Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 43, 26 October 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O ALAPAKI KA NUI. KA MOI MUA O BERITANIA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O ALAPAKI KA NUI. KA MOI MUA O BERITANIA.

MOKUNA V. hKU/ 2. Njnau mai ia Ukou ia Ueorona i kn Ci<?a , i ioohia la nku maluna o L/eotoborcka. n pane aku la oia, hookahi U o ko Leot»>boroka ,heie iloko o' ka uiulaau mamua o kon» heie ana aku, aole oia i ik»? 1 ke kumu o kon;i nniosva!e aon. I Uem rnannxvn ana e kamailio nei. aia no jka ilio a Leoioboroka, e kiai ana m;i k,v aoan o konn haku ; a i ka \%a ona i poloh ai, iho la oia i k»? kino make o kona ka« hu, a hele aku p imi ni n.ma. Maho;>e koke iho no o koria maonu ana, haaleie iho la oia i ka hale, a hoi wikiwiki aku la e malaiua i ke kmo m;ike o kona k ihu. F'e!a no ua ilio-nei i hnna pinepineai no kekahi mau la. A ma ia hope iho nae. haupu wale no kekain mea iloko o ke aio ahi nn ko ka ilio ihaua mau mo ia i na la a pau, noiaila, ku • ae la ia e h;»hai aku mahope o ka ka iliowaI hi e nele ai, a liiki i ka loua ana iaia o ke ; kino o Leotoboroka, ua make i ka pepehiia. : 1 ka luhe ana o ko ka liaie ua make o Leotaborokn j kn pepehiin, inaoao koke lu :ie la no i make ia Heorona. A o ka uku hoopu i keia linna mainoino i ka maiihini kuewa, t;a noouku koke iu ne lu iu e ka Aioi Edemuno, , ma kr kipaku ana ia Bcoroua mai ka ;>ina aku, a e hoio liookahi aku oia malunn o ka wanpa a Lfofnboroka i hoio mai ai. P<i mai la ka makani ik;»ika a rne ka ino •o ke kai —a īa manawa i hookuu ia aku ai ka waapa me ka olulo Keorotui maluua oua. |Lawe ia aku hi ka waapa me Beorona ma ka nuku o ke Kai L?aletika e na kikiao ma--1 kani huhu o ka moana, ma ke alanui hookajhi iio hoi o Leoteboroka i holo mai ai i Enelani. A i ke aupuni kahi e noho ana na |ohaua Leotolu»roka, kahi i paeaku ai o Beo- ; eonn. ( Ile kanaka koikoi o Leotoboroka ma koj ua aina iianau, a he alakai hoi no ka lehu|lehu. He pua alii no hoi ia., a he nui wnie ; na poe niakamaka a me nn hoa'loha onn. j Elua ana mau keiki k;-.ne ua uunui, he mau i kannka mainu a me ka eleu; a ma kahi e ko|koke aku nna i ko laua wahi nuho kahi i pae |aku ai o Beorona, nolaila, ua hikiwawe loa } ko laua lohe una ua pae aku ka waapa o ko lana maknakane, me ke kanakn malihmi īiuna ou.i, he kanaka Sakona. Huli koke ae la ua mau keiki nei i ke kanaka malihim i hiki aku ilaila, me ka ninau pu i kahi i noho ni o ko laua makuakane, a me ka mea i : ilua nku maluna ona. No keia mea, huna j iho la o Beorona i ka aioolelo o kona pepehi 'ana ia Leotoboroka, n hoike hoopunipuni akn ia oiu imua o laua, ua make o Leotoboroka i ka pepehiin e Eiieinuna, ku Moi o nn Anekelo Hikina. j ( k.i lohe nna o na keiki n Leotoboroka un <nake ko laua makuakane, nawaliwali lon iho la ko laua manno. I'aipni aku la Inun i nn kanakn a pau o ko laua aupuni, e kokua mai ia laua e holo je knua i ko Anekelo Hikinn poe, no ka n.ake ana o ko laua inakuakane. No keia niea, hoomakaukau koke ae la na Dane he aumoku kaua nui, a holo aku la i na aekni 0 Beritania. O keia iho la ke kumu o ke 1 kaua ana o ko Dane poe me nn Anekelo Sa;kona. i E like me ka moolelo i haiia mai no Ede|muna, pela no hoi makou e hoike hou nku j nei imua o oukou i kona ano. He alii olu|olu loa o Edemuna, he hanhoa, a he oi loa jaku kona makemake i kn nohonna hoa'lojha, mainua o ka hooknlakala ana i na īnai ina o kanaka e kaua aku kekahi i kekahi ; !a iloko o keia wa, i kii iu mai ai e kaua ia lakou, aohe oia i hoomakaukau iki e ka;ua aku i koim poe enemi, 1 mea e ike ai ikakou i kona inanao oie e hoonaakaukau kaua aku i kona mnu enemi, oia hoi kona holo ana ī ke kauwahi paa i pakele ai kona lola, kahii kapaia o H«geiedune. | M&hope iho o ko ua Dane hoopio ana i ikekahi kulanakauhale o 2Sakona, ka iuku iana, a me ka hao \Tale ana 1 na waiwai o tai* la, hoopaa iho la lakou i kekahi Sakona, me ; ka nmaniau aku iaia i ka hi i noho ai o ka Moi Edemuna. I O Hinekua ke Kapena o na poe Dane, un hoouna aku la oia i ka olelo ī ka Moi Edemuna, e kauoha ana. e haawi mai iaia iho a me na waiwai a pau o kona aupuni, Ua hoole aku o Ederouoa i Weia noī. Hoopuni mai U o Hinekua ia Hegeledeine, a komo mai la oa koa ona e wawahi a e luku hoi. Pepehiia tho !a na poe ukali o JEdemuna, a o Edeinuna oo ka lakou i hopu kino a paa. a lawe ola ia aku imua o Hinekua. Kauoha ae !a o Hiuekua, e make o £demuna e pono ai, I kinohi, lawe mua ia aku 0 £demuna a kekahi kumu !aau, malaila oin 1 nakinakiia ai, a hahau ia i ke kaul». A mahope iho, ua (»na »* ow ' P ua R '

koni male ani. Ua hai la mai. ua pih» !o<a ka k<--n'\ kino i na pMs e waiho ana ileko o ka »o. a fīiC he tnes la aohe wahi i koe. no kekaīii hou aku. lioko o ko E<J°muna imnawa e pani ia nna i na pya. e hoo oau aua no o?a j ke kahea ana i ka inoa o iesu Kr ?io; e nonoi aku ana paha i ka hoop*kele ia mai o kom ohan® ma keh ao, i e pauleie aku ana i ka Hooia o ko ke ao a pnu. oiai oia iloko o kona hora hope io*, a he mea kanalua o!e no hoi, o keia iho la ka mea i ho* oluoiu ia aku ai kona manno iloko o kona hen hope o ka popilikia. Mahope iho o kona mnke ana, o oki ae la kou i kona poo. a lawe pu aku ia me iakou. Manao iho la oo hoi iakou o kii ia mai ko- : na kino e kooa mau hoa'loha. a kanu pono : ia iho me ka ma/eie ole o kauwahi, nolaiia, Inwe ae la lakou i kona poo a hiki i ke kau- •■ wahi mamao loa a lakou i manao ai aoie e - [oaa i ka hu!i in, malaiiH i kiola akti ai lako<j i kona poo ilnko o ka u'uhau. Mahope koke iho no o ka mnnawa a na D me i hna ?elo ai i ua wahi ia i hoopio ia ai e lakou, nia hoi, hoea mti la na hoa'loha o ; Ed°muna n ine na poe i hoio aku no ka makau, mai loko mai o ko lakou wahi i pee ai. ; Loan koke iho h no ia lakou ke kino poo i o!e o ko hkou Moi. e waiho nna ma kona ' wnhi i pepehiia ai. Noke īho lakou i ka hu- ; li ma o a maanei me k.t uwe kanikau pu no ! hoi. A niahope loa, i ka wa i hiki mai ai i ko lakou huli ana il.iko o ka ulolaau, lona | iho la koiui poo e waiho- anu. Ma ka lt-o hea mai ke poo inai, ka mea i loaa at ia la-1 i kou, haiiai lakou mohope o keia leo a hiki i; : k;i loaa ana o ke po<». a k;inu pu ia iho la ! me l»e kino. He moolelo kupanaha keiu no : ke poo oielo i hai i\ mai, a he mea keia na ; kukou e k.ihaha ni k i manno. He nui no I na moolelo ī hahniia mai e pili anu i keia ; inen, a penei hoi kekahi o la mau moolelo : : I ka mnnaw.i i lona nku ai ke |>00. he ilio . i h ie k t nien e paa nna iloko o kona n.au ; uiaiao, me lie ilio i;tl»a ia i nonu ia e kona kahu e inalama pono i ua poo la. Ua hahai ' pu uku no keia iiiohae a hiki i kn luakupa- : pau, nlnila naiowale. | Na ke poo no i hoohui aku me ka puiku , kino n pili pu, n i ike ia ka laina e moku aua a puni ka ai, no ka moali nwenwe koko. f Auhe nn paha he mea o keia au e uknli; 1 mai ana kon.i nianao mahope o ka makou e hoike nkii nei, a ine ka hookahuii ia o ko ; ka iliohne manao puni koko, a i iiio nnna e ! malama pono i keia iwi mnke imua o kona ' al<» ; nka hoi, he inuu tausani kanaka no e • ola nei iloko o keia au e hiki ai ke hooinio mau he manaoio no lakou i na wanana a k.i , poe kiloki'o, a hahai hoi i na inea a pau o k i wa e hiki mai ann, a me na mea i hana ' ia ; oiai'he mau tausani nule ka mamao mai kahi i hana ia ai a kahi i kilokilo ia mai ai. Iloko o ku mainiwa i knhea ia mai ai o . Alapaki ma ka noho alii o kona aupuni, ua j ; piha loa kn nina i ka hoomana e manao ana ■ i i na mea kilokilo a pau. Ua awili pu ia ka ; hooman* Kristiano me na mea hoopiopio. . i He poe Katolik-i Koma wale no nae hoi lakou n p\u e uknli ana mahope o na hann a j Komn, a e hookupu ana hoi i na dala a me j ! na waiwai e ae no ka poinaikai o ke aupuni j 1 Pope ; a e nana aku ana ia Koina, oia ke j kiko wnena o ka pono Kristiano a me knhi j o ka mnna nui. ( : Ua heluhelu iho nei knkou iloko o kela mokuua no ko ka Moi Kotelawulufo kukuiu ! hou ana i ka Halekula Nut o Sakona ma I Roma. Ae. A na kekohi o na Moi o Ane*i kelo Sakona i hoomnka e haawi aku i na poo o Sana Petero mn Koma, i hookahi pe-' | ni, mni kela hale mai a keia hale. He au- ! j hau mnu ia no kela hale a me keia hale. He \ nuhau liilii loa keia, aka, no ka auhau mau ! ia ana i kela a me keia makahiki, ua iiio no' keia auhau liilii ana i puu dala nui. Ua ; inau no keiu auhau maluna o ko Eneiani a hiki wale mai iioi i ke knu o ka Moi He-! neri VIII , oia hoi ka wa i hooponopono hou | io ae ai ka ekaiesin, a hoopau ia ai ua au-! hau nei i ko Koiiin, a pela hoi i pau like ai me ko na aupuni e ae. I'oko o ke au ia Ahpaki. aole no i hoo-' kupu maoii aku na kanaka mam ili o ka auhauia niai wa!»» no, aka, ua pipiii maoli aku no na manao o kanaku i ko idkou ekaieiia makuahine, a he mea paakiki ia makou ka ; ike ana aku i ka loli nna o na manao o na kanakn, a maheleheie ia ai ke aupuni Kristi-; ano i m.*»u aoao ku kaokoa ma ko lakou ano hoomana īho i keia manawa. O na manao piii Uhane. a me ka nui o na poe kn;>aka manaoio i ka Haku, maloko waie iho no ia o ke aupUni o Romrr. Ua iiio no hoi o Roma i hooilina no na mana uhane a me na mana kanaka. A o ke ano nui, o ko iakou hoomana ana, be piii papaiua. ; Penei kekahi mea e maopopo ai ia kokou ke ano o ka hooponopono an i, a nie ka iiio! io nna o ka Pope oia ka mea mana uui o ia i inauawa : t O kekahi keiki alii o Anekeio Sakona. a * be hoeiiina Moi hoi oia oo ka ialani Moio> j ka noho alii o Sakona. o Kenelama kona ! ir«s. A uo kona opiopio loa, oiai ehiku wa-

;•? no or.i r,.a'j makahi*:. r.."»'a; r 3, ao'.e e h.ki in-i ke ma ama ike aupuni. a hooiuo;a o kona kaikuahine ke kahu ma'ama iaia, a he kihu mna e hwi: aiu i ke aupuni a hiki ika «,i eoo ai k* keiki. He wahine hookeiakeia kona kaikuahine. a he pum hanohaoo no hoi; a i mea e 'iio okoa ai iaia ka noho aiii a me ka hoomalu ana i ke aupuni holookoa, noiaih, imi ae ia oia i mea e make ai kona kaikunane. Hoolimaiima ae la oia i kakahi kanaka lima koko, i mea na* na e hooko pono mai kona mau manao lokoino. Lawe ae h hoi keia hanaka iima ko ko i ke keiki a hiki iioko o ka uiuiaau, malaiia kona wahi i pepehi ai iaia, a huna iho no hoi i ke kino o ke keiki maioko o kekahi iaau hihipea, iioko hoi o ka pa pipi ma Keknete. I ka make ana o ke kaikunane, hooiiio koke ae ia ke kaikuahine iaia iho i Moi Wa-'hin-noke aupuni hoiookoa, nie ka huna haaleie « ke kumu o ka nalowale ana o kona kaikunane ; a o ke kanaka hoi nana i pepehi maoli, aole loa i ike iki ia ma ia manawn mai. Aole no anei oia kekahi i hoike pu ia aku i Koma ma ke ano moeuhane, a i ole he mea kohu ano hnna inana paha, e .like la me ki moolelo i nai ia mai no ka loaa ana o ke kino make o ua keiki nei.— I kekahi la, aia hoi, lele mai la kekahi ; manu nunu keokeo, a komo iloko o ka luakini o Sana Petero mn Komn. a hoohnule iho la i kekahi upana pepa maluna pono o _ ke kuahu. i knkau ia maluna iho he mnu laInni ' le'o Beritania, n ma ke ano hui knhiko hoi o Enelani penei : '• iloko o k;t pa pipi ina Keleneta. Ke waiho h mnloko o ka nahele hihipea, Ka Moi Kenelama opiopio, Ua okiia ke poo."' ■ Mai ka wn mai i lona ai oun wahi apnna pepa h, n hnln ae kekahi mnnnwn, aohe he : mea e iiiki ke heiuhelu iho i ke nno i kaknu ia ai. Mahope wale mai, ike iho h kekiihi ; kanakn Anekelo Sakonn, nana i mahele ne . iloko o ka olelo Latina. a hiki ni i ka Pope a ,me n i me.i u pau ke hoomaopopo iho i ke ano. Hoouna koke nku kn Pope i pnlapah ■ i Enelani, a imi ia iho la a loaa io ke kino u ua keiki nei ua make. i Mn keia wahi, ke hooki nei makou ike knrfiail ; o nna no keia mea, i mea e ike ni oukou i kekahi ano o ka manao an i iloko o ; ia mau h, a ma keia mokuna ae, e hoop'ika ; koke aku no makou i na hana n me ko Ahpaki pii nna aku i ke kuhna Moi, a e noho hoi i ka noho alii o ke aupuni Beritania. {Aole ipau.)