Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 48, 30 November 1867 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VI. HELU 48. HONOLULU, NOVEMABA 30. 1867. NA HELU A PAU 313.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                      Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                      Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

HALE PAI KII!
AIA KO'U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,

Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE)
267-ly Mea Pai Kii.

KE KUNA MALOLO!!

E HOLO MAU ANA KEIA KUNA ma na awa o KONA, HAWAII i hui like me ke kuna "KONA PAKEKE," a e holo ana i keia la 26 o Okatoba, no Keahikekua. No na ukana a me na ohua, e ninau ia KAPENA KATHBUN ma ka moku, a i ole ma ka Hale Oihana.”
C.A. WILLIAMS.
308-tf

No Hana, Kaupo, a me Kahului.
KA MOKU KUNA
'MANUOKAWAI,'
O Akoni ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KELA MOKU I NA Awa i haiia maluna. No na ukana a me na ohua, e ninau ia C. BREWER &co. (BURUA MA)

HE MOKU HOLO MAU NO KONA
A ME
KAU, HAWAII.
E HOLO MAU ANA KE KUNA
"Kona Packet,"

KAPENA BALAAMA, mawaena o Honolulu a me Kona, Kau. Hawaii. No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole, ia
G. WILLIAMS.
Honolulu, Aper. 23, 1867. 281-6m

Papa Nukama (R. Newcomb),
A ME
Toma Kea (Thomas Cross)
NA MEA HUMU BUKE.
Alanui Kalepa Makai o Hale Luina.

275-ly

No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Sebastian ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana ame na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L. L. TORBERT).

HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA maikai,
"Kate Lee."
O Crane ke Kapena,

E HOLO MAU LOA ANA A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
228-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala Ohana, ano nui, me na kii, } {2 50
a me na Moohana, } {5 00
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½
Haawina Kamalii, Buke 1. a me 2, 12 /1/2
Haawina Kamalii, Buke elua i huiia, 25

Eia na buke i haawi wale ia.

Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii
Helu 4 - Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6 - E hele i o Kristo la.
Helu 7 - Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11 - No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16 - Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.
Helu 17 - Mai hana ino i na holoholona.
Helu 18 - No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina

Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 49.
NO KA NOHO ALII ANA O LIHOLIHO
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA Ii.

E hoomanao kakou i ka make ana o kekahi mau kanaka pio.


                      O Kanemakakini, he puali no ia no Kamehameha, a ua noho oia ma Kauai, ma ka huipu ana no Kamehameha mai Hawaii a Kauai; a ua noho oia ma ka malu o Kaumualii; a hiki i kona make ana. Aka, i ko Kalanimoku hiki ana ma Kauai, ua hele mai o Kanemakakini e ike ia Kalanimoku, a ua lawe pu mai oia me na makana o kona noho ana ia Kauai, no ka mea, ua ike ia no oia he kanaka koikoi imua o Kamehameha, a he aina no kona o Hawaii o Mahukona kalupaa, no Kamehameha, aia ma Kohala. I ka po nae i haunaele ai ka pakaua o Hipo i ka poo kipi a uwalu pa, nolaila olelo aku la o Kalanimoku ia Kanemakini, "E hoi oe i Oahu maluna o Paalua." Holo mai la hoi o Kanemakini e like me ka olelo a Kalanimoku. Ua holo pu mai nae maluna oia moku o Kekauluohi, a me Rev. H. Binamu, aka, ua kiola ia o Kanemakini i ka moana e Kamaunu, a o ua Noa Kamaunu no hoi ke Kapena o ka moku Poalua, ua nakinakiia na wawae i ke eke one, a hookuuia aku la i ka moana. Heaha ke kumu o ka make? O ka hoomauhala no, ka lokoino a me ke aloha ole.
                      O kekahi kanaka pio, ua laweia e kona haku i kauwa kuapaa. I ka hiki ana ma Wailua, a hiki no hoi i ka pii ana o Kilohana, olelo aku la ka haku, "E lawe oe i ko auamo ukana a luna o ke oioina, alaila, kii hou mai oe ia'u e haawe aku." Lawe aku la ua kauwa pio nei i kana auamo kaumaha a waiho iluna e like me ka olelo a kona haku, alaila, kii hou mai la oia i ua haku nei, a haawe aku la i ka pii ana o ka pali me ke kaumaha, ua hele a paupauaho, a naenae no hoi i ka auamo a me ka haku kanaka hou iho maluna. A no ka loihi o ka pii ana me ke kaumaha, ua hele mai la keia a nae iki, kokolo no hoi ka hahana i na pepeiao, a ua aneane no hoi e hiki aku i ke oioina, nolaila hookuu iho la oia i kona haku ilalo e hoomaha, aka, he pu no nae ma ka lima o ua haku nei, a ki pu koke aku la oia i ke kauwa, a kau aku la kona kino kupapau i ka pali, me ke aloha nui loa ia. Auwe! Auwe oe e Hawaii—e!! Owai la ia haku aole i hana aku i kana kauwa lokomaikai? O Kuhia nei no. Oia iho la no ke ano o ka wa kahiko.
                      E mihi e na pulapula i ke koko i hookahe wale ia. Pehea ua haku nei i ka make ana o ke kauwa? Ua hoolapuwale ia no. I ka make ana o ke kauwa, aole he mea nana e lawe kana waiwai a me ka ukana, a onou aku la ka hai poe pio e lawe, alaila, olelo mai la ka poe haku nana ia poe pio. "Aole no ka hoi oe e lawe i kuu ukana, a e amo iho no hoi kou hokua; pepehi iho la no ka hoi oe i kau pio o make, hoounauna wale mai no oe i ka makou."
                      O ko'u wahi makuakane kekahi wahi kanaka lapuwale, i ka hoomahui e pepehi i ka poe pio; o Kiha Kaluau Ehu ka inoa, no ka papa koa Okaka oia; a he nui loa hoi kana poe i kipu me ke aloha ole, a hookahe wale i ke koko o ka mea hala ole. E noho ana lakou ma Kapaa i Puna, hoea mai la kekahi kanaka me kana moopuna ma ke kua e haawe ana, a hopu ae la ka ua wahi makuakane lokoino nei o'u i ka pu, a kau aku la me ka manao e kipu aku, aka, pane mai la ke pio me ka hiki wawe loa, "E Naeole—e! E ola au!" Ina aole i loaa mai ka inoa o kekahi o kana poe aikane, ina no ua make laua. Aloha ino! A no kana mau olelo haanui no kona koa, olelo aku la au i ko'u wa uuku, "Mai lilo io no oe i Kiaaina no Kauai, aole i holo aku nei o Kaikioewa i Kauai, i ka ai poi ulu no o Lahaina, aia ka oia ke alii o Kauai."
                      O ke koa iho la ka ia o ka pepehi kanaka wale aku no i kahi kaua ole. O ko kakou mau kupuna a me na haku, o Kapueo, Kaneoneo, Kahahana, Kaakau a Kualu a me Elahi; a ua pau lakou i ka lukuia, a me ka poke ia iho i mea hoomainoino. A o ka pua a keia poe i hoomainoino, a hele aku no e hoomainoino. O keia mau hana ino, he kumu no ia i ili mai ai ka mai aai o ka emi ana o ka Lahuikanaka.
                      Ina e manao ana kakou e hoomahuahua hou i ka Lahui Hawaii, e pono ke waele mua i ka mahakea, ka hihipea o ke ie a me ka uluhe a na kupuna o kakou i kanu ai a kokolo ke a-a. O ka olelo a ke Akua kekahi kumu pilikia o ka lahui. O ka mihi ole i ka hewa o na kupuna. Penei hoi ka ka Palapala Hemolele: "E uku ana au i ka hala a ka makua i ke keiki, a hiki aku i ke kuakahi a me ke kualua o ka poe e inaina mai ana ia'u; a e aloha ana hoi i na tausani o ka poe e aloha mai ia'u, a e malama hoi i ko'u mau kanawai."
                      9. O ke umi keiki kekahi hana kaumaha loa a keia lahui, a ua hana nui ia i ka wa kahiko pegana, a ua hana nuiia i keia wa Kristiano. Ua kinai mau na wahine me ke umi ana i ka lakou mau keiki ma kahi malu; a imua o ke kokua ana o ke kane a me na makua, a o ke kahuna o-o a me kekahi poe e ae. O ka hoomake ana i na keiki; he nui wale ke ano o ka imi ana a na wahine e hoomake i na keiki iloko o ka opu, ma ka inu ana i ka apu e hoomake i ke keiki iloko o ka opu, o ka o-o a hoohemo iwaho, o ka pepehi me ka uhai ana i ke keiki iloko o ka opu, o ke kiola iloko o ka wai a me ke kanu maoli iloko o ka lepo ma ka hanau maikai ana mai o ke keiki. O ka luahine, o ka ilihune, o ka lealea o ke kino, o ka moekolohe, o ka lili, o ke kauwa, o ka hookae, o ka hilahila, o ke kanawai. Oia na kumu ino loa o keia hewa imua o ko ke Akua mau maka. Ua ike pinepine ia i keia manawa, ua lehulehu a paapu na wahine a me na kaikamahine opiopio i pau i ka make no ka o-o ana i ka lakou mau keiki.
                      10. O ke Sodomi, o ka hewa pelapela a haumia loa ia hana ia e keia lahui i ka wa kahiko, aka, iwaena o na makaainana, aole i ike ia keia hana, aka, iwaena o ua ahi a alii a me na kaukaualii, ua hoolilo lakou i puni, a ua hoowahawaha i ka lakou mau wahine. O ka powa, o ka hookaha, ua hanaia keia hewa ma kahi mehameha e kekahi poe hihiu aloha ole, a he pepehi kanaka ia; ua loaa ia poe mai loko mai o ka lua.
                      11. O ka anaana, ka hoounauna, hoopiopio, o ka hiu, ka hoomanamana a me ka inu awa. Ua ike nui ia keia mau hana i ka wa kahiko, o ke kumuhaka a me ke kalohoolaa, a o ke akuahanai kekahi inoa, he mau mea keia i makau nuiia e kanaka; a pepehi kanaka, a he lokoino me ke aloha ole. O na mea malalo ekolu, ua nalowale ia, a o ka poe maluna iho, ua oi loa aku ka nui o ia mau mea ino o ka wa kahiko i ko keia wa. Ua lilo ia mau kumu ino i ka wa kahiko, i mau kumu ino i ka wa kahiko i mau kumu hoopunipuni, e holapu ana e hooneoneo i ka lahuikanaka.
                      12. O ka lawe lehulehu ana o ke kane i na haiawahine lehulehu, a me ka wahine i na kane lehulehu, a ua noho na wahine lehulehu he lahui okoa malalo o ke kane hookahi, a pela hoi ka noho ana o ka lahui kane malalo o ka wahine hookahi; a he hewa nui no ia i hanaia i ka wa kahiko, me ka malu ole o ka ohana. A o ka lili, ka hakaka, ka hookeekee a me ka naauauwa, ua komo mai iloko o keia hewa; a o na makua kekahi i komo pu iloko o keia hewa, a o na makamaka kekahi i kokua pu ma ka onoonou ana i ke kane waiwai a wahine waiwai hoi. A hookahi no waiwai nui i ike ia i ka wa kahiko, o ka malamaia ana o na kaikamahine me ka maluhia, me ka hoohaumia ole ia; aole hoi i like me keia wa ka noho maluhia ole o na kaikamahine. O ua keikikane no kekahi i noho maluhia i ka wa kahiko. Ina e hoolaaia kekahi keiki no ka oihana kahuna, ua kapu loa ia, a kapu pu hoi me kona kino; aole e ako ia kona lauoho, ua kapu kona kapa, kona malo, kona moena, kona hale, kana mau mea ai, kona wai a me kana mau mea a pau e hoopa ai. Pela na keikikane a pau i hoolaaia ai ma kekahi mau oihana akamai, ua maluhia lakou me ka hoohaumia ole ia. Ke mau nei no hoi ka moe lehulehu e like me ka wa kahiko.

KE EMI ANA O NA KANAKA O HAWAII NEI.

                      I ka wa kahiko ua paapu ka aina i na kanaka o keia mau mokupuni, mai Hawaii a hiki i Kaula, a o ka Mokupapa wale no ka aina i noho ole ia e kanaka, no kona haahaa iloko o ke kai. Ua noho na kanaka mai na mauna a hiki i kahakai, a ua waiho na kihapai a lakou i mahiai me ka ike ia a me na kahuahale. Ua kuakea kekahi mau wahi i ka iwi o na kanaka, a ua hiki ole i keia manawa ke mahiai ma ka nui o ka lakou mau wahi i mahiai ai a i hana ai me na lima. Ua kaulana na kanaka o keia mau paeaina no ke ola loihi a kanikoo, a haumakaiole, a palalauhala, a kau i ka puaaneane. Ua loaa i kekahi poe ke ola loihi a loaa na kahaha makahiki elima, a hiki i ka lau makahiki o ke ola ana a oi aku.
                      Ua kaulana o Paao i ke ola loihi, he lau me na kanaha ehiku makahiki ke ola ana a oi aku. Ua hiki mai o Paao i ke au o Laauahi, a ua make oia i ke au o ke aupuni o Hawaii ia Kamakaohua, a nana mai o Kauakamakaohua ka wahine a Hoalani, a na laua mai o Ipuwaiaholani, ka wahine a Kaihikapu a Kuihewa. Mai a Laauli a hiki ia Kamakaohua, he umikumamalima hanauna alii. O Kamakaohua keia nana ka heiau o Muleiula ma Kahei i Kohala, oia ke alii i moku ai na lima o Kahuakanani, i ka paka o ke kala umaumalei, ke keiki a Paao, a ua make o Kamakaohua i ka pali o Pololu, ae ka make i ka pololi, oia ka wi kaulana o Hawaii i ka papaala. I ke au o Kamehameha I., he nui loa ka poe i ola loihi loa e oia ano, ua hele a kanikoo a haumakaaiole. O Keawekuliloa kekahi kanaka e ola loihi ana i keia manawa, no ke au o Peleioholani, a ua loaa iaia na'lii i noho aupuni ma ka noho Moi he umi, a he ahiku hanauna ia, a he haneri a keu kona mau makahiki, aka, he kanaka hoomaloka loa ia.
                      I ka manawa i hiki mai ai na misionari i Hawaii nei, ua emi mai na kanaka a ua hapa mai, a o na kuahiwi a me na waonahele i noho nui ia e na kanaka, ua kakaikahi mai a ua kawalawala na wahi i nohoia. Heaha na kumu i emi mai ai na kanaka i ka wa kahiko: Aole kakou e hoohewahewa i na kumu i emi mai ai o na kanaka mamua o ka hiki ana mai o na misionari ma Hawaii nei.
                      1. O ke kaua—Ua ike kakou mamua ae nei i ka moolelo o na alii a me na kana aloha ole; oiai aole i hoopololeia ka luku ana ma ke kahua kaua wale no, ua luku wale ia ua makaainana hewa ole, a o na wahine, ua hoomainoinoia, a ua paki waleia na keiki me ka manaonao iluna o na pohaku. Ua kaulana na kaua hoomainoino o ia wa, oia hoi o Kaopihikoe. Keopewelu, Kepaia, Kalaehohoa. Kumumuku, Kamakamimi. Kamokuuhi, Kapikao, Kapuunoni a me Kapoluku na kaua a Kamehameha a me kela alii keia alii kipi, a ua momona ka honua i ka poe i luku wale ia me ka hewa ole, no na kaua pinepine i ka wa kahiko, a ua make kekahi poe ma na kuahiwi, ua make kekahi poe ma na pali, a ua make hoi ma ka moana, a ua lukuia mai kekahi no ka pae ana aku ma kekahi aina e aku, no ka mea, ina he kana luku kekahi ma Hawaii, a manao iho la kekahi poe e auhee mai i Maui, alaila, luku aku la no hoi ko Maui poe, a pela ma kela aina keia aina. O na olulo no hoi kekahi i pepehi wale ia mai. Aloha ino.
                      2. O ke umi keiki kekahi hewa ma ka wa kahiko—He mea kupanaha keia hewa nui a me ka hana ino, a he nui na kumu o keia hewa nui o ke umi keiki. O ka moekolohe no ke kumu, a o ka hoohalahala kekahi, o ka hookeekee, ka lili, a o ka hoohalahala, o ke kauwa, o ka ilihune a me ka uluhua i ka nui o na keiki, a o ka makemake i ka hele kauhale. O ke umi keiki, ua kokua pu me ke kane a me na makua a me na makamaka i kekahi manawa. O ka inu ana i apu laau pa e hanau ole ai ka wahine, he mea nui no ia. O ka imi ana i kumu e make ai ke keiki iloko o ka opu, a he lehulehu wale na kumu e pepehi ai i ke keiki iloko o ka opu. He inu apu laau kekahi, a ua hee wale ke keiki iloko o ka opu. O ka o-o ana kekahi mea e pepehi ai i ke keiki, a ua nui ka poe i make pu me na makuahine no ia hana lokoino. O ka omilo, o ka uhai maoli no i ke keiki iloko o ka opu o ka makuahine, a o ke kiola i ka pali, iloko o ka wai, o ke kai, a o ke kanu maoli iloko o ka lepo i na keiki i hanau maikai mai. He hana nui keia i ka wa kahiko, a he oi loa aku keia manawa o ka o-o i na keiki. Ua oleloia no ka makau i ke Kanawai.
(Aole i pau)

Ke Kaao o Hesana.
HELU 23.

                      Olelo pokole aku la o Hesana ia lakou. E na'lii, na kanaka kupa o ka aina, aloha oukou: Ua hiki mai ko oukou la e hauoli ai oukou no ka hoihoi hou ia ana mai o ke aupuni iloko o ko oukou mana, e like me ko oukou noho mua ana, aka, owau aole i hiki mai i ka hopena o ko'u olioli ana, e hiki ai ia'u ke lawe pu i kekahi hapa o ko oukou olioli me a'u, oiai aia he mau pio o na pilikia he nui, ke apo mai la maluna o ko'u alanui e hele aku ai, a o na alina o ka make wale no kai ike ia ma ko'u kuamoo, nolalia, e noho oukou me ka lokahi a hiki i ko'u wa e hoi hou mai i o oukou nei.
                      Honi mai la na Haku a pau o ka aina i kona mau lima, a hoouna mai la hoi na makaainana i ko lakou leo aloha me ka owiliwili ae i ko lakou mau uhipoo iloko o ka lewa. Wehe ae la no hoi o Hesana i kona uhipoo a kilepa aku la imua o na tausani o lakou e haka pono mai nei iaia me na puuwai aloha, a pela i haalele mai ai o Hesana ia lakou iloko o kona hoohanohano ia me ke aloha pu, a hele aku la ia a hiki i na kapakai me ka ukali ia e na puali koa he lehulehu, a lawe ia aku la e ka moku iluna o ke Kai Melemele o na aina kupua. A o kona kaawale ana aku no hoi ia mai keia mokupuni aku.
                      Ua uhi mai la ka po, a ke holo nei ka moku i ke aheahe a ka makani mai ka hikina mai, a o ko Hesana manawa ia i hoi iho ai e hiolani ma ka hope o ka moku, a iloko oia wa, hookahi wale no mea nana i hoalaku mai la i kona hiamoe ana o ko Soda mau hiohiona ana i ike lihi aku ai iloko o ka hihio, puoho ae la ia a uwe iho la ma ke kae o ka moe. Hiki mai ia na halialia aloha ikaika iaia no ko Soda nalowale ana, aole oia i moe pono iki ia po a ao. I kekahi manawa ua ike aku la oia ia Soda e hele ana mamua ona, hopu aku la ka hoi oia ua nalowale e aku la kela. Pela wale no oia i apa ia ai a ao ia po, nana aku la oia i ka ili o ke kai, ina paha he wahi mea kekahi ana e ike aku ai e lana mai ana, me na manao poluluhi i ke aloha oia i holo aku ai ia la a pa. Lawe mai la na kauwa i ka mea ai aole nae oia i ai aku, no ka mea, ua ikaika loa kona aloha ia Soda. I ka po ana iho, aia hoi, hiki mai la o Balada me ka haalulu a moe iho la iluna o ka papahele o ka moku, "Heaha la keia?" wahi a kekahi sela. * * * Holo aku la o Hesana a hiki i ona la, ninau aku la oia, "Owai oe" I mai la kela, "Owau no o Balada i hoouna ia mai nei au e hai aku ia oe, ua pilikia makou, ua lilo pio aku la o Dasi a me kona poe a pau malalo ona i na kipi." I keia manawa i lohe ai o Hesana, aole oia i ekemu iki ae, no ka mea, ua nui loa iho la kona kupilikii i ke aloha no Soda, a ia Dasi hoi, hoopuka ae la ia i kana olelo ia Balada, "Ua pilikia au iwaena o na mea elua." Kauoha koke ae la no hoi oia e hookele ia ka moku i ka mokupuni Melemele.
                      Ma keia wahi e oluolu paha oe e ka mea heluhelu e hoi hou iki ae kakou i hope i ka hoomaka ana mai o ko Soda nalowale ana. Iaia i kaawale aku ai mai o Hesana aku, ua lumilumi ia aku ia oia e na ale o ka moana a hiki ilalo o ka papaku, ua aneane no hoi oia e make iloko o ke kai, a ia manawa koke no oia i hoala ae ai i kana pahikaua a owiliwili ae la, a ia wa koke no i hoakakuu iki mai ai ka pa puhihio ana a ka makani, a me ke kupikipikio ana a ke kai, ke kualilii mai la no hoi ka haule ana o ka ua a e hoomaka ana o Soda e onini ae me he ia make la i ka hola, a pomaikai ka loaa ana iaia o ke kauwahi lala laau, a hoomaha iho la oia maluna oia mea. A maluna oia mea oia i lana ai a hiki i kona pae ana maluna o kekahi mokupuni kanaka ole. Ua ahiahi loa i kona wa i pae aku ia ilaila, a no ka luhi i ka au ana mai i ka moana a me ke puanuanu, nolaila, hele aku ia oia a elieli iho la i ke one a hohonu, a iloko o ia wahi oia i moe iho ai a hiki i ke ao ana ae.
                      Ke kiei mai la ka la i na kuahiwi, a o kona kukuna kai hoomalamalama mai la i ka mokupuni holookoa a pau, ua maikai loa ke ea, a ua kalae mai la ka lani, a o na kulu kehau kai lilelile mai la me he mau opuu momi la iluna o na opa weuweu. Hoopa mai la kekahi mea ia Soda a hooluliluli ae la iaia me ka olelo mai, "E ala ae a e ai." Ala ae la no hoi o Soda, aia he berena pulehu ke waiho ana iluna o ka lanahu a me ka ia pu. Nana ae la no hoi oia a puni aohe kanaka i ike ia, aka, ke waiho mai la nae he berena a me ka ia, nolaila, ai iho la oia a maona ae la, a ia manawa oia i ike aku ai i kekahi omole wai e ko ana, a kona lalau aku la no ia a inu ae la, a ua hoi mai la kona ikaika iaia.
                      Hele aku la oia ma kapa kahakai o ua mokupuni nei, a loaa aku iaia kekahi kumu alanui e ku ana e luluu ana kona mau lala i na hua pala, o kona lalau aku la no ia a paa mai la i kekahi hua alani me ka puana ae i keia mau hopuna olelo:—"E ka alani o ka ululaau lipolipo. O kou memele maikai ua like no ia me ka opuu daimana maluna o Bidia." A i kana olelo ana ae pela, aia hoi, hu mai la ka laau i ka makani, a luhelelei ia mai la na pua o na kihapai, a o mai la no hoi kekahi leo wi mai loko mai o ka ululaau i ka i ana, "E ke keiki hookano," aole i pau pono loa mai ia leo i ka hoopuka ia mai, aia hoi, oili mai la he akua pupuka ino o kona mau helehelena, wiwi a olala no hoi, a kona mau iwi papalina ua oioi a lolea na iwi maka, a me kona loihi paioa. I kona manawa i hookokoke mai ai ia Soda, aia hoi, wehe ae la oia i kona waha me ka uwa nui ae, a wawalo aku la i na kihi a pau o ka aina, a oia ka manawa i puka mai ai he mau tausani lapa o kela ano keia ano, a hopu mai la ia Soda a paa, lawe ia aku la oia iloko o kekahi hale towera kiekie, a nakinaki ia iho la a paa i ke kaulahao, hoo ia aku la iloko o kekahi lua pouli. Mahope iho o ko lakou pani ana mai i na puka hao, nana ae la o Soda i kahi ona i hoopaahao ia ai, aia hoi, he luawai hohonu ma kekahi aoao, a he mauu maloo hoi ma kekahi aoao e waiho ana, hele aku la ia me ka manao iho e moe malaila a oluolu iki. Aka, iaia no hoi i noho iho ai malaila, hookahi ana hana nui he uwe wale no me ke kaumaha nui no ka nalowale ana o Hesana mai ona aku. Hoomaha iki iho la oia i kona mau lima maluna o kana pahikaua, a hoopaa pono iho la i ke kumu o ia mea me kona lima akau, a ia wa no i puka mai ai kekahi akua mailalo mai o ka luawai, a nana mai la iaia, a i kona ike pono ana mai ia Soda he kanaka maoli, aole hoi noloko o ka hanauna lapu ino o ka po, hele mai la oia i ona la, a ninau mai la iaia, "E ke keiki kanaka, heaha kou hala i lawe ia mai ai oe i keia wahi e hoopaahao ia ai?" Nana aku la o Soda iaia me ke ano hopohopo, a kamailio aku la iaia, "Aole au i ike i ko'u hewa i hoopaa ia mai nei ianei, aole au i hanu i kekahi mea i kue i ka pono o keia aina. Aka, ma keia kakahiaka nui ua ala mai la au a paina iho la i kekahi mea ai a'u i manao ai e paina no'u iho, a'u hoi i ike ole i ka mea nana i hoomakaukau mai, a ke haohao nei au no ia mea. A mahope iho o ko'u paina ana, helemai la au a loaa ia'u kekahi kumu alani, lalau aku la au i hookahuai hua, a lawe mai la mai ke kumu mai, aka, ia wa koke no i lohe aku ai au i kekahi leo wi a puka mai la imua o'u kekahi akua loihi o kona kino a nana au i kena ae i na tausani lapu o ka po e halihali mai e hoopaa maanei."
                      Olelo hou mai la keia akua iaia, "E ke keiki kanaka, e hoomanao oe i ke kauoha a ka lani, o na mea a pau, aole nau ia mai hoao oe mai lawelawe iho, no ka mea, he aihue ia." "Ae," wahi a Soda, "aka, ina ua pilikia kekahi no kona ola iho, e pono no ia ke lawe i ka mea ana i ike ai imua o kona alo, aole no kona manao e waiwai oia ma ia mea, aka, i mea e pono ai kona ola iho."
                      "Ua pono oe o ke keiki, aka, heaha la ke kumu o kou hiki ana mai ma keia mau kai, kahi e hiki ole ai i na kanaka ke ola?" Hamau iho la o Soda no kekahi mau minute me ke kamailio ole aku iaia, a mahope iho pane aku la oia, "He kumu nui ko'u i hiki mai ai, aka, aole loa au e hui iki aku ana i kekahi o ia mea ia oe, ke ole oia he enemi no kuu ola.'' Ia manawa, neenee mai la oia a kokoke i ona la, me ka i mai iaia me ka leo haahaa. "Ke minamina nei au i kou ola, aka, ina he mea hiki ia oe ke hoopakele i kou ola mai keia wahi aku mamuli o kou ikaika, alaila, e kokua iki aku no au ia oe i kekahi mea e pakele ai kou ola." Alaila, lalau mai la oia i ke kaulahao ma ko Soda kino a mokumoku liilii ae la, mahope iho o kona mokumoku liilii ana i ke kaulahao, kauoha mai la oia ia Soda e uhai aku iaia. Hahai aku la oia iaia a hiki i ka luawai, malaila he wahi puka uuku, kauoha mai la ke akua ia Soda e nana aku iloko oia wahi puka a e ike heaha la ka mea iloko olaila? Nana aku la o Soda a ike i kekahi mea aa iloko o ua wahi la, alaila, olelo mai ia oia, aia he mea e like me he ipukukui la, no aila, i hou mai ia ia. Oia hookahi kau mea e kii ai, a ina e loaa ia oe ia mea, alaila, o ka pau no ia o na pilikia a pau maluna o keia mokupuni, a o kona wa no ia i nalowale koke aku ai, a ia wa no hoi i nakeke mai ai na puka a pau o ua hale towera nei, a hoomaka mai la na leo wawa launa ole he nui. * * *
                      Hoomakaukau ae la o Soda e paa i kana pahikaua, a i ka wa i hemo mai ai ke pani hao o kona rumi i hoopaa ia ai, aia hoi, pae mai la na leo wawalo mama ano e he nui wale. Hoomaka mai la lakou e lele maluna o Soda, a u ko Soda manawa no hoi ia i unuhi ae ai i kana pahikaua mai kona wahi ae a kaua aku la i na kaua o ka mainoino. Pua mai la kona mau maka me he ula la no ke ahi, a hoomaka iho la hoi ke kaua ikaika loa ana mawaena o na lapu he lehulehu, a me Soda hookahi ma kona aoao. Luku aka la o Soda ia lakou me ka luku nui loa ana, a aole oia i hoopakele i kekahi mea hookahi o lakou, a oiai o Soda e luku ana i kona poe enemi, aia hoi, puka mai la kela akua i kuhikuhi mai ai iaia i kahi e aa ana o ka ipukukui, a olelo mai la iaia i ka i ana, "Pomaikai e ke keiki, aole au i ike i ka waiwai noi iloko ou e like me koa luku ana iho nei i na enemi he lehulehu, a ke kauoha