knineiiameha j*nai ka make mai ( aka, o nn Kuhino, ua i pau loa lakou i ka m«nke ; o ka nui o na .nlii a nie na keikikane ulii, na kaikama•hine alii, na kauk-iualii, na puah ahi, na !koa, na aialo a me na mnknainana, ua ipan loa i ka make. Ua koe 'kākaikahi hvale iho no na'/ii a me na inakaninann j Ka make ana o K bkaumoku. 0 Keoaumuku ke »lii Kuhina Nui najiia i koa ke oupuni no Kamehameha. He jkaiknina iioahanauo Keeaumoku ou Kajlneeiamokv» laua iue Kamanawa, no ka Iniea, hookahi no o lakou makuaknne o i Keawepoepoe a Kalanikauieleiaiwi, n !a--j ua o Lonoikahaupu a uie Keawe. Ma j Kapapok» i Koko ko Keeaumoku wahi i ; make ai. Ua mnke oia iloko o kona mau I la eleumkule a me kn 111:11 ahuluu. A luhe o Kameh«ineh:i, ua nawahwali ; loa o Keeaumoku, a e aneane ana hoi e jmnl»e, nohiil.i, holo aku la o Kamehame|iiae ike. I kona halawai ane nae hoi me i Keeaumoku, uluku loa mai la koua ma- | uao i ke aloha, e uwe helu ana me ka j paiauma. Aka, aohe iMie he waimaka I paa o ke anaina alu e uohoana. A pau |ka uwe ana, nmaii iho la o Kamehameha, "Make paha oe, kipi ia kuu aupuni Pane ae hoi o Keeaumoku, "Aohe alii e kipi i ko nupuui ; hookahi no n;ie kipi II ui o ko aupuui, o ko wahine 110, (Kaaliumanu) a nui ko innlama, aole e kipiia 1 ko nupuni." j A h\he o Kamehameha i na olelo kauloha a Keeaumokii, alaila, kukalaia aku ! la ka olelo paa a me ke kauawai—O ke inli a me ke kanaka e moekolohe ia Kaaluinmnu, 0 ka make ka uku hoopai. Aoj le no koua maluniu io i lilo o Kaahuma- ! nu i wahine hookahi nana wale no, aka |hoi, ua mnkau oia, o hlo ke aloha o Kaahumanu i ke kane e, a kipi inni hoi i ke aupuni, no ka mea, o ka hapanui o na'lii, he poe makuakane a inau kaikunane hoi no Kaahumanu, a nolaila o Kamehameha i malama ai i ke kauoha a Keeaumoku, "Hookohi no kipi uui o ko aupuni o ko wahine." A ma Kaaawa i Koolauloa, make iho la kekahi Kuhina nui n Kamehameha, a oia hoi o Keaweaheulu Kaluaapana, ke keiki a Ileulu Nui. fle I a he Mahikukuku a Mahiololi, O ka inai ahulau a me ka elemukule ke kumu o koua make ana. 1 ka make ana o Keaweaheulu, o ka pau no ia o ka poe nana i nai, i koa, a i malimali me ka eha a me ka make, a he poe no hoi nana i alo e hoohui i aupuui hookahi malalo o Kainehameha. A he poe m&kee aina me ka malama 110 hoi fi ke kanaka iki a me ke kanaka nui. Ke | lilo waie nei nae ka nmn i ruea uaua ia, a o ka lahuikanaka, ke lilo nei i ka auwana a me ka ulaia ma na aina e. 1 ka pnu ana o na Kuhina Nui o Kamehameha i ka make, a koho hou iho la oia i nuui Kuhina nona, no loko ae o na | keiki a kona mau Kuhina i make, n i jmau pani hakahaka hoi no na Kuhina i jmakc. O Koahou ke keiki a Kainanapva & me Ulumeheihei Hoapih-kane, ke ikeiki a Kameeiamoku ; o Kahekili Keenumoku ke keiki a Keeaumoku a me Haiha Naihe, ke keiki a Keaweaheulu. [O na pono o na makua a me ko lakou liuau mokuaina, kalana, okana, ahupuaa [a me na iliaina i ai kupono ia mai Hawaii a o Oahu, ua ili «ku no ia maluna oko lakou mau Hooiiina Kuhina, Ina hoi he mau haawma kekahio lakou e pili ana i |na p<*noo ka Moi, aiaila, ua ili aku no ia mahina o lakou, aka, ua alo nae kekahi mau pono ia lakou, aohe i like loa me ka pono i loaa i na makua. O Hueu Kalanunoku ka mea i oi loa ina ke kulana kiekie ; he Hope Moi, he Kuhina Nui, a he Pukaua Nui no ke aupuni; ia ia no hoi na kanawai o ke oln a me ka oiake. O na koikamahiue a Kamehamehn a me ua kaikuahiue, a me na hoahauau, n

me ke kaikamahme b»ku a lakou, ora k«*i K&l*ni'f.oku poe wahine. Ki SnHO ASA O K\MEHAMEHA Hk O.UU". Mshop« «ho o Kh pau ana o ka m «i ahulau. ('Okuuj o ka «nahiaika h»na t im fos. Maiuai oia ma Waikiki, Honoiulu. Kapalamn n me na waht ae o Kona, a nui ka ai, almla. haawi i ka ai i na ain a nie na kanaka. Hele no o Kamehameha r ka lanaia, a oui ka ia, haawi no i nn alii a me na kanaka, nolaila, ua knna inalaina i na'lii a me na kanake. 1 I ka wa o Kainehameha e noho ana |ma Oahu, he nui lon na moku haole i ku , inai ma ke awa o Honolulu ; o na moku ika!epa T nn moku inii aina a me oa moku [manuwa. O ka pu ka niea i makemake j nui ia e na'lii a me na kanaka, nolail i, !tia kuai nui aku na alii i ka pu a me ka : pnudii. O na hale waiho pu o Kameha|ha, aole o kaua mai a ka nui launa ole. j Ua lako loa o Kameliameha i na mea ikaua haole, a pela no hoi i ua alii a pau. | Aohe makenmke nni ia o ke dala a me ka lule. A ike o Kamehamehn, o ka uala ka ai i makemake nui iu e ka haole, a 10 ka uhi kiihi, nolaila, mahi iho Ju o K;i--imehamehB i ka uala a uui, oia hoi o UnMakaaa ma Manoa n ma Makiki. A mu!hi iho la i ka uhi ma Kaakopua a ma Ho'oolulu, oia hoi o Kapauhi, a kuai aku la J me na haole. j I ka noho loihi loa ann 0 Kamehame- | ha ma Oahu, um lawe iu mai ka waiwai o IHawaii maluna mai o na moku a me ka jauwaa ; pela no hoi ko Maui, Molokai, ILanai a me Kahoolawe. A ku mai ka Iwaiwai imua o Kameha\neha, a o Kala<nimoku paha, alaila, na Kalanimoku no e haawi an i na alii, na Kuhina. i na kaui . ... . jkauuli, i hii puali alii, i na koa, i na aialo, ji ka poe ai-puupuu, i ka poe lioe waa, i jka poe kukini, i ka poe laihuna kalai, a i ikela poe paahana keia poe paaiiana, aole ikekahi poe i hooneleia, a pela no hoi na iohua o keS alii keia alii. j O ka haawina mua o na waiwai a pau .a me na inea ui, o ka ke akua no ka inajkamua, a kuawale ko ke akua,alaila, haajwi ko na'hi. O ke akua ka mea nui Joa liwaenu o na'lii a me na kanaka. Ua laa ; na mea muka mun a pnu a ke kanaka na |kc akua. O ke k*:iki mukahiapo o na 'li.mau mua a na holoholona, o na hua 'mua o ka aina, o ka ia mua, o na oihana ( imia a ke kanaka a pau, ua hooiaaia hoi jnakeakua. Pela iho la ke ano o ka jnoho ana o ka poe kahiko. Ua oleloia, juu nui loa ka ia i ka wa kahiko, a ua pae •wule mai ka ia iukn, a ua lilo ka ia i wahie no kekahi ia, a ua lilokekahi ai i wa- ! hie no kekahi ai, a ua paapu ka aina i na ! kanaka, ua hele ka puaa a helei na ma|ka, hele hoi na niho a hawele i na kumu j pepeiao. j O ke ola ana o ke kanaka i hele a elemakul: a luahine hoi, ua hele ka alu o ua maka a uhi i na papalina, a me ka laau e koo ae ai i ka alu o na maka, ala--11 i ike mai. Oia hoi ka mea i oleloia he haumakaiole, palalauhala, kau i ha puaneane, o ke ola ia a ke akua. £ ninau ia Kunui&kea Kuikealaikaualani Kualii, Kikoo, Puuone, Peleau, Hakooaiau, Ehu a me na tausani o keia poe i loaa ka haumakaiole. Ua loaa no ka nui o keia poe |i ka wa o Kamehamehu I. | Ma ka mana Alii ko Kamehauieha no|ho Moi ana ia Oahu, a ma ke kiakahi no |hoi kana mau auhau a 'ne kana mau ha|ua aupuni a pau. | Ua oleloia he manawa hao wale ka wa ia Kamehomeha, a me ka wa loihi mamua aku, aohe nae he maopopo 1 ka poe opiopio o keia wa, he lohe pepeiao wale no i iia makua, me ka ike oie nae i ke kumu o ia mea. Penei ke ano o ka hao \ ka wa kahiko : 1. Ina e lawe lilo kekahi kannka i ka hai wahioe, a ua nui nae ke aloha o kela kane i kana wahiue, a he kanaka nui no hoi o na makamaka, o ke kii no ia o ke kane a ine na mukamaka a pau e hao i ka waiwai o keia kaiuika kaili wahiue, in» he aiii, pau no i ka hao ia, lilo no ka waa, ka upena, ka puoa a ine kela waiwai keia waiwai, a ku kohann waleae no o ke kino wale no. A o ka lifo loa no hoi o ka B*tthirie ia ia ka uku. He hao keia ua ae ia e ka Moi, aole ke alii e kokua i ka mea iawe wahine, aka, ina hoi e hoihoi ia mai ka wahine, alaib, hoihoi ia no ka waiwa'i. ' 2. O ka la hana o ke aupum, ua kukala mua ia e na luna, ua kaia ia i ka po

a mh? ke ,10. a hnta kekahi n>au la. a no k.i h<?le ole oke i k.i hana o ke aupuni. ua pau kona waiwai \ ka hao U, a 1 o!e u ka pau o ka haie 1 Ke puhiia 1 ke ahi. a oU iho !a kn uku. 3. ta h«»okuti ka MOl i kekalii mau * makahiki elua n ekoiu paha, e mahi i ka ai. e hanō» i ka puaa, a ma ka haf>aurui ko ke a 1 !». U« oieioia na luna nana e hooko ia hana. Ona iuna oki puaa a me na iuna ohi ai. -i. O ua auhau o ka loa a me ka fv»ko, ua piii ia inau nuhau ma ka aina, ma ke | uhupuaa, »h-nina a ine na ili-ama i ai ku- i pon«)ia iloku o ka mokuaina, kalana a me ! ua okana. , j 5. 0 ka pepehi kanaka, e hoopaiia no' ika make. Hookahi pepehi kanaka i: ke au o Kamehnnu ha 1.. o Kaneiholau ■ ka inoa, ua pepehi oia ia Mokuliia, a ua» i . • ; make o;n maloko o ke kai. ,• G. O ka mea aihue, e hoopniia no oia , c kn mea nona ka waiwni, a e ka iuna •' • hooko paha. I:ia he hao ia 110 ka wai-' : W'»i ka uku hoopoi. a i oie he make 110. ; } 1. Okc kapu nme ka laa Ick* ona | ? mea i hoolaaia no ke akun. Okn Ina i 'oa inen pili kino o ka Moi a me na'hi, oin 11:1 knnnwai ikaika loa, a o ka make ! iii) ka uku hoopni. j 6. O ko na knliuna mau kanawni kej kniii. i t»i aku mnmua oko ka Moi kn ; iknik;i. Oja ka mana Moi ikenu o Knmehnuieha I. O kn aihue, n ka hao wale, o ka pakaha, o ka paiauaielo, o ke kaili wale, oia ka Knmehameha mau inea nui i ao aku ni i k «na mnu keiki a me kona poe kanakn, aole e pono ke hana i keia mau mea ; Mni ike i ka ahui-mnin, pu-ko, 1 puc*un!n. puaa a me ka ia a na mnknninf#n n liilnu wnle iho. **Ele aupuni noi ko Kamehameha l." , (Aolei pua.)