Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 47, 23 November 1867 — Page 1

Page PDF (1.70 MB)

KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VI. HELU 47. HONOLULU, NOVEMABA 23, 1867. NA HELU A PAU 312.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                      Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                      Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

HALE PAI KII!
AIA KO'U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,

Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE)
267-ly Mea Pai Kii.

KE KUNA MALOLO!!

E HOLO MAU ANA KEIA KUNA ma na awa o KONA, HAWAII i hui like me ke kuna "KONA PAKEKE," a e holo ana i keia la 26 o Okatoba, no Keahikekua. No na ukana a me na ohua, e ninau ia KAPENA KATHBUN ma ka moku, a i ole ma ka Hale Oihana.”
C.A. WILLIAMS.
308-tf

No Hana, Kaupo, a me Kahului.
KA MOKU KUNA
'MANUOKAWAI,'
O Akoni ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KELA MOKU I NA Awa i haiia maluna. No na ukana a me na ohua, e ninau ia C. BREWER &co. (BURUA MA)

HE MOKU HOLO MAU NO KONA
A ME
KAU, HAWAII.
E HOLO MAU ANA KE KUNA
"Kona Packet,"

KAPENA BALAAMA, mawaena o Honolulu a me Kona, Kau. Hawaii. No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole, ia
G. WILLIAMS.
Honolulu, Aper. 23, 1867. 281-6m

Papa Nukama (R. Newcomb),
A ME
Toma Kea (Thomas Cross)
NA MEA HUMU BUKE.
Alanui Kalepa Makai o Hale Luina.

275-ly

No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Sebastian ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana ame na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L. L. TORBERT).

HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA maikai,
"Kate Lee."
O Crane ke Kapena,

E HOLO MAU LOA ANA A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
228-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala Ohana, ano nui, me na kii, } {2 50
a me na Moohana, } {5 00
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½
Haawina Kamalii, Buke 1. a me 2, 12 /1/2
Haawina Kamalii, Buke elua i huiia, 25

Eia na buke i haawi wale ia.

Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii
Helu 4 - Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6 - E hele i o Kristo la.
Helu 7 - Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11 - No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16 - Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.
Helu 17 - Mai hana ino i na holoholona.
Helu 18 - No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina

Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 48.
NO KA NOHO ALII ANA O LIHOLIHO
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA II.

                      6. O ka lilo ana o na aina mai Hawaii a Oahu ia Kamehameha, oia ka pakela ana o na auhau maluna o na makaainana, aole e hiki ia Kamehameha ke hoolanakila i ka hana hookaumaha ana a kona poe alii malalo ona, a ua lehulehu na konohiki, a ua nui na puni e hooluhi ai, He puni na na'lii wahine ka palu o kela a keia ia; o ke kualakai, ka loli, ka naka, ka aoa, o ka pipipi a me ka pupu, o kela limu keia limu, o ka ina, ka wana, ka niniole, o ke kukui, ka hinihini, o kela ano nahelehele keia ano nahelelehele, he mau mea puni wale no, a ua lilo ae la he mau mea kapu wale; a ua lahuiia ae he mau mea kapu wale no. A ina hoi ua ike ia he mau luau ono, a he mau hala ala, a o kela mea o keia mea, a me na mea ano pua, ua hoolahuiia aku la, a ua hoomaluia hoi, a ua hookapuia he puni na na alii wahine. Pela ka pili ana i na mea aahu, i ka pau o keia ano o keia ano, o ka palupalu, o ka wailiilii, o ka puaniu, o ke kumanomano, o ka na'u, o ka mao, o ka olena, o ka waiolua, o ka laa, o ka mahuna, o ka paikukui, ka moelua, ka haena, ka pukohukohu, ka hunakai, ka hamoula, ka uaua, ke pele, o ka eleuli a pela aku. O na ano maikai a me ka hanohano o ua ano wai hooluu a me na ano kapalapala a ka poe loea, a kapala a ka poe hooluu pau, ua lilo ia i mau puni hookaumaha maluna o na wahine. Pela no hoi ka poe loea kukukapa, he nui na ano o na kapa, a ua hooluuia i na waiala, me ka hoopeia i ke ala o ka niu a me ka lauae, i ka mokihana a me ke kupaoa, a me na waiala hooluu a ka poe loea; ua lilo ia i mea hookaumaha i na wahine, a me ka hooluhi ana i ka aoao palupalu. O ka hooluhi ana i ka ulana moena, he hana nui no ia a na alii wahine—O ka ahuao makalii, o ka puao makalii, o ka halii, o ka ue, o ke alolua, o ka palapala, o ka lauhala olani, o kalua i ka imu, o ke akaakai moe makalii, o ka makoloa pawehe a pakea a holookoa hoi, o na kihei ahu makalii i hookuwelu ia, o kela mea keia mea i hoonaniia hoi i mea aahu, i mau pau kakua, ua liloia i mea e hookaumaha ai maluna o na wahine. O ka hilo aho ia hana nui a na wahine, o ke kapala, o ke kuku, o ka ulana, a o kela hana keia hana o na'lii a me na haku maluna o na makaainana, o ka lehulehu wale no o na haku, ke kumu i nui mai ka pilikia maluna o ka noho ana o na makaainana. O ka hoolohe i kela haku keia haku ka pono, a i hoolohe ole i ka olelo a kela haku, me ka pilikia i keia haku, a o ka hemo no ia o ka aina i kela haku; a ua mau no ia pilikia maluna o na makaainana a hiki wale mai i ke au ia Kamehameha III., ua haawiia ke Kumukanawai maikai.
                      O keia mau kumu kekahi i komohia mai iloko o ka manao o na kanaka ia wa e holo i Tahiti, a o kekahi poe ua pau i ka mahuka i Kauai e noho ai malalo o Kaumualii ka Moi o Kauai. Ua nui na mele i hana ia e ka poe kahiko, e olelo ana he aina hooluhi o Hawaii. Penei kekahi, "A Lahaina ike i ka lau o na ulu, Ike i ka mea maikai a Hawaii, E humuhumu ka waha, E noho malie ka waha, Ka waha o ka olala—e." "He auhau koele na ka Hawaii," a pela aku.
                      7. Ua kau o Kamehameha i ke Kanawai, "E hele ka elemakule a me ka luahine a me ke keiki a moe i ke alanui." Aka, aole nae i maluhia ka noho ana ona mamuli o ke kanawai i hoomaluia maluia maluna o ka lahuikanaka. O kekahi mau alii malalo o Kamehameha, o Alapai maloiki a me Kauhiwawaeono, he mau alii pepehikanaka no, aole hoi i malu ia laua ke kanawai pepehi kanaka, hele no ko laua mau kanaka i ka haha ulua kanaka i ka po; ina no e loaa aku he kane a he wahine paha i ka po, o ka pepehiia iho la no ia a make, a hoopilapilau i mea maunu kupalu mano, a pela no i make ai kekahi wahine opiopio maikai ma ke aa o Honokohau, ma Kona Akau, o Eleele kona inoa; a he nui loa ka poe i pepehi ia e laua ma Kealia a me Kalahiki, ma Kona Hema, a ma Hamakuapoko, Maui, a ma Puuloa, Oahu, a ma na wahi a pau a laua e noho ai, ua pau ia laua kanaka i ka pepehiia i mea maunu no ka ia o ka moana he mano. O keia kumu kekahi i hoopoino ai ka lahuikanaka. O ke pilipili kekahi i na wahi malo, oia ke kumu i pepehiia ai o Kekuanui a me kona kaikaina i ka heiau o Hikiau ma Kealakekua, no ka home ana i ka malo o Kalanimoku. O kekahi wahine o ka makuahine o Keaweluaole i noho ai ma Lahaina, a o Kahinu ko laua makuahine, ua puhiia i ke ahi; no ka manao kuhihewa ia ua puhi i ka ipuhaka o Kekuaokalani. A pela wale aku ka make hoopea waleia ana, a he kumu no ia e hoopoino ana i ka lahuikanaka. Ma Hamakua i Hawaii kahi i puhiia ai kela wahine.
                      8. O ka hoomauhala kekahi kumu poino nui o ka manawa kahiko, ua hahai mai no ka hoomauhala a hiki i ka lakou poe mamo, a oia no kekahi kumu poino i ka wa mamua aku o ka hiki ana mai o na misionari. Ua hoomauhala o Peleioholani i na alii o Molokai, no ko lakou pepehi ana i kana kaikamahine, ia Keelanihonuaiakama, a nolaila o Peleioholani i luku ai i na alii o Molokai, i ke kaua ana ma Kapuunoni, a ua pau na alii i ke kalua ia i ka imu ma Hakawai i Kaluaaha, a o na makaainana ua lukuia me ka manaonao a me ka liliha. Ua hoomauhala no hoi o Kahekili i na alii Oahu, no ko lakou luku ana i na'lii o Maui a me na makaainana pu, a o ka Moi o Kauhiakama, ke keiki a Kamalalawalu, ua lawe pio ia mai i Oahu, a ua kalua ia ma Apuakehau i Waikiki, a o ke poo ua hooliloia i ipu hanowa. A pela iho la ka hana ino a me ka poino i ili mai maluna o ka lahuikanaka.
                      A pela no hoi na alii o Hawaii a me Maui a me Molokai i kaua iho ai me Peleioholani, a eia ke waiho nei ka umu o Kuna ma Waikiki, a me ka umu o na'lii ma Hekili, iluna mai o Kanelaau ma Honolulu. A pela no hoi o Kahekili i hoopai iho ai i na alii o Oahu, no ke ino a ko lakou mau kupuna i hana iho ai, a ili mai ai ke koko maluna o ke poo o ka lakou poe mamo. A pela no hoi o Kapueo, o Kaneonoo, o Kahahana, o Elani a me na alii i hoomainoino ia o Oahu, he mau kumu no keia e hooneoneo mai ana i ka lahuikanaka no ka hoomauhala. A pela no hoi i oleloia, ua hoomauhala o Kalanimoku ia Kekuaokalani i ke kaua i Kuamoo, a nolaila, ua kauia iluna o ka puupahoehoe, aole i kii ia e kanu e like me kona ano alii. O ka lumalumai ana a ko Kekuaokalani kupuna, oia hoi o Alapai Nui a Kauaua, i ko Kalanimoku kupuna, oia hoi o Kauhiaimokuakama, oia hoi kai lumalumai ia i Nuu ma Kaupo, a i moku ia i ke kai ma Puhele i Hana, a ua lilo ia i mea e aui mai ai ka hoomaau o ka imihala i na mamo, a ua lilo hoi ia i kumu ino iloko o na puuwai. Pela ko Poki Kamauleule nune ana iloko o kona puuwai, e huna i kona mau iwi i ka aina e, a ua hookaulanaia keia manao ana pela. Ina pela io ka hoomanao ana iloko o ka hoomauhala a me na hewa a na kupuna i hana ai, ua lilo ia i momokuahi iloko o na puuwai e hoolapalapa ana i na hanauna a me na mamo mahope aku, a lilo no ia i kumu e hooneoneo ai a e hooemi ai hoi i ka hanauna alii a me ka hanauna makaainana. Ina hoi ua komo pu mai ka manao awahua a me ka manao ino e like me ko na kupuna o kakou, e hoopau ia ka manao hooemi, a e hoomahuahuaia ka hooulu ana i ka lahuikanaka.
                      9. O ke kaua pinepine ana i ka wa kahiko, oia kekahi kumu hooneoneo i ka aina, a ua ike pinepine ia ka noho ana o keia lahui i ka wa kahiko, he nui ke kaua, a he nui ka luku, kapaia a me ka poluku; a o na wahine, ua kahaia na opu, ua luku wale ia na keiki opiopio, ua kaulana ma ka mooolelo Hawaii ke kaua ma Puna i Hawaii, ke kaua i ka Opihikoe, no ka hoomainoino ia o ka wahine a me na wahine hapai a me na kamalii opiopio. Ua kaulana ke kaua ma Kohala o Kepai-a, ua hoomainoinoia na wahine i ka pepehiia a make a me na wahine hapai, ua hehihehi ia na opu keiki, a pepe liilii na keiki, alaila, oiliili aku la iwaho, ua hookomo ia aku i na ipu puliuli, a ua hoopahupahuia iwaho. Auwe! Auwe ka manaonao a me ka liliha a me ke kumakena o ka wa kahiko, a me ka hooneoneo i ka lahui.
                      Ua pau anei ia mau kaua ino a pegana a ka pouli o ka wa kahiko o na kupuna? Ua komo mai ka malamalama o ka olelo a ke Akua i Hawaiii, a eha paha makahihi i ulu ai ka olelo a ke Akua; a o kekahi keiki o Kauai, oia kekahi keiki a ka Moi Kaumualii, o Keoki Humehume kona inoa, oia no kekahi i holo pu mai me na misionari mua i Hawaii nei. E noho ana o Mr. Kawini a me Rev. H. Binamu ke kahunapule o Oahu, a e noho ana oia me Mr. Kuwini ma Kauai. Ua kupu mai la ke kaua kuloko. E nana iki kakou i kona moolelo a me na hana hoi i hana ia maloko o ia kaua ana. Aole no he nui ka poe i make ma ke kahua kaua. O ka pepehi hoomainoino wale aku ka mea i nui ai ka poe i make, ua luku wale ia na wahine a me na kamalii, a o na wahine nae, ua lukuia me ka pu, ua ike no hoi ua make, pahupahu wale iho la no me ka elau, a oeoe aku la hoi me ka ohelo pu, a hahao aku la i ke uliuliu iloko, a hana hoohilahila iho ia e like me na holoholona, a o na kane a me na keiki, ua luku wale ia aku no. Ua kapaia keia kaua o ke kaua Aipuaa, no ka mea, ma ka waha o na puaa i kanuia'i na kupapau me ka lihaliha. Ke nana mai nei ke Akua i ka lakou mau hana, no ka mea, ua hookahe kupono ia ke koko o kekahi poe, me ke kupono o ko lakou make ana, like me ka lakou hana ana, a o kekahi poe, ua hookahe waleia no ko lakou koko me ka hewa ole, ua noho lakou ma ke kuaaina, me ka lohe ole i ka pono a me ka hewa, aka hoi, ua luku wale ia aku lakou me ka hewa ole. Ke hoomanao la ke Akua i ko lakou mau kulu koko ma ka honua, a ua lilo ia i mau kulu koko aai maluna o ka lahuikanaka.
(Aole i pau.)

He Kaao o Hesana.
HELU 22.

Nana aku la o Hesana i ke ano o kela kanaka i holo aku ai iloko o ke kai, a i kona manawa i luu aku ai iloko o ka hohonu o ka moana, oia ka manawa i unuhi ae ai o Hesana i ka pahikaua a e aku la i ka welau i ka Hikina me ka olelo pu ae i keia mau huaolelo. "Ma ka mana o keia pahikaua, ke kauoha ae nei au e hoihoi ia mai kela kanaka i luu aku nei iloko o ke kai," a ia manawa no hoi i puoa mai ai na ale o ka moana, a hoopuhi mai la i ke kanaka i luu aku ai iloko ona, a hoopae mai la iaia i kula. Hele aku la o Hesana a kokoke i ona la, ninau aku la oia i kona inoa a me kona wahi i hele mai ai, aka, aole i ekemu iki mai oia, hoomohala ae la oia i kona mau lima me ka haaluu pono ole, a ia wa i lele ae ai kona kino a pehu ae la me he oopuhue la, aka, hookau aku la o Hesana i ka welau o kana pahikaua iluna ona, me ka olelo pu aku, "Ma ka mana o keia pahikaua, ke kauoha aku nei au ia oe e pane mai oe i ka'u mau ninau a pau, o lawe aku auanei au i kou ola mai keia honua aku." Ia wa i lilo koke ae ai ua kino kanaka la he Bea nui keokeo a hae mai la oia me ka weliweli launa ole, i kona wa i lele mua mai ai, ua aneane e hahae ia ko Hesana mau iwi aoao e kona mau maiuu nunui, a o ka hoomaka iho la no ia o ko laua hakaka ikaika ana no na hora eha. Ua olelo mua aku nei makou he ikaika ko ka Pahikaua e hiki ai ke hoomake i ka lehulehu o na enemi iloko o ka manawa pokole, aka, i keia eueu hoi ua hamani ka mana o ka pahikaua. Ua noke aku o Hesana i ka hahau iaia me ka ikaika loa a ua loheia ka aina o kana pahi i na pae mokupuni ahi, aka, aole i uhalu iki iho ka Bea. Ua pa kolu a pa ha ia ko ka Bea hoano e ana i kona kino, ua ooki liilii aku o Hesana i na kino eha o ka Bea, aka, ua hoomao mai no oia i ka hakaka me ka wiwo ole. Akahi no akaka loa mai ia Hesana, he enemi ikaika loa ka kona e hakaka pu nei, oiai i kinohi, ua manao oia he wahi kanaka holulelule wale no. No ka ukiuki loa o Hesana, nolaila, hoopololei aku la oia i ka pahikaua i ka puuwai o ka Bea, a ia manawa i hoomaka aku ai ka lele ana o ka uila a ku i ka puuwai, aka, aole no i hooemi iki ia mai ka ikaika o ka Bea, oia mau no kona ikaika, a na ke kahe awai o ke koko i hoopuanuanu mai i kona kino a hina iho la oia ilalo, oiai hoi o Hesana e uumi ana i kona mau eha i loaa mai ka Bea mai, a waiho pu aku la no hoi oia ilalo me ka manao e hoomaha iki aku a oluolu. Aka, aole no i liuliu iho kona moe ana aku, aia hoi, ua hoala koke ia mai kona hiamoe ana e ke Alii o na Feare. I mai la oia, "E ala ae oe, no ka mea, aole i hiki mai ka manawa e kuu ai ka luhi, aia no kou enemi ke ola nei, aole oia i make loa, mahope iho o kona waiho lolo ana no na minute he iwakalua e ala hou mai no ia e hakaka hou me oe, a ua hoonui hou ia mai no hoi kona ikaika i oi ae ka ikaika mamua o ka manawa mua." Ala ae la o Hesana, aia hoi, he lanahu ma kona poo me ka pope berena pu maluna olaila, a he mau papai noloko mai o ke one kekahi e kau pu ana ua moa. Olelo ae la oia i ka Haku Alii o na Feare, "I wai no'u, no ka mea, ua makewai au." Ninini iho la ka Haku Alii o na Feare i kekahi omole wai iloko o ke kiaha, a hoohainu mai la ia Hesana i ka ana, "Mahope iho o kou inu ana i keia wai, aole oe e makewai hou ana a hiki i kou inu ana i ka wai iloko o ka malapua a ke alii Sidorao ka mea nana e malama la ke kumu o ka wai o Aina Ahi. Ai iho la ia a inu ae la hoi i ka wai o ke kiaha, a o na papai moa kana ia, a ua hoi hou mai la kona ikaika iloko ona. Ku ae la ia iluna a nana iho la i kona mau eha, aohe wahi meheu i koe, aole hoi he linalina i ikeia maluna ona.
                      Mahope iho o ka pau ana o kana paina, aia hoi, uwo mai la ka Bea, he ano kino okoa loa ae la kona i ku mai ai, he like me ke kino o ka Hipopokamu, a ha-u mai la kona waha i ka makani me he mea la e ale okoa aku ana no ia Hesaka iloko o kona opu. Akahi no oia a kamailio mai i ka i ana, "A! o oe ka keia e Hesana. Ina he nui kou ikaika i keia la, alaila, e loaa no ia oe o Bidia—a i na aole, alaila, he mea maopopo ia'u e haawi liilii aku no au i kou io nana alii o ka aina Uhane nei." Aole i ekemu iki aku o Hesana iaia, aka, hoomakaukau koke iho la no i kona kulana, a hoomaka mai la ka Hipopokamu e apu mai iaia, a ike ia aku ia ka huila ana ae o kona mau maka me he ahi la, a o ko laua wa no ia i hakaka ai me ka ikaika loa. Mahope iho o ko laua hakaka ana no ka hapalua hora, aia hoi, ua hoonui hou ia mai la kona ikaika, a ooki liilii aka la oia iaia iloko o na apana he lehulehu, mai ka piko o kona poo a hiki i kona kino holookoa, a make iho la ia kino, aia hoi, ala mai la ke kino kanaka maoli a hoomaka mai la e puili ae ia Hesana, aka, ua hopu kino ia aku ia oia e Hesana a okioki ia iho la ia me ka pahi. A ua aneane e make loa ua kanaka kupua nei, alaila, puana ae la oia i kana mau huaolelo hope loa penei: "Ke make nei kuu kino aole e lilo hou ana keia aina i aina maikai, no ka mea, ua pau ae la ka nani," a pela oia i make loa iho ai, ma ia hope iho, aia hoi, hiki mai la ka Haku Alii o na Feare imua o Hesana, a hamo mai la iaia me kekahi laau hamo, a ola ae la kona mau eha i ka Bea. Olelo mai la ka Haku Alii o na Feare iaia. Maloko o ke kino o keia kanaka kekahi waiwai huna i hunaia e ia, nolaila, e oki iho oe i kona opu, a e nana, malia aia no iloko olaila kahi i waiho ai. Hana iho la o Hesana pela, a hoohuli oe la i kona opu, aia hoi, he wahi ki uuku ke waiho ana iloko. Lalau aku la ka Haku Alii o na Feare i ua wahi ki la a olelo aku ia ia Hesana; "Ma keia wahi oe e luu aku ai ilalo no na minute he kanaha a hiki i kou ike ana he pani hao nui, malaila oe e nana pono iho ai i kekauwahi puka ki uuku, alaila, e hoo aku oe i keia ki iloko olaila. Mahope iho o kou hoo ana aku i ke ki, aia hoi, e pii mai no ke pani hao a hiki i ka ili o ke kai, alaila, wehe ae ia i kona pani no na minute he umi, a mahope iho o ia manawa e pani hou ai kona waha a hiki i kona emi hou ana iho ilalo ma kona wahi mau. Nolaila, e pono oe e komo mua aku iloko o ka puka hao mamua ae o kona wa e pani hou iho ai, o paa auanei ka puka nou, e lawe pu aku no hoi oe i ke ki me oe, no ka mea, aohe au manao hou ae e laka iaia a paa, he paa wale no ka puka me ke ki ole ia. I kou iho ana aku iloko olaila, e nana aku oe i kahi a ka malamalama e papa mai ana, a e hele pololei aku ilaila. I kou pii ana aku i kekahi alanui anunuu e ku mai ana, oia hoi ke alanui pii e pii aku ai i kahi o ka ipukukui aladana ka mea nana e hoomalamalama ana ia loko o ka rumi, e malama loa oe mai hoopa iki aku ia mea, a e nihi hoi kou hele ana aku a hiki i kekahi pani keleawe, malaila e ku iki iho ai, a kikeke aku i elua kikeke ana, a mahope iho i ekolu, a mahope iho i eha, alaila, e kikeke wikiwiki aku a hiki i ka wa e pane ia mai ai, E-ra-ra, alaila, e pane pu aku oe E-ra-ra, alaila, e pane hou ia mai no E-ra-ni, alaila, e pane hou aku oe E ra-ni, a mahope iho e wehe ia mai oi ka puka nou, a i kou wa e komo aku ai, e ike aku no oe i kekahi mana nui keokeo, oia ka mea i kamailio mua mai me oe, alaila, e hopu aku oe iaia a paa, a e lele ako no ia ma luna o ka hale towera kiekie e ku ana ma kekahi aoao, a i koia la wa i lele aku ai, ua moku mai la kekahi hulu o kona kino ia oe, a oia wale no kau mea e puhi ae ai iluna o ke kukui aladana, a na ka hohono oia mea e hoala mai i na kiai o ka aina, a ala mai lakou a hoohuli i ka mokupuni iluna kona alo, alaila, e paa ai ka ino o ka aina, a o keia poe hoi nana i kiai ko aina, aole lakou he poe enemi nou, aka, o ko'u poe alii kiaaina lakou, ka poe nona ponoi ka aina mamua, a no ka makau ia Anejao a me kona poe Uhane ino, nolaila, i hoolohe wale aku ai no lakou mahope o ko lakou leo. E malama pono loa oe i keia mau olelo a'u ia oe, no ka mea, pela wale no e pakele ai oe me ka pilikia ole.
                      Eia hoi, i kou ike ana aku i ko lakou ala ana mai me ke kahea pu mai e ola ke Alii Hesana, alaila, e lalau ae oe i ka ipukukui aladana a lawe mai ma kou lima, no ka mea, aohe pilikia e hiki mai maluna ou, oiai ua lilo ae la o oe wale no ke alii holookoa nona ka mokupuni, oiai ua lohe ia aku la ka leo hooalii mai ka poe nona mai ka mana o ua ipukukui la. Mahope iho oia manawa e hele mai no lakou a pau e kukuli mai ia oe, a eia wale no kau olelo e pane aku ai, "E hooponopono oukou i ka aina e like me ka pono i ko oukou noho mua ana." I kou wa e ike ai oe ua maikai ka waiho ana o ka aina, alaila, e anai ae oe i ka ipukukui i eha manawa, a e ike ia aku no na kanaka paahana he nui wale e kapili mai ana i na hale, a e hoomakaukau mai ana hoi i na mea lako hale a pau, a o kekahi poe e lawe mai ana i na pua kanu o ke kihapai, a e ike mai no lakou ia oe e like me ka ike ana he Moi no ke Aupuni, a e hele mai no hoi na poe Haku o ka aina a e kukuli mai imua ou me ka waiho mai i ko lakou aloha nui i oi ae mamua o na aloha a me ua hoonani ana au i ike ai mamua, a o na kaikamahine maka nohea a pau e lawe mai no lakou i ou la i na makana a me na mea aala waianuhea e mapu ana no na makahiki he nui iloko o ka lakou mau ipu mea ala. A e hoolakolako mai no hoi lakou ia oe he ahaaina nui loa e olioli pu ai oe me lakou. * * *
                      Aka, mahope iho o ka pau ana o keia mau mea a pau i ka hookoia, a i hiki mai i ko lakou wa e kena mai ai ia oe no ka ahaaina olioli pu ana me lakou, mai ae iki aku oe e noho iho e lealea me lakou, aka, e nana aku nae oe i ke ano o ka lakou mau mea e hana mai ai, a e hiki mai no na manao maikai iloko ou, au e olelo iho ai. Ua makepono kuu luhi, no ka mea, he mau tausani uhane ka'u i hoopakele mai nei mai loko mai o ka paa ana malalo o ka mana kupua o keia poe uhane ino. Alaila, e hele hou aku no oe i ke kolu o ke mokupuni, Kamailio hou mai la no hoi ka Haku Alii o na Feare e like me kana kamailio mua ana aku. Palua a pakoluia kona kamailio ana mai i mea e poina ole ai ia Hesana kana mau mea e hana aku ai, haawi mai la oia i ke aloha no Hesana, a lele hou aku no oia i ka lewa ia anoano, i kahi no a ke akua i noho ai.
                      Hoomaopopo iho la o Hesana i ke ano o kana mau mea e hana aku ai, alaila, kaliki ae la oia i kana pahikaua a paa, hawele mai la no hoi i kona mau wahi lole a paa, alaila, luu aku la oia liolio o ka hohonu a hiki i ka loaa ana o ke pani hao iaia, unuhi ae la oia i ke ki a hoo aku la iloko o kekahi wahi puka uuku, a ia manawa no i pii pono ae ai ke pani hao malalo o Hesana a hiki iluna o ka ili kai, kiola ia ae la o Hesana e ke pani iloko o ke kai, a hamama ae la ka waha o ua puka nei. Au mai la no hoi o Hesana a hiki ma kahi o ka puka, wehe ae la no oia i kona mau wahi kapa pulu kai a pau, uwi ae la ia i ka wai, aka, ia manawa koko no, ike aku la oia he paa lole hou e waiho mai ana, o kona wikiwiki ino aku la no ia a komo iho la, kiola aku la oia i kahi kapa pulu kai ona, a iho aku la ia ilalo o ka honua. * * * * *
                      Mahope iho o ka hooko ia ana o na mea a pau a ka Haku Barona i olelo mai ai ia Hesana, aia hoi, ua emo ole a paa mai la he kulanakauhale nui nani. Ike ia aku la he mau tausani kanaka e hio mai ana i o a ia nei. Hele mai la he mau haneri o na Haku Alii o ka aina a aloha mai la ia Hesana, a he aina tausani kaikamahine hoi kai ku puni mai la iaia a lulu mai la i ke ala o ka mura a puia pu ke kula i ke onaona. Hoomakaukau ia mai la he ahaaina nui a he mau nono i kapiliia me ka pulu ulaula a me ke gula ko lakou mau noho aina * * He mau mea kupanaha no i hoike ia mai ai imua o ko Hesana mau maka, oiai iloko o ka manawa pokole wale no, ua ike ia aku la he kulanakauhale nui, he mau kumu laau nunui e ulu ana me na mea no a pau e oluolu ai ko ke kanaka noho ana kai akoakoa ae malaila, he muliwai aiai ke kahe malie mai ana mai na kuahiwi mai a iloko o ka inoa. na mawaenakonu o ke kulanakauhale, a ma kapa hoi o ka muliwai e ku ana na kumu laau hua e luluu ana i ko lakou mau hua melemele pala kahuki. E paa no he mau buke nunui i na moolelo a me na mea kupaianaha o keia kulanakauhale hou, aole nae e pau i ka hoakaka ia.
(Aole i pau.)

                      NO KA PAE AINA O NUUHIWA.—He umikumamalua ka nui o na mokupuni o ka Pae Aina o Nuuhiva, a he eono wale no o ia mau moku i noho ia e na kanaka. Ma ke kaapuni ana a na misionari i ka makahiki 1865, ua hoomaopopo lakou i ka nui o na kanaka ma ka helu ana e like penei. Ma ka mokupuni o Nuuhiva, he 1,100 na kanaka; ma Uapou, he 400 wale no; ma Uahuna, he 300; ma Tahuata, he 250; ma Fatuhiva he 1,000 a ma Hivaoa, he 5,000. Ke huiia he 8,000 a oi iki ae. Wahi a Rer. A. Kaukau, i na makahiki mua, ma kahi o ka 16,000 ko lakou nui, aka no ka nui o ko lakou hoomanao i keia mea he kaua aku a kaua mai, nolaila elua kumu nui o ke emi ana o ia lahui, oia hoi ka make i ka mai a me ka make i ke kaua. Ke kaua la no lakou, a ke hana ino aku la no kekahi kahawai i kekahi kahawai, a ke hana la no e like me ko lakou ano mua.