Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 39, 28 September 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. Kamakau. I HELU 43. No KA .NOHO ALII ANA O LIHOLIHO MA LUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA o KAMEHAMEHA II Aole no i hanai ia o Liholiho ma kahi e , ae e like la me ka hanai ia ana o kekahi poe allii e ae ka laweia i kahi e e hanai, ia ai a nui, alaila, hoihoiia mai imua o Kamehameha. Ua hanai ia no o Liholiho imua o Kamehameha, a imua no hoi o kona mau kaikuahine kapu, oia hoi o Kekuaipoiwa a me Kalaniakua. I ka manawa o Kamehameha ma Hilo, ua hanai ia no oia maiaila a i ka manawa e hoi ai Kamehameaha ma ma Kawaihae, Kailua a me Kaawaloa, ua lawe pu ia no. Ua hanaiia no o Liholiho me ke kapu, a ua . hina hoi kahili a pau o na alii imua ona. j Ka Liuoliuo mau haxa i kona vva kamalii. ; ; Iko Liholiho manawa kamalii, elima pa. i | ha ona makahiki, ua hooliloia oia i Hooilīna ■ |no ke aupuni. 0 kana mau h«jia, oia no ka ; | hoolilo ana i alii haipule ike akua. oke ! jkapu heiau a waihau, o ka hoala i na unu a | ine na Kuula a me na koa ; o na kapu loulu | ;a me ka hai palaoa, a ka pule luka me l<a ' ipule kahui, o ke kumuhonua me ka nha ! ! i :&\vitkon, o ka auhau maule me ke ku malo- ; Mohia. 0 keia iho ln ka Liholiho ma hana , ( kv.umaha i lawelawe ai i kona wa kumalii. . i ko Liholiho wa kamalii hoi, he keiki i | noho malie lo»i oia, a he hoolohe no hoi i ka | lleo o kona mau kahu, a he keiki lealea loa 1 |no hoi i kn pnani i kona wa kamalii, aka, | aole nae he loaa o kona mau hoa paani, no ika makau o na hoa paani, o pau lakou i ka |mnkc a pupuhiia hoi na hale i ke nhi, ! Ika eono paha ona maknhiki o Liholiho, j !ua holo mua oia ma Ouhu i ke kapu i kana | |mau oihana me na knhuna. I kekahi la, e \ ; hele ana oia me ke aino ia e na kahu e ka- I pu ia Kupalaha, ma ka aoao hema o Wai- j kiki. I ka hiki ana o ke keiki alii i ke one o j Waiauh, e paani ana kekahi poe kamalii, a j ike ua poe kamalii nei ī ke keiki alii e knpu ! moe ia mai ano, inoe iho la ua poe kamalii j nei i ke one. A ike hoi ua nei i kekahi keiki ehu a nelunelu hoi, ua hele hoi a paia ka lauoho; uue ae la ke keiki alii e j hookuu ia ia ilalo. ia hookuu ana iho no, ! e holo aku ana ua o Liholiho a kau maluna oua keiki ehu nei. Ano keia mea t manao iho la na kahu o ke keiki alii, ua lan kela keiki ehu i ke alu, & kii aku la na kahu e pepehi no ka heiau, aka, ua puhki paa loa o Liholiho i ua keiki nei, me ka uwe a mo ka j hoole loa i na kahu, aole e hoopa &ku ka li- ; ma i ke keiki ehu, me Ua olelo ae ma kona waha, "li! Ii! li!!" Ua hoopakeleia ae la iua keiki ehu nei, a ua iilo iho la i aikane n |i hoa paaoi hoi no ke keiki alii. Ua kapaia ka inoa o ua keiki ehu nei o Oanieia li. Nani ka makemake o ke keiki alii, e hoola i ke ikeiki ehu, a liio si hoi i hoa paani nona, me ' |kona makemake ole e pepehiia ke kanaka. | Me nlii makemake loa oia ika nui o ko|na mau alii, na punahele a me na aikane a |me na keiki hooknma. Iku pau ana onu 1 kapu alii mawaho, a koe mai o na kapu alii |maloko, alaila, ua ike ia aku e na makaaiinana, he alii hoohaahaa oia, e iauna pu ana me na makaainana, a e hana lealea pu ana 1 hoi. oka puhenehene nae hoi kana hana makemake ioa. iNa'Lh i ke au o Lihouho. He nui no na alii i ke au o ko Liholiho | noho alii ana maluna o ke aupuni, no ka ;mea, e koe ana no kekahi poe aiii o Oahu, ' na pua alii mai a Peleiohoiani, a Kamaha|no, Kaneoneo, a Kapueo a me ko Maui poe aill ;o na pua aiii a Kekuuiike, ona aiii no |hoi a ine na p m aiii a me ka ohana alii na ikaukau aiii o Hawaii. O na keiki a ka Moi 'Kamehameha, a me ka lakou poe keiki aku. 0 ka Keeaumoku mau keiki no hoi, o Kaahumanu, o Kaeeiheimalia Kaniu, Kahekili Keeaunioku, o Kalua i Konahale, ke KuaipiiaamekA lakou poe keiki. O Kuakini wale no ka mea i make oia ohana i ka ma\iahulau. oka Kameeiamoku mau keiki, o I Ulumeheihei, o Kikipaa a me na keiki p ae, nme ka lakou mau keiki aku. oku Ka- | manawa mau keiki, o Peleuh, Koahou a me ! Amamaiua a me ka nui o kana mau moopuna. Oka Keaweaheulu mau keiki, o Hai>ha Naihe ame Keohohiwa a me na keiki e ae ame kana mau moopuna. oka Kekua* imanoha mau keiki, o Kalanimoku, Kahaku- ? haakoi, Boti Kamauleule a me ka nui o kana mau keiki ame na moopuna. Oka Ka- ! uhimwaeooo mau keiki, o Kanahoaho», o ! Kekuaiaea, Keouawahioe a me kana mau ] keiki eaeame na moopona. O ka Kaiana I Kukue mau keīki, o Kaikioewa, Koakanu, o 'Kahouokalani a me na keiki e ae a me oa |moopuna. Oka Keawemauhili mau keiki |a me kaim mau moopuoa. Oka ohana a iKalaniopua a me kont ma» hoahaoau. o na | keiki no hoi ¥me na moopdoa a Id\ou. 0 ,

ka Kauakahiakua. o Kanekapo'ei, Mahihelelima, a rae na keiki e ae a me na moopuoa a lakoa. 0 ke!a aee ke;a ohana alii a me oa alu eae he lehulehu w&le, a me na ohana aiii malihioi, no o Oahu, oo Molokai,, Kauai a ine Maui. Ua i»!o ke o&e o Kaiakekua me he Kameio kuapuu ia i ka wawae 0 na alii kane a me na aiii wahioe. ka hele a hanupanupa i na wawae. A i ooho oe i Kamakahono i ka po, a e noho ®e a e nana ae iuka mai ke ku)a hoi o '• Kahelo a hiki i Laoihao, ua Jilo ke ahi > guhi a i da»tnana hoi ka weii o ke kukoi iio-| ko o ke kai, no ka nui loa o na alii, oiai ua ■ hiki aku ka nui o na atu i na haneri a me . >na tau»ani, ke hui pu ia na'lii, oa ohana'lii' a me na kaukaoalii. ! i Ka husa keleia a*a o Kamehameha. A hala na ia i hoomaemaeia ai o Kame-! hameha, ua kukuiuia ae i wahi heiau nona,! a ua hana ia hoi i wahi kuahu onuu e ku- i I kulu ai ike kaai o Kamehameha. O kej kahuna nui waie no ka mea hana nui malo-. ko o ka hale, oia no hoi ka pule ana aku i ; j ke akua, e hoola mai i ka uhane o ka enea i ; ' make, a e hoohui aku i ka uhane me ka po? i 1 maikai, a e noho pu ma ka umauma o Wa-1 ;kea, aole hoi e noho pu me Milu ke alii o; |ka po. A e kaumaha aku no hoi ke , 1 kahunn i ola ai ka uhane. He lupa ka inoa | oia pule, ahe lupaiupa. A ina hoi he ku- j ; leana oie ko ia kanaka i ke akua, alaila, he ; 'pulekakuai. He ulonoku ka pule, he ka-1 ; hoahoa ke ano ois puie ike akuo. He nui; ;ke ano o ka puie a me ke alanui e heie ai j , imua oke akua. He okoa ka manao o ke-1 kahi poe no ke ola o ka n ua hoohio | lia aumakua ke ano, a he uhane hele pu ia '• |rne na kupuna, o oia hoi kekahi poe uhane ( I i noho ma kahi maikai. i j A pau ka oihana ake kahuna no Kame-j hameha, hoomakauknu iho la o Ulumehei-1 hei no kona kauoha, no ka mea, ua kauoha j mua o Kamehameha ia Ulumeheihei i kona j I wa mamua, a e iiio ka hunakele una ia ia a j |nalowale loa, a ua pili mau no o Kamehaimeha me Ulumeheihei, a nolaila i kap;i hou l'ia kona inoa o Hoapili. Oka poe kuleana !i ke kino o Kamehameha, oia no na pua, na Ikeiki a me na kupuna o Keaweaheulu, a ia | llakou w«-iie no ia wahi, no ka mea, aia ma | Kiolakaa a me Waiohinu ma Kau na iua ihunakeleaia poe, aka, ua kanalua nae o | Kamehameha i ka poe o Keaweaheulu, no ke kuhikuhiia o kona makuakane o Kaianikupuapaikalaninui Keoua, ma ka pali o Kniawaloa, a nolaila i manao »i o Kamehameha laole e nalo kona mau iwi ia iakou, a nolaila oia i haawi ai ia Ulun.eheihei Hoapili, a nana hoi e hunakele iaia i kuhikuhi oīe ia. I ke aumoe hoi, i ka wa i kau ai ke ano 0 ka poeleele, a maalo kanaka olu ke alanui, a ua meha Hnoano ke kula aa o Puuokaloa, jalaiia, hoouna maiu aku la o Hoapili i kona ikanaka ia Hoolulu, e lawe i ke kaai o Kamehameha, ma Kaloko i Kekaha. Nolaila, lawe aku la o Hoolulu, me ka haawe ma kona kua, a he pu ma kona iima, a hiki hoi ma ke aa o ke nlanui o Puuokaloa, kuhihewa aku la oia i kekahi pohaku he kangka,a ki ia aku la i ka pu, a ua iohe ia ke kani ana o ka pu ma Kailua a me Honokohau, a manao ae la kekahi poe aiii a me na kanaku, ua iilo o Kamehameha. I ke kakahiaka ana ae, ua holo aku hoi o Ulumeheihei Hoapili a me Keopuolani ma ka waa a hiki ma Kaioko. Hui aku la hoi o Hoapili me ke knnaka kiai lua-huna-kele, a maiailu o Hoapiii a me ke kanaka i iawe aku ai e huna. <a O ka hoku oka malama ke ike ia Kamehameha." Ua olelo ia no hoi, ima keia iua huna no ka i hunu aku ai o Kameeiamoka a me Kamanawa ia Kaiola Pupuka a Honokawailani a me Kahekili Nui Ahu manu. He mea mau no i ka wa kahiko ka huna--1 kele loa ia o ka iwi o na aln i aloha nui !oa ia. Pela no o Umi, ua hunakele ioa ia oia e Koi. He nui uo hoi na'lii i makemake e hunakele ioa ia ko lakou mau iwi. oke I ! kumu nae o ka huna loa ia ana o na iwi pela, ohana hoomaewaewa ia na iwi i mea l pua pana ioie e na enemi, i makau iawaia, i houhou kapa a pau hoi, i kumu kahiii a ipu ; kuha hoi, a me na meu be nui wale e hoo- : inaewaewa ia ai. Ke waiho nei no na mea ' kauiana o ka wa kahiko a hiki i keia wa. Ma ka mooieio o na iwio Pae, kekahi kahuoa, a he alii nui no hoi i ka wa o Umi a Liloa. 0 Kukukalani a Pae ke kaikamahioe a Pae, oia no ka wahioe a Hakau, ke kaikuaana o Umi, a o Hoeapae ma na kei- ; kikane a Pae ; a o ke kupuna no ia o kekahi poe aiii i. pau e aku nei i ka uiake a me keia poe pua aiii e ola nei, Aia no hoi maloko tnai ona kupuna o Pae, o Lilinoe kela wahine noho uka. Eia nae ke kumu oko Umi a Liioo makemake 100 ana i aa iwi o Pae, o ko Umi a Liloa lohe ana i ka poe kauia. na kiio a me ka poe kuhikuhi puoooe, "0 nn iwi o Pae oa iwi ai ia e ka ia, no ka mea, he pulopola oia na Kuhaimoana a me Kukahaunla na aumakoa iawaia." A no keia k>be ana hoi o Utni a Liioa pe> ia, alaila. makemake loa iho ia oia e make o Pae. ahila, e lilo kooa mau iwi ia Umi« Liioa i mea makau lawaia.

A no keia make ana o Pae, oleio akn !a 0 Umi i na keiki a Pae. "E hoihoi oiua i ka makuakane o olua iuka, a pau ae ho\ ka lawaia aoa, aiaila makou hoi aku, a kumakena hoi i ke aioha nona." I kekahi maoawa nae, oa elemakule toa o P»e, aka, he hele pu &o nae oia me Umi a, Liioa ika lawaia. £ noho aoa hoi o Uuai i ka lawaia ma Makaula, a o ka manawa maikai hoi o ke ooe o Ohiki a hiki i KaelehuUuhulu, a he hoalawaia pu no hoi oia oo; ? Umi. I kekahi manawa nae, ua hoio aku > ; ia o Umi a me kekahi poe aiii, a me ka poe Hawaia a pao, a o Pae no hoi kekahi a me , kana inau keiki pu ma ko lakou waa i ka, ! lawoia i kai o Haieohiu, aka, ua looa oae o |Paei ka mai kuhewa ma ka moaoa, a ua; ; make iho ia. ; ! Hoihoi aku la iakou ike kmo o Pae. A; imamao ioa mai la iakou nei mai o Utni Ima mai. aiaiia, olelo ae ia ke kaha o Pae, o 'Luiana kona inoa, "E na keiki a kuu haku,i !e iawe aakou e huna ia ia nei, a i hoi mai o ■ Umi, na'u ia e oielo aku. po ka mea, ua io,he au, ua makemake loa o Umi i na iwi o. ia nei." Lawe ae la iakou a huna ia Pae, • ja mahope, ua lawe ioa ia i na Paiihulaana,: ;e hunakele ioa ai. Ika pae ana iioi ona keiki a Pae iuk'A, ua kaakumakena ae la iakou a pau no Pae, uo kona make anu. , A pau hoi ka iawaia ana a Uini ma, hoi ) mai ia iakou a pae i ke awa, e kaakumakei na aku ana o uka. R ua nalowaie nae hoi ue; Ikino o Pae. A lohe hoi o Umi ua nalowa- ; !e ke kino o Pae, alaila, kena ae la oia e kii: ji na keiki a Pae. A hiki hoi ua mau keiki; i nei, alaila, ninau aku la o Umi, "Auhea ka| | hoi ka makuakane o oiua ?" Pane m«i la : jua mau keiki nei me ka maalea, "Ua hoihoi i imai no maua i ka makuakane o maua, a ka-. huii iho la ka waa o inakou, a ua hiki maii jka mano a ua pau o Pae i ka mano " A no; jkeia mau huaolelo a ua mau keiki nei, aia-i ! ila, hooho ae ia o Umi me kona leo nui, i ka | i ana, tk Auwe ! Auwe !! Auwe kuu min>imina ia Pae—e." A no ka nui loa o ka. minamina o Umi n Li\oa ia Pae, alaila, kuahaua ae la oi;i i na, kahuna anaana, e pule i make ka mano na-; ina i ale ia Pae. Aua nui no hoi na kiio a me na kaula i huli a imi i kahi e loaa ai oj Pae, o e pae hoi iuka ka mano nana i ale. Ua ,huli nuia a puni o Hawaii. Oka iwi o| Umi mea i manao nui loa ai. Pe-j jhea.ua loaa anei na iwi o Pae ia Umi ? | Ae, ua loaa no. (Aole i pau )