Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 32, 10 August 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na i5. M. Kamakau. iIKLL' 30. KK AI7 IA KAXEHAM£HA, M4l KA A. D. 1791 A III&I i KA A. D. 1811. Kf>NA HOOPONOHONO ANA 1 KE Al' I'UNi A NE KOMA N<*UO ALII ANA. U;« «» Kuiiiehaoiehn i ka n»anao hoh» n« k*; kauu ana me Kaumualii ka Moi o Kat);»i, u»e kona manao nne, e hookuikalii i ka noho ana me ka oluolu. , Uouuna aku (a hoi o Kninehainelia i kekahi kaukau alii i elele e hookuikahi, o Kihei ka moa o ua elele la, a ua kauoha o Kamehameha ina o na la, e olelo aku ia Kaiunualii e holo mai i Oahu, e ike me Knmehameha, a e hookuikahi hoi i i ka noho ana. Ika i»filt» ana o Kihei a hiki i Kauai, 'ua hookipa ia mai oia e Kaumualii me !ka hanohnno loa, me ka haawi mai i ke |ahupuaan nui a n»e ua wnliine he lehulehu, a o konn noho loa no ia ia Kauai, ime k»>n;i hoihoi ole mai i na huaolelo ia Ka-i.ehaineha. rt * t > tr i.. . »

Hoou(in m.ii no hoi o K.iuriniafii i knna elelu i o K.iniehinnolin l;i, o Wahine ka iih m, e ne niai nna i ka hoopau ana i ke knun, a e hooknikahi hoi i ka noho ann. Oleu» mai o Kaumnalii me ke kauoha inai i kana elele ia Wahine, *'S 110lo oe i Onhu e hai aku i na huaolelo ia Kamehumehu. K hele inua nae (>e e halawai nie Kekuiimanoha kuu makuakane, a me Kauhiwowaeono kuu kaikainu, a na laua oe e lawe aku imua o Kamehameha." Ua hiwe mai o Wahine i na huaolelo o ke kuikahi imun o Kamehnmeha, a ua lialawai me ka oluolu ame ke aloha. O ka hope o ke aloha io, ua haawi Wiile aku o Kamehnmeha i kekphi uiau waa peleleu, ka ahuula a mekekahi mau waiwai e ae o Uawaii. Oka mua keia o o ka haawi wale ia ana o ka auwua peleleu i Kauai.

Olelo aku hoi o Kamehaineha ia Wnhine, "E hoi oe i Kauai, a e olelo aku oe ia Kaumualii, e holo mai i Oahu nei e ike maua." Iloi uku la hoi o Wahinē i Kauai, a halawai me Kaumualii, a hai aku la i ke aloha a me na makaua hoi a pau a Kamehameha i hnawi mai ai ia Kuiunualii, a me kana oielo kauoha no ka holo ana mai e lialawai alolia laua. Uu oluolu no ui Kuumuulii na makana a pau, aka, o ka hoio aua mai e hul'iwai aloha me Kamehamelia, ua kanalua ioa oia, a no ia kanalua, ua hoouna mai oia Pakiko kana aikane aloha, a uana no hoi e hai mni i na huaoielo ia Kamehameha.

Ua lioomm mni o Kaumualii hii 11 wnokaulua, 9 hoi wan knukahi, c Inwe mai nnn i kn waiwni o Knuni a titc Niihnu, i mnu maknna in Knmehn r nehn, akn, un pau lakou i ka make mn ke kni o Knieienwnho, a un poho kn waiwai i ka monnn, akn, hooknhi waa i pae i Oahu, hooknhi hoi wna i pne olulo i Niihau. I rnai kekuhi haku mele: u Holo mni nei no Paki—ko, E hai i ka huaole—lo— Hanle koke la i ka moa—na — Auwe! Auwe ! Auwe •! Aloha iuo ko makou po— 0 kukuu nei o ka moana—e, 1 kuhi paha he pukoh ka ale—e, Kalele hewa i ka puukai—e^" Ua knkali loihi o Kamehameha ia Kaumuali no ka holo mai e ike laua, akn, aole nae he hiki mai; a ua nui hoi na elele a me ua puali aliī a Kamehameha i hoouna oi, aka, ua pnu lakou i ka mahuka i Kauai, no ko lakou loiie ana he alii lokomaikai o Kaumualii, he hookipa, he hanwi aku i ha aina a me na wahine he lehulehu. Hoouna hou aku !a o Kamehameha i mau elele alii, oia Uoi o Keaweopn a me Nahili, a o Mi Aikake, kekahi hoi o na haole punnhele a Kamehameha, i mau elele ia Kaumualii. Aka, he kanalua loa o Kaumualii i ka ike maka a me ka holo ana mai i Oahu, a he nui no hoi na enemi kue, a e like auanei me Keoua Kualiuula. O ko Kainehameha man&nio inaoli a me ke koi nui ana o kona mnnao, aole o ke kuikahi a me ka noho like wule no kona makemake, aka, o ka ae maoli mai o K.iumuali, e lilo ka malu o ko aiipuui o Kauai m Kamehamiha, a e uoho alii

mai o Kaumuahi malalo ona. Aole nae i hai o Kamehameha i keia mau huauleJo ana i na eleie. aka, ua noonoo no. hoi , o Kaumualii a me kana mau kakaolelo, ♦ a ua lulii ia uo iioi kona umu manao i o >lahouua. Hof»una mai Ja o Kaumuah ia Kamaholelani kana keiki, a me Numahaoa kana wahioe, n me k ;kahi mau alii e ae, oia i •hoi o Heupu a me Kumuinu. A o keia jpoe ko Kauinuahi mau maka no ka hele sana e ike me Kamehaeneha. I I ka h?»lawai ana o Kamaholelani ine : Kamehameha, me ka hakiwai olioli a me *ka houkupu ana aku o Kamehameha a |me na'lu e ae i ka waiwai ia Kamaholel.ini u me kana wahine. A i ko Kainaholelani la i hoi ai i Kauai, ua hookupu akuo Kamehamehn a ine na'lii e ne i kn auwaa peleleu a me ka ahuula, a ua haaWi pu aku no hoi o Kamehameha i kekahi alii wahine i wuhine na Karnalr)le)ani, oia hoi o Kekela a Kalaniwnhiiknpaa, a oia no hoi keln Kekela i make iho nei i ka makahiki 1565. I kn hiki ana o Kainaholelani i Kauai, ;a haiawni pu me Kuuinualii. Nmau mai ) nae o Kaumualii no Kamehameha a me j na'lii a pnu. Olelo aku no hoi o Knmaholelani ine ka i aku, 44 11 e t>luolu maikai o Knmehameha a me na'lii n pau. Eia iio nue ke kauuha a Kauieluimeha, e holo no ne i Oahu e ike olua, a oia iho la no ka olelo a ke Oahu." Ae aku la no jhoio Kaumuali me ka i aku, "Ke ne ]aku nei au e holo i Oahu, i haawi aku j nei hoi nu ia oe e mnke, aole mai la hoi joe i mnke ka\i keiki, a e hele aku ana Jnu e ike me ia. Hookahi no nae uku inui o kuu ike ana me ia, o kuu haawi aku n<i i kuu nupuni nona." Noluila, lioouna mua mni la o Kauiuualii i ua elele ia Luia ma, e hai mua mai ia Kamehameha, no kona holo mai maluna o ka moku o Knpena Uwinihepn. I kn ehiku o ko Kamehamehu mau mnkahiki mai ka hiki aua mai o ka Peieleu i Oahu, nkahi no laua a haiawai he maka he maka. I ka ike ana o Kamehaineha a me na'iii a pau, ua hoeu mai ka moku o Kapena Uwinihepa i ka moana aku o Mamala, alaila, hoomakaukau iho la o Knmehnmeha n me nn'lii a pau a me Kaianimoku ka Pukaua nui o ke " Aupuni, a o Inkou ka poe i holo e ike i kn huipu nnn o na Moi o nn nupuni eiua. Ua hele pu mai no o Kahekih me kann poe elemakuie pule 00, mai Kauni mai ; a o Knhee a me Puuiki kona mau alihikaun. 1 ko Knumuaiii ike ana mai | ia Kamehameha, e ula weli aku ana na auwaa kauluu i ka ahuula, n»e he anuenue la ka pipio hekoheko i ka ukiukiu, nka he wahi waa knuknhi ko Kamehameha, i ike ole ia aku mu ke au o ka milo o ka moku ka pilina mai, akn, ua mnkauknu mua ka Mni Kaumunlii no ko laua halawni ana. Ua aahu iho la hoi o Gcorge Knuinualii i kona kahiko alii, ua makaukau hoi na haoie, o Kapena Uwinihepa, Knpena Aiknke, Knpena Laholoa, a o Kahee a me Puuiki na alihikaua Ima na aoao. Pii mai la hoi o Kamehaimeha me koua inau alii, ua kahiko ia hoi m ka ahuula alii. Hopu aku ia o Kaumululiiika luna <> Kamehameha, me ka i ana ae, i( Eia au 1 1, īluna ke alo ilalo ke alo r >> Aole wahi a Kamehameha. Pane hou aku o Kaumunlii, "£ia no ka'u I uku i hele mai nei e ike kaua, o ke aupuni o Kauai, o na'lii, o ke kanaka nui o ke kanaka iki, o uka o kai, o luna o lalo, nou, he kanaka no kou." Pane aku no hoi o Kamehameha, "aojleau e lawe i kou aupuni, aole no hoi au e lawe i kau wahi lihi o kou aina, e ! hoi no oe a noho alii iho. Eia nae hoi ka'u kauoha, enalia paha o noho ke alii a kaua, a inakemake e heie aku e makai|kai (LiholihoJ e ike mai oe.*' Pane hou :mai o Kaumualii, ' Ua ikeae la no kaua, 0 ko'u hoi no keia." Pane hou aku o Kamehameha, U E pae kakou i oka. he ai 00, he ia no, he waiwai no hoi, e aho e pae." No keia aua ana a Kamehameha, ua pae o Kaumualii iuka a me Kekaihaakulou kana wahine. Ua hookupu na'lii ka- , ne a me naMii wahine, a me na aialo alii ja pau ioa. Ua imi no nae kekahi poe lalii e pepehi ia Kaumunlii, aka, aole nae 1 ko ko Inkou makem&ke. He kahooa kekahi i hoopii ia Kainehameha e pepehi ia Kaumualii, aole uae i ae o Kamehanieha, o Kaumiumi ka iuoa o ua kahuna

!<*. Peoei ho» kana mau olelo imua o Kamehameha : "Ua hiki mai ka palaoa. e hai oe e ke alii ika palaoa." Pane m;.i hoi o Kamehnmeha, "Aole keia he wa kaua e make ai kekahi alii ainioku i .ka powaia. 1 ' Ano keia hoole ana mai o l Kamehameha, i aku la ua kahuoa nei. ī u Make au ua ae oie mai la oe ke a!n." Aoie no e kala kahiko oia i make ai i ke i Akua, he ioo kana mau olelo. | Ua oleloia, ua lohe no o Mr. Aikake i ka ohumu a kekahi poe alīi e make <> - Kaumualii, a e hana ia i ahaaina inu ra- ' inn ma Waikahalulu, a ua lohe na haole i i ka ohumu, a ua hai aku lakou ia Ka* umualii. He hoa, aloha o Kaumualii no ! | na haole, a he alii ike nohoi oia i ka he- ! luhelu palapala a me ka olelo Beritania. tHe hoa aloha uo hoi oia no na Kapena | nioku a me na haole a pau iku mai ma' ; Knuai. ' A hala keknhi mnu la, hoi aku la <> Kaumualii i Kauai, me ka haawi aku o Kamehameha i ka wniwai, ka ahuula. ka' wua a ine na wuiwai e ae. jKa palapala a Kamlhamlha I KA Moi o Beritania. Mahope ilio o ka ike ana o Kameha-: | meha me Kaumualii, i ka mnkahiki 1810,! !ua palapala aku o Kamehameha i ka s Moi Kini Keoki 111 ke alii o Boritania, e| Imalama mai na pilikia o waho, ke hoo-j |pilikia ia mai ke aupum Hawaii, a i haej | Aupuni Hawaii. Ua hai aku no hoi oj | Kamehameha i ka hui ana o ke aupuni| mni Elawnii a Oahu, a me ka ae ana nmi oke alii o Kauai e hui. Ua ioaa aku ka! i j | Palapala a ka Moi Kamehameha oke: I Aupuni Hawaii, i ka Ilale» Alii o ke Au-j : puni Nui o Beritania, i huiia ine Irelani,i ! nka, ua pilikia ka Moi Kini Keoki i ka | j mai pupule, aka, o ke Knhina o Kominu 1 j Kaianimoku paha ka inoa Hawaii. Ua' i loaa mai ka olelo ia Kamenamehn. e hui' ( i mai iina i ka piiikia o Kini Keoki, a iue! J kona lilo ana i Kahu e hooponopono ij |ke Aupuni. Ua ae mai ke Kuhina e hke| |me ka Kamehameha i noi aku ni i ke i I Aupuni Beritania. { I (Aole i pau.) i i