Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 48, 30 November 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

N* si. M. K AMAKAI'. lIKLU 4«J. No xa >ono Alh a.na o Lih°liho :iALt:.NAOKE AUPIM.A UA KA' paia o Kamehameha li. E huomanao kakou i ka m ike aih o kekaAi mau kmaka pi,. () Kaniimiikakini, he [>Udli no ia no K.au;tī!iun,eha. u u=» nol>o oia ma K&uai, liia ka huipn nua no Kiiiiit'hiiiticha mai Hawnii a Kanni ; :i un noho nia ma kn niolu o Kfitifinialii ; o lnki i kotin rr>ake 'iiiiii. Aka, i k'o Kul.»nm.M»ku htki ana nia Ks»uai, ua hehi inai <> Knneinakakini e ike • ia Kulaninn'ku. a ua lawe pu mai oia me i nn ii:īikai';i o kona noho ana ia Kauai, • ii«» ka inii.i, un ike ia no oia he kanaka koikoi imun o Ka{neha:nelia, a hiMiina no konn o Hawaii o Mahukona kalnpaa, ; no Kamehufncha, aia inn Kohal.i. I ka po nae i hannaeh? ai ka pakaua o Hr>o i J kn f»oc ki;>i n uwalu pa, nolail i olelo aku la o Knlanimoku ia Kaneuu.kmi, "K hoi 'oe i Oahu maluna o Paalun." llolu mni k hoi o Knnemakini e like im- ka olelo a Kahinimoku. L'a holo pu mai nae maliina oiii moku o Kekanluohi, a me Rev. U. I>inamti, aka, u;i kiol.i ia o Kiinemakini i ka moana e Kamaunu, a o ua Nna Kamnunu no hoi ke Kapena o ka moku ! Paalua, ua nnkinakiia na vvawre i ke eke oik!, n hookuuia ukn In i ka mnann. Hc--1 ahn ke kumuo kn make ? O k ; hoo nnuhala no, knWokoino a 111« ke nloha o!t\ O kekahi kannkii pio, ua lawei.i e koina haku'i kauwa kua|>aa. I ka hiki ana i ma Wailua, a hiki no hoi 1 ka pii au i o ' Kilohana, olelo aku la ka haku, '• E lawe loe i ko auamo ukana a Inna o ke oioiua, alaila, kii hou mai oe iu'u e hnawe aku." Lawe aku la ua kauwa pio nei i knna nujnmo knumnha a waihoilunn e like me kn j ole.lo n konu haku, nliuhi, kii hou mai la ' oia i ua haku nei, a hnawe aku hi i ka pii a*ia o ka pali me ke knumaha, ua hele a i paupauaho, a naenae no hoi i ka auamo ja me ka lu.ku kannka hou iho nialuna. ! A no ka loihi o »ka pii ana me ke kauma!ha, ua hele mai la keia n nae iki, kokolo I no hoi ko hahnna i na pepeino, a ua nnelane no hoi e hiki aku i ke oioina, nola- | ila hookuu iho la oia i kona haku ilalo e Ihoomaha, aka, he pu no nae ma ka lima o im haku nei, a ki pu koke aku la oia i • ke knuwa, n kaa aku la kona kino kupaipnu i ka pali, mekealoha nui loa ia. Au- ' we ! Auwe oe e Hawaii—e !! Owai la' |ia haku nole i hana aku i l;ana knuwa lo|komaikai? O Kuhia nei no. Oi;; iho In I no ke nno o ka wa kahiko. mihi e na pulapula i ke koko i hOO- - wale in. Pehea ua haku nei i ka ;make ana o ke kauwa? Ua hoolapuwa- • le ia no. I ka uiake «na o ke kauwa, no- | le he mea nann e lawe kana wniwni a me jka uknna, a onou aku ln kn hni poe pio |e lawe, aluila, olelo mai la ka po« haku |nana ia poe pio. "Aole no ka hoi oe e lnwe i kau uknnn, a e amo iho no hoi kou liokua ; pepehi iho ia no ka hni w i ikau pio a make, hoounauna wnle mni 110 loeika makou. ,) i | O ko'u wahi makuaknne kekahi wnhi jkanaka lapuwale, i ka hoomnhui e pepejhi i ka poe pio; o Kiha Kalunu Ehu ka |inoa, no ka pnpa koa Oknka oia; a he Inui loa hoi knnn poe i kipu me ke aloha jole, a hookahe wale i ke koko o kn mea ihala ole. E nohoami lakou iiiii Knpna i |Puna, hoea mai la kekahi kanaka me kajna moopuna ma ke kua e haawe ann, a ihopu ne la ka ua wnhi makuaknne lokojino nei o f u i ka pu, a knu nku la me ka ninnno e kipu aku, aka, pane m«i la ke | pio me ka hiki wawe loa, i4 E Naeole—e i E ola au !" lim aole i loaa mai ku inoa o kekahi o kana poe aikane, ina no ua make luua. Aloha ino! A nokana mau olelo haanui no kona koa, oleio aku la au i ko'u wa uuku, 4, Mai lilo io no oe i Kinaina no Knuai, aole i holo aku nei o Kaikioewa i Kauai, i ka ai poi ulu no o liōhaina, aia ka oia ke alii o Knuai." O ke koa iho la ka ia o ka pepehi kanaka wale aku no i kahi kaua ole. O ko kakou mau kupuna ame na haku, o K«Ipueo, Kaneoneo, Kahahana, Knakau a Kualu a me Elahi; a ua pau lakou i ka lukuia, a ine ka poke ia iho i mea hoomainoino. A o ka pwa a keia poe i hoo'inaieioino, » hele aku no e hoomainoino.

I) ken riM.: ha-u i-j.».-he kuniu no m » iii mm ai ka mr.i eai «> ka eim arr, o ka LahtiiKat,<tka.

īna e manao a'=a ks : -.ou e hoomahuahua hou i ka Lahm Hawaii. e pono ke wue e mua i ka ka hihipea o ke ie a me ka uluhe a na kupuna o kakou i kanu ai a kokolo ke a-a. O ka oleio r» ke Akua kekniii kumu pihkia o ka lahui. O ka mini ole i ka hewa o na kupunn. Penei h"i ka ka Paiai-ala Hemolele : "E uku ana au i ka hala a ka makua i ke keiki, n hiki aku i ke kuakahi a me ke kunlua o k« poe e main » mai ann ia'u ; a e aloha ana hoi i nn t iusini o ka : poe e aioha mai ia'u, a e malama hoi i ko'u man kanawai/' ; 9. O !ie umi keiki Leknhi hana kauinaha lon n keia lahui, a uu hana nui ia i ka Wa kaniko peprana. a ua hana nuiia i keia wa Kristi.*mo. Ua kinai rnau nu jwahine me ke umi ana i ka lakou mau keiki ma k?ihi mnlu ; a.imun «> ke knkun iana o ke knne n me n i makua, »1 o ke kal.una 0-0 a ene kekahi poe'e ;»e. O ku ihoomake nnti i na keiki ; he nui wale ke ;nno o k<i imi nna n na wnhine e hooma- | ke i nn keiki iloko o kn opu. n:a ka inu ana i k;i apu e hoomake i ke keiki iloko io ka opu, o ka 0-0 a hoohemo iwaho, o :l<n pepehi me ka uhai nna i l e keiki 110;ko o ka opu. o ke kiola iloko o (Ta wai a ,nie ke knnu m; i .<*li iloko oka lepo ma ka 'ihannu maikni nnn mni oke keiki. Oka |lunhiue, o kn ilmuiie, o ka lealen o ke ki--1110, o ka moekolohe, o ka 1111. o ke knui i wa, o ka hookne. oka hikihila. oke kn■unwai. Oia na lamu ino loa o keia heiwn imua oko ke Akua mau maka. Un | ike pinepine in i kein mannwa, ua hiiujlehu a pnnpu nn wnlnne ame na kaikaimnhiiie opiopio i pnu i ka make no kn ■0-0 anu i ku lakou mau keiki. 10. O ke Sodomi, 1» kn hwn pelnpeln i a haumia loa ia i hana 11 e keia lahui [i ka wa knhiko, aka, iwnena o na makajniuann,nole i ike ia keia hnna, akn, iwajena o un alii a me nu kaukaualii, ua hoo-

j lilo loknu i puni. u u-< iHMiwaiinw.'ihn i k;i jta kou muu wahine. O ka puwa. o k;i i| hookahn, ua hnnaia kei;i lie*.va mn knhi ! mehiimehu e Leknhi p<»e hihiu nloha oie, a he pepeiii kanukn ia ; ua loaa ia poe. | mai loko mai o ka lu:*. j i I. O ka anaann, ka hoouuauna, hoo- ! piopio. o ka hiu, ka hoomauauiaua a me ; ka inu nwn. Ua ike nui ia keia mau ha--1 n;i i ka wa kahiko, o ke kumuhaka a me I ' 1 ke knlohoolaa, a o ke akuahanai kekahi i inoa, he mau mea keia i makau nuiia e kauaka : a pepelii kannka, a he lokoiuo ine ke aloha ole. O na mea inalalo ekolu, ua ualownie ia. a o ka poe maluna iho. ua oi loi nku ka nui o ia iikiu mea ino o ! ka wa kahiko i ko keia wa. Ua iifo in inau kumu iuo i kn wa knhiko, i mnu ku'inu ino i ka wa knhiko i mau kumu hor>punipuni, e holapu ana e liooneoneo i ka ' lahuikaiiaku. ; 14. O k;» iawe lehulehu ana o ke kaue i ii'* l;aiawj»hinc leiiuiehu, a me ka ; wahine i na kane iehulehu, a ua noho na wahine lehulehu he inhui okoa mnlulo o ke kane hookuhi, a peia hoi ka uolio ana o ka lahui kane mnlalo o ka wahine hoo|kahi ; a he l.ewa nui uo i.i i hanaia i ka wa kahiVo, nie ka maiu ole o ka ohana. A o ka lili, ka hakaka, ka hookeekee a jine ka naauauwa, ua koino mui iloko o jkeiu hewa ; a o na makua kekohi i komo | pu iluko o kein iiewa, a o nu makainaka |kekahi i kokua pu ma ka onoonou ana i | ke kane waiwai a waiiine waiwai hoi. A |hookahi no waiwai nui i ike ia i ka wa kalnko. o ka inaiauiaia aua o na kaika!maiiine ine ka mnluhia, me ka hoohau'mia ole ia ; aoie hoi i iikeme keia wa ka jnoho maiuhia ole ō ua kuikamahine. O ;ua keikikane no kekahi i noho muluhia i ika \va kahiko. Ina e hooiaaia kekahi keiiki do ka oihana kahunn, ua kopu loa ia, |a knpu pu hoi rne kona kino ; aolee ako iia koua lauoho, ua kapu kona kapa, ko- : na maio, kona moena, kona hale, kana | mau mea ai, k(4m wai a lue kana mau u>ea a pau e hoopa ai. Pela na keikikaj ne a pau i hoolania ai ma kekahi mau |oihana akamai, ua maluhia lakou me ka | hoohaumia ole »- Ke mau nei no hoi ka j moe khulehu e like tne ka wa kahiko. I Ke EMI ANA o NA KANA&A O HaWaII NEI. ' I ka wa kahiko. ua paapu ka aina i na kanoka o keia mau mokupuni, mai HaJwaiī a hiki i Kaula, a o ka Mokupnpa Pwale no ka aina i noho oie la e kanakn,

iv> ko«a h.iaf."ja ilok»» o ke kai. L J «oho 0 i knoaki mui na mauna a hiki i kahak :i, a ua wa;ho nn kihapsi a lakou i mahiai me ka ike la a 11 e na L a kuakea kekuhi inau wahi ika iwi ona kanaka. a ua hiki ole i manawa ke mahiai mi ka nui o ka lakou mau wahi 1 m ihiai ai a i hana ai me nn hma. l a kauiana na kannka o keia mau paeaina no ke ol.i loihi a kamkoo. a haumakaiole. a ' palalauhala, n kau ika puaaneane. l a loaa i kekahi poe ke ola h»ihi a loaa na Ua:;aha inakaloki eliuia. a hiki i k;i lau m.ikalnki o ke ola ana a oi oku. Ua kaulana o Paao i ke ola loihi. he lau me r»a kanaha ehiku makahiki ke o'a nna aoj aku. La hiki mai o Paao ike au o Luauahi, a ua mnke oia i ke au o ke iiupunio Hawaii ia a rina mai o Knunknmakaohun ka wahine n 1 Hoalani. a na l.iua mai o Ipuwaiaholani. fkn wahine a Kaihikapu n Kuihewa. Mai |a Luauli n Inki ia Kamakaohna, he umi;Ātimnmahm i hannuna alii. O Kamaka|ohua keia nnna ku heiau o Muleiula ma ;Kahei i Kohala. oia ke al.i i moku ai na :'una o Kahunknnani. i kn paka o ke ka- ; la uinaumalei, ke keikia Pnno, n ua maIke r> Knmakaoh'in i kn pali o Pulolu, ne ;kn make i k;i poluli, oia kn wi knulana o |Hnwiii ikn pnpa.ila. Ike nu o Kame- ! hameha L, he nui loa kii poe i ola loihi j loa e ola auo, ua hele a kanikt>o a hauimnknuiole. O Kenwekuhloa kekphi ka|naka e ola loihi ana i keia manawn, no ;ke nu o Peleioholani, a ua lona iaia na'iii J noho nupuni ma ka noho Moi he umi, !a he nhiku hannunn ia, a he hareri a keu ikonn m;iu makahiki, nka, he kannkn hoomaloka loa ia. | Ika manawa i hiki mni ni na mis;onari i Hnwaii nu, ua emi mni na kanaka a ua hapn mai, a o na kuahiwi n me na ; waonahelu i noho nni ia e nn kanakn, un Unknikahi mai a ua kaunlawala na wahi . i nohoin. Heaha na kumu i emi mai ai ;na knnaku ika wa kiihiko: Aole kakou >e hoohewahewa i na kumu i emi niai ni

o na kaunk;! mamua o ka hiki nua mai o un misioiKiri ma Iluwaii uei. 1. O ke knua—Ua ike kakou mumun ae nei i ka moolelo o na alii a me nu kaua nloha «>le ; oiai aole i hoopololeiia ka iuku aua ma ke kahua kaua wale no, ua luku Wiile ia uh makaaiuaua hewa ( le, a 0 na wahine, u.i lu>omainoinoia, a ua paki unleiu ua keiki me ka muuaoiiao iiuna ona pohaku. Ua knulana na kaua iioomainoino o in wa. r>ia hoi o Kaopiliikoe. Keopewelu, Kepaia, Kalaehohoa. Kiimunuiku, Kamakamimi, Kamokuuhi, Kapikao, Kapuunoni a me Kapoluku na kaua a Kamehaineha a me kein ahi keia alii kipi, a ua momona ka houua i ka poe 1 luku wale ia me ka hewa ole, no na kaua pinepine i ka wa kahiko, a ua make keknhi poe ma na kuahiwi, ua nuike kekahi poe ma na pali. a ua make hoi n;a ka moana, a ua lukuia uiai kekahi no .ka pae anu aku ma kekahi aina e nku, no ka inea, inn he kauu luku kekahi ma Ihiwaii, a manao iho la kekahi poe e auhee mai i Maui, alaila, iuku aku ia no hoi ko M«oi poe. a peia ma kela aina kein aiua. O na oluio no lioi kekahi i pepehi wale ia mai. Aloha ino. •2. O ke umi keiki kekfihi hewa ma kii wa kahiko—He mea kupanaha keia hewa nui a me ka hana ino, a he nui na kumu o keia hewa nui oke u«ui keiki. Oka moekolohe no ke kumu, a o ka hoohaiahaia kekahi, o ka hookeekee, kr. iili, a o ka hoohulahaia, o ke kauwa, o ka iiihune a me ka uluhua i ku nui ona keiki, a o ka makemake ika heie kuuhaie. Oke umi keiki, u<t kokua pu meke kane a me ua nmkua a me na makamakn i kekahi manawa. Oka inu ana i apu laau pa e hanau ole ni ka wahine. he mea nui no ia. Oka imi ana i kumu e make ai ke keiki iioko o ka opu, a he lehuiehu waie na kumu e pepehi ai i ke keiki lioko o ka opu. He inu apu laau kekuhi, a ua hee wale ke keiki iloko oka opu. Oka o-o ana kek»i«i mea e pepehi ai i ke keiki, a ua tiui ka poe i make pu me na makuahine no ia hara lokoino. Oka omilo, o ka uhai maoli no i ke ke.ki iloko o ka opu o ka mokunhine. a o ke kiola i ka peii, iloko o ka wai, oke kai, a o ke kanu maoli iloko o ka lepo ina keiki i hanau maīkai mai. He liana nui keia ika wa kahiko, a he oi ioa aku keia inanawa o ka o-o ina keiki. Ua oleloia no ka makau i ke Ksnaivai. (Aale i p%«.)