Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 40, 5 October 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. Kamakau

; lIELU 44. No KA NOHO AUI ANA 0 LIHOLIHO MALCSAOKE ACPCSI,A UA lU- ' PAIA 0 KAMEHAMEHA 11. | A iike a like ka oaoaaa o Aleouihiha, na« |na mei la o Nihonui a Kuakawaiea, a ike | mai la oia i ka uhane o Pae, e inu aku ana !i ka wai o Knwaikapu, i na pali huiaana hoi jo Waimanu. He kauia o Nihonui a Kua> . kawaiea, ua kiiia e Umi me ka uku nui ia i Kauai. a ua ho!o mai oia e imi i n* iwi o Pae. (Ja laweia na iwi o Pae i Kailua, a e noho ana o Umi malaiia. Pane mai !a hoi Umi i ke kauin, tl l kiiia aku nei oe e hoio «mai e nana i na iwi o Pae, no ka mea, ua |Olelo mai na keiki ua pau ka i ka mano. £na jhoi ua pau io i ka mano, aiaiia, na Piimai- | waa a me Kalaepuni e kii e pepehi ka ma* no." Pane mai la hoi o Nihonui, "Eiu no na iwi o Pae, auhea lu hoi na keiki nna, e kii aku e hele mai. a na laua no hoi e hoie na iwi o ka makuakane o laua i makau, a o | kou inau hoa lawaia no ia e holo pu ai i kai, }a ilaila oe e oielo kaena iho ai." Ae mai ia I no hoi o Umi. ! Holo pu aku la o Umi me na keiki a Pae j i ka luwuia, a na ua mau keiki nei no e hn.nn ka maunu a me ka palu a me ka pa-ka. I I loa no ike kau iiuna, a ke haule ka ilalo, !o ka paa mai la no ia i ke ahi a me ke ka- ; iiala. Hapai ae ia hoi o Umi ika olelo a | kaena jho ia, •«£ Pae~e—i paa i ka kaua |ic^ePae." ( A iohe nn keiki a Pae ika oieio kaena a ! Umi, aiaiia, hapai ae la hoi na snau keiki ia | i ka laua olelo kaena, "O ka heku o ka mallama ike ia Pae. A ike oe ika punana a ke kolea, aiaiia, ike oe ia Pae." Punua hou 'ae la no hoi o Umi, "E P«e—e i paa ika īa a kau—a." A o keia hana mau ana nae a Umi pela, ua lilo ia i mea uluhua a knumaha hoi no na keiki a Pae, no ke kaena

mau o Uini. I ka manawa hoi o Hoeapae ma i hele ai e nana i kahi i waiho ai ke kino o Pae, aia ua heo kona mau iwi. Ano keia lilo ana, ua lilo ia i kwmu kaua iwaena o ka Umi mau keiki a me na moopuna, a me ka Pae mau iiiumq. loaa no la oukou u.u »>. u,uolelo o Umi a Liloa, a me ka moolelo o Kalanikukunm.

Ua iohe paha oukou i ka hoomnewaewa j ia o na iwi o Kapukainoia, ka makuahine o i Iwikauikaua a me Kamakehauoku, ke kai- ! j kamahine a Iwikauikaua nie Kupukiniakua. |0 Keakamahana ka wahine a Iwikauikaua, j ioia hoi ka mea nana i hoomaewaewa ka iwi 0 keia mau ulii, a oia no hoi ke kumu o ko ilwikauikaua haaieie p.nn ia Hawaii, a hoio |mai la i Oahu e noho ai, no ka maewaewa !ana o na iwi o kona makuahine a.n>e ke kaiikamahine ma kekahi mau kumu liilii. Pejla no hoi na iwi o Kauhiakama, ka Moi o Muui. a me kona iwi poo. He nui no na alii o ka wa kahiko i hoomnewnewaia, a pela no hoi na nlii i make maloko o ke kaun. 1 O keknhi alii maaiea i nalownie koua mnu | iwi, oia hoi o Knhakauwiia ka makuakane • o Kapeia, ka innkuahine hoi o Kaumeaiani, a nana hoi keia mau hua mele, "Kauii lua ! i ke anu waialeale—ea —" Ua iohe hoi o j Kahauwila, ua makemake o Peleioholnni ka ;Moi o Oahu i kona mau iwi, a ua iohe no ihoi o Peieioholam, he iwi ai in e ka ia ko I Kahakauiia ke make. < Oielo ae la hoi o Kahakauwila i kana poe | kahuna, i na keiki, i kona aialo, kona poe ohua a me na aiii i piii ia ia, "I noho auanei kakou a i make au, mai noho oukou a luwe ia'u. E huna no hoi oukoli a naio ia'u, e heie oukou a waena o Kawainui, e iiuu oukou i ka lepo ai, alaila, iiaila oukou e : kumakena ai ia'u. A i ninau ia mai, e ole;lo aku oukou, ua make o Kahakauiia, i haki : ia e ka lepo ai o Kawainui." ' A lohe hoi o Peieioholani ua make o K»> hakauwila iloko o ka wai, nui ioa iho ia ko- , ina ininamina \ na iwi o Kahakauila, a ua | nui hoi na alii a rae na kanaka i luu i ka ! jwai o Kawainui, aoie nae he loaa. Ua hoi- ! hoiia ua iwi o Kahakauila ma Puuhaoa ma Hana, a ua nalowale loa. Peia iho ia hoi : na iwi o kekahi poe alii i pakeie ai i ka hu- : na hoomaewaewa ia. O ko Lonoapii mau iwi kekahi i huii ia e Kihapiiiani e hooma> ewaewa. Aia no ma Niu e kokoke aua ma> laio iho o Pihana roa Waiiuko, oia na iepo i huai ia e ka Hawaii, no ka huli ana i na iwi o Lonoapii, ke kaikuaana o Kihaapiiia* ni, oa keiki hoi a Piilani, na Moi aiii o Maui, aka, aohe nae i loaa na iwi o Lonoapii. Penei hoi ka olelo e kaomaha ai ka naau 0 kana poe keiki a me na maino, i ka hana ana i ka iwi o kekahi alii i maka pua pana ioie, ua hole ia a maikai a koiia mamui o ka pua pana. 1 ka manawa e akoakoa ai ke anaini, a kuku like mai »ba mc nw k#uka,, 1 pa. p.n« īole. O k« kan»k. ™ « »>•

pu« p«na a ka Moi, !awe mai !» oia i ka paa ro« ke roe!e ma Wooa wah*. a hiki i lre alii nona ka iwi ma ka maka o ka p#na poa, me ka i ana, "fi Hakaa—e, e pea iWa umiomi oka L*aua ioie. E Hakau—e, e paa ika bieio oba kaoa io!e. n Ahe nui «ra!e oa mea e hoeheneheneia ai, aka, ua kaumaha ka naaao o ka poe p»li kino.

! Ona alii hoi i huna loa ia a oaiowale, a :ua manao oo hoi ka poe pili ta ia aoie no e ; ioaa ana ke imi ia kona mau iwi. A hiki ,hoi i ka ia pana ioie, heiuheluia mai aoa ke mele. a hoohiki ia mai ana lea inoa. A lohe hoi ka poe nana na iwi, i hele aku ka hana e nana, ua heo io no. Pela no hoi na aiii wah'ne maloko o oa haie kui kapa, kui pau a malo hoi, aia no |ma ke meie e iohe aku ai ka poe pili kioo, ,a i ka heie ana aku e nana, aa liio io no. A | pela no hoi ma ka iawaia ana, a ua hooma'ewaewa ia kekahi e na aiii wahine, ua hooiiiloia ka iwi poo i maa ipu hanowa, a i mau : ipu hanawai a mau kamaie. O keialnau kumu iho la ka Kamehame- ! ha i hai aku ai ia Ulumeheihei Hoapili, iloIle o kona mau !a i hiki ole mai ai ke oeoe |ma kona mau pepeiao, a i hiki ole mai ai no |hoi ke kaniaalua ma kona puu. Pane aku o | Kamehameha ia U. Hoapili, "Make paha j wau, aole paha e naio au ia oe." Owau no ikoumeae nalo ai, wahi a Hoapili. Pela |iho la ke kauoha a Kameeiamoku, e iike me ka nalo o kana niau aiii, a peia hoi oe ia*ti. Aole no ka e kala ia auwale ka la. U ; \ olelo waie ia no hoi, ona iwi ka o na nlii hann hewa, aole no ka e nalo ke huna. Aole n:ie o ka hewa maoli,aka, aia o ke aiii ;nia, aiaiiuiu i ke akua, haipule ole i ke akua j ma na wahi hoomana, a o ko lakou mau iwi ke naio ole. 'NA HANA KAULANA. KA PAU ANA 0 NA KAPU, A ?IE KA NOA ANA 0 KA AI-KAPU. He mea kupnnaha, a he mea hiwahiwa luaole ka hoohioliiu ana o na knpu alii, na kapu akua a me na kapu a na k;iliunn ; kn hoohioloia ana o na kapu a me na le!e, ka hoopau ia ana o na mohaikuni manaonao a me ka hilahila, a me ka noa ana o ke knpu e hookauwale ana i ke kane a me ka wahine ame ka ohana. Ahe mau hana kaula» na keia i ke au o Kalani Kua Liholiho. Aole nne hoi he hiki ia kakou ke wanana wale aku me kiTmaopopo ole ia kakou , na kumu oiaio o ka hoohioio ana o na kapu, a me ka luaiua ana o na kapu kahiko, aka, i o ke Akua kn mea i ike pono i ke ano o na kapu o ka wa kahiko a me ka mohai hou e hiki mai ana.

0 ke kumu no o ka hoopau ia ona o na kapu kahiko, o ka make ana nu o Kameha* meha, oia ka mua, a o ka iua, o ke kumakena, a o ka minamina ia Kamehameha. 0 ke kolu, o ka hoopau aua o kekahi alii kahiko i kana mau kapu aiii, a me na kapu o kana mau keiki nlii. O ka eha, o ka hapai ana o ua alii kapu la i kona niau liina, a hoo aku ī ka waha o kana mau keiki e ainoa. O ka lima, o ka manao ana o ua alii aikapu nei, o ka make ana o Kamehamehn, ua lilo ia i mohai kala nana e lawe aku i na kapu . kahiko. O ke ono, o ke koKua ana mai o na makuahine, oia hoi o Kaahumanu a me Kaheiheimalia. 0 ka hiku, o ka ae like ana mai o na ahi a pau, ma ka manao o ua |aiii kapu nei. Ma keia inau kumu i kukulu ia ai, a i hookahua pau loa ai hoi ke aupuni ainoa, a ua liio ke aupuni ainoa i mea kaulana i ke au o ia Moi. Ao!e no he mea malihini ka ainoa, he mea kamaaina no ia i ka wa kahiko. ina e make kekahi alii alii nui i aloha nui ia, alaiia, ua kaakumakena na alii, na makaainana, na kane, wahine a me na kamaiii, a ua komo na wahioe iioko o na heiau, a ua ai i ka maia a me ka niu a ine ka puaa, a ua pii wnie ia na wahi kapu a pau e ka wahine. E nana aku hoi oukou i ka mooieio o Kaulaheanui o ka moku a me ka mooielo o Kuaiii, a pela no hoi me na moolelo a pau o na aiu nui i ka wa kahiko. Penei hoi ke ano o ka ainoa : i ka wi kumakena ka wa e ainoa ai. A pau ke kumakena a me ka minamina ana i ke aiii make, aiaila, ua hookapu hou ka Moi i noho hou i ke aupuni. O ka poe i hookaawaleia no ka ainoa, o lakou no ke noho ainoaO ie kumu o ka aikapu ikawi kahiko.— Aole e paa, aoie no hoi e mau ke aapuni o ke aiii ainoa. Aole e noho ke aiii ainoa i ke aupuni. Ina he aiii ainoa ko ia aupuni, ua kii koke ia mni no e kaili. Ua kapaia ka amoa heaia, be aīahuiu, he aipuhihio, a he hoomaiaa. homaloka a me ka hoole akua. 0 ko lakoa mau kino, he poe kaawa-maka. woia, a he poe i hoowahawahaia. O ke aiii aikapu, ua kapa ia oia he aiii haipuie i ke akua, a he aiii ku i kalaoa ola. He alii i ka moliaola & Ku ma laua o Looo. He paie ua no Kaoe roa laoa o Kanaloa. A he awai huihui hoi i ke kaou. He kaoawai no hoi ka aikapa i na alii a me na makaai-! nana. Aole no kn make i ka ai anai na mea 1 hookapa ia, oo ka n>ea, he okoa oo na mea i iahuiia, a he okoa no hoi ka mea i iaa no ke «koa. O ke kapu aln a me ka aikapu, he man |

kapa okoa no haa ; ua okoa no kv kapo a oko4 oo hai ks kapu aikapa. oke w.\pu aikapa, aa piii oo ia kapa i ke kapu akua. i ke kapa iaaaew ka mea i hooUaia, a he kapu oo hoi i hoolahuiia. Oia kapapeau o oua. « 1 Oke kapa aiii, oia oo ke kapa oiaupio. i kapu pio, kapa ohi ame oa kapa e ae. He īmau kioawai okoa keia iloko o ke kapu ahi. ■ Ua oieloia, a ua ike ia kekahi maa kapu ka- ■ hiko iloko o keia mau kapu, a ua iĪKe me ke akua. Ua lilo o Kamehameha i alii la- ' nakila. Ua hele oia mai ka laoakiia ai ka laoakiia, e hoohui ana i na aupuni malalo] ■ ona, aa ioaa no ia ia, a me ka noho alii no 'hoi maluna o ke aapuoi. 0 ke kapu aiii. aoie i hiki iaia, oo ka mea, aia ke aiii malona . o ke kapu alii o Lihoiiho. I oka hoopaa akua.—o na makaaainana ,no ka poe i kapaia he hoopaa akua. Elua , mea nui a na makaiaiaana e pule ai i ke ; akua ma ka haipule ana, ma ke anainaa; makaohana. Oka puie ike akaa nena, iho a no ka ohana ; a o ka puie i ke alii e, ; hooia mai ame ke aupuoi. E loaa noia . oukou ma ka n)ooieie o Kauaimaikuiani a j |me Namakaokapoo. Ama ka mooieio hoi i jo Luahoomoe ma ka aoao kahuna, a me ka ( \ mooieio o Kupe. Oka maio ioihiaKapi- ' ;he, mai Kuamoo a Hoiuaioa. 0 kana wainana i na !a o Kamehameha. ! Ao!e i piw. |