Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 52, 28 December 1867 — Page 2

KE KUOKOA, HONOLULU. DEKEMABA 28, 1867.

i na makahiki eono, a o ko Hamanalau mau makahiki hoi ia wa, he 18, oia no ka wa e kokoke loa ai i o lakou la, i ua mau makahiki ia eono, oia ka manawa o Kaukanapokii i makemake ai e iho makai o Waianae, i kahakai o ke one o Leepoko ma paha la, e waiho iki kakou mahope e kamailio hou ai, e kamailio kakou no Kaihuauwaalua, he Moi, a he kanaka maikai no hoi no Hawaii.

No KAIHUAUWAALUA.

O keia kanaka o Kaihuauwaalua, he Alii no Hawaii, aia ma Waipio kona wahi i noho ai, a o kona wahi no hoi ia i hanau ai, a he alii papa oia mai kona mau kupuna mai. A o ka hana nui nae a keia alii, oia ke kalaiwaa o kela ano keia ano, mai ka auwaa nui a hiki i ka auwaa liilii hooholoholo a kamani, pau loa i ka hana ia e keia alii me kona mau kanaka, a he alii puni hooholoholo waa no hoi i kahi muliwai o Waipio, a he alii kanaka maikai no hoi no ia wahi, i oi ae no mamua o na keiki olaila.

KA MOEUHANE ANA A HAMANALAU, A PELA NO HOI O KAIHUAUWAALUA.

I ke kokoke ana i na makahiki he 18 i hai mua ia ae nei, ua pii mai ke kino nui a maikai o Hamanalau a kelakela no hoi, ua pai pu mai me ka anoi a ka manao, e ake ana e loaa iaia he hoa moe ma kona aoao, ua hiamoe iho oia i kekahi po i ka wa ana i hoopau ai i ka hoolohe ana i ke kikiko'u mai a ka leo o na manu iluna o ka laau, i ka wa hoi a ka Waikoloa i hoomeha iho ai i kona lawe ana mai i ke ala o ke kepukupu, a e hoolai malie mai ana hoi ke kehau i kona hooluhelelei ana mai i na lau laau, a e hooneoneo mai ana hoi ka ho-uwi ana a ka makani i ka huinahookuipili o na laau. Ua meha loa ua po malie la, oia ka wa o Hamanalau i hookuu aku ai i keia mea he hiamoe kapu o Niolopua. A i ka manao ana o Hamanalau, ua hiamoe la hoi oia, a i ke kuhihewa ana iho o ko Hamanalau ike, he huakai hele ka hoi keia ana e hele nei, iho mai la oia makai o Ewa, akahi no keia a ike ia wahi, ma ka uhane, ka ike ana, ua ike keia i na kane, na wahine, na kamalii e hula ana, e maika ana, e pahee ana, a me na ano lealea, no hoi a pau o ka wa kahiko, aole no hoi i kuukuu iho ka ia nei wahi kaula malaila, molio loa no i ka hele, a hala o Ewa, hiki keia i Honolulu, e like me ka ia nei ike ana i na kanaka ma Ewa, pela ka ia nei ike ana i na kanaka ma Honolulu, he ui no na kane me na wahine, aole no nae i like mai me Hamanalau. Hookahi nae wahi mea ano ui a ia nei i ike aku ai, oia hoi o Kewalo, ua hele ia a hiki i kulana o ka papa elua, aole nae ia o ka mea pahu a ko ia nei aumakua e alakai nei, eia ka io i Manua, o ka hele aku la no ko ia nei, a hala mai Oahu nei, a me Maui me na aina e pili ana, a hiki keia i ka pali o Waipio, i nana aku ka hana o ko Hamanalau uhane, e lehulehu mai ana kanaku, kamalii i ke kahakai o Waipio, a i ka muliwai no hoi, nana keia i na kanaka mai o a o, o ke ku no hoi a kii, he kahi wale aku no o Hua-a. O ko Hamanalau ike aku la noia ia Kaihuauwaalua he kanaka maikai, i hiki aku i kulana o ka papa ekahi, i hele ae a kokoke like me ko Hamanalau ano, o ko ia nei kali no ia malaila, a pau ka lakou la hooholoholo auwaa ana, a nana keia i ka hoi ae o Kaihuauwaalua i kona hale, a hele aku keia mahope a hiki ilaila e hoonanaai ai, (he noho malie wale nae hoi ka ua o iluna o kaala, eia ka he hoonanaau loa ka hoi.) I ka ike ana aku o Hamanalua i ka hoi ana ae o Kaihuauwaalua i kona hale, o ko ia nei helu aku la no ia a komo ana, me he ano mahaoi la, a i ka ike ana mai hoi o Kaihuauwaalua i keia kaikamahine puukani o ka aina o ke komohana paha, o hea la wahi ana, o ka hoohie mai la no ia, a ma ke noi ana mai o Kaihuauwaalua ia Hamanalau i wahine, a i hale kipa hoi, ua ae aku no o Hamanalau. (Aole i pau.)

NU HOU KUWAHO.
Europa.

Ua kukala ae ka Pope i Halawai Hui no lakou ma Atelanata ke hiki aku i ka la 9 o Dekemaba.

                      Ua poino loa na mea kanu o Vitoria i ka ino.
                      Ua kala aku ka Moiwahine Vitoria ia Maguaia, kekahi mea i manaoia oia kekahi i komo pu me ka poe Feniana i ka pepehi ana i na makai kulanakauhale o Manekete.
                      Ua hookolokoloia kekahi mau Feniana, a ua hoopaiia penei: O Halapina a me Warena, he umikumamalima o laua mau makahiki e hoopaahao ia ai, a o Koretelo, he umikumamalua makahiki.
                      Ua olelo ae ka Nupepa Monetua o Farani, ke hookopololei nei ka Moi Vitoa Emanuela i ke kuikahi i hanaia i ka Ahaolelo o Sepatemaba, a nolaila, e hoihoi ia ana ua koa Farani mai Roma mai, me ka waiho aku na Italia e hoomalu i ke aupuni Pope.
                      Ua lonoia mai Napele mai, ke hoomaka hou nei ka lua-pelo Vesuvia e pulupulu i kona alii, ke pii la na ula wena okooko o ke ahi i ka lewa. He mau lua-pele hou kekahi i ikeia e a nei, a ke kahe mai la hoi na pohaku hehee mai laila mai. Ua haalulu na wahi a pau e hoopuni ana i ka lua-pele no kekahi mau mile loihi mai ka luapele aku, a ke kahe mau la hoi ka pele ma na aoao o ka mauna.

Mekiko.

Ua loheia mai Rio mai i ka la 10 iho nei o Okatoba, ke mahuahua loa mai nei ke kaua mawaena o Berazila a me Aregenatine. Ua hoomakaia ke kaua ana ma ka la 24 o Sept., ua hooauheeia o Berazila, a he 1,000 ko poe i make me na luna koa he 40.
Ua olelo ae o Berazila, aole oia e ae ana e lilo mai o Amerika i uwao no keia kukahalake o laua.

KA LUNA HOOPONOPONO. - - L.H. KULIMA.
KA HOPE LUNA HOOPONOPONO, J. KAWAINUI.

POE HAKU MANAO NO KE KUOKOA.

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, DEKEMABA 28, 1867.
"Ko Hawaii Ponoi."

                      Maloko o ke Au Okoa o ka la 19 o Dekemaba iho nei, ua ike iho makou i ka mea nana i kakau i keia mau hua maluna ae nei e haukawewe hou mai ana no i kana peni. Ua kahaha makou i ka loli heu ana ae o kona kumu manao. E like la me ka ukulele: "Ke hou aku i kou manamana lima maluna ona, aohe kela ilaila!"
                      Maloko o kana palapala mua ia oukou, ua i mai oia. "Aole o'u makemake e kuhihewa ia mai ua pili ka'u mau olelo i na kahunapule o kela aoao hoomana keia aoao hoomana, no ka mea, aole e hiki ke hoole ia ka maikai o ka lakou mau hana i hana mai ai ia kakou."
                      Ke ike iho nei hoi makou ma keia palapala iloko o ke Au Okoa o Dekemaba 19, ua lele moopu aku la oia a ma ke kua mai o kekahi mau kahunapule a me kekahi poe e ae e kuihikuhi maopopo mai ana ia lakou, aole ka e hiki ke kuhihewaia.
                      E hiki paha ia makou ke hai aku i kana mau mea e manao nei he mau enemi no ka lahuikanaka Hawaii—oia no ka nui o na ili keokeo i kohoia i ka Aha Elele o ka M.H. 1864, a me ka poe hoi i manao like me lakou ia manawa. Ua kapa aku hoi oia ia lakou "na haole ano ino, ino, ino loa"—a "he oleloa, aole he oiaio" — "ka poe e noho malie nei iloko o keia aupuni." Ma keia wahi la ke ninau aku nei makou: Nawai la i koho a hoouna mai ia lakou i ka Aha Elele? Aole anei na oukou na na ili ulaula o Hawaii nei? A ua hana anei hoi lakou e like me ka oukou mau mea i ao aku ai ia lakou, a aole anei?
                      Ma kona pane mua, ke hookauhihi pu ae nei oia i na poe mahi-ko, a me ka lakou mau poe paaua me ka i ana:
                      "Pela no hoi na kanaka e noho nei ma na aina mahi-ko, mai hoolilo ia oukou i mau holoholona leo ole, e ho-a ia ana i-o a ia nei e like me ka makemake o ke Kahu" — "mai ae i kou balota e haawi aku no kana mea i makemake ai. Aole loa pela e pono ai."
                      Ke ninau aku nei makou ia oukou e ko makou mau makamaka o ka Lahui Hawaii nei, ka poe hoi e noho hana mai nei ma na wahi mahi-ko; he olelo pono anei keia ia oukou? Ke manao nei o "Hawaii Ponoi" e alakai ia ana ka oukou e ko oukou mau haku hana, ma o a ma o, me he paa bipi kauo la me na apo hao nui ko lakou mau ihu, nolaila, aole pono ia oukou ke kukakuka i haole, a koho ia ia, aka i na ili ulaula no, i ole ai e loaa ka ino mawaena o oukou a me ia. Ke manao nei makou aole i ku i ka mahalo keia mau huaolelo ia oukou e ko makou mau makamaka ma na wahi mahi-ko.
                      Ma keia mea, ke noonoo nei makou, ua maopopo loa no ko "H.P." owili pu ana mai i na poe mahi-ko ma keia mau mokupuni, he mau enemi lakou no ka lahui Hawaii.
                      No ia mea hoi, ke hoiliili nei makou mailoko mai o kana mau mea i kakau ai i ke kumu o kona makau, a me ka haalulu a lelele ai oia,— 1 Ka Nupepa a Wini. 2 Na Poe mahi ko. 3 Kekahi mau Kahunapule, a me na haole Lunamakaainana i komo pu me lakou iloko o ka Aha Elele o ka makahiki 1864.—4. O kekahi mau Amerika e noho nei iloko o keia aupuni, 5. O na haole e noho mai la ma Amerika Huipuia. 6. O kekahi mau haole o na aupuni e.
                      O keia mau mea, ke ole hoi makou e kuhihewa, na poe ana i kau-leo mai ai ia kakou e makaala kakou ia lakou na poe e makemake nei. "E kipaku loa i na kanaka Hawaii a noho i kuahiwi, a waiho iho ka aina momona o lakou no na haole, e like me ka hana ia ana o na Ilikini ma Amerika Huipuia." I ka nana aku i ke kumu o kona weliweli eia la o na haole! na haole no! o na Amerika! auwe na Amerika! Mai huipu e Hawaii me Amerika! me he mea la o kona manao nui wale iho la keia i ke ao, a o ke kumu hana hoi o kana mau moeuhane i ka po. E o'u mau hoa kanaka aloha o ka aina hookahi, mai koho i kekahi haole hookahi—i poe ili uluulu wale no na lunamakaainana a pau o keia kau Ahaolelo ae e hiki mai ana, i pakele ai ko kakou aupuni mai ka hui ana aku me Amerika.
                      Ke ninau aku nei makou heaha la ka Amerika hana nui i ala mai ai keia leo uluaoa? Eia kekahi o kana mau hana i hana ai. Ua hoouna mai oia i kekahi mau Missionari i a nei, i na makahiki i hala ae nei he aneane e kanalima, oiai kakou e noho hupo ana me ka ilihune. Ua haawi mua mai oia i na pi-a-pa, i na buke a me ona mau kumu ao. Ua haawi mai la oia i hookahi miliona dala no ka hoonaauao ana i ka Lahui, a ua hai ia mai no hoi makou ke hoomakaukau nei ua Lahui Amerika la e haawi i hookahi miliona dala hou i mea kokua no ka hoonaauao ana ia kakou. Ke lawe nei no hoi oia i ka hanai ana i na kaikamahine o na Kula Kiekie, a e hoao ana hoi ina paha he mea hiki ke hoopaa mai i ke Kahe-awai ana o ka make, mawaena o ko kakou Lahui nei; ma ka hoonaauao wale ia no o na kaikamahine opiopio e hiki ai.
                      Ke mahuahua loa nei ko Amerika kalepa ma Honolulu nei i hoopaa ia ai oia. Ua hoolilo nui lakou i ko lakoa mau dala ma na aina mahi ko, a e laa me kekahi mau hana hoomau e ae a ke manao nei lakou he pomaikai keia no na kanaka Hawaii.
                      Ua hele nui mai na kanaka Amerika e noho maanei i oi ae mamua o na kanaka o kekahi Lahui e ae. Ua mareia kekahi mea o lakou me ke kaikamahine alii o ka aina. Ke hoopiha nei hoi kekahi o lakou i na Oihana Kiekie loa o ke aupuni. He kanaka Amerika ka mei e noho nei ma ka noho ana Lunakanawai Kiekie—Ke Kuhina Waiwai—Ka Loio Aupuni—Ka Luna dute Ka Hamuku, a me ke Kilo. Ka Luna hooponopono o ka Nupepa Aupuni, a me kekahi mau Luna e ae o ke Aupuni mai Hawai, a Kauai.
                      Ke ninau aku nei makou ia "H.P." he manao no anei kou he poe hookamani wale no keia poe e lawelawe nei ma na Oihana Aupuni? A mahope mai e pelukua ae ai lakou e hoohaule i ko kakou hae ilalo? Ina aole io o lakou makemake e hoohai ia Hawaii nei me Amerika Huipuia, ia wai la aunei e makau ai kakou? Aole i hoouna mai o Amerika i kona mau moku manuwa ia nei, e like me ka hana a kekahi mau Lahui e ae; me ka mana o ka pu kuniahi i huki iho ai na hae Hawaii ilalo me ke kukala ole mamua no ke kaua. Aole loa!
                      Ua oia mau no ka hana aloha makamaka ana mai o na Amerika ia kakou. Aka nae, aohe ae la he oluolu iki o "H.P.," i na haole a me na Amerika. Ke makemake nei oia i kekahi o lakou e haalele ia Hawaii nei, oiai ka mokuahi e holoholo ana manawaena o Kapalakiko a me Honolulu, ka mea nana e lawe hikiwawe aku ia lakou i ko lakou; mau home!
                      Aohe anei i hoomaopopo kakou i kona makemake maoli e hookuu i na kumu o ke kula o Waialua a me Makawao i ka laua poe haumana, a e pani ku ia ko laua mau hale ao, a e hele aku paha i Amerika e ao ai i na Ilikini? Aole anei i maopopo ia kakou kona makemake ana e pani ku ia ko Wini Halepai a me kona Halekuai Buke, a e hele oia i ka aina e? Ke makemake nei oia e haalele ke kahunapule o Kawaiahao i kona ekalesia, a e hele aku i Borabora e noho ai? Ke makemake nei anei oia e haalele ka Luna Hooponopono o ke Kuokoa i kona kulana, a e hele aku i Butaritari? Ke manao nei anei oia e hele koke aku ka Luna mahiko o Kohala, a me ke kumu kula haole o Hilo a me kona kaikaina mai nei aku? Ke makemake nei no paha ia e hoi hou o Kanaka i kona aina ponoi? A i hea auanei hoi o Dr. G.P. Judd a me Major C. H. Judd e hele ai? Ke makemake nei anei o "H.P.," ia Rev. A. Tatina, a me Rev. A. Bihopa, a me Rev. L. Aneru, a me kekahi poe e ae hoi i hele a keokeo na lauoho, no ke kokoke e kanalima makahiki o ka noho ana ia Hawaii nei, a i aneane hoi e pau ka lakou hana, e hoi koke a waiho aku ko lakou mau iwi i ka lepo kanu o ko lakou aina? ke ole hoi makou e kuhihewa, o kekahi a nei keia o na haole ana i kapa mai ai, "he ole loa, aole he oiaio," "he poe e noho malie nei iloko o keia aupuni," ana hoi e kapa nei, "he ino, ino, ino loa!"
                      Ke ninau hou aku nei no hoi makou, a ka manawa hea la e haalele ai na poe Amerika, na kanaka kalepa, na poe mahiai a me ka poe akamai i na hana, a ku ae a hele aku i ka aina e? Ke ole hoi makou e noonoo hewa, o keia poe ilikeokeo ae la no paha kana poe i kalokalo ae ai penei: "Aka, e hoomaikai ia ka inoa o ke Akua Mana Loa, no ka hoolilo ole ana mai i na puuwai o na kanaka Hawaii a like me ka puuwai eleele o ka poe nana lakou e hakukole nei." A e nonoi aku no makou iaia e hai mai, he mau puuwai eleele io no anei ko na ilikeokeo i oi ae mamua o ko na iliulaula? a heaha la hoi ka wai hooluu o kekahi hapahaole puuwai a ua o "H.P.," i ike ai?
                      Ke manao nei makou o na Luna o keia Aupuni, mai ka mea e noho la ma ka Oihana Lunakanawai Kiekie, a hiki i ka Luna Hooponopono o ka Nupepa Aupuni, a me na luna malalo iho. Ka poe hoi e hoomanao nei ia Amerika o ko lakou aina makua ia, aole anei hoi o lakou kekahi i hooinaina ia e ko "H.P.," mau manao olohewa e i nei, he enemi na Amerika no ka Lahui Hawaii?
                      Ke ninau aku nei makou ia "H.P.," heaha la kau e lia nei e loaa mai ma kau mau mea e hoeueu nei i hoala ia mai ai ka manao lili o kou lahui e kue aku i na haole e noho ana ma keia aupuni? I ko makou manao, aole ke Aupuni i koi aku ia oe e hoala, a la ai ke koko ino mawaena o na Hawaii a me na Amerika, aka, na kekahi hopena ike ole ia o kou mau manao ponoi iho. Ua makemake no makou e ninau aku ia oe, ina he poe iliulaula wale no ko ka Ahaolelo holookoa, a like me kau e anoi nei, i mea aha la ka Unuhiolelo? a o ka hana hoi a ka Unuhiolelo, aole anei ia no kekahi kumu nui i manao ia, he mea pono ke koho ia na ilikeokeo he nui? Ka poe hana nui, uku oi, a me ka mahalo nui ia.
                      He ake ko makou e olelo aku ia oe, oiai hoi, aole no i hoonele ia kou poe hoa kanaka o ka aina hookahi i ka ike loi, a me ka noonoo kupono, a malia ke mahalo nei kekahi poe o lakou i kou akamai i ka wehewehe, aka, he mea moakaka lea, ke hapakue nei kou kukulu manao ana.
                      HE HAU MAKANA NA KAMALII.—I kela pule aku nei i hala, ua kukui iho no a mau iho ua kudala ana a na haole kudala o Honolulu nei, a o ka mea nui mawaena o ia mau kudala ana, o na mea paani a kamalii, a me na lole o kela ano keia ano, na mea hoalaala ihu, a me kela mea keia mea a ka manao e loaa ai ma ke kumukuai haahaa.

Ka Makahiki 1867 e pau ana.

                      O KEIA makahiki kekahi makahiki nui o na mea kaulana ma na Aina E a ma ko kakou nei Aupuni no hoi.
                      Mawaena o na mea nui kaulana i ike ia ma na aina e, oia hoi ka Hale Hoikeike Nui o ke ao nei ma Parisa i Farani kekahi, oiai malaila i hoakoakoa ia ae ai na mea o ka honua nei, oia hoi na kahiko hale, na mea i hana loea ia, noeau a me ke kinohinohi, mai na aupuni mai a pau ma ka honua nei.— A nolaila hoi i akoakoa pu ae ai na kanaka o na wahi he nui o ke ao nei na Moi Wahine, na poe hanohano, waiwai, naauao a me ke akamai. A o na pono i loaa mai laila mai, he mea no ia i nele ole i na lahuikanaka o keia honua i ka hopena maikai.
                      Oiai, o ke a Hoike Nui kekahi mea e hoolanalana ia ae na manao maluhia—oiai ke mau nei no na haunaele, a me na kuee ana ma na wahi he nui. Ke kaua wiwo ole mai nei na Helene o ka mokupuni o Kanadia, aka, he uku paha ko lakou kaokoa mai o Tureke ae. A ke kukahalake mai la no hoi maloko o Sepania, he kipi a me ka hookahe koko mawaena o kona poe kanaka ponoi iho, aole hoi i hooponopono ia ko lakou mau kukahalake Ma Italia, o na hana a ka "Makua Hemolele." ka Popo hoi ke kumu o kela kipi kuloko, a o ko lakou makemake nui i ka nana aku, e hoopau i kona noho aupuni alii ana, a e hoohio iho kona kuleana maluna o na mea pili Uhane wale no. Aole no hoi i hooponoponoia ia mau anoninoni o Italia. O Perusia no hoi a me Farani kekahi i kau lihilihi aku ma ka mukae o ke kaua, a i hooakakuu wale ia iho no hoi e ke koino ana mai o kekahi mau mana e uwao, a me ka ae like ana o laua. A he nui no hoi ke kanalua, e hoomau ana lakou i ka noho'na maluhia.
                      He mau pilikia nui no hoi ke ohikihiki ia mai la iloko o Enelani, Irelani a me Amerika Akau. He nui no hoi na poe o ka aoao Hema o Amerika e noho hoopa mai nei no ke kaua.
                      Ma Kina hoi, kela aina i uluahewa i na kanaka; a maloko o Iapana, aia he mau kipi kuloko a me ka luku.
                      Mai kela wahi keia wahi mai o Asia a me Aferika, ke lohe nei kakou i na lonolono kaua. E nana, a hea ia kakou e noho ai maluna o ke ao holookoa. — Ke ike nei kakou, he mau hiohiona o ke pioloke a me ke kupikipikio— pela i akaka ai, aole i hiki mai ke au o ke kuikahi mai o a o.
                      I ka nana ana iho hoi i ko kakou wahi aupuni uuku nei, e waiho ana iwaena konu o keia moana nui; e pono ia kakou ke helu iho i na pilikia a me ua poino, oia ka make ana o ka Mea Hanohano G.M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai o ko kakou Aha Kiekie, a me ke poho ana o kekahi mau Hale Kalepa o Honolulu nei, a ma o lakou i poho ai na waiwai o kekahi poe he nui.
                      E hoomanao ia no hoi keia makahiki e kakou, no ka mea, ua hooholo iho kakou i Kuikahi Haawi Like me Amerika Huipuia; a ina hoi e hooholoia keia Kuikahi e Amerika Huipuia, aole no auanei e ole ka pii ae o kekahi mau hana nui ma keia aina.
                      Ina paha e hooholo ole ia mai ana keia Kuikahi e lakou, e lilo ana keia he poho nui no keia wahi Aupuni uuku; he manawa a he puu dala hoi i kiola wale ia.
                      He kumu nui ko kakou e mahalo aku ai i ke Akua no kona lokomaikai, a me Kona malama pono mai hoi ia kakou a pau.
                      Ke hoomau mai nei no hoi ia i ko kakou Moi Kapuaiwa ka pua hoi a Kamehameha Ka Moi. Ua hookoe mai oia me kakou i ka Mea Kiekie, ka makua hoi o ko kakou Moi.
                      Ke ola nei no hoi ko kakou mau alii aloha i komo pu mai me kakou i ka hoomaka ana o keia makahiki, e ike pu i kona pau ana. Aohe i holapu ae kekahi mai lele maluna o ka Lahui.
                      Ke haule pinepine mai nei no na kuaua o ka Lani i hoomau ia ai ka honua, i nele ole ai na holoholona o ko kakou mau puu he tausani i na weuweu, a ke ike nei no hoi ko kakou poe mahiai i na hua ohaha ma ka honua e haawi nui mai nei iloko o ko lakou mau lima.
                      E oluolu mai no ke Akua Mana loa e haawi mai i kona aloha a me na mea maikai a pau i ko kakou Moi, na 'lii a me na makaainana. E hoomau mai no hoi oia i ko kakou noho Kuokoa ana, ma ke kaupale ana aku i ka holo-moku ana o ka make iwaena o kakou, i hoomahuahua ia ai ko kakou Lahui nei. A e hoopomaikai mai no hoi oia i ka poe pono a pau iwaena o kakou, i ike ai kakou i ke ko pono ana o ka huaolelo kumu o ko kakou aupuni.

"UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO."
No ka Makahiki Hou,

                      HE EHA wale no la i koe mai keia la aku, alaila, e komo aku ana kakou a pau i ka Makahiki Hou, a o ka kakou aloha o ia la, he "Hape Nuia."
                      Ke olioli nei makou, e malama lokahiia ana ia la ma na wahi a pau o keia aupuni; a e hoomanao hoi kela a me keia mea, ua hauoli oia i ka loaa ana o keia la hou, a e hoomanao ae i ka Mea nana i hana, no kona malama ahonui ana mai a puni ka makahiki.
                      Ke lana nei no ko makou manao, aole e ole ko ka lehulehu kokua pu ana mai ia makou, ma ka lawe ana a hoolaha ana i keia Nupepa, e like me na makahiki i hala.
                      Ke manao nei makou e hooi ae i ka naai a me ka maikai o ka kakou Nupepa i keia makahiki ae, a ke hookomo nei makou he elua Moolelo i pili ia Hawaii nei, oia hoi o ka Moolelo o na Kamehamea a me ka Moolelo o Hamanalau, hanai a Hawea ma ka aoao mua, a o ka Moolelo o Alapaki ka Nui ma ka Aoao 4. E hoopihaia no hoi ka Aoao 2 a me ka Aoao 3 e na Nu Hou Kuwaho, na manao Pepa, na Nu Hou Kuloko, na Hunahuna Huikau, a me na manao o kela a me keia.

                      HE AHA MELE HAWAII.—Ma ke ahiahi Poalua e hiki mai ana, Dekemaba 31, e haawi ana ka Papa Himeni o Kaumakapili i Aha Mele Hawaii a Haole, maloko o ka luakini o Kaumakapili no ka pomaikai o na hemahema o ka luakini. Nolaila ke kono nei makou i ke nui, ka liilii, ka poe hanohano a me ka poe haahaa, na kuewa a me na haole no a pau i hooewe i ke one a Kakuihewa, e naue ae e ike maka i ka himeni ana a ia Papa Himeni, oiai a kahi no hoi lakou a hapai ia hana nui o ke mele ana imua o ka lehulehu ano like ole. E mele ia ana na mele a lakou i wae mai ai a hoomaamaa iho nei, ma ka olelo namu a ka haole a i kahi olelo Hawaii a kakou pono. Ua lohe mai makou, ma ka hoolohe wale ana a kekahi poe, ua ku maoli no i ka puukani na kaikamahine a me na keiki-kane o ua Papa Himeni la, a me he mea la no, aole io no e ole ka uhaiia o ka lakou mele ana e ka lanakila a me ka pomaikai. Aia ke alakai ana o keia Papa Himeni malalo o P.K. Kalaikini, he keiki puukani no ka Malu Ulu o Lele, a i ike nui ia hoi e ko ke kaona nei poe. Ua kokua pu mai nae o Miss. Emma Kamika, ke kaikamahine hiapo a ke Kahu o Kaumakapili ma ka imi ana i na mele kupono a maikai hoi, a ua lohe mai makou oia ka mea nana e hookani i ka piano, nolaila o ka poe i ike i kana hookani ana aole no e ole ko lakou koi hou ia e hele e ike hou. O ka uku komo, he hapalua wale no; a o ko na kamalii, he hapaiia ka uku.
                      E hele ae kakou e ike maka,
                      I na mele leo nahenahe,
                      A honehone i ka pepeiao,
                      A ka Papa Himeni o Kaumakapili.

HE AHA MELE HAWAII,
MA KAUMAPILI,
I ka po, Poalua, La 31 o Dekemaba, 1867.

Ka uku komo 50 keneta
" kamalii 25 "
E loaa no na Palapala Komo ma ka Halekuai o Kakela a me Kuke, ma kahi hoi o Daimana, ma ke Keena Kuokoa, a ma ka Halekuai Buke o Wini.
E wehe ia ka puka i ka hora 7, a e hoomaka ka hana, i ka hapaha koe, a hiki i ka bora 8.

NU HOU KULOKO.
Oahu.

                      KE KILAUEA I KAUAI.—Ma ke ahiahi Poaha iho nei, ua holo aku ka mokuahi Kilauea i Waimea a me Koloa. O ka mua paha keia o kana huakai no na makahiki elua ke kaawale. ---------
                      HOOPAIIA NO KA ONA.— Ua hoopaiia o Kahoopii, kumukula Katolika o Kahaluu, no ka ona ana ma ka la 25 o Dekemaba ma Honolulu. Pela paha auanei ka nui o na kumukula a ka Papa Hoonaauao e ohi nei a hoonoho aku ma na kula aupuni.

                      E HAALELE ANA IA KAPALAKIKO.—Ma na olelo hoolaha e hoolahaia nei, noho mea kanalua i ka holo ole mai o ka mokuahi Idaho, oiai ua hoopauia o ka la 1 o Ianuari kona la e haalele ai ia Kapalakiko. Me he mea la o ua holo Hape Nuia mai paha.

                      HOOPAAPAA MA WAIKANE.—Ua lohe mai makou, he hoopaapaa mawaena o S.E.K. Papaai, a me F.W. Petero, ke hiki aku i ka la pau o Dekemaba nei, i ka hora 12 awakea ma Waikane. He pono i na ekalesia o na aoao elua e hele ae e nana i ike i ka oiaio, i ole e kuhihewa, a alapahi walo aku.

                      I ka Poaha iho nei, ua hoopuka aku ke kalepa Beritania nana i lawe mai nei i na dia, mai keia awa aku, a ua holo aku oia i na aina Guano, kahi a kekahi mau kanaka Hawaii e noho paahana mai la malalo o na haku haole. Malaila e hoopihaia ai i ke guano, alaila lawe aku i Amerika.

                      Oiai i keia manawa iho nei, ua hoopiha mau ia mai ka makeke o Honolulu nei i na Anae-holo a me na ia e iho, a ua kuai ia me ka make pono, a ina paha no kekahi wahi e ae, ina la ua makapehu loa na kamaaina, aole, o ka noho no a ka ipukai lai, he kii aku no lawe mai ana.

                      HE WAHI KAA HOU.—Ua ike iho makou e holoholo ana ka makua alii i kekahi wahi kaa ie ano hou i hiki mai nei maanei, oia hoi elua wale no huila, a he lio ka mea nana e kauo. He wahi hale lole iho ko ua wahi kaa la, a i ka ike aku, ua nani no kona kaa nu hou. ---------
                      HE AHAAINA HAPE NUIA.—Ua lohe mai makou, e malama ana na haumana o Mauna-Kiekie he wahi ahaaina Hape Nuia no ka la mua o Ianuari e hiki mai ana, maloko o ko lakou Hale Halawai ma kela wahi maluna, a he mau mele, a he mau haipule a he mau haiolelo kekahi no ia la. E hoike ana lakou i ko lakou olioli ma ka hoi like ana o na maka, alaila paina pu me ka olioli.

                      HE MAHALO.—Ua loaa mai ia makou ekolu mau palapala, na J.H. Kanepuu, Beni, a me J.D. Kamanuwai, nona ke kumumanao "Olelo Paipai i na Kanaka Hawaii a me na Luna Nupepa Kuokoa no ka makahiki 1868 e hiki mai ana. Ke mahalo aku nei makou no ko oukou hoolalelale ana i na kanaka e lawe nui i ka nupepa o keia makahiki ae, a no ka nui o na manao like me ia i paipai mua ia, ua waiho makou ia mau palapala me ka maikai.

                      KA MANUWA BERITANIA CHANTICLEER.— I ke kakahiaka Poakahi iho nei, ua holo aku kela manuwa maluna, ma kona ala holo moana. E holo ana paha oia i Vitoria e ku ai malaila. Ua loihi kona ku ana iho nei ma keia awa, a ua olioli a lealea lakou me kekahi poe o uka nei. Noluna o keia manuwa kekahi luina a me ke koa i hoopaahaoia iho nei ma ka Hale Paahao no na malama Eono a eha o laua.

                      HE MANUWA HOOHAUNAELE.- I ka po Poalua iho nei, ua komo ae kekahi mau haole luina o ka moku kaua Beritania, ma kahi o Hon. J. Kapena ma Peleula, a ua hoohaunaele me ka manao hookiekie, me ka olelo ana mai, ua hoouna mai ka Adimarala o ke awa iaia e koino wale malaila. Ke hookolo mai la no ke aweawe o ke koko o Lo Keoki i keia haole, a heaha la kona pono? Aole i nalo ka hewa a kela mau haole i hoopaahaoia iho nei, hoomaka hou no keia hewa.

                      NA DIA A KA MOI. —I ka Poaono aku nei i hala, ua lawe ia na dia a ka Moi, mai luna mai o ka moku kalepa nana i lawe mai. nei mai Iapana mai, a iloko o Hale Alii. I ka lawe ana aku o ka mea nana e hanai ka ai, e hoai ai i kekahi mau dia, e lele mai ana kekahi dia kane, a puka iwaho, a holo aku la e lele ma na pa a ma na alanui, a iloko o ke kai kahi i loaa aku ai o ua dia la, mamuli o ke kokua ana mai o kekahi mau kanaka aloha alii, a alualu me ka waapa. I ka paa ana iho i ka hao o ua dia la, e kapeku ae ana kela, a huki aku la i na kanaka nana e paa ana, a luu pu aku la iloko o ke kai.
                      NO KAMOILIILI.—Ua lohe mai makou, ke hoomaamaa mai nei o S.P. Pauli i kana mau mele makahiki hou me kana mau haumana kula o kela wahi, a o ua mau mele la, e himeni ia ana ma ka la hape nuia. Aohe no e ole ka makaikaiia o na mele o ua keiki eueu nei o Kamoiliili.
                      — Ua lohe mai makou e hana mau ana ko Kamoiliili poe e like me ka mea i maa ia lakou i na makahiki i hala; oia ka ahaaina olioli ana o lakou ma kahi hookahi, a hui pu na maka o kela a me keia hoalauna.

                      UA MAKE LOA.— O ke keiki a makou i hoolaha aku nei mamua nona ka inoa Mene, ia ia e hoomaka ana e kai i kekahi mau lio ka kaula ma Waianae, aka, puiwa e na lio ka kaula a kauo hele aku la ia ia maluna o na aa a me na pohaku no ka hapalua mile paha. He elua wale no la o kona ola ana mahope, make aku la oia. Aole oia i ekemu mai, aole no hoi i luli iki a kuu mai la kona hanu ola. Ua haiia ma kekahi pepa i hala, e hoohei lio ana, aohe ia he oiaio. E kai ana oia elua lio. Aole o Mene kona inoa, o Beniamina kona inoa ponoi.

                      E KU AUANKI KA WAHA.— Ua hai akea ae ke Au Okoa o ka Poaha iho nei, no ke pani ku ia o na hale kuai a pau a koe wale no na Hale kuai o na pake a me ko H.M. Wini. E ike auanei ko Au Okoa oia ka i hana kumaka i ua la Karitimasa la i papa loa ia ai e ko lakou poo. I ko makou kiei ana aku i ka hora 7 a mahope iho, e kiki ana ua hou o na wahi keiki wili pepa. a ua hele a haukae ka lima o kahi haole. E ku paha auanei ka nuku. Ke i ae nei makou, "Ku i ka waha la, ka Lolou pali e."

                      NA WAHI KOA MAHUKA.—Ua hai aku makou i kekahi mau pule i hala aku nei, i ka holo mahuka ana o kekahi mau koa ponoi o ka Moi a loaa ma kekahi moku okohola, mawaho o ke awa no laua na inoa o Keoni Haamoa a me Kimo, Linekona. I ko laua loaa ana ma ka moku, ua hoihoiia mai laua a hoopaaia, a ma ka po o ka la 16 iho a ao ae 17, oia ka wa e hookolokoloia ai, ua loaa e ia Keoni Haamoa, kekahi mea e imi ai i wahi e holo malu ai, a ua holo aku me ka makau ole, oia paha ka hora 9 o ka po. I ka laina ana o na koa a huli ia aku la, ua puhalahio e kela. Ua hoomanawanui kona pee ana ma kekahi hale o ke kaona nei, a ma ke ahiahi Poaono iho nei, la 21, ua loaa i ke kapena Kahoohuli ua wahi koa mahuka nei maloko o kekahi wahi hale o ka pa mauka iho o Ulakoheo, oia ka pa J. Meek. Ua hao ae ke kapena i kona mana a ma kona mau lima ponoi oia i lawe aku ai a ka hale mai, a hoopaaia aku la. Ma ka Poakahi iho nei, ua hookolokoloia ma ke kanawai koa a heaha la ko laua hopena? E uhai ana ua poino a me na pilikia i na la o ka noho ana o ka poe lalau. ---------
                      KA LA 25 O DEKEMABA MA HONOLULU NEI. Ma ka po o ka Poalua, oia paha ka hora 12 o ke aumoe, ua halawai he mau anaina kanaka ma na Halepule Pope a elua o kakou ma Honolulu nei, a ua nui ka hio o kanaka i o a ia nei, a ua hookeke aku a hookeke mai; o kekahi poe hoi, ua hele ae me ka ona iloko o ka luakini e hoohikaka ai, a oia ka makou i hoopailua loa aku ai i ka hana ana a kekahi poe ia hana uko ole.
                      Ia manawa no e pule ana, ua haawi mai ka puu o Puowina he 21 kani ana a na pu, e hoike ana i ka hanau ana o ke Keiki a ke Akua ma ke ano kanaka ma keia honua, Ina hoi ua pololei io o Kona la hanau ia, aka, he mau miliona paha o na kanaka e hooiaio ole ana, o ka la hanau ia o ke Alii o na Alii a me ka Haku o na Haku.
                      Ua pani ku ia na puka o na Halekuai ma ia la, a koe no ko na Pake mau Halekuai, aohe wahi mea a paniia. Hana no hoi ka Hale Pai Aupuni ia la, aohe hoi i hooko e like me ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaaina. "E pani ku ia na ipuka o na Hale Oihana Aupuni." O ke kauwa kue i kona Haku, heaha kona hopena?
                      Elua mau mea o ia la makou i menemene loa ai, oia ka hookui ana o kekahi lio me kekahi kaa ma kekahi o na alanui o