Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 50, 14 December 1867 — Page 4

Page PDF (1.69 MB)

This text was transcribed by:  Sanimata Kautai
This work is dedicated to:  Darlene R. Mahelona Baines

KE KUOKOA, HONOLULU, DEKEMABA 14, 1867.

Ka Nupepa Kuokoa

 

He mele kanikau i @huia e H. M. H.

 

  1. He ia malie a laelae.

He ea a he ala mai.

A hele au e imi no'u

I wahi olu a ma-u.

  1. Ua lohe au he leo uwe,

He leo kanikau, me nei,

“No ke aha wau hookahi no.

Aohe kokoolua o'u?

  1. Aole hoi he hoahanau

E hoona I kuu kanikau,

Aohe mea aloha ia’u,

Ma keia waoakua u.

  1. Aohe home maikai no’u,

Aohe hoa hoomaha ia u,

Mamua, he wahine ka’u.

Nana kuu eha I hoopau.

  1. Ano ua pau na hoa o’u,

Wau wale no ke kanikau,

No ke aha wau e uwe nei?

Ua hoi i ke Akua kuu hoa e.

  1. Ua pau ka eha, pau ka mai,

E noi anei hoi hou mai?

Pa ma kuu ala e hele nei

Na ino, me na nalu e.

  1. Iini au e maha pu

Ma kahi luuluu ole no.

A hea ko’u pii a ike hou

Kuu hoa maikai a mahu pu.”

  1. Pela ka uwe a auwana’e

Kuu hoa mai kona home ae.

Owau no hoi, aloha wau,

A hoi pu kuu kanikau.

  1. Ke Akua kona alakai.

Kokua a pau ka auwana’e,

E kii a lawe i ke ao,

I ko ka lani home mau.

 

Makau ole.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:

Ma keia mau hua e kau ae nei maluna ae Makau ole, Eia ke ano, Makau ole i ka hoawawa i ka Uwala i mea e ona ai.  Penei e wehewehe iki aku wau I maopopo mai i kuu mau hoa a pau. Ma ka pa hana o Onomea nei, ua hana ia ka Uwala a moa; a ua hoo ia iloko o na Pahu me ka ninini ia o ka wai i loko o ka pahu I ka wa wela o ka uwala; a pela ku.  Ua lawe hilahila ole ae kekahi mau kanaka e hana uwala awaawa I mea inu no lakou iho, me ka manao ole he makau i ke kanawai, a me ka haku hana, a ka Poaono iho nei, ua loaa ua poe kalohe nei. Penei ka loaa ana he wahi kanaka kuke na kekahi haole, ua inu oia i uwala i ka po iho a ao ae aole kupono o kana hana no ka ona loa, a ma keia ike ana a ka luna haole ua ona loa keia wahi kanaka.  Ua hai koke ia’ku i ka mea nona ka waiwai oia o S. L. Austin Esq., a i ka hoomaka ana o huli ua loaa no ma ka hale o ka mea nana i hana, Penei. Na ka mea I Mahaloia S. L. Austin Esq. i huli a loaa ma ka Hale o Pio, Elua kapu uwala a ma ka hale o James Castle ekolu Pahu uwale, a ma ka hale o Haumauma Elua kapu oia mea i loaa ia ia I kona huli ana, a ua ninini ia i ka lua lepo.

Owau no me ke aloha.

S. B. Kuhapee.

Onomea, Hilo, Dec. 2. 1867.

 

Mai ka Nupepa Alaula o Dekemaba, 1867, mai.

HE AKUA LAPU.

Holo mai o Rev. D. Balauina a me kana wahine mai Kahului mai i ka malama o Novemaba i hala iho nei, e hoi mai ana maluna o ka moku i ko laua home ma Lahaina.  Ua kauoha mua ia e holo aku kekahi waapa i Kaanapali e hoihoi aku ia laua i Lahaina.  I ka hiki ana o ka moku i Kaanapali, aole waapa i hoea mai; nolaila, pae laua nei i uka ma Kekaa, ma kahi kanaka ole o ke aekai o Kaanapali. Oi kali wale no laua nei, aole mea waapa i kii mai ia laua.  No ka lahilahi hoi o na kamaa, he hiki ole ke hele aku ma ke one, a ma ke a-a, a ma ka nohu i kahi o na kauhale – he mamao aku. Napoo iho ka la, a hohola mai ka po i kona mau eheu maluna iho o laua, a moe laua ma kahi poopoo paha o ka pohaku. Iwaena o ka po lohe o Mr. Balauina i ke kamumu o kekahi waa, a he waapa paha, e holo ae ana.  Manao iho kela, o ka waapa paha kela e ku mai ana ia laua; aka hoi, he waa keia e hoi ana i Molokai.  Kahea ae o Balauina ia lakou. I iho kekahi o lakou, “He akua, ke hea mai nei ia kakou!”  Aole hoi lakou i pane aku.  Kahea hou o Balauina, a olelo hou lakou, “Ae, he akua; he wahi akua no keia o Kaanapali.” I iho kekahi, “He leo kanaka no kela,” a i iho kekahi, “Aole, he leo akua no kela.”  Ninau aku kekahi o lakou nei. “Owai oe?”  Pane mai kela, “O Balauina.”  A olelo iho kekai, “He diabolo!”  A pane hou aku o Balauina, alaila holo aku lakou nei i uka, a loaa o Balauina ka! me kana wahine.  I ka pae ana, noi aku o Balauina ia lakou i wahi ai a me ka wai, no ka mea ua aneane pilikia loa oia a me kana wahine i ka makewai a me ka pololi.  Haawi mai lakou i ka ai a me ka wai.  Koi aku o Balauina ia lakou e hoihoi ia laua i Lahaina; aka, no ko lakou pilikia I kekahi makuahine me kana keiki uuku, aole i hiki ia lakou ke hoihoi aku.  Olelo o Balauina, “Ou holo aku oukou, aole inaua e pilikia, ua kokua mai oukou i ka ai a me ka wai.”  Noho iho laua, a holo aku ka waa i Molokai.  Ia ao ana ae, hele wawae aku o Balauina i Lahaina, a kiiia aku kana wahine.

Akahi no makou a lohe I ka hooakuaia ana o kekahi o na makua misionari a kakou.  Aka, o ke  ano mau no keia o na akua lapu.  Ina e hele maoli aku kakou a halawai pu me ia mea weliweli, e ikeia aku no he kanaka, a he holoholona paha, a he mea kino e ae paha.  Aole paha I hoomalamalamaia ma na Kula Sabati ka poe i manao io i na akua lapu.  O ka poe naauao ua maopopo lakou hookahi wale no Akua, o Iehova no ia, ko kakou Makua; aole no i manao @ he akua lapu kekahi.

 

E hookanaka, a e koa no hoi ka manao, e ka Lahui Kanaka Hawaii.

E NA LUNAHOOPONOPONO O KE KUOKOA - E:

            Ua kaniauhia ia mai ko'u manao, a e haha ana i na paia a me ke kahaha iho i na manao o “ko Hawaii Ponoi” ma ke AU OKOA o keia pule i nee ae nei i hope.  Ua maikai kekahi mau mea ana, a ua pono ole kekahi mau manao, a ua huikau wale, a he mea hoi oia i ike maoli i ka olele Beretania.  Ma kahi hea la oia i menemene ai?  Aole oia i unuhi mai ia mau hua weliweli loa, no ka mea.  aole makou i ike i na olelo o na nupepa olelo Beritania.  Pehea la e lohe ai ka Lahui holo okoa mai Hawaii a Kauai ia mau olelo inoino, a menemene?

            Ke manao nei au, aole he oiaio o ka menemene ana o “Hawaii Ponoi” o ka nupepa P.C. Advertiser.  He keiki Hawaii ka mea nana ia nupepa, ma ke one o Luhi, ma Waimea i Kauai kona wahi i hanau ai; a ke waiho nei ka iwi o kona makuakane i Maui o Kama.  O kona luaui makuahine, ua hoohiki iho e waiho na iwi i ka waiula o Mahaihai, malalo o ka malu o ke Aupuni o na Kamehameha.

  1. O ka nupepa P. C. Advertiser, he hoa aloha, a he makamaka oiaio, a he kokua no ka Lahui Hawaii holo okoa, a he kumu waiwai no ka poe ilihune i hooikaika o ka mahiai kanu pulupulu, a he wehe pilikia i na auhau o ke aupuni e hamama mai la ka waha o ke eke, a he puupale no ke ale ana o ka niuhi moelawa, e kaawale aku ai na poke hao o ka halewai a me Kawa ke nele i ka auhau.  O ke kokua ana nei o ka Advertiser i na pilikia, a me ka lu hoohelelei ana i ka pono o ka lehulehu, oia ka “Hawaii Ponoi” e kipaku nei e hele pela.
  2. O ka nupepa P.C. Advertiser, aole ona makemake e hoomaunauno wale ia ka waiwai o ke aupuni, no ka mea, o ka waiwai o ke aupuni, ua ohiia mai, mailoko mai o ka poe ilihune, na keiki makua ole, na wahine kane make, na makapo, na kuli, na oopa, na elemakule, na luahine, na mailoihi; aole anei i ohi ia ke dala o ka ilio, lio, kuleana, aia poe, aia iloko o ke eke o ke aupuni. Oia dala kai ohiia iloko o na puu dala nui o na Kuhina, a oia kai hoohelelei wale ia na na huakai hele a na elele i lapana, a i Amerika, a i hea la?  Aia ka, he mana okoa, a he lala okoa ka kahi e hele ai, me ka hoomaunauna wale ia o ke dala a na makaainana i luhi ai, i kahe ai ka hou, i luhi ai ke kino i kumakahiki, i ka hiu o ke kohola, i ka wela o ka la o ka aina lepo manu, i aki ai nakui i ke anu o Aukatia a me Arita.  O ke dala a ka Lahui Hawaii holo okoa, oia ke dala a P.C. Advertiser i makawelawela loa ai e malama na ka Moi a me na hana, a oihana kupono e pomaikai ai ke aupuni, a e pomaikai ai ka lahui.  Aole anei pela?
  3. O ka nupepa P.C. Advertiser anei ka mea nana i hoohaiki i ka pono koho balota no ka Lahui Hawaii holo okoa?  O oe iho ka mea nana i hoohaiki i kou pono iho i kou lahui, a i pani iho ai i ka waha o kou lahui, aole e ekemu aku i kona waha, a iho aku kona ohohina i lalo o ka lua kupapau.  He elemakule au, he makapo, he oopa, he mai loihi, he mau auhau no nae ko'u iloko o ke aupuni, a he hiki no ia'u ke balota ma kahi o ka poe Luna Nana; a he kani no kuu wahi waha me ke koukou, a he hiki no ia'u ke haawi aku i ka'u mau mapuna olelo i ko'u Lunamakaainana nana e auamo aku i ka hale kau kanawai, a e ike ai au i ko'u mau pomaikai ma ke kanawai.  Aka, ua pani kumano ia mai au, a ua like au me ka holohoiona e alakai ia la i kahi e make ai; a ua mumule ka waha me he kuli aaia la.  O ka hai pono, a me ka hai pono ole, oia ka'u e auamo ai.  Aole anei o ka P.C.A. pono ole ia o ke kumu alakai nui i hoohalahala ai?  Ua hewa anei ka hoohalahala, e hai ae i ke akea?  O ka hewa anei ia o ka P.C.A. a H.P. e kipaku nei e hoi i Amerika?
  4. Ke hapahapai nei o "Hawaii Ponoi" o ka P.C.A. a me ka poe i hui pu meia, he poe hapai i ka manao kipi, he wahi huaolelo menemene loa keia, a he wahi huaolelo inoino loa no hoi, a ua kue i ka noho maluhia ana malalo o ke Kumukanawai a me na kanawai o Kamehameha R.  He olelo hai akea nei ka kipi?  Aole anei he olelo huna loa ia kela olelo ino he kipi? A he kipi anei kekahi i ola?  O ka make no ka hope o ke kipi ; E poho ana ua nei ka aina wahi a Hoapilikane, o ka moku no paha ke poho ana i lalo.  O ka manao makee a nei o ka P.C.A. me ka huipuia i ka minamina i ke dala a ka poe Hawaii ilihune i hoomaunauna ia e na Kuhina, oia anei ke kipi?
  5. O ka pakele ana o ke Aupuni Hawaii mai hoohuiia me Amerika.  Aole o'u makau, ina pela e hana ia mai ai ke Aupuni o Hawaii, a he mau tausani makahiki. aole e lilo ke aupuni o ko kakou mau haku kanu, ala no na ua poe Alii nei e pauaho, a haawi a kuai i ka aina a me ke aupuni, alaila lilo.  Eia wale no ka lilo makau, o ka lilo ma ka pakaha wale, a hao waleia, a powa waleia paha.

O ke Aupuni o Amerika, he hoaloha oia no ke Aupuni Hawaii, a he makamaka oiaio no na la o ka popilikia. I na la o Lord Geo Paullet i ae hewa ai maluna o ke Aupuni Hawaii, ua makaukau oia e kipu poka mai i ke kulanakauhale; ua makaukau kekahi moku manuwa Amerika e kipu poka mai ia Lord G. Paullet ma ke awa o Honolulu.  Ua ku mai o Camadoa Kane, a ua komo iloko o ka papu e huki i ka hae Hawaii iluua, a e hookuu i ka hae Beritania ilalo, aka, aua na'lii, aia ma ka hookolokolo i Beritania. Ku mai o Camadoa Bele me Camadoa Jones o ko lakou manao like e huki i ka Hae Hawaii iluna, aole no i maopopo loa ka paa ana o ka hae Beritania iluna o ke aupuni ma ka pakaha wale.

            O ke Aupuni o Amerika. oia ke aupuni nana i alakai i ke Aupuni Hawaii, e hana i na kuikahi i ka manawa e ola ana o Kalanimoku ma.  O ke Aupuni o Amerika. oia ke aupuni i haawi i kona mau kanaka, e make a e ola malalo o na kanawai o Hawaii, mai ka manawa kanawai ole, a loaa ke kanawai i ke Aupuni Hawaii me ka waiho ole aku i kekahi hapa i Amerika. Pela anei ke Aupuni o Beritania a Farani?  Aole, hookahi hapa i ke Aupuni Hawaii, hookahi hapa i kauhiike.  I ka manawa mamua, o na haole o Beritania, nana Alii o Hawaii i haawi aku i ka aina, a noho kuonoono; aia ka i Beritania e huokolokolo ai o C. Kanaina ma, na mea nana ka aina i haawi ia James Rale.  I ka hookolokolo ana, he mau manuwa Beritania.  A pela ka aina o Kaahumanu i lawe hewa ia e ke Kanikela Beritania.  O ke Aupuni o Amerika, he aupuni akahele loa, aole he hopuhopualulu, aole he pihoihoi i na mea i lohe ia ma ka pepeiao, a @a na nupepa i hoolaha wale ia e ka makemake o ka poe nana na nupepa.  Ma ko'u lohe wale i ka hana a keia manuwa e kiai mau nei i ke awa, aole ia he manuwa lawe i ke aupuni. aka, ua holo mai oia e kiai i ka maluhia o kona lahui, e noho ana ma ka Pae Aina Hawaii, a ua nui wale na ale, na lohe hoopunipuni, aole he aupuni hao wale o Amerika, ma kona kuai ana me na aupuni e a kakou e ike nei.

  1. O na Lunamakaainana o keia kau ahaolelo, he poe ikaika loa i na pono o ka lahui, e pili ana i ka pono kaulike me ke aupuni a me na makaainana; ua ikaika loa imua o na Kuhina.  Aole a'u Ahaolelo i oi aku ke koa o na Lunamakaainana, a ua kaulana no paha ia a hiki i na paia o na pepeiao o na kuaaina, a ua lilo na Poo Oihana o ke Aupuni i poe hakaka pu me na Lunamakaainana.  O kekahi poe, ua hoopilimeaai io no, a ua alakaiia ka manao i ka puu dala nui a na Kuhina; ina i lilo ka puu nui i na Kakauolelo e malama i ka pomaikai o ke aupuni a me ka lahui, ina ua oi loa ka pono.  O kekahi poe Lunamakaainana, ua ona rama io no ka hapanui, a ua ike nui ia ko lakou ona e ke kulanakauhale alii.  Nolaila, ua pono no i na hoa makaainana ke noonoo pono i ka oukou mau Luaamakaainana e koho ai, i malama ia ko kakou mau pono ma ke Kanawai.  Aole nae ke koho i ka poe waha pahee me ka maopopo ole o ka hana, a hookumakaia ia kou pono makaainana a me ka pono aupuni.  Ina he poe haole i aloha io i ka pono lahui e like me Mr. Kakela, Mr. G.P. Judd ma. poe i hoohiki oiaio e waiho i na iwi malalo o ke aupuni Hwaiii, a ua kani a moopuna me na kini o ka aina.  A ma ia poe i kamaaina i na maka, aole no kakou e hoohewahewa i ka lakou mau pono nui i kanu ai.  Mai koho i ka poe kikoopua, e kau ana ka iwa i ka lae makani.
  2. O ko'u manao nui ia oe e "Hawaii Ponoi," ina e kipaku ana oe i na Kuhina a me na Luna haole a pau, a e hoopau ana oe i ka palu laui ana o "Hawaii Ponoi" malalo iho o na ekuekue wawae o na haku haole, a e hoihoi ae i na'lii hanau o ka aina ma na Oihana Kuhina o ke Aupuni.  A e like hoi me ka Olelo Alii a Kamehemeha III i kakakau ai ma Nuuanu penei: "Aia a naauao na'lii opiopio. a puka mai loko mai o ke kula, alaila, pau ka noho luna ana o na haole."  Alaila, e hapai ko "Hawaii Ponoi" mau lima i ke poo, me ka hooho ana i na leo i ka lewa, "Huro! Huro!! Huro!!! Huro!!!! Owai ka leo paa hookahi mai Hawaii a Kauai? No ke aha? Ua piha i ka makemake a me ka olioli, e hoike ana ia lakou iho he poe makaainana makee alii, alaila, e olelo ne ka poe puni alii, "make pono ka make ana o na iwi i ke anu o Aukati a me ka nau o na kui i na hau o Arita, a ua kupono ka'u wahi auhau i ka waha o kahala, ua kupono ko'u luhi ana i ke kumakahiki; ua kupono i na haku kanu." A pela ka olioli a me ka hauoli o ka poe i hookahe i ka hou, ua ku pono aku a i ka poe alii kanu.
  3. E "Hawaii Ponoi," aole loa au i ike i ka enemi ino o na haole, e paipai iho i na poo o na haku kanu a me na poo o na Lunamakaainana o kakou, a e hoopaahao i ka hale paahao, o na Kuhina wale no.  A o ua poe Kuhina nei anei kau i menemene ai i ke kalele i na lima ma na poo o na haku kanu o kaua?  Ina pela kou menemene ana, alaila, o kakou pu kekahi e menemene a e kaumaha pu ka manao.  O ka hana a P. C. A., he mea no ia e ao mai ana i na Kuhina, e hoopololei, a e malama i ka hoeuli o ke aupuni, no ka mea, o lakou no ka malamamoku a me ka hulipahu o na pea o ka moku.  Aole anei pela?  Mai alakai hewa oe i ko kaua mau makamaka ma kou kuhihewa. Anoai.        S***

 

KA OLE LEO NUI O KAPALAKIKO.  Ua makaukau loa keia ole e puhi i kona leo nui ke hiki mai i ka wa e uhiia ai ke awa hookomo moku o Kapalakiko a nalowale i ka ohu.  Ua lohe ia hoi kona leo ma kahi loihi loa.  Ua hai mai kekahi kanaka, ua lohe maopopo loa oia i ka leo o ka ole oiai he umikumamahiku mile ka mameo o kona wahi i ku ai mai ke kulanakauhale aku.  Na ka mahu no e hookani i keia pu leo nui, i mea e lohe ai na moku e holo aku ana a komo iloko o ka nuku o ke awa ke uhiia e ka noe.

 

Ua manao wale kekahi poe koikoi o ka Hema, e ala mai ana ka haunaele mai na poe negero mai, ke hiki mai i ka wa e pau ai ka noho Peresidena ana o Ioanesona.  Nolaila, ua makemake lakou e hoopuipui houia na puali koa o ka aoao Hema.

 

Komo hale o "Kehukai o lalo."

Ua komo ia ka hale kula o na kaikamahine o Kehukai Lalo, i ka hora 4 o ke ahiahi Poalua la 26 o Novemaba iho nei.  Malaila ka poe i konoia mai oia o U.S.N. Emesona w., S.N. Emesona, S. E. Emesona, Rev. J.N. Paikuli a me na haumana o Lahainaluna me ia.

I ka hoomaka ana o ka hana, ua kai hele ae na kaikamahine a kupoai i ke keena nui o lalo; ua noho iho na kumu a me ka poe i konoia ma na noho.  A hoomaka iho la ka paikau ana o na koa kaikamahine ma ke kai hele ana me ke kuhi ana o na lima, a me ke oli ana o na leo i ke mele "Hamau e na koa, Ke kani nei ka pu. E hea mai ana. E hui kakou. Ikaika ke kaua. Ma ke la aoao. E paa ina mea kaua. E kai aku no." A pela aku; Ua ku i ka eleu, ka makaukau, a me ka nani, me he la ua makaukau e hele i ke kaua no ke ola o ka Lahui Hawaii, malalo o ka hae o ke aloha Lahui, ma ke alakai ana i ka Lahui opio, a me na ohana a lakou ma ka pono, a ma ka maemae. i lilo ka hanauna hou e hoea mai nei. i hooulu Lahui.  He nui wale na himeni i oliia ia wa, me ka hauoli a me ka o lioli nui.

He mau olelo paipai kekahi, na M. Kuaea ka mua "ke ola o ka Lahui Hawail."  Ua kuhikuhi pono aku no ia o na kaikamahine ke ola o ka Lahui ke malama, a ke aloha ia i ka Lahui, na S.N. Emesona kekahi, e paipai ana no ka pomaikai, no ka loaa ana o ka hale hou.  Na ke kahu, O.H. Kulika kekahi olelo paipai, no ka oluolu o kona nanu i ke ko o kona makemake. i ka loaa ana o ka hale kula nui kupono no na keiki he 60 a 80 paha.  He mau himeni haku hoi kekahi na ka poe Lahainaluna i haku, a i mele hoi, a ua hauoli nui mai ko'u i ka lohe ana, no ke kupono, a no ka maikai o ke oli ana.  Eia no malalo nei.

KE OLA O KA LAHUI.

  1. Ke popoi mau mai nei la.

Na ale o ka make,

Ma ko Hawaii: mau Home;

Ua kau ka hae ua hapa,

E hoike ana i ka make,

O ka Lahui Hawaii,

Kokoke no e nalo,

I lalo i ka po.

  1. Ua loheia ka leo,

He pihe, he uwe ana,

E ulono ana i ka make,

Auwe! auhea ke ola?

Ke alu nei na hoa,

Ia Hawaii Opio.

Ma na kula Ohana,

Malaila no ke ola.

  1. E na Hawaii opio,

E haiamu mai nei,

E oli ae kakou la,

I keia pomaikai,

Hale nani, Kamahao,

Puuhonua hoa,

O ka Lahui Hawaii,

O "Kehukai olalo."

  1. Kakou na hoa koa,

Puali opiopio,

E naue wiwo ole,

Me ka manao lokahi,

Malalo o ka hae,

O ke aloha Lahui,

Mamuli o Iesu,

Ka alihi. Kaua Mana.

 

HIMENI I KA WA AI.

  1. Ke ai nei Kakou,

Na kumu na haumana,

O na lai eleu,

Ko Lele me Waialua.

  1. No ke komo ana o ka hale,

O "Kehukai olalo."

E wehe ana i ka puka,

O ke ola o ka Lahui,

  1. Na ke Akua mai hoi,

Na lako hoi a pau.

E ai a pau ae,

Na mea i hoolakoia.

  1. Hoonaniia ke Akua,

Ma na lani Kiekie.

He malu ma ka honua,

He aloha ia Hawaii.

He mau wahi mea paina no hoi Kekahi i hoomakaukau ia, o ka launa nae ka mea nui, a o ka wehe ana i ka hale Kula no ke oia o ka Lahui.  Nani ka pomaikai!

Me ka mahalo.

M.K.

 

 

Ka hoomanao ia ana o ka la

Kuokoa e ka Ahahui Waihuihui

o Kohala Akau nei.

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:

            Ua hoomanao ia ko kakou la kaulana ma Kohala nei, oia hoi ka la Kuokoa malalo o ka hooponopono ana a J.W. Naihe, ame S.P. Koko, Esq. ka makua o ka lehulehu.

            Ua nani na mea apau i hana ia ma keia la, a ma hora 12. o ke awakea, ua naue mai na hoa i poloai ia aku, e uleu mai, e lawe hapa mai i na mea i hoolako ia, ua ai, ua inu, ua olu ka puu i ka wai a ka naulu.

            A mahope o ko ai ana, ua malama ia he wahi haiolelo e Kalai, e pili ana ke Kuokoa ana, o ko "Hawaii nei pae aina," oiai. o ke Kuokoa ana ou e ke kanaHawaii, he mea nui no ia, aole me ka pu, aole me ka pahi kaua, aole i hookahe ia ke koko, i loaa mai ai kou Kuokoa ana, aka, ma ka pule wale iho no a ka poe haipule, nolaila, e hoonani ia ke Akua ma na lani kiekie loa, he malu hoi ma ka honua, he aloha no i kanaka."    "E ola ka Moi i ke Akua."

W.E. HUIALOHA

Nov.29, 1867.

 

“KA ELEU.”

HELU 4.  Hamakua-waena.  Dek. 1867

 

KA MAKAHIKI 1867

            Kokoke pau keia makahiki ; he mau la i koe alaila alaila oia me ka wa hala.  Mamua nae o kona hele ana’ku a lilo i mea ole, he he makemake ko ka Eleu e kamailio no na pono i loaa mai i ka lahui Hawaii maloko ona.  A heaha la ia mau pono?  Eia no, ke ola nei ka lahui ; ke mau nei ka “ea o ka aina: “ aole he poino ili mai maluna o na Makaainana ; ke paa nei ka mana o ke Aupuni ma kona mau paleoa a pau. aole i kulanalana iki ; a ke mau nei no hoi kona inoa Kristiano ma ka honua.

            Aole hiki ke olelo iho he makahiki kaulana ka makahiki 1867 ; ua hanaia nae kekahana nui iloko ona i mea e pomaikai ai ka lahui holookoa ma keia hope aku.  oia hoi o ka hooholoia ana o ke Kuikahi Haawi Like me ke Aupuni Amerika.

            No keia mea, a me na pono i haiia ma luna. ke wehe nei ka Eleu i kona papale me ka haawi aku i ke aloha pumehana – goodbye – i ka makahiki e hele nei.

 

KA HALEMAI MOIWAHINE.

            Ma ke Au Okoa o ka la 31 o Okatoba, ua ikeia ka palapala kauoha a na Kahu Malama Waiwa: o keia Halemai.  Ua manao lakou o ka “naaupo, ka makou, a me na pilikia e pili ana i ka holo ana i Honolulu,” ke kumu i hele ole ai ka poe mai a noho ma ka malu o ua hale nei.  Iwaena o keia mau kumu i heluia mai e na Kahu Malama Waiwai, ua akaka ua haole ka mea nui nana e kaohi nei i ka poe mai e noho ana ma na kuaaina, oia hoi o na kahuna lapaau Hawaii.

            Ua lehulehu loa na kahuna Hawaii i keia manawa.  A o ka hapa nui o lakou he poe hoomanamana ; ke hana nei lakou me ka hooiloilo a me ka maalea no.  Nolaila ua puni na kanaka, a manao iho la, makehewa ke holo aku lakou i Honolulu i ka Halemai, oiai ua lawa na kahuna lapaau e noho nei me lakou.

            Ua manao na Kahu Malama Waiwai o ka Halemai Moiwahine, e pomaikai ana ka poe mai ke noho lakou ma ua Halemai nei; a ke manao nei hoi na kahuna lapaau Hawaii, aia me lakou ka pomaikai.

            Na ke Aupuni e hoike ka oiaio, oiai na ke Aupuni i hoohamama ka puka i laha nui ai na kahuna lapaau.

            He pomaikai ka Halemai Moiwahine no Honolulu, aka, aole i akaka kona lilo ana i pomaikai no na wahi mamao aku.  I mea e pomoaikai ai na apana kuaaina e like me Hamakua, a me Kau, a me Kona, e pono ke hoonohoia na Kauka Haole ma ia mau wahi, me ka papa pu no i na kahuna hoopunipuni.

            Ina he aloha lahui ko na Kahu Malama Waiwai o ka Halemai Moiwahine, e oluolu paha lakou e noonoo no keia mea, a e mahele i ka waiwai lakou e malama nei, i loaa i na apana kuaaina kekahi mau hakina pomaikai.

 

PAPAIA KA ONA.

            Ua ku mai ka Lunakanawai o Hamakua ma na Luakini, a ua hoike i mua o na makaainana kona manao e hooko, ma keia hope aku, ke kanawai e papa ana i ka one. A ua papa pu ia na kahuna hoomanamana.

            He mea keia e hauoli ai ka poe i makemake i ka pono, a he mea hoi e pomaikai ai a e waiwaiio’i o Hamakua.

 

AHAHUI HOOLE WAI ONA.

            I ka la 30 o Novemaba i hookumuia’i keia Ahahui.  OP. Kaaekuahiwi ka Peresidena i kohuia, a o D. Waiau ke Kakauolelo.

 

NA HAUMANA NUUHIVA.

            Ua hiki mai na palapala a na haumana Nuuhiva i hoi aku nei maluna o Hokuao.  Ua paa ko lakou Halepule ma Hanamenu, Hivaoa; ua hele nui mai na kanaka i ke kula ; ua huli mai kekahi poe i ka pono, a e lanakila ana ka olelo a ke Akua ma ia wahi.

 

LA 28 O NOVEMABA.

            Ua hooliloia keia la i la haipule ma Hamakua-waeua nei.  E hoonaniia ke Akua i ka hookomo ana i ka manao pule iloko o ka naau o kona poe kanaka, a me ka hoomalu ana i ka aina.

 

KUHIHEWA HOU.

            Ua manao kekahi poe o ka hiki ana mai o ka hoomana a Iehova i Hawaii nei, ke kumu i emi ai ka lahui-kanaka.  He kuhihewa keia, no ka mea, o ka pule ana ia Iehova, aole ia he hana pepehi kanaka, he hana hoola no.  O ka mea e anai nei i ka lahui, oia o ke kaokao me na mai o ia ano, a ua laha keia mau mai ma Hawaii nei mamua o ka hiki ana mai o ka hoomana a Iehova.

            O ka hoomana a Iehova ka mea hookahi nana i uwao i na makaainana ; oia ka mea e hooikaika nei e hoopio i na kuko hewa iloko o ka naau o na kanaka i ole lakou e @uoia iloko o ka make.

            Aole he ola e loaa ana mai loko mai o ka hoomanamana.  Aole i ikeia na kahuna oia aoao e papa ana i ka moekolohe – ku kumulau nana e hoolaha nei i ke kaokao.

            Ua akaka, ina i hiki ole mai ka hoomana a Iehova i Hawaii nei.  Ina no ua neoneo ka aina i keia manawa ; ina no ua like keia lahui me kekahi mau iahuikanaka o ka wa kahiko – he inoa wale no e koe ana ma ka honua.   (Aole i pau.)

 

HOIKE KULA SABATI.

            I ka la mua o Ianuari 1868, e hoikeia ana na Kula Sabati o Hamakua-waena ma ka Luakini o Eleio.

            Ia la no e halawai ai ka Ahahui Haole Wai Ona.

 

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.

He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku,ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.

Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.

Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.

Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.

Aole a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

Laau Kunu a Kauka Jayne,

hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

KUNU, NAHU, a me ke ANU,

a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia.

HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU? AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
-------- 
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne. Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

DISIPEPESIA.

(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE
 MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI.
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
MAI KUNA,
MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.

Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai

PUHA.
ALAALA,
KAOKAO, PUUPUU, PEHU,
KUNAKUNA, Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.
214-1y.