Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 52, 28 December 1867 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VI. HELU 52. HONOLULU, DEKEMABA 28, 1867. NA HELU A PAU 317.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                      Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                      Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

HALE PAI KII!
AIA KO'U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,

Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE)
267-ly Mea Pai Kii.

KE KUNA MALOLO!!

E HOLO MAU ANA KEIA KUNA ma na awa o KONA, HAWAII i hui like me ke kuna "KONA PAKEKE," a e holo ana i keia la 26 o Okatoba, no Keahikekua. No na ukana a me na ohua, e ninau ia KAPENA KATHBUN ma ka moku, a i ole ma ka Hale Oihana.”
C.A. WILLIAMS.
308-tf

No Hana, Kaupo, a me Kahului.
KA MOKU KUNA
'MANUOKAWAI,'
O Akoni ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KELA MOKU I NA Awa i haiia maluna. No na ukana a me na ohua, e ninau ia C. BREWER &co. (BURUA MA)

HE MOKU HOLO MAU NO KONA
A ME
KAU, HAWAII.
E HOLO MAU ANA KE KUNA
"Kona Packet,"

KAPENA BALAAMA, mawaena o Honolulu a me Kona, Kau. Hawaii. No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole, ia
G. WILLIAMS.
Honolulu, Aper. 23, 1867. 281-6m

Papa Nukama (R. Newcomb),
A ME
Toma Kea (Thomas Cross)
NA MEA HUMU BUKE.
Alanui Kalepa Makai o Hale Luina.

275-ly

No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Sebastian ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana ame na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L. L. TORBERT).

HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA maikai,
"Kate Lee."
O Crane ke Kapena,

E HOLO MAU LOA ANA A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
228-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala Ohana, ano nui, me na kii, } {2 50
a me na Moohana, } {5 00
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½
Haawina Kamalii, Buke 1. a me 2, 12 /1/2
Haawina Kamalii, Buke elua i huiia, 25

Eia na buke i haawi wale ia.

Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii
Helu 4 - Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6 - E hele i o Kristo la.
Helu 7 - Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11 - No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16 - Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.
Helu 17 - Mai hana ino i na holoholona.
Helu 18 - No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.

Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 53.
NO KA NOHO ALII ANA O LIHOLIHO
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA II.

                      O ke kuhikuhi puuone—He Papahulihonua kekahi inoa. He oihana akamai loa keia i ka wa kahiko, a he poe akamai loa no hoi lakou i na mea huna ma ka aina. Ma ka aina wai ole, ua loa; ka wai, mai na wahi ike ole ia e kanaka, ua ike ia no e ka poe kuhikuhi puuone; o na waiwai i huna ia i ka maka o ke kanaka, ua ike no ka poe kuhikuhi puuone, me kona ike mua ole. O na palena aina no hoi mai Hawaii a Kauai, ua ike no ka poe kuhikuhi puuone. O ka loina o ke Aupuni, o na kanaka, o na kulana o na hale, ke ola a me ka make, aka he poe uuku loa i lakou i ka wa kahiko, a he ole loa hoi i keia wa, a ua like no hoi lakou me ka poe Kaula, oiai he poe uuku loa lakou i ka wa kahiko, aole no hoi i ike ia i keia wa, aka, he poe akamai loa lakou, a he poe kaulana loa hoi i ka wa kahiko. O ka poe kalaiaina a me ka poe kakaolelo, ua nalowale loa lakou, aka, he poe akamai kaula na loa lakou ma ka hooponopono loea ana i ke Aupuni.
                      O ka poe kuauhau, he poe kaulana no lakou, aka, he hapa wale no o ia poe. Ua malama ia e lakou ka mookuauhau o na'lii, ka mookahuna, ka mookaula, ka mookuhikuhipuuone, a me ka mookilo. O ka mookanaka a me ka mookauwa, ua naauao no me ka makaukau loa. Ina he kuauhau hemahema i ke kahuna ole, i ke kaula ole, i ke kuhikuhi puuone ole, i kuhi a me keia kanaka i kupono ole ma ka oihana imua o ka Moi. O ke kanaka i no ia i ka oihana kuauhau me ke akamai loa, a nana no e kuauhau imua o ka Moi. A loaa ae la ke kahuna o ka mookuauhau, alaila, hoonoho ia ae la ma kona kulana. Pela ke kaula, ke kuhikuhipuuone, ke kakaolelo a me ka poe o ke kulana ike a pau. Ua punahele ke kuauhau alii ma kana oihana, ua makaukau ke kanaka kuauhau ma kana hana a pau loa; ua makaukau hoi i ka moolelo o kela a me keia alii; o ke alii kiekie, ke alii haahaa a me ke alii makaainana. Ua noho makaukau ke kanaka kuauhau e like me ke Kuhina o ko na Aina E, e pale ana i na pilikia kuwaho o kona haku. A pela no hoi ke kuauhau e pale ana i na olelo hoino ia o kona haku a me ke kuamuamuia i ke kauwa. E like la hoi me Umi ke alii o Hawaii, ke keiki hoi a Liloa me Akahiakuleana; ua kapa aku o Pinea a me Hakau kana keiki, he keiki lepopopolo o Umi na Liloa. Oia ke kumu o ke kapu ana o ke kuauhau i na makaainana a me na keiki a ka noanoa. He poe hapa no ka poe ike i ke kuauo na'lii, a he oihana hookapu loa ia hoi. I ke au nae o Kamehameha I., e ola ana no kekahi poe akamai loa i ke kuauhau, a me ka wa no hoi i hiki mai ai na Misionari Puritano i Hawaii nei, aka, i keia wa, ua nalowale loa lakou a pau.
                      O na oihana hooikaika kino—He nui ke ano o na hana hooikaika kino. O ka maika kekahi hana hooikaika kino o ia wa, a ke waiho nei no na kahua maika a ka poe kahiko mai Hawaii a Kauai. He oihana nui ka maika, a ua ikaika na lala o ke kino, a ua hookahe ia ka hou o ke kino, a mama i ke kukini. Ua olelo ia ka poe maika o ka wa kahiko, he poe mama loa i ka holoholo ana e maika i ka ulu ma kekahi poo o ke kahua maika, alaila, alualu aku la i ka ulu maika, oiai ka ulu e kaa ana me kona ikaika, ua loaa aku la no nae i ka mea nana i maika. A o ke kanaka i ike ia pela, oia no kona hoomaka ana e mama i ke kukini, a ua olelo ia, ua lele ka ulu o ia kanaka, a ua like oia me ka manu ka lele. Pela no i ka heeholua, he hana hooikaika no ia no ke kino, a ke waiho nei no na holua o ka poe kahiko mai Hawaii a Kauai. He holua pali kekahi, a he puuhonua kekahi, a he mau wahi no hoi i hana maoli ia a kiekie e like we ka holua o Kaneaka, e waiho la ma Keauhou, Kona Akau, Hawaii. He hana hooikaika kino no ia, a ua pilikia pinepine ka poe hawawa. O ka poe maa nae ma ia hana, ua lele ka ulu o na wawae a me na lima, a ua lele aku na puanaana o na lima me na oloolo wawae; a o ka hanu o ke kanaka, ua hoomaha oia iloko o ke ea mama loa. Ua oi kona mama mamua o ka lio kukini a me ke kaa ahi holo mama. O ka papa heeholua, he koaie, he uhiuhi, he mamane, he oa, he mau wahi papa lahilahi, ua like me elua anana a me ka hapa ka loa, a he hapa iniha paha ka manoanoa; ua kunihia ma ka lahilahi, he eha paha iniha ma ke kiekie a oi ae a emi iho. Ua hana kaulua ia na papa, he hapa kapuai paha ke akea, a ua hana uliliia a paa loa me ke ie a me ka aha. Ua imua mikioi ia me ka paa loa. A o na niao malalo, ua hanaia me ka mikioi loa, a ma ka ihu o na papa, ua hana winiwini ia a like me ka nuku o ka manu koloa, a kaua ia iluna, e iho pono aku ana imua: a ua uhiia o luna o kahi e moe iho ai ke kino o ke kanaka i ka ahu moena makalii, a koe aku o mua a hiki i ka nuku o na papa. Ua hana pahee loa ia o lalo o na niaao e pili ana i ka lepo, ua lohi ia a pahee loa me ka hinu kukui a me kekahi mau mea hoopahee e ae. Ua haliia ka holua me ka iwi pili i kaka ia ka lau a koe iho o ka iwi wale no. O ka wa awakea, oia ka wa kupono no ko heeholua ana, oia no hoi ka wa pahee o ka mauu, a ua pakika loa ka holo ana, aohe no hoi he lua e like me ia ka mama loa. Ua kahe na hou no ka hooikaika nui ana ia hana. A he nui no na hana hooikaika kino a ka poe kahiko e hooikaika ai i na kino. O ka mokomoko, o ka uma, o ka honuhonu, o ke kulakulai, o ka pinao, o ka heenalu, a me kela mea keia mea e hooikaika ai i na kino.
                      O ka lono-makaihe, o ka pahukala, o ka maa, o ka panapua. He mau oihana no keia no ka hooikaika ana i ke kino no ke akamai i na mea kaua. He mau oihana nui keia o ka wa kahiko, a maanei kahi e ao ai ka poe akamai i ka hooukakaua, no na hooukakaua nui a me na kaua eli lua, na kaua poipo, na kaua moemoe, na kaua powa, o na kaua hoohaehae, o na kaua hoohalua, a he nui loa na kaua i hana ia e ka poe kahiko.
                      O ke kuielua, o ke kaalaau, a me ka ikoi, he mau oihana akamai loa no keia a ka poe kahiko, a ua kaulana loa ma ke ano o ke kino o ke kanaka, ua akamai loa ma ka hakaka ana, aohe wahi ohuku pau ole o ke kino, ua lilo koke ke kino i opala a i lehu; aka, hookahi hewa nui o keia hooikaika kino o ka poe kahiko, o ka imi ana o kekahi poe powa i ko hai pomaikai. Ua nui na ino iloko o keia akamai i hana ia e ka poe kahiko, a ua malama kekahi poe i keia akamai no ka la kaua, a malaila e hoike ai i ko lakou akamai a me ko lakou ike, a o kekahi poe, ua malama lakou i ko lakou ike no ke pale ana i na pilikia i ili mai maluna o ke kino. O kekahi poe, ua imi lakou i ko lakou akamai i mea powa wale aku, a pepehi wale hoi ia hai me ka hao wale i ko hai waiwai.
                      Nauwa—He hale keia e hai ai i kahi i hanau ai na makua; ka makuakane a me ka makuahine a me na kupuna o ka aoao o ka makuakane a me ka aoao o ka makuahine; o ka aina i hanau ai, na hoailona e maopopo ai kahi i noho ai o na kupuna. Ma o Oahu kahi i hana nuiia ai keia hana, a ua hookaawaleia keia hale, o ua kapaia he hale "nauwa, a he hai kupuna." He hana nui keia mawaena o na'lii a me na kanaka koikoi. A o na kanaka a pau e komo ana iloko o ka hale nauwa, ua ninau pakahiia ko lakou mau kupuna a me ko lakou wahi i hanau ai. He hana naauao no ia e maopopo ai na kupuna o kela a me keia ohana. Ua makau na'lii o Hawaii no ka hale nauwa, no ka pili like o na makaainana me na'lii, no ka mea, ua lilo o Umi, Keawe, Mahi a me I i mau kupuna no na makaainana. Pela paha o Kekuiapoiwa, ka makuahine o Keopuolani i hookaulana ai, aohe alii o Hawaii—"He aweawe poi o Keawe." Ua pili o Keawe i na alii, a ua lilo i kupuna no na makaainana, a pela no na alii a pau e Hawaii. Ua makau no hoi na alii i na hale nauwa aole e kukulu ia. Ma o Oahu, ua kaulana na hale nauwa a puni. I ke au i lilo ai ke aupuni o Oahu i na alii o Maui a me Hawaii, ua pau i ka make ka nui o ka poe akamai i ke kuauhau. Ua hoololi ae na'lii o Hawaii i na mookuauhau kupuna o Oahu a me ko Kauai mookuauhau i mau kupuna no na alii o Hawaii. O ka mookuauhau o Manokalanipo a me Kapoleiakauila, ua huiia e ko Hawaii ma o Kahakumakaliua, no ka noho ana ia Akahiilikapu, ke kaikamahine a Umi, a malaila i loaa mai ai o Keakakamahana a me Keakealani na alii kapu o Hawaii. Aka, ua waiho ia o Kahakumaia ka wahine kapu a Kahamakaliua, nana mai o Kamakakapua, a malaila mai o Kawelomahamahaia, Kawelemakualua a me Kaawihiokalani, a nolaila mai no hoi o Kaweaikanaka. Ua laweia ko o Oahu ma o Kauakahikuaanauakana a Ipuwaiahuelani me Kaihikapuokuihewa, a no ka noho ana ia Iwikauikaua a Makaualii, ua lilo ka mookuauhau o Kakuhihewa me ka mooalii o Kualoakalailani, a o ka moo'lii o Keopuolani, a pili mai ia Kanehoalani, ua lilo i ko Hawaii, a ua kuauhauia ma o Kalanikauleleiaiwi Nui a Keakealani me Kaneikauaiwilani.
(Aole i pau.)

HE MOOLELO
—NO—
HAMANALAU,
HANAI A HAWEA.
I laweia mailoko mai o na kaao kahiko o
Hawaii nei.
HELU 1.
OLELO HOAKAKA.

                      E ka poe heluhelu, ke noi aku nei au ia oukou, e hookuu iki mai ma ka hoonanea ana, ma ka hope loa o ko oukou nana ana i na mea ano nui o ka Nupepa; a mai hoopoina hoi oukou i ka nana ana i keia wahi moolelo, ane kohu ole paha i ka oukou heluhelu ana. A ina hoi he mea kupono, a o ko kakou akaaka like no ia, e mino ai na papalina. Ua ike no kakou i ka moolelo o Hawaii nei, ke hele la i ka pono ma na ano kino kanaka, a ano e ae hoi kekahi wahi, me he ano kaao la, a keaka paha. O ka mea nona keia kaao moolelo, oia no o Hamanalau, he wahine oia, a me kona kaikunane, oia hoi o Kaukanepokii, a me ko laua kupunawahine o Hawea, maluna o ke kuahiwi o Kaala kahi i hanai ia ai. Ua hoopuka iho nei au, e hoopuka ia no ke kaao, a moolelo i ka Poaono mua o Ianuari M.H. 1868, aka hoi, mahope iho o ko makou kuka pono ana, e hoopuka e ia mamua o ka hiki ana mai o ka makahiki hou, nolaila, ua hoapono like makou ma ia mea, a nolaila, e kala mai no ia'u ma kela olelo mua, a ke hooko ia aku nei ko oukou makemake e ka poe e hoonanea ana. Aloha oukou.

NO KAIAKA A ME PUAENA.

                      O Kaiaka he kane oia, he keiki na Hawea (w) a me Kualele (k), he alii nui o Kaiaka no Waialua, a he Moi no hoi, mai na kupuna mai, a he Apana Moi okoa no hoi o Waialua ia manawa, ua lawe hoao oia ia Puaena i wahine nana, he kaikamahine maikai no o Puaena, e holoholo ana i ke one loa o Maeaea, a he ano nani a maikai no hoi i ko lakou mau la, a he ano alii no hoi, a hanohano, a kaulana no ka Apana o Waialua. Nolaila, ua ike ae la kakou i na makua o Hamanalau ka wahine maikai o ka uka iuiu i hanai ia e Hawea kela kupu hoi o ke kuahiwi kalalea o Kaala, i hanai ia aku i ka poho o ka lima, i hele wale a pouli ke kua, mahina ke alo ua mea ka hoi he maikai.

KA HANAU ANA O HAMANALAU.

                      Ua hanauia o Hamanalau ma Waialua, ma na kulanahale e pae aku ai i ka muliwai ma kela aoao, a hiki aku i ke one ano manienie o ke kaha o Puaena, a malaila oia kahi i hanau ai, a i ka lohe ana o Hawea ke kupunawahine ona, oia hoi ka makuahine o Kaiaka, hele mai oia mai kona wahi kiekie mai o Kaala, a hiki i Waialua, a noho lakou nei, a hiki i ka wa i ukuhiia ai, oia kona manawa e laweia ai iluna o Kaala, aka, ua noho no nae lakou nei me na keiki. A he mea olioli no nae ia no ke aupuni o Waialua, no ka loaa ana mai o ke keiki mai loko mai o na Moi o lakou, o ke ano mau no hoi o ka wa kahiko, o ka hoomililani aku a na makaainana i na 'lii, ma ka haku mele ana, a me ka hula, a me ka palala, a me ia mea aku, a ia mea aku o ke ano kahiko.

NO HAWEA (w) A ME KUALELE (K).

                      O Hawea, he ano kilokilo, ano mana, a he hiki i na lapu ino o ka po ke hoolohe mai ia ia, a pela no hoi ke ano o kana kane o Kualele, a he hiki ia laua ke noho i kahi mehameha, i mea paha e pono ai ka laua mau hana e-epa, ano kilokilo, a wahawaha no hoi paha. Ua make e nae o Kualele ke kane a Hawea, mamua aku o ko Hamanalau wa i hanau mai ai, a ua koe hookahi wale iho no o Hawea e noho ana i kela kuahiwi ano mehameha, a koho anoano kanaka ole maoli no i ka nana'ku a ka poe pii makaikai, aole no hoi he noho kanaka ia i keia wa. A ma ia noho mehameha ana o ua o Hawea, a mahope iho, loaa mai ai hoi ka hua a ka laua mau keiki Alii, nolaila, he hiki hoi ia ia ke lawe mai i kana moopuna ponoi e hanai, a o ka mea nui no hoi ia e manao ia ai ia mau ia, o ka hii moopuna, a pela no i keia wa, o ka hii wahi moopuna no, he mea nui no ia.

KA LAWE IA ANA O HAMANALAU (w) ILUNA O
KAALA E HANAI IA AI.

                      A i ka pau ana o na la i ukuhiia ai, a ano kaawale io no hoi ka ue ana aku i ka waiu o ka makuahine, o ko Hawea hoi iho la no keia i ka Hale kaupaku kiekie ona. A ma ka hoi ana o Hawea me ka moopuna ana, ua hoouna pu aku no o Kaiaka i mau kanaka e kokua i ka lawe ana o ke keiki, ua hele aku ke kanaka a kahi i hoi mai ai, ua koe aku hookahi wahi kanaka, a o ka hiki aku no hoi ia i kauhale noho o Hawea ma, ua make e i ka maeele a ke anu o Kaala, oia no oe i ke kui e houhou ia mai ana iloko o ka io, o ka makau no ko keia kanaka, o ka hoi no ia, a koe aku no o Hawea me ka moopuna ana me Hamanalau, a hiki i kulanahale noho o ua o Hawea.

KA HANAI AKA O HAWEA IA HAMANALAU.

                      I ka hiki ana'ku o Hawea me ka moopuna iluna o Kaala, ua hoomakaukau e ia no he hale no Hamanalau e noho ai, a he hale aina no, a he hale no o mua, a he hale noho no no Hawea, a he mau hale e iho no kekahi no Hawea, a ma kela mau hale okoa ehiku, ua piha wale no i ka waiwai, ke kapa, ka pa-u i hoopeia i na mea ala o ke kuahiwi, a me ke kupukupu. A o na poe kaikunane eepa no nae ka poo nana e malama, ua mau hale waiwai nei o Hamanalau. Ua hanai hookahi iho la o Hawea i ka moopuna ana me ke ano luhi ole, oiai, e hanai ia ana o Hamanalau ma ke ano ai o ka po, a me ko ke ao. Ua hiki wawe mai ka pii ana o ka nui, a me ka nani, a me ka hanohano o Hamanalau, i like ole ae me na iwa o ia mau la, i pakeu loa aku no keia o ka nani, a me ka maikai maoli no.
                      Ua hala na makahiki he anahulu a keu o ka hanai ia ana o Hamanalau, ua komo ae la o Hamanalau iloko o kekahi hapalua a keu o ke ano kaikamahine ane hoohihi i na mea o keia ao, aohe no nae he launa ike kanaka aku o Hamanalau, hookahi no aia nei ano kino kanaka e ike aku ai o Hawea, o ka leo o na manu o ke kuahiwi, e kani oleolehala ana ka leo iluna o ka pualehua, a e walea mau ana no hoi o Hamanalau i ka nana i ka halahalakau a na manu iluna o ka lala laau, e kiki-ko-u ana i ka pua lehua, a oia wale iho la no ko Hamanalau mau hoa olelo o ka ulunahele kanaka ole o Kaala. O ka leo o ka ie-kuku a ke kupunawahine, oia nei kekahi e kani kue-kue ana. A oia wale iho la no ko Hamanalau mau hoa olelo iwaena o keia mau makahiki he 12, aole oia nei ike aku hoi i ka mea nana e lawelawe mai ka ia nei mau mea ai, aole no he ike kanaka ia aku, o ka waiho mai a ka poi-kalo, ka uala, ka inoa, ka puaa, na mea ai Hawaii no a pau, oia wale no ka ia nei mea ike, a o ka ai wale iho la no, a maona, hookahi hana o ka hiamoe e hiolani ai, a ala ae no hoi, a hoolohe aku no i ka olelo a ke kupunawahine, a he wahi luahine ikaika no o Hawea i ke kuku kapa, a kuku pa-u, a kapalapala no, a hooluu no, i wahi no e maikai ai ke kapa, o ka ia nei moopuna wahine maikai nui wale o ka moku.

NO KA HANAU ANA O KAUKANAPOKII.

                      I ka 12 o na makahiki o Hamanalau, ua hanau mai o Kaukanapokii, he keiki kane na Kaiaka a me Puaena, aole nae ia o ko Hamanalau hope ponoi, o kona mau hope ponoi, he wahine aku no, ua hanau mai nae, a make koke no, a hanau mai he mau keiki mahoe, a make no, a hanau mai o Kaukanapokii, (aole o Kaulanapokii, kaikuahine o Kalino ma aole ia, o Kaukanapokii keia.) o ka ike ana no o Hawea ua hanau o Kaukanapokii, mai loko mai o Puaena ma laua o Kaiaka, o ko Hawea iho no ia ilalo o Waialua, a i ka hemo ana mai no, o ko Hawea lalau aku la no ia me na ano wahi no hoi o ke kapa keiki, a o ka hoi mai la no ia, oiai aole i ike mai o Hamanalau i ka Hawea iho ana ilalo o Waialua, ina paha i ike, ina paha ua hoolaau, a koi, a hoohihi paha e helepu, oiai hoi, aole i ike, aole no hoi i lohe o Hamanalau no Waialua ia. a o kona ewe hanau o Waialua, ke kuhi nei no o Hamanalau no keia kuahiwi anoano kanaka ole no la oia, a hookahi no la kanaka o ka leo o ka manu. I ikea i ka hoihoi ana mai o Hawea i keia puolo keiki.

KA HAOHAO ANA O HAMANALAU I KEIA PUOLO.

                      I ka lawe ana mai o Hawea a waiho ua puolo keiki nei ma kahi kokoke i ko Hamanalau wahi, i hiki mai anei ko Hawea hi-e, ua hiamoe o Hamanalau, a waiho iho la o Hawea, a hoi aku la ma kona hale noho, aole i liuliu iho ko Hawea noho ana, e kahea aku ana o Hamanalau. "E Hawea e! e Hawea e!!" i puka mai auanei ko Hawea hana i waho, e ku-kohana mai ana ka moopuna ana iwaho me kona nani nui, a ninau aku la ke kupunawahine, "heaha hoi keia leo pihoihoi ia e kuo kama," hai mai la o Hamanalau me ke ano hopuhopualulu, me ka panapana o ka puuwai, ua hele a nae-iki, i ka ua mea he makau i keia puolo e waiho nei, kokoke ma kona wahi, a e onioni ana no nae ka puolo.

KA OLELO A HAWEA ME KANA HOOPUKA ME HAMANALAU WAHINE.

                      I ka hiki ana'ku o Hawea i kahi a ka moopuna e ku mai ana, a ninau aku, hai mai la o Hamanalau. "Ua puiwa wau i ko'u ala ana ae nei mai ka hiamoe ana, e waiho ana keia puolo, a e onioni ana, ko'u lehai ino mai nei no ia mai ka hikiee mai, a haule pa-hu ana ilalo nei o ka puka, a puka kohana mai i waho nei, heaha la keia mea hoohikilele manao i laweia mai nei ia nei, a nawai la i lawe mai nei." Olelo aku la o Hawea. "na'u i lawe mai nei, o kou hope pokii keia e noho aku ai o keia uka mehameha, a kaua i noho kanaka ole iho nei, a no ko'u ike ana ua hanauia mai keia keiki mai loko mai o kou mau makua ponoi, oia hoi o Kaiaka a me Puaena kou mau makua, aia la ilalo o Waialua kahi i noho ai. Nolaila, kii aku nei hoi au ia ia nei, a lawe mai ia nei e noho pu olua, a i kokoolua no hoi nou e noho ai, a e hele ai, a e ku-ai paha oe i ka moku, a e ola ai paha, ua loaa no hoi ka mea nana e lawe kahi puolo kapa o kou pokii, aole hoi e pakike ia mai, i ka hoounauna wale aku no ia hai, a pa mai i ka nui leo.'' Nolaila, ninau aku ka mai la o Hamanalau. "E kuu kupunawahine e Hawea, ke hai mai nei oe he mau makua no ka hoi ko'u e noho ola mai nei, a no keaha la ka hoi ko lakou mea i hele ole mai ai e ike ia kaua, a e launa hoi me kaua mai ko'u wa uuku mai a hiki i keia la, a, hookahi wale no o'u hoa olelo ooe e kuu kupunawahine, a na ka leo o ka manu e hoowalaau mai, a o ka hoa kamailio iho la keia o keia uka mehameha, a o keia uka iho la ka hoi kou wahi e lawe mai ai ia'u a neia wahi, noho mehameha kaua, malie hoi paha he nui hoi kanaka oia wahi, a ka wahine. A o ko kaua wahi hoi e noho nei, kohu hoihoi ole, ano kukule wale iho la no la hoi ka noho ana o keia uka anuanu."
                      Pane mai o Hawea. "Ae, pono no oe o kamailio mai nei e kuu hiwahiwa, ua lawe mai au ia oe e noho kaua maanei, e hanai au ia oe ma keia wahi mehameha a kua-kapu hoi, ma kahi nui ole o na hoowalewale e hoohaumia ana i ka manao, a e kaohi ana hoi i ka noho hemolele ana, i ole e lilo aku ka manao ma na mea ko-aka wale o keia ao. A ma ko'u hanai maikai ana'ku no ia oe me ka puu ole a me ke kee ole, a hiki i kou wa e ike ai i nei mea he kane hoao, e pili ana ma kou aoao, oia ko'u wa e hookuu ai ia oe mai ka noho ana mehameha aku; a hele aku oe i ka huikau o ka noho lehulehu ana, he maikai no hoi ka lehulehu, a he hewa no hoi alua. Aka, o ka oi aku no nae o ka pono loa, o ka noho mehameha loa no, e like me keia wa au e ike la. No ka mea, he mea mau mai ka noho ana kahiko mai, he hoomalu loa ia na kaikamahine, mai ko lakou noho opiopio ana, a hiki i ka wa e ike ai i keia mea he kane, a he mea haumia loa, a me ka hoowahawaha ia, na kaikamahine i maluhia ole i kekahi kanaka ko-aka, ina nae aole ia o kana kane ponoi. A ma ia malu'ole ana e lohe aku no anei oe i ke kamailio ia mai nou ma na olelo ano hilahila, e kuhikuhi ana i kekahi holoholona liilii wawae eha, oia iho la kau kane, nolaila ke kumu o ko'u lawe ana ia oe ma keia uka mehameha, a ka leo o ka manu e hauwalaau ai.
                      Aka, he mea nae i maa mai na kupuna mai, e like me ka hua moa i hoomoe ia e ke koloa, a i ka nui ana ae, e hana no anei ka moa e like me ka mea maa mai kona mau kupuna mai, a pela no hoi ke koloa. A ina i keia la, e lawe mai paha wau i kekahi keiki kane opio maikai i kulike me oe, aole anei e nele ka hoohiei ana o kou naau me ke ao mua ole ia nae ia oe. Ina kaua i kahi kanaka e noho ai, aole anei ou manao i ka noho maluhia ana, e lilo ana kou manao i o a ia nei, ke wawa, a ke walaau mai kela pihe uwa mao a maanei. I keia mau makahiki a kaua i noho iho nei, he maluhia wale no kou noho ana, a he mea maikai ia i ko'u manao, a pela no hoi kou manao e kuu kama.
                      A o na makua hoi ou, ua hookaawale ia aku laua mai o kaua aku nei, mai loko o na lealea o ko laua noho ana, a me ke ano haumia, a no ke ano haumia o ko laua noho ana, ua hoowahawaha no hoi na kupunakane ou, ko mea nana i hanai a nui oe. Nolaila, ua lawe ia aku he kaikamahine, kou hope e ka make, a he mau keiki mahope iho, lawe ia no e ka make, a no ka ike o ua kupunakane akua nei ou, ua nui oe, nolaila, ua hoohapai hou ia mai ko makuahine i keia keiki. a hoohanau ia mai, a na lakou no au i kauoha mai e kii i keia keiki, e lawe mai i kokoolua nou, a i hoa noho no hoi no keia uka mehameha au e uiha nei, nolaila, e hoopau ae oe i kou makau ana nona, a e loaa ana kou hoa noho oia, a ma ko'u ano kahu hanai nona, e kapa no wau i kona inoa, oia hoi o "Kaukanapokii." A ma keia wehewehe loihi ana'ku a Hawea ia Hamanalau, ua akakuu mai kona mau helehelena, mai ka pi-oo makau ana, a hoi aku la laua nei a loko o ka hale, a nana pono i ke keiki, a lilo iho la ia i mea milimili na Hamanalau, a pau-lehia no hoi e hia-ai ai, (e nana i na kaikuahine o keia wa e hia-ai nei i ko lakou mau kaikunane pokii liilii e haawe ai.)

KA HAMA IA ANA O KAUKANAPOKII.

                      A mahope o keia mau la a laua i olelo ai, ua hanai ia no o Kaukanapokii e na kupunakane o laua, a e like no hoi me ko Hamanalau hanai ia ana, pela no hoi ko Kaukanapokii, a pii ae la ka nui o Kaukanapokii, pela no i pii pu ae ai ka nani oia nei, aole nae hoi i like loa aku me ko Hamanalau ka maikai, he oi loa aku ia i kaupaku o Hanalei. I ka hiki ana o Kaukanapokii