Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 48, 30 November 1867 — Page 4
KE KUOKOA, HONOLULU, NOVEMABA 30, 1867.
Ka Nupepa Kuokoa.
Joyful Evermore.
------ Golden Censer.
1. Ma ke ao e nauwe nei,
Oli, oli, oli,
I ka lani e maha'i,
Oli, oli, mau;
Ane hala koonei po,
Oli, oli, oli,
A pau ae ke kanikau,
Oli, Oli, mau.
Cho.— Oli pu, kokoke no
Ko Ziona puka ao.
Hea ko luna e pii kakou,
Oli, oli, oli mau.
Oli pu, kokoke no
Ko Ziona puka ao,
Hea ko luna e pii kakou,
Oli, oli, mau.
2. Maanei no e luhi ai.
Oli, oli, oli.
A hoinoia mai,
Oli, oli, mau.
Aia pau na luhi nei,
Oli, oli, oli,
E kau mai ka lei maikai,
Oli, oli mau.
Cho.— Oli pu, kokoke no, &c.
3. Noi aku ia Iesu
Oli, oli, oli.
E kokua ia kakou,
Oli, oli, mau.
Ia ia mau e hilinai,
Oli, oli, oli,
Nona mai ka pomaikai,
Oli, oli mau.
Cho —Oli pu kokoke no
Ko Ziona puka ao,
Hea ko luna e pii kakou,
Oli, oli, oli mua.
Oli pu, kokoke no
Ko Ziona puka ao,
Hea ko luna e pii kakou.
H.M.H.
No ka Atiea hou no.
KE HAI hou aku nei no makou i kekahi mea i ikeia no ke Kai Akau a me ka aina Waranagela, e like me ko makou ike ana iho i na mea i hai hou ia mai e Kapena Lona, maloko o ka nupepa haole o Wini.
I ke kalawa ana mai ka Lae Akau ae a hiki i ke Komohana aku o ka aoao Akau o ua kapakai o Siberia, ua ike aku no makou i kekahi mau mea o ka aina. Mai ka Lae Akau ae a hiki i ka Lae Iakana ma ka Lonitu Hikina 176° 32, ua kiekie mai ka aina a me ka maokioki; a mai ka Lae Iakana ae ma ke Komohana, a hiki i ka Lae Sekelakoi, ua ano owaawaa ka aina i na oawawa me na kuaiapa ahua mawaena, aole nae kiekie loa. Ma ka nuku o ka muliwai Aukona, ua ike aku makou i na pua Reinadia he nui wale ma na kapakahakai, ma ka Lonitu Hikina, 174° 45:. 69° 52 A. keia wahi. Ua ku iho ka moku o makou, a holo aku kekahi mau waapa iuka e ki ai i mau Reinadia na makou, aka, aohe nae i pomaikai iki ko lakou holo ana, no ka mea, aole he wahi Reinadia i loaa ia lakou.
Ma ke Komohana aku o ka Lae Kekunoi, (Lae o Nalapa) ua hapapa ke kai malaila, elima a eono wale no anana ka hohonu, oiai eono a ehiku mile ka mamao mai ka aina mai. Mai ka Latita 69° 55 A., Lonitu 174° 34 H., a hiki i ka Lae Kiba ma ka Latitu A 70° 08. Lonitu 172° 20 H., ua haahaa loa ka aina. Mai ka Lae Kiba aku, hookahi mile ma ka akau o ia wahi, aia he wahi mokupuni uuku i kapaia "Ko Sakalo Mokupuni;" he hookahi no mile a me ka hapa ka loihi, a he hapalua mile ka laula. Maloko o kekahi palipali kahakai kuono iloko, a he Kanaono kapuai ke kiekie, ua manao au, he wahi lulu kela e poino ole ai ka moku i ka makani ino mai ka akau mai. Mai keia mokupuni aku a hiki i ka Lae Sekelakoi, ua ano kiekie mai ka aina, a ua hohonu hoi ke kai a hiki i kahi pili-kai. Ma ke kauwahi, ua anu iho au, he 20 anana ka hohonu, oiai he elua mile ka loihi mai ka aina mai. Ma ke Komohana aku o ka Lae Kekunoi, ua waiho wale mai ke kai, aohe hau, he mau wahi mea uuku wale no. A mai ka Lae Sekelakoi aku, he kanaha mile ma ka akau, aole loa he hau i ikeia ma ia wahi; mai ka aoao akau aku a hiki i ke komohana, ua malie loa ia manawa, a ua ike ia aku ka wai hooluu uliuli o ke aouli o ka lani. Ma keia manawa, (Augate 9) e puhi mai ana he makani alualua mai ke Komohana mai; a no ka ike ole ia o ke kohola a me kekahi mau mea ola e ae maloko o ke kai o keia mau wahi, (aole no hoi he mau manu i ike ia) nolaila, ua hoomana hou aku la au i ka holo ma ka aoao hikina.
Ua olelo mai no hoi o Waranagela, aole he ike ia o na kohola ma ka aoao komohana o ka Lae Sekelakoi, a nolaila, he kakaikahi ka manawa e ai io kohola ai na kanaka ma ka aoao komohana o ka mokupuni Koliuki, a ua ola lakou ma na io Sila, a me na Elepani-o-kai, na ia no hoi a me na Reinadia. Nolaila, ma ka aoao hikina o ka lonitu 170 kahi nui o ka lawaia kohola.
Ke lawe mai nei au i kekahi mau mea e hiki ai ke manaoia, he mau kanaka no ke noho ana ma ka Aina Waranagela, e like me kona mea (Waranagela) i hai mai ai penei: "Elua mau haneri makahiki i hala aku nei, [o ka wa i oleloia mai ai keia e Waranagela, i ka makahiki 1823] aia e noho ana na lahui Onekilona ma na kahakai o ka Lae Sekelakoi, a hiki i ke kowa o Berina; ua ike io no hoi makou i ko lakou mau kahuahale a me na iwi kohola e muu ana ma keia mau wahi, a ua like ole ke kukuluia ana me ke kahuahale o ka poe Tikukaki e ku nei i keia manawa.
"Ua hoomaka ke ku-e-e ana a kaua maoli mawaena o Karakoi ke alii kahiko o na kanaka Esekimo o ka Akau, a me Erima ke alii o na Tikukaki, a ua auhee o Karakoi ma, a holo aku la na kanaka me ka haalele iho i ko lakou mau wahi mau.
"Ua hoike mai na kanaka o Ir kaipiji— Pepehi iho la o Karakoi ia Erima a make, a mahope iho, pepehi iho la no hoi ke keiki a Erima i ke keiki a Karakoi a make loa, me ka manao ua pai like iho la keia make ana, i mea e uku ia ai ke koko o Erima. Ma ia hope mai, mahuka aku la o Karakoi maluna o kona waa i ka akau, a i ka manaoia, o lakou na kanaka e noho nei ma keia mau aina o ka Akau.''
He nui na Kapena moku i hoopilikiaia e ka ike pono ole ia o ka la, no ka mea, he kiekie loa na latitu o keia mau wahi.
Palapala mai Fatuhiva mai.
ATUONA, HIVAOA, }
Oct. 14, 1867. }
REV. L.H. KULIKA: Aloha oe:—a me na ohana ma kou hale, me na ekalesia o ke Akua mai Hawaii a Kauai, a me na kumu Hoole Pope mai Hawaii a Kauai, me lakou ko'u aloha nui loa, a me na'lii hanau o ka aina.
NO KO MAUA NOHO ANA.
He ola oluolu no ko maua mau kino no keia mau mahina eono, mai ka hoi ana aku o Hokuao a hiki i keia la a'u e kakau nei i keia pepa, aka, he hookahi o maua mea i kau ma ke ano pilikia, o ka make ana o ka maua wahi keiki k, ma ka la 21 o Mei 1867, nona na mahina 5. O ka ekolu ia o ka maua mau keiki i pau i ka make, aka, e hoomaikai mau loa ia no ka inoa o ke Akua, ka mea nana i haawi mai a i lawe aku hoi.
A ua ike no o Rev. T. Koana, Rev. B. W. Pareka a me Kapena H. Binamu a me kana wahine. Ua olelo lakou i ka'u wahine, o makou ke holo pu i Fatuhiva no ka Ahaolelo, aka, ua olelo ka'u wahine aole au e hiki, he pilikia a mai ka maua wahi keiki, e noho no au, a o Hapuku ke holo pu aku me oukou.
A i ko'u hoi ana mai Fatuhiva mai, e kali ana no kona ola, a ekolu la mai mahope, akahi no a make.
NO KA HANA A KE AKUA MA KEIA KAHAWAI.
O ka poe haumana e launa mai ana i na manawa a pau, he 20, ke hui pu me na hoahanau ekolu i hookomo ia ma ka ekalesia. Aka, ma ka nana aku, e mihi mau mai ana kahi mau haumana no ko lakou hewa, a e hoahewa ana i ko lakou mau manao a na kupuna kahiko i ao mai ai ia lakou. Elima ko lakou nui, aka, aole no e wikiwiki, e hoomanawanui no a ka wa kupono.
NA HUA MAOLI MA KE KIHAPAI E KUPU MAIKAI ANA NO IA MAU ANOANO EKOLU.
Ua paa ko makou wahi halepule, elima anana ka loa, elua anana a me ka hapa ka laula. Ke akoakoa mau nei makou maloko o na la Sabati me na la kula, aole nae he paia pohaku, he paia laau no i hoaho ia.
NA MANAO PAIPAI AKU.
Ua paipai aku no i ka olelo a ke Akua i ka poe mawaho, a he ole ko lakou manao hoolohe mai; manao nui no lakou, ma na mea kahiko, oia na hana haumia he nui.
NA HUA INO MA KEIA KAHAWAI.
1. Pepehi kanaka, Iulai 20, 1867.—Ua pepehiia o Hopepatia kane no keia kahawai no, na kahi poe no o lakou i pepehi, a ua pau no i ka ai ia e lakou, aole no hoi i haule iho kekahi kulu koko i ka lepo, ua pau i ka palu ia e na kane a me na wahine a pau pu no me na keiki i ka palu. A o kona io, ua pau i ka ai ia, a me kona mau mea ino a pau. O kona ili, ua hana ia i mea wahi pahi. O ka poe nana i pepehi, o Papua a me Kaupo. A o kahi o ke kanaka ponoi i pau ai, Keaa'e ia kanaka. Ua hooukiuki o Papuaei a me Kaupo, i ka pau ana o ko lakou alii i ka makaainana o Keaa'e, nolaila ka make o keia kanaka, o Papuei a me Kaupo, he mau inoa makaaina, a pela o Keaa'i. A ke kaua nei lakou i keia manawa.
2. O ka inu rama.—Oia no ka mea ino loa ma keia kahawai, nui ko lakou hakaka a me ka make o kahi poe; a okioki aku ka makuakane i ke keiki i ka pahi, a peia no hoi ke keiki i ka makua.
3. He makemake loa lakou i ka hana hula, a ke hana nei i na kahua hula no lakou iho.
4. O ke kumu Pope, ke hoomalimali nei i na haumana a maua i ike i ka heluhelu, ma ka waiwai e hoikeike ai, a ua puni aku no ka poe naaupo ma kana hana ana.
5. A o na kaua o kahi e mai i keia kahawai, hele mai no na makaainana e i ke kaua moemoe malu maloko o ka nahelehele i kahi manawa.
NO KUU HELE ANA I KAHI MAU KAHAWAI E 'KU.
Iune 1, 1867.—Ua holo aku au ma Hanamenu, maluna o kahi waapa uuku a'u i kuai ai i na $10.00 mai o A. Kaukau mai, a hiki pomaikai aku wau me na keiki hoe waapa i Hanamenu. A i ko'u hiki ana aku hoi, ua hala aku o J.W. Kaiwi me J. Kekela i Puamau, no ko'u hiki ole aku i ka la 30 a me ke 31 o Mei, nolaila ko laua hoi e i Puamau. Aka, ua hui no au me na ekalesia he umi ma Hanamenu, a kuka pu ma na mea e hiki ai kona aupuni; a hoakaka i kahi poe eono, ekolu kane me ekolu wahine.
A i ka malama o Augate 1867, ua hookomo ia ka poe hou ma Hanamenu, eono lakou: a eia ko lakou mau inoa: O Aberahama Kouameau, he alii no a me kana wahine oia o Sara Makahoulu, o Solomona Tihati, Rebeta Napaha, Mose Ika a me Zibora Piina.
Augate 1. Hiki aku au ma Puamau, me na keiki hoe waapa elua, 1 pukiki a 1 keiki no Oahu. Ahiahi makou hiki ma Puamau, a hui aloha me J. Kekela. Naomi a me na keiki. A ma ka la 3 o Augate, ua holo aku makou elima maluna o ua wahi waapa uuku nei i Hanamenu: owau me ko'u mau keiki elua, a o J. Kekela me kona keiki hookahi, no Lanai ia kanaka. Hui makou me na kamaaina o Hanamenu ma ia ahiahi.
Augate 4, la J. Kekela ka pule, a ma ke ahiahi, ua kukuluia ka ahaaina a ka Haku, a ia J. Kekela ka hookomo i ka poe hou a me ka berena, a ia'u hoi ka waina a me ka hookuu ana i ke anaina. A ma ka pule po, ua kukalaia kahi poe hou eono.
Augate 5. Ua hoi hou makou ma Puamau, aki, ma ka la eono, hiki makou ma Puamau, a ma ka la 7, ua hoi mai au a hui pu me ko'u ohana ma Atuono.
He nui no ka olioli no ka poe ma Hanamenu, no ka holo o ka lakou mau hana, me ka ikaika i ka hoohuli ia lakou iho. He 50 ka nui o ka poe i hele mai ma ia la Sabati.
He nui kuu pomaikai no keia wahi waapa, no ka lawe ia'u e hai aku i ka olelo a ke Akua ma na wahi e aku, a me na mea e pono ai ke kino, oia hoi ka holo ana i ka lawaia.
Iune 27, 1867.—Ua hele au ma ka apana o Kaaoa e launa ai me ko laila poe, aka, ua nui ko lakou aloha mai, a he launa oluolu no ma ka hana a ke Akua. Ua olelo mai lakou e kukulu i halepule hou malaila, aka, hopohopo au no ko maua waiwai ole, no ka mea, ma ka waiwai ko lakou manao nui. O ka hale mua a'u i kukulu ai, ua hiki i ka umikumamalima dala ka lilo, aka, ua olelo aku nae au, aia a pau kuu pilikia, alaila, hoomaka e hana.
Iulai 25, 1867. Ua hele hou au malaila. He 268 ka nui o na kanaka ma ia kahawai, ke hui pu ia nae me ka poe pio o na kahawai e mai, a me na kanaka o na aina e mai. Malaila no hoi i pepehiia ai kekahi kanaka no Molokai mai, i noho mai me makou, me nakumu a pau, a holo aku me na kamaaina e noho ai. O kona kumu nae i make ai, no ka aihue mahuka i ka wahine a na kamaaina, alaila, kiia i ka pu a make. O kona mau io, ua pau i ka ai ia e na kanaka, a o ka iwi, ua laweia i ka hale kupapau, a o kona inoa o Hikiahiahi, a o Kalaupapa i Molokai kona one hanau. Oia ka hana a keia lahui ai kanaka aloha ole.
He oluolu no keia lahui ke pono ka hana a na malihini, ina hana aku me ke ino, he ino hikiwawe loa mai ka lakou, a o ka make no, a o ka ai no i ka io o ke kanaka.
Okatoba 2, 1867. Ua hiki mai o J.W. Kaiwi mai o Omoa mai, me kona mau keiki ewalu, maluna mai o ka waapa ona, i holo mai i ke kuai malo me ke kapa, ma ke Aku ko lakou kuai mai.
Okatoba 4. Ua hiki mai o J. Kekela i ko maua wani nei, e hui pu i ka hana a ke Akua ma ko maua apana. O ka nui o ka poe i hookomo ia i ka ekalesia ma Atuona nei, ma ka la 6 o Okatoba, eiwa, eha kane, elima wahine; a hui pu me na mea ekolu mau, hiki i ka 12 ka huina o na hoahanau ma ke kahawai o Atuona nei. A ma ka la 7, ua hoi aku o Rev. J. Kekela ma Puamau.
A hiki mai i ka malama o Novemaba, e holo hou no maua me J. Kekela ma Hanamenu, e hookomo i kahi i ka ekalesia, ke ae mai ke Akua ma ia mea.
He ikaika no na hoahanau i ka hana a ke Akua malaila, aka, hookahi nae o lakou i hoi hope, pela mai ka lakou palapala ia'u, a ua hele aku i ka pope.
KE KAUA.
Ua hele mai na makaainana o Maea e kaua i ko makou kahawai nei. He ekolu haneri ka nui o ka poe i hele mai i ke kaua, aole nae he mea i ku i ka poka ma ke kaua ana. He hoomakaukau kaua hou no i keia mau mahina ke hiki mai mahope.
Alua o makou Sabati me J.W. Kaiwi e noho nei ma Atuona nei, e kakali ana o ka pa mai o ka makani maikai. A owau hoi kekahi e holo pu i Fatuhiva maluna o kona waapa. I kii au i waapa no ke alii o maua i o Omoa, Fatuhiva kahi i waiho ai.
E hiki aku ana paha keia palapala ia oe. aole paha? Aia wale no i ka ae mai o ke Akua. Z. HAPUKU.
AKUONA HIVAOA, }
Okatoba 11, 1867.}
L.H. KULIKA, Aloha oe, a me kou hale a pau.
Eia au ma ko Z. Hapuku hale e noho nei i keia mau la he umi, mai ka la 1 mai o keia mahina kuu hiki ana mai, a he oluolu ka noho ana o na kumu ma Hivaoa a me Fatuiva, aohe i loheia mai ko Uapou a me ko Uahuna.
Ma ke Sabati mua o Okatoba, hookomoia i ka Ekalesia ma Akuona, eiwa ko lakou nui, ekolu kane, eono wahine, he poe kahiko keia o ka hooikaika ana, oia ko Hapuku noho mua ana ma keia kihapai, hookahi kanaka ano alii o Oueinui ka inoa, he kanaka oluolu a ano maikai.
Ua hele mai o J. Kekela e kokua ia Hapuku ma keia hana, a halawai pu makou e kokua ana kekahi i kekahi me ke aloha nui; ua hoi e lakou ma ka la 7 Okatoba, aole au i hoi ma Fatuiva ia mau la, no ko makou lohe ana he kaua huliamahi ma Akuona nei.
KE KAUA.
Ua pepehiia kekahi kanaka o ua kahawai nei o Akuona e kekahi no o lakou a make loa, a ai ia kona io, a miki palu ia ke koko aole mea i haule iho malalo, no uka loa keia poe o ka nahelehele e pili ana me na kamu pali, o Hopefatia ka inoa o ke kanaka i ai ia e lakou iho.
Ua aloha kekahi poe, ua hele aku ma Moea kahi a Kapohaku ma i noho ai, e kuahaua i na kanaka e hele mai e kaua i kela poe kanaka ma Akuona i uka (o Heteani a me Hanaupe na kahawai.) he inoa makaainana o Moea, a ua lohe hoi makou e hele mai ana kela poe kanaka e luku nui i ko Akuona a pau, alaila kuka maua o Z. Hapuku e kali iki ko'u hoi a ike i ka pilikia a me ka ole.
Ma keia ia a'u e kakau nei, ua hiki mai e 200 kanaka kaua o Heteani a me ko Hanaupe poe ma ka nahelehele, e pipili ana me he moo la ma ka pali, e hui pu ana me kekahi mau kanaka kamaaina o Akuana, ua like me 300 a keu ka nui, he 100 ko ka poe ai kanaka, a ia a pio kela poe, oluolu kekahi poe. Ma ka la apopo e kaua ai ka poe naaupo, aloha ole, kumakaia hoomainoino.
Okatoba 12. Kaua lakou me na pu aohe mea i loaa. Hoole mai ke Akua i ka lakou hana, nana aku makou o ka hele mai e kimopo i ka poe e pili ana ia Z. Hapuku ma, aole no i hele mai, ua nui ka ua e hoopulu ana i ka lakou pauda, a hoka wale iho no.
NO NA HANA A KE AKUA.
Ke ohi liilii nei na kumu i ka hua o ka lakou hana, ma na kihapai a lakou i noha ai. Ua loihi no ka manawa o ko lakou lulu ana a me ka hooikaika ana i ka waele i keia ki hapai nui i uluia e ka pukamole e kahihi ana kona aa, a e kolo ana kona mole me ka uaua loa maluna o kela loi keia loi kalo.
I ka mahina o Iulai, ua komo i ka ekalesia ma Hanamenu eono.
I ka mahina o Okatoba, ua komo ma Akuona eiwa.
Ke manao nei au e hookomo hou ma Omoa ma ka mahina o Ianuari 1868, he umi, a ke makaukau nei no ma Puamau, a pela paha ma Uahuna a me Uapou, aole i loheia mai.
Ua emi hope me he muhee la, eha ekalesia ma Omoa, oia na makamaka o na mea i make ma Oahu, o Puutoe a me Huiei, aia lakou e huikau ana ma na hana ino a ke Akua i hoole ai.
Ua manao lakou, ua hoowahawaha wale oukou ia lakou a make ai. Me ka mahalo.
J.W. KAIWI.
Sila! Sila! Sila!!! Sila!!!!
Auhea oukou e na makamaka me na hoaaloha. Auwe! Auwe!! Auwe!!! He hua olelo Beritani anei keia? A he hua olelo haole anei? Ua loaa ko'u aina alodio a ua Sila ia ke Kalaunu o ka Moi, he oo Sila, he upa Sila, he koi Sila keia, ua hana ia aia pu panapana he Sila wale no na huila o loko, ua hana ia na Eigini o na hao kue o keia mahu he mau hao Sila wale no. Ua loaa anei ia G.B. Ukeke? Aole i loaa, he wahi keiki kanu hokeo wale iho no i ka aina o Mokokalai, a he wahi keiki alihilele no kai a Alapai. Ua loaa anei ia J.H. Napela? Aole no, he wahi keiki noho wale iho no i ka malu o ka hekuawawa a Kakaalaneo, a o ka ia uwahi nui a Kaulaheanuiokamoku ka inai. Ua loaa paha ia J. Kaapa? Aole no e loaa ia ia, he wahi keiki hinahina wale iho no o kahi umiumi i ke one o Kulukulua, a he huki haaheo wale iho no i ka ia omaka a Moku; ka mole uaua ia o J. Ua loaa paha ia S. Kahookui? Aole e loaa ia ia, he haha poeleele wale iho no i ke one kapu a Kahakumakapaweo, o ke poo kai kuakea, o ka luu ana ka i ka wai a Kualupaukumoku. Ua loaa ku paha i kahi keiki Iona Kapena, e noho mai la i ke one kuilama laula o Ewa? Aole no e loaa ia ia, he kiope-kiope wale iho no i ke one a Kawelo nui a Peekoa, ke alii i helu i ke kula o Paoa a loloa ka maiao, i ka uka kapu oia alii o Piliwale. Pehea la ua wahi keiki lolo nei, haae walewale, wawae hapaipu o ka Ewauli a Laakona; a he keiki no ka ehukai a Laninuiakaihupee, a he keiki heenalu no Kaiaka a Kalakahinalo.
SILA! SILA!! SILA!!! SILA!!!!
He huaolelo keia ua kanikoo, ua haumakaiole, palalauhala, ka-i koko, kau i ka puaneane, ua kolo, a ua weli a wauke i ka mole o ka honu; waoi a ka poe kahiko. Sila. He huaolelo Hawaii keia mai kahiko. E nana i ka mookuauhau o Nanaulu i hoopuka ia M.H. 1866. O Olopana ke alii mua i kuni mua i ka wepa Sila o ka olelo hoopaa, a ua kapaia ka wepa hoopaa he luukia, o luuhanakoa i ka moana. O Moikeha ke alii i kapa i ke kolu o kana mau keiki o Sila, o ka mea i hoopaa ia ke ano. Ua lilo ka olelo hooiaio a na 'lii i ka wa kahiko a me na olelo kauoha, a he mau olelo hooholo nui a kekahi mau alii kaulana.
E nana i ka moolelo no Kahaukapu nana i paepae na Nioi a Pakaalana, a o ka hope oia, he okioki ana aina, a oia okioki aina ana, ua paa no ia a hiki ia Kamehameha.
I ka wa o Liloa, ua pii na kanaka a pau i ka malu ohia i uka, a elua wale no o Liloa ma i koe iho me Laeanuikekaumanamana, a ua auamo malu laua i na paepae pohaku, a o ka laua mau wale no ke ae i ka paepae pohaku a Liloa, a o na aina i loaa ia Laeanuikaumanamana mai a Liloa mai no ko laua luhi mai. Ua lilo na aina o Kekaha ia Laeanuikaumanamana, ua alodioia a ua Sila ia, a ua pili mai i kana poe keiki a mau moopuna, a ua ili mai ia Kaualii puaa koakea ia Kauluoaonana ia Nalulu ia Lonoanahulu a pela aku a hiki i na mahoe o Kaneeiamoku me Kamanawa. Pela ko Umi aina, ua okioki a haawi i kana poe keiki a o ko Kapunanahuanuiaumi haawina aina ua ili mai i kana poe keiki a hiki ia Ua ia Iwikaualii ia Iama a hiki mai i ka lakou poe pua ia Keeaumoku ma—Oia o Kapalilua; Aole ia he haawina panalaau no Kamehameha, no na kupuna mai no ia.
Pela o Keakealani i kona okioki aina ana maluna o Pohakuomaneo o Keoneulaula ia kaua me Kualuia ke keiki a Kuaana a J. Ua loaa ia Mahiololi, o Kaawaloa o Kiolakoa o Kawela a me kekahi mau aina iho o Kau—Ua loaa keia mau aina ma ka alodio ia he mau haneri makahiki mamua o Kamehameha.
He wahi moolelo pokole.
Ua makemake nui o Kamehameha ia Kaawaloa i ka aina i waiho ai na iwi o kona makuakane o Keaoua. Ua nonoi ia o Keaweaheulu me ke kuai kukai aku i Ahupuaa nui. Aole e loaa, he aina kauoha, ua alodio ia a ua Sila paa loa ia. A make o Keaweaheulu. I ka hoi ana o Kamehameha i Hawaii, ua lana kona manao e lilo o Kaawaloa ia ia ma o Kaawa la, o ka lomilomi i kela wahi kalu punahele o Haiha Naihee, aka, ua pana o na koele huli wale no kai lilo ia Kamehameha, oia no o Kuapehu ma. Nani wale ka mana a me ka paa o ka alodio a me ke Sila o ka luukia. Aole alii a me na kanaka aina i loaa ole na aina i Sila ia e na kupuna. Auhea ka mana o Kamehameha I, ke alii nana i hoohui na aupuni i hookahi mai Hawaii a Oahu. Koe aku o Kauai, no ka mea, o ke ea wale no ko Kauai i lilo, aole aina i lilo i na 'lii o Hawaii i na la o Kamehameha I. a me Kamehameha II. O ke kaua kipi i Kauai. Aole ia kaua i pili ia Kaumualii ke alii nona ke aupuni a me na aina alodio.
Eia ka ninau kupono, ua hookaawale pono anei ka Moi Lokomaikai o Kamehameha III, i na aina i loaa alodio mai na kupuna mai, a he okoa na aina a ko Kamehameha haawina panalaau? Ua kupono no anei na aina o na'lii koa o Kamehameha i kuai i ko lakou mau io me na iwi a me ke kahe ana i ko lakou mau kio kulu koko no ka aina. He dala anei ka uku no ka hookahe ana i ko lakou mau kulu koko? Aole uku e ae, hookahi no uku o ka aina.
Olelo ae la kekahi poe papaa, aole makemake mahele i ka aina o John Young a me Isaac Davids Aikake o ko laua uku no ia o ke kaua ana.
Olelo mai la o George Vanekouwa ia Kamehameha. "Mai malama i na haole, he poe kanaka hoomakaulii aina ka haole."
S.M. KAMAKAU.
Puakoliko, Manila Kahehuna, Aug. 13, 1687.
Ka Himeni ana.
Iwaena o ka lahui Hawaii, ke naue oopa nei kekahi oihana i pili i ka hoonaauao, oia hoi ka Himeni.
Ma na aina naauao a pau, he punahele no ka himeni a me ke mele ana. Kekahi oihana no ia o na hoomana Kristiano a pau. Ke himeni nei ke Katolika Roma, ke Katolika i Hooponopono hou ia a me ka Hoole Pope, ma na halawai hoomana a lakou. Ke himeni lealea nei hoi na kanaka aia, hoomaloka, a nanea wale i na hoomana a pau.
Ke himeni nei na haole,—ko Amerika poe, ko Beritania, ko Geremania, ko Farani.
Ina me ia ka lokahi o ka manao iwaena o na Lahui naauao, a me ko lakou poe hoomana o kela a me keia ano, na haipule me na hoomaloka, no ke aha ka hooikaika uuku wale no o na kanaka Hawaii ma ae ia mea hoonaauao? He hapa uuku loa, he kakaikahi wale no ka poe himeni iwaena o na halawai; a ina ma kahi mehameha ke kanaka e hana ana, aole loa e lohe iki ia kona leo e himeni ana! Pela no hoi ke hele alanui na kanaka, he naue i ka lai wale no, me ka owaka ole o ka waha ma na leo himeni!
Ma na aina naauao nae, he nui loa ka himeni me na leo memele hoi. Kakaikahi na anaina himeni ole. He oihana i aoia iloko o na kula kamalii liilii, a me na kula kiekie a pau loa. Aole hoohalahala kekahi hoomana i ka himeni ana o kekahi, no ka mea, ua pau pu lakou i ka himeni ma na halawi hoomana. Ua lokahi hoi ka manao o na mea hoolaha naauao, e hoolaha i ka himeni.
O na haole paahana hoi ma na aina naauao, ua hoohuiia ko lakou leo memele me ko lakou lawelawe ana. Nani okoa ka leo o ka wahine e himeni ana, oiai oia e humu lole ana,—ke kamana me kona kahi papa ana, ke sela moku e huki pea ana; ke kumeka e humu kamaa ana; pau loa lakou i ka hooluolu i ka lakou hana me na leo mele.
Ina peia kanaka Hawaii! Maikai maoli ke lohe ia ka leo himeni o na kane, na wahine a me na kamalii! Maikai okoa ke loheia ka leo o na kanaka mahiai iwaena o na kaupapa-loi a me na mala uala, me ke kupinai ana o na pali a me na oawa i na leo mele o kanaka e hooluolu ana i ka lakou mau hana.
He Mau Ninau Baibala.
E oluolu oe e ka Nupepa Kuokoa a me kou Lunahooponopono, e pai iho ma na kowa kaawale o kou kino nani i keia mau wahi hua nioi pepa e wela ai ka manao o na Katolika, a poina ka noonoo kanaka a lilo i ka ulaia.
Ninau. 1. Ma kahi hea o ka Baibala ua papaia mai ke kanaka aole kalai kii a hoohalike?
Ninau. 2. O ka mea hea ka i oleloia he mea ole iloko o ke aupuni o ka lani?
Ninau. 3. Ma kahi hea o ka Baibala ua oleloia o Mana he puuhonua?
Ninau 4. Owai ka puuhonua i oleloia ma ka Baibala?
Ninau. 5. Ehia uwao i olelo ia ma ka Baibala? a ehia hoi Kalahala?
He mau ia mau wahi hoa nioi e maneo ai ka nuku, manao ae o ka wai ku-i niho o Waiahole ka mea e maalili ai.
Me ka lana no o kuu manao, e loaa no ia Kahoopii a me Mr. Pomaikai ka loina o ka wehe ana i ka alualu, a hoike mai i ke ano o keia mau hua nioi. Ke hoi nei ke keiki o na Pali-hauliuli, ua malu ke kula aohe lele pueo ZIMOTEO KAEHUAEA.
Waiohole, Koolaupoko O. Nov. 20, 1867.
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER. - Makawao, Maui.
J. D. HAVEKOST.- Wailuku, Maui
C. H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J. W. SMITH. - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO
NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka mai wahine,a me na mea like.
Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi. ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
Laau Kunu a Kauka Jayne,
hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua aau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka
Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua oihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE,
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNAKUNA
Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.
214-1y.