Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 3, 18 January 1868 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 3. HONOLULU, IANUARI 18, 1868. NA HELU A PAU 320.
"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)
KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
KAUKA LAPAAU.
---O---
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele. Honolulu 318-1y
HALE PAI KII!
AIA KO'U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,
Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumu kuai o na KII. H. L. KEIKI (CHASE.)
318-1y Mea Pai Kii.
KE KUNA MALOLO!!
E HOLO MAU ANA KEIA KUNA ma na awa o KONA, HAWAII, i hoi like me ke kona "KONA PAKEKE," No na ukana a me na ohua, e ninau ia KAPENA RATHBUN ma ka moku, a i ole ma ka Hale Oihana o
PALAIKA (F. S. PRATT)
318-tf
HE MOKU HOLO MAU NO KONA
—A ME—
KAU, HAWAII.
E HOLO MAU ANA KE KUNA
"Kona Packet,'
KAPENA BALAAMA, mawaena o Honolulu a me Kona, Kau. Haweli. No ua ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole, ia
PALAIKA (F. S. PRATT)
Honolulu, Aper. 23, 1867. 318-6ms
Papa Nukama (R. Newcomb),
—A ME---
Toma Kea (Thomas Cross)
NA MEA HUMU BUKE.
Alanui Kalepa Makai o Hale Luina.
318-3m
No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Sebastian ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana ame na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L. L. TORBERT).
318-tf
HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA maikai,
"Kate Lee."
O Crane ke Kapena,
E HOLO MAU LOA ANA A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
318-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)
Na Buke i Paiia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.
Baibala Ohana, ano nui, me na kii, 2 50
me na Moohana. 5 00
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 ½
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 50
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 ½
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kamu Leomele 12 ½
Haawina Kamalii, Buke 1, a me 2, 12 ½
Haawina Kamalii, Buke elua i huiia, 25
Moolelo o Heneri Opukuhaia - 25
Hoike Akua, - - 25
Eia na buke i haawi wale ia.
Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope
Ka Ekalsia Oiaio.
Palapala Liilii---
Helu 4---Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6---E hele i o Kristo la.
Helu 7---Ke hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11---No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16---Ka eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.
Helu 17---Mai hana ino i na Holoholona.
Helu 18---No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.
Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
NA S. M. KAMAKAU.
HELU 56.
NO KA NOHO ALII ANA O LIHOLIHO MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA II.
Ua hoowalewale na haole i na'lii a me na makaainana e kue a e kipaku aku hoi i na misionari. O ka eli ana o na misionari i ke kahua o ko lakou mau hale ilalo, he mau lua waiho pauda ia e lilo ai ke aupuni i na misionari, wahi a na enemi haole. Aka, no keia leo, aohe no he manaoio aku o na'lii no ia mau olelo lapuwale. Ua apo aku na kanaka Hawaii, me he mau makua hoopunahele la i ka lakou mau keiki, a me he mau keiki makahiapo la no hoi i na makua. He aie nui keia no na Misionari o Amerika i hiki mua ma ka pae aina o Hawaii nei. Aole i hala na makahiki ekolu a elima, ua huli nui na kanaka a pau i ke Akua. E hele ana imua o na misionari me ke kaiahuakai, me na makana o kela ano keia ano e paa ana ma na lima. E ninau ana i na kumu, "Heaha ka makou e hana'i i ke Akua i ola ?" E mihi i ko oukou mau hewa, alaila, e ola oukou ia Iesu Kristo." Alaila, pii aku la na kanaka, na wahine a me na kamalii i na mauna, na kuahiwi, na awawa, na kahawai, na puu, na ana, iloko o ke akaakai a me na wahi mehameha a pau, a malaila hoi e pule ai me ka hoohaahaa o ka naau. Aole wahi i koe mai Hawaii a Kauai no keia hana nui o ka mihi. Olelo hou mai no na kumu, "E hooikaika oukou e komo ae i ka ipuka pilikia." I ka lohe ana o na kanaka a pau, o ka hooikaika ka hana kupono e komo ai ilako o ke aupuni o ke Akua, ua hele nui mai na kanaka mai na kuaaina mai e hooikaika a e hoike i ka hewa imua o na kumu. O kekahi poe, hooikaika lakou ma ka hana a na kumu me ke koi ole i ka uku no ka luhi ana. A o ka hooikaika ana i na hana luhi me ka hoomanawanui, he hua ia no ka hooikaika io e komo iloko o ke aupuni o ke Akua. Olelo na kumu, "e hana ia a e kukuluia i mau hale mihi ma kahi kokoke i ka hale moe." A no kela leo, ua kukulu na kanaka ma na kuaaina i mau hale mihi, a malaila e hele ai ka wahine a me ke kaikamahine e mihi. Pela no hoi ka makuakane me na keikikane e hele ai i ka pule. Aole loa he ike ia o keia mau hua momona i keia wa.
Ina e hookomo ia ko Hawaii nei iloko o ka Ekalesia ia manawa, alaila, he lahui holo okoa ka Lahui Hawaii iloko o ka ekalesia mai Hawaii a Kauai iloko o ia mau la. Ina paha e ninau oukou i ka poe Katolika Roma, "No ke aha la oukou i hele ai ma ka hoomana Pope?" E pane koke no lakou me ka olelo mai, "O ko makou ekalesia no ia i hele ai i ka hooikaika a huluhuluii na lauoho, a hipuupuu na wahi kakai ; a mahea aku la hoi kahi i koe e komo aku ai i ka ekalesia la? Eia no ka hoi he wailohia wale no ua ekalesia la e luhi ai ke kino i ka imi; a ke palaueka wale ia mai nei no; a o na kahuna, he poe aukukui, a o kupaaikee ma."
E lilo no o Rev. A. Tatina, Rev. H. Binamu a me ka poe kokua akahi a me ka lua i hoike oiaio no lakou, no ka oiaio o na hana i hana ia e ka lahui Hawaii, me na waimaka e helelei ana imua o na misionari. O ka nui o keia poe, he poe elemakule a he poe luahine hoi no ke au ia Kalaniopuu, ia Kahekili, Kahahana, Peleioholani, Haea, a me ke au i na'lii kahiko. Ua kamau mai ko lakou ea me ko lakou hanu, a ua komo iloko o ke aupuni o ke Akua. O lakou kekahi i hele ma na mauna a me na wahi mehameha e mihi i ko lakou mau hewa, a ua komo iloko o na halawai Poaha a Poalima, aka, komo iloko o na ninau manaoio, elua a ekolu a oi ae na makahiki, alaila, hookomo aku la i ka ekalesia, aka ua pau e lakou i ka make. Pehea ? Aole anei keia he aie nui i na tausani uhane o Hawaii nei i pau i ka make i ka po? Aole anei i like ko lakou make me na uhane o ka poe i ke au ia Peleioholani? Nowai keia hewa o ke kakali ana?
[O keia o Kamakau i manao ai he hewa, aole makou o manao he hewa. O ke akahele o na misionari makua, aole ia he mea i poino ai ka lahui a me na uhane o kanaka. O ke komo ana iloko o ka ekalesia, aole oia ka mea ola ai o ka uhane; a ina ua komo ole kekahi poe i paulele io ia Iesu Kristo, a make e no ka lohi, ua komo no lakou iloko o ke aupuni o ka lani. Ua hoahewaia na misionari e kekahi poe, no ka hookomo nui ana, ua hoahewaia e kekahi poe no ka lolohi, aka, ua hoaponoia lakou e ka hapa nui.
LUNA HOOPONOPONO].
NO KA HOLO A ME KA HIKIWAWE O NA OIHANA
AO A NA MISIONARI.
I ka pae ana o Rev. H. Binamu a me kona mau kokua ma Honolulu, ua houluulu koke mai la oia i kekahi poe opiopio o na kane a me na wahine, i mau haumana ao kula, a he mau keiki hapahaole kekahi. O Kaomi Moe, o Kapio Moe, o Kauhikoa, o Wahineahi, o Hulumoi, o Oliva Alapa ma, o Maiao a me kekahi poe he lehulehu loa ; aole i hala na malama elima o ke ao ao ana, aia hoi he hoike kula ma Honolulu na na haumana a Mr. Binamu. I ka pau ana o ka makahiki, ua ike ia ua holopono ke ao ana a na misionari i na haumana.
Ua ao no hoi o Rev. A. Tatina a me kana wahine i ka laua mau haumana ; a ua hoouna aku ka Moi Liholiho i kana mau wahine, i na kaikaina hoi a me na alii i ke kula, a he haole e ae no kekahi kumu kula ma Kailua, a nana i ao i na alii i ke kula.
I ka malama o Aperila a o Mei paha, o ka makahiki 1821, ua akoakoa ae na 'Lii a me ka Moi ma Oahu, a ua nui loa na'lii me na ohua i akoakoa mai ma Honolulu, alaila, wae ae la hoi kela alii keia alii i mau kumu e ao me Mr. Binamu, a ua ao kekahi ma ka olelo Beritania, oia o Kahuhu, John Ii, Haalilio, a o ke Keiki Alii Kauikeaouli kekahi a me na haumana he lehulehu wale.
I ka malama o Aperila, A. D. 1823, ua hiki mai na misionari kokua, oia hoi o Rev. W. Rikeke, Rev. A. Bihopa, Rev Charle Tuata, Mr. Levi Kamalani, a me Mr. Lumiki he kanaka Pai Palapala ; a ua hoomaka koke ia no ke pai ana i na hua he umikumamalua, oia hoi ka pi-a-pa. O ka pi-a-pa walu, ua komo pu na hua Beritania. Hoololi hou ka pi-a-pa lua, ua huikau no na hua A Beritania. Ua hoololi hou ia ka pi-a-pa ha, a ua kapaia ka pi-a-pa moo. Ua hookaawaleia na hua mua alakai o ka olelo Hawaii, a ua hookaawaleia na hua Beritania.
O keia mau pi-a-pa, oia na kumu alakai o ka ike hikiwawe o ka lahui Hawaii i ka heluhelu palapala. A ike iho la na'Lii he ike maikai ka ike palapala, a he mea maikai ka heluhelu ana i ka palapala, alaila, lawe ae ia kela a me keia alii i mau kumu ao pi-a-pa no kela a me keia alo ulii, a me na ohua o lakou.
Lawe ae la no hoi o Kaahumanu i kumu ao no kona aialo a me na ohua a pau o kana mau kaikamahine, o Kaomi Moe ka inoa o ke kumu. A ike iho la hoi o Kaahumanu ua ike kona aialo a pau i ka palapala, alaila, hoouna aku la oia i na haumana o ke kula a Kaomi Moe, i mau kumu mai Hawaii a Kauai, e ao aku i na kanaka e noho ana maluna o na mokuaina, na kalana, na okana a me na ahupuaa ; a pela no hoi kela a me keia alii i hoouna aku ai i mau kumuao i ko lakou mau aina e ao aku i na kanaka i ka palapala. Aole i hala ka makahiki hookahi o ke ao ana a na kumuao mai Hawaii a Kauai, aia hoi, ua ike na elemakule a me na luahine i aneane aku i ke kanawalu a kanaiwa o na makahiki, ua hiki ke heluhelu i ka Baibala—E nana ia Kekupuohi ma, Kaeleowaipo ma, Kamakau ma, a pela aku, ua ike i ke kakaulima, ua hiki ke ninau, a, "Aia la mahea ka poe ike ole i ka heluhelu ?" Eia ka hailoaa oiaio, ua ike ia maloko o ia mau la, a e kahaha kou naau ke nana'ku imua o Hoapilikane ma, Hoapiliwahine ma, o ka hanauna elemakule a me na hanauna e noho like ana me na maka aniani, e heluhelu like ana hoi i ka ia Sabati i ka Baibala. (Aole e haohao o Rev. D. Balauwina ke ninau oukou iaia). Aole nae i ao maoli na misionari ia lakou i ka ike heluhelu ; a pela i holo ai ka ike heluhelu i na kanaka a pau. O ka noho ana o na misionari ma na apana kuaaina, aole lakou i ao aku i ka poe oo, ua ike kahiko no lakou i ke ao ia e na kumukula o ka wa kahiko, oia hoi na kumuao pi-a-pa.
(Aole i pau.)
HE MOOLELO
—NO—
HAMANALAU,
HANAI A HAWEA.
I laweia mailoko mai o na kaao kahiko o
Hawaii nei.
HELU 4.
Ua haalele mai nei olua ia'u, pela no hoi olua e haalele ia mai ai e ka mea a olua i manao nui aku la, he manao ka hoi ko olua, e kii ae no la hoi olua ia'u, a naue hailona aku ma ka inoa o'u kaikunane, a hoomaikai aku la hoi au ia olua, alaila waiwai ka hele ana aku i ka moku, e like me ko olua hoowahawaha ana ia hope nei, pela anei olua e uluku ai, a e lia wale mai ai ia hope nei, oiai ko olua wa e noho pilikia ana i kauhale kane. "A oia ka'u olelo hope ia olua e a'u moopuna, ma ka inoa o'u mau kaikunane."
I ka wa i pau ai ka Hawea kahoa-hoa ana, o ka ikuwa like mai la no ia o na leo ae, a hoapono i na olelo a Hawea maloko mai o ka ululaau holookoa mai o a o. A ina he mea kino uhane pu e noho ana me Hawea, ina paha ua holo mao a maanei, e pio-o ai i ka nui o ua mea he maka'u.
E ka poe heluhelu i keia kano, ua lohe ae la kakou i na olelo hoino a Hawea i kana mau moopuna, a hoomaikai no hoi, nolaila, ke kauoha aku nei au ia oukou e ka poe puni kaao, alia oukou e pulale e aku i ka heluhelu i wahi e pau e ai, e hoomanao a noonoo nui kakou i na olelo a Hawea (aole nae no ka poe ike kuhohonu keia mau mapuna olelo, no lakou la ae no.) Nolaila, ke kaohi nei o Hawea ia oukou, alia e pulale e aku i na waiwai pala wale o keia ao, e noho hoomalu malalo o ka makua, a nui kupono, a hele oe e imi i kau loaa, me ka hoomaikai kupono mai o kou makua, a makua hanai paha, mai a-aka wale i kahi lua-ui makuahine, a pakike wale hoi i kahi elemakule makuakane, no ko laua hapauea ana, a hukihuki ae oe i kou la wahine maikai, aole, i maikai oe i malama pono ia me ka hanai ahonui ana a kou mau lua-ui. Eia aku mamua he lua e haule pahu ai ka mea huki-huki, a uilani hoi.
E huli hou ae kakou e nana i ka moolelo o ka kakou kaao, ma na olelo a Hawea, ua hooko ia mai no e na kaikunane akua ona, e loaa io ana no ia Hamanalau ma ka poino, oiai laua e noho aku ana i ka hale kane, a e waiho kakou ia Hawea, e noho hookaumaha ia ana oia e ke aloha pau-mako no kana mau moopuna no a i elua, mea hoi kau, a hele la hoi kekahi, noho la hoi kekahi, he pau pu no a i elua, ina la hoi paha ua loaa ka mea nana e hooluulu iki mai o ka manao o Hawea, e hoopoina loa kakou ia Hawea, a mahope loa aku, a e nana hou ae kakou ia Hamanalau ma, ke kokoke aku la paha e hiki i Lahaina.
KA HIKI ANA O HAMANALAU MA I WAIPIO MA
HAWAII, A ME KO LAKOU NOHO ANA'KU.
Ia Hamanalau ma e holo ana i ka moana, huli mai la e nana ia hope nei, o ka lele aku a ke ao o Konahuanui, me ka ike powehiwehi ia mai no nae o ke ao o Kaala, haule iho la na kulu wai maka o Hamanalau no ke aloha i ke kupunawahine, a olelo iho la no keia, aole au i haalele aku ia oe, ma ka manao makema ke no o kuu kaikunane i ka waa, nolaila, ua lawe ia mai au me ko'u ike ole i keia mea e hana ia nei ia'u me he powa la. Aka, i ka nana ana ae no nae o Hamanalau i ka mea ana i moe uhane ai o ka po, ua hooluolu ia mai kona manao aloha ia Hawea, a ua oluolu pu no hoi kona manao i ka noho mai o Kaukanapokii.
Ua pae aku la ka waa o ke Alii ma Waipio, he mea e ka lehulehu o na makaainana o Waipio e nana mai ana i ka hoi aku o ko lakou alii me kana waiwai nui makamae e lawe aku nei. A i ka ike ia ana mai, he mea e ka mahalo nui ia o Hamanalau wahine maikai nui wale ka hoi o ka moku, aohe hoa e like ai. O ka lawe ia aku la no ia o Hamanalau a hiki i ka hale alii o Kaihuauwaalua, oia no hoi ka hale o laua i moe uhane ai, a hoao ae la no hoi na'lii, a he mea mau no hoi, ka ahaaina olioli ana no na ma lama ekolu, oia hoi ka hula, ka pahee, ka heeholua, ka hooholoholo waa, aia mea aku, ia mea aku.
KA HAPAI ANA O HAMANALAU I KE KEIKI.
I ka hala ana paha o ka makahiki okoa, a keu ae, ua loaa mai o Hamanalau i ke ano olihaliha a iloli mai, a hoopailua, e kau mai ana na ouli o keia mea he keiki. A i ke kii ia ana o na Kahuna, a me na kilokilo, a i ka lakou nana ana, he keiki no, a hoomaluia iho la ke alii wahine no ka hapai keiki. O ka hana nui nae a ke alo alii, a me Kaukanapokii ma, oia no hoi ka hooholoholo wau e like me kana i makemake ai. A i kekahi wa, pii no o Kaihuauwalua ma me na kanaka i uka i kalai waa, oiai, ua olelo au mamua iho nei, he alii puni kalai waa o Kaihuauwaalua, a pela no oia i hana mau ai. A no ka ike ana hoi o Hamanalau, i ka pii mau o kana alii kane i uka i ke kalai waa, nolaila, manao ae la no hoi keia e kau koo pu aku no i uka, me ka opu keiki no, ua hala paha na ku elima o ke keiki, o ka hoi pu aku la no ia i uka e noho pu ai me ke kane. Ke noho la me ka maikai, a hala na ku elua, ahiku paa ke keiki iloko, hoi hou ke kane i kai, a hoi mai ana no, a hala ewalu, hoi loa o Kaihuauwaalua i kai, hoi pu me na kanaka; he lawe mai no nae kanaka i ai na laua nei, mamuli o ka hoouna ana mai o Kaihuauwaalua, elua no nae huakai lawe ai i hiki pono i uka. A o ka nui mai o ka lawe ai ana, ua hele mai no a waena kuahiwi mai, haalele okoa i ka puu-oioina, me kanaka ole nana e ai mai, (i-o nae hoi paha no ka poe pii oki laau.) hoi aku la nae kanaka a hiki ia Kaihuauwaalua, ninau mai ke Alii, ua hiki pono aku nei no ka ai a oukou i lawe aku nei i uka, ae, wahi a kanaka. A pela aku ana no o Kaihuauwaalua e hoouna ai, o ka lakou la no ka lawe a kuhi e hoolei ai, me ka hiki ole aku i uka i o Hamanalau ma, a hoi mai ana lakou la e wahahee ia Kaihuauwaalua, a ke kuhi io nei no hoi ke kane ua hiki pono aku i uka i ka wahine la keia ai a na kanaka e halihali nei, eia no ka i Hikauhi, (nou no hoi kekahi e Kaihuauwaalua, he loihi loa hoi Oahu, kii ae ilaila, he kokoke wale aku no hoi ke kuahiwi, aole no hoi he pii pu aku, kuhilani ia hai.)
KA HANAU ANA O KUKONA, KE KAIKAMAHINE
A HAMANALAU.
I ka hiki ana o Hamanalau i na malama e puni ai no ka hanau ana o keia mea he keiki, ua hanau o Hamanalau i ke kaikamahine i uka o ka waonahele kanaka ole, elua wale no laua e noho ana i ka wa i hanau mai ai o Kukona, e like me ko laua noho mehameha ana no i uka o Kaala, pela no hoi keia noho mehameha ana. Oi-ai aku laua nei i na wahi ai a na kanaka i lawe mua mai ai a pau ae la, laulele wale aku la no o Kaukanapokii i na ai o ka nahelehele, pela ka hanai ana o laua nei, a nui ke kaikamahine a laua, a pii pu mai ia no hoi ka nui o Kaukanapokii, loaa iho la no ka makua o ke keiki o ke kaikunane, ka hoa noho hoi o ka hale kane. (He pono hoi ia i na i kauhale ka noho ana, aole ka anei, lawe ia ka anei a ke kuahiwi haalele ia, nolaila, aole e pono ke olelo e, he hoa noho no kauhale kane, he hoa noho no no kauhale a ka leo o ka manu.)
KA LOAA ANA O HAMANALAU I KA MAI.
Ia laua nei no e hanai ana i ke kaikamahine a laua nei, loaa iho la o Hamanalau i ka mai, a o ka mai no ia make. Eia na kumu o ka mai ana, no ka pololi a ka ai ole, no ka haalele ino mai hoi a ke kane, a mea hoi kau a manao wahine mai a keia kanaka hoi, no ke kaumaha paha kekahi no ke ala ana mai o ka Lunaikehala, a hoomanao ae ia i ka haalele ana i na pono a ke kupunawahine a no ka hooko ana kekahi i na olelo hooiloilo a Hawea a kakou i ike mua ae nei, ae, he mana ka olelo a ka makua, a kakou e na keiki e pakike nei. Nolaila, e hoomanao kakou e ka poe ui, e ka poe hou o keia mau la, no keia kane a kakou, a heluhelu me ka noonoo nui, mai heluhelu no ka lealea wale no, me ka hooiaio pu iho kekahi, no ka oi aku o ka pono o ka hoolohe ana i ka ka makua olelo, makua hanai paha, a kupunawahine no hoi, a mau makua hai ola, a makua nui no hoi maluna lilo o ke ao eleele la, maluna lilo aku i kahi o na hoku e noho ai.
KE KAUOHA ANA A HAMANALAU I KANA MAU OLELO HOPE IA KAUKANAPOKII, MAMUA, IHO
O KA HAALELE ANA MAI O KA UHANE IA IA.
"E kuu kaikunane pokii aloha nui wale; ke mai nei au e aneane aku ana i ka make, ua noho iho la no kaua i ka hale kane, a ua loaa ae nei no hoi ke keiki, noho malie no hanai i ke keiki a kaua, hanai oe i ke kaikamahine a kaua a nui, a i na e kii ia mai no e kona makuakane, ke manao mai no hoi ia, alaila, hoihoi aku no, aka hoi, i manao ole ia mai, e iike no hoi me kana i hookumakaia ia iho nei, a oia iho la no hoi, i hoi no oe i ka aina hanau o kaua ia Oahu. Ua ko iho la no hoi kou makemake, au i manao nui ai i neia mea he waa hooholoholo, a mamuli no o kou makemake, ua lawe malu oukou ia'u mai kahi mai o ko kaua kupunawahine i hanai ai ia kaua, me ka punahele loa, o keia wahi ka hoi ko kaua e noho mehameha ai. A ke make nei au i ka pololi a ka oi ole, a me ke aloha mai no hoi kekahi i ke kane, a me na ouli hakanene kekahi, no ke ano haalele mai paha kekahi o na kupunakane o kaua, ka mea nana kaua i hanai. Ma ko'u mau moe ana o ka po, aole no he halawai oluolu aku o ko'u wahi uhane me ke anaina wahine, a anaina kane hoi o ka po, he ole loa no, hele a ike mai ia'u, e hookapeke mai auanei lakou la i ko lakou elemu, a e hoonui hou ae anei lakou i ka ike o ka maka o lakou, ma ka lalau ana o kekahi lima o lakou a ma ka aoao malalo hoakea iho ana. A o ka waihona like nei o ko lakou i mau waha, ua hookapakahi ia ae e hoopaewa ai. Ina e hoohalawai aku ko'u uhane, ma ka lakou la anaina lealea; e hookaawale ae nei lakou, a hoka wale iho la no e lohi alaala ai. (Aole i pau.)
LA KONOHI O KA PAKE.—Ma ka Poaono e hiki mai ana, la 25 o keia malama, e malama lokahi ana na Pake a pau o Honolulu nei i ko lakou la makahiki hou. E pani ana lakou i ko lakou mau hale kuai iho; a e hookuu ana i ko lakou mau hana ia la, a e noho wale, me ka hoomanao i ko lakou la makahiki hou. ---------
Hoike Kula Sabati o Wainee ma Lahaina.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:
E oluolu anei oe, a me kou mau Lunahooponopono, e ae mai ia'u e kamailio aku no na mea e pili ana i na hana i hanaia ma keia la hoike o keia kula Sabati o Lahaina, ma kekahi o kou mau Kolamu? Ua hooholo iho ke Kahu a me na Kumu o keia Kula Sabati, e hoike ana ma ka la 31 o Dekemaba 1867, e like me ka hai ana o ka "Nupepa Kuokoa." Helu 1 o Ianuari 4, 1868. Aka, no ka ino o na alanui i ka ukele i ka wai, nolaila, ua hoopaneeia a ka la 4 o keia malama.
KA AKOAKOA ANA O KA HUAKAI.
Ua akoakoa na Kumu a me na haumana ma Papalaua ma ka horan 8, a ma ka hora 9 kai mai ka huakai, o ka Hae Hawaii mamua o ke Kahunapule iho, ka poe puhi ohe a me ka pahu ma ke alakai ana a Paulo Kamai. O ka Hae o ke Kula Sabati i hoonaniia me ka Buke himeni, a o ke Kahu iho o ke Kula Sabati, o na kaikamahine iho, o na keiki kane liilii, o na wahine iho me na hupa, o na wahine holoku iho, o na kane mai. Ua kahikoia na kamalii wahine a me na wahine i na aahu like keokeo, a o na kane i na aahu eleele o luna, keokeo o lalo, a o na papale, ua like mai na kane a me na wahine, he pua wale no—a ma ka hapalua o ka hora 9 komo i ka luakini o Wainee, me he la o ka nui o na haumana Kula Sabati 500.
NA HAE O KE KULA SABATI.
Ia makou i noho iho ai ma na noho, aia hoi, ike aku la makou i ka mea nana i hana ka Hae e kii ae ana e wehe iho maluna o Kaawai, aia hoi ka Hae Nani i hana ia me ke kii nani o ka Baibala, a me ka Hae Hawaii e welo ana ma kona aoao, a he Piano nani ma kahi aoao, a he Aeto maluna iho e kikaha ana, ua piha ka naau o na haole a me na kanaka i naue ae malaila i ka mahalo me ka manao na ka haole i hana, eia ka he keiki Hawaii no Kamoiliili, no Honolulu, o H. L. Kailiili kona inoa, aohe lua o na Hawaii, ke nana aku i ka nani o na Hae.
HOOMAKA ANA O NA HANA O KA LA.
Ua hoomakaia ka hana ma ka hoonani ana ia "Hookani olioli ia Iehova " na ka apana 4 i himeni ma ke alakai a S. P. Ahiona. Pule a pau, hele aku i na hana e ae a pau. Ma na apana 9 a me na Kula Kuokoa 3, a me na keiki Kula aupuni kekahi, ka mahele ana o na hana o ka la, ma ka himeni a me na ninau Baibala, a me na haiolelo. A ua mahele ia ka hapalua o na hana a like, mawaena olaila, he manawa paina.
Mai ka hoomaka ana o ka hana, a hiki i ka hoomaha ana, e paa mau ana na lehelehe i ka-aka, a me ka naau i ka olioli no na himeni, o "Anehenehe" ka himeni oi aku o ka apana 3, i himeni ia e na kaikamahine liilii eha me elua keikikane liilii, o ke kaikamahine a Mary Hanaike ke alakai.
O ka himeni o ka apana 5, nana keiki uapo o Keawaiki ia a pau, o "Iubile " mamuli o ke alakai ana a Paulo Kamai, & Kanamu. E uwa ka piha o na makaikai a haalelewale, e hehi na wawae a e maloeloe i kau mea he maikai o ka himeni. O ka apana 2. Oia paha ka himeni i like loa me ke kehau anu o ke kakahiaka, i kapaia e na haole (dew of the morning) mamuli o ke alakai ana a Maria King, a i ka pau ana iho o ka himeni, ua nakulukulu like mai la na wawae, me he hekili la no ka la ua nui.
Apana 9. Ua mele mai lakou i ka himeni "Hae Nani " eha wale no keia poe, elua kane elua wahine, a he hiki ole i ka naau o kela a me keia ke aua iho i ka mahalo aku me na paipai lima, pi-o, uwa ana, a o ka leo i puana ae mai na waha a pau, o ka oi kelakela ia o na himeni ma ia la, aole na'u wale keia haanui na ke Kula Sabati holookoa a me na makaikai a pau i hiki ae, o S. P. Naihe ka mea i aka loa ia ai, no kona kikaha me he Aeto la i luna o ke kii o ka Hae, a mamuli o ke alakai a Mrs. Kahunapule & Koowi (w).
KE KULA A MILEINA MOKU.
He Kula haole keia, a he himeni haole no hoi "Marching along " o ke kolu paha keia o na himeni nani, i piha loa ai ko'u naau i ka olioli ma keia la. A i ka pau ana o keia himeni ana, hoomaha na haumana, hooluolu, paina hoi, oia no hoi ka hora 12 pono o ke awakea.
HOOMAKA HOU KA HANA.
A pau ae la ke kamau ana i na wahi houpo lewalewa, ia manawa ku koke mai la ka apana 9, a himeni i ka leo mele "Marching on,"oia ke alakai hou ana i ka naau a me na puuwai o ka poe makaikai e hoopiha mau i ka hauoli, a e like me ka hauoli ma ka hapenuia, o keia hoike, pela no ka hapa hope.
Nolaila, e na makamaka ma ka aoao pono, e ala like kakou a hapai i keia hana maikai, kahua hoi o na keiki e ao ia ai i ka paikau uhane, i hiki mai ai na kaua a na alihi kaua o ka po, alaila, ua makaukau kakou me na pu enipela. A pau na hana o ka la, he wahi manao paipai ko Rev. S. E. Bibopa, a me Rev. D. Balauwina, a ma ka Rev. D. B. paipai ana, ua hai mai oia, ua oi aku ka holokiki o keia lahui ma ka himeni, a pela io no.—
Me na makamaka o ka "Nupepa Kuokoa"ke aloha. HOALAWEHANA.
Huehue, Lahaina, Ianuari 10, 1868.