Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 4, 25 January 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

j NA S. M. K AMAKAI'. ? HELU 57. No KA noho Alh ana o Lihouho KALCNA 0 KE AUPI'KI, A UA KAPAIA 0 KAMEHAMEHA 11. ! Ike no aiia ona kumiiMo pi-a-pa, ua (ao pu ia rni pauku o ka Baibala i unuhi |kakoikahi ia. Oka Baibnln kekahi mea |nana i hoonanuao ika lahuikanakH. O ke ao kula ana i ka wa i liiki mai oi na misir>fiari, ma ka pualu ke kuln nna ; a ua hoihoi ka manao o ka pr»e e aoann, aua hoonoho ia keknhi i inau heke. O ka hnna ana a ka pne kuinuao, ua holo :ka Inkou hana ina ke ao una, a pela no na kula kakaulnna nie ka m.ikaukau loa, . a ka hikiwawe loa ka ike kukau palapaj hi ; he loina no rua ka hoomakaukau ana j o ke ao ana ia manawa, i ike na hauma- ; na i ke ano o ke aloha an;i. O ke kunou an» o na poo imun, oi« ke alohn e pili nnn i na kane a me na keikikane ; a o ka hoalu nna iho iho i na kuli a emi ilio ke kino, oia ke aloha e pili ana i na wahine ja me nn kaikamahiue, a ua ao nui ia kc- | in riiQU men e naauno ai. O kealoha kaj hiko a ka Inhui Hawaii, o ku honi nna ima na iliu, o ke kunou ana o ke poo, a {o ke aloha una ma ka waha, ao ka uwe 'me kn waimaka, n ke kaa ana iloln o ka j ! lepo, o ke kukuliana i na kuli e hoohaa- | haa iaia ilio ; a oia ilio la na nloha i aoia j i enn makua kahiko Hnwnii. Ua pīli ka j nui o ke aloha maloko o na hale alii, a o | ke uloha e pili nna i ke kunainn, oia no ka honi, ke kuuou, l>a uwe waimaka me ke kno ana, a o ke alaha ana no hoi ma ka waha. Ke niau nei no keia niau aloha a ka poe kahikoi keia mau hanauna. | 0 ke aloha lulu lima, he aloha hou wale | ne nei 110 ia inui na haole mai. Ua papa | ia ke aloha Hawaii, aohe nae he pau, ua pipili loa e like me kn mea i man i keia lahui, aaa maa no iu i ka hanauna hou. I ka ike ana o na knnaka a me na'lii i ke kakau palapala, he oi aku ka nui o na palapala a na'ln wahine, ua kakau Buke ia na pauku Hniao o kn Baibala i unulii ia e na kuinu i hai poo olelo ia i na la Sal>ati n me na la e ae ; he hana iim no ia iloko oia mau makahiki. Ua aneane he uini a keu na niakahiki, aole i unuhiia ka Baibaln, a mahope iho, ua umiln Inlii | ia, he hapa liilii wale no u he mau walii | pnuku. Oka liapa o Mataio, ekolu mo- j kuua, mai ka mokuua 5 a hiki ka moku- | na 7 ; o ka hapa mua o ka Euanelio a j j Luka, o ka Halelu inuo a Davida. O ka | Euanelio a Mataio, Mareko a me loane, jna Lumiki i pai ma Amerika, n pela no j hoi i na apana liiln eaeo ka Baibala i j unuhiia ena inisionnri ; a he wahi haole « eae kai unuhi ia Mataio. Pela ka loaa »na o ka apana o ka Palnpala Hemolele 1 ka lahui kanaka Hawaii. No KA NOHO ANA OKE AU OKA M«>l LlHOLIHO KAMeHAMEHA 11. A paa ka nolio alii i ka Moi Liholiho, ! alaila, ohi mai la oia i na keiki alii a me 1 i na keiki kaukau alii, a me na keiki a na j

I poali, a me na keiki a na makaainana, i j : mau punahele, i mnu nikane, a i inau ke- ! | iki hookama ; he poe honai, l»e poe ka- | | naka nona, e like me ke ano mau o na ' atii a me ka hnnohano alii o ke aupuui, 1 e like la no hoi me ke ano o na'lii Moi o ! ka wa kahiko o Hawaii nei. O ka Lei | Alu Kalaunu o ke Aupuni, o ka nui o ! | na aliii a me na kanaka. He koula mo- j | ku ole Wa uolio ana o ko ka Moi Liholi- ■ 1 ho ma ka aoao o kona makualiine o Ke- j opuolaui, aole hoi i loaa ma ke kaua nna ; ! ko lakou noho Moi no na hanen a keu ; hanauna Moi a iiiki ia Liholiho, ua loaa ; na kaua kuloko no na kipi hoahanau, a ; pela iho la i loaa ai no kaua ; aole i kaua ; ia no hai ke aupuni a kaili wale aku, a ; pakaha i ko hai, akj», o Kahekili ke alii i | pakaha wale i ko hai. Ilokoo ko Liholiho noho aupuni ana, ! inahope iho o ke kaua kuloko ana ma s Kuamoo, hookahi no hana nui iloko o ia mnnawa, o ka inu raiiia ana o na aiii a ? pau loa a me na makaainana ; a ua iiio ! ka rama i wai auou, aohe ku aohe inc»e. • U» liln ka okolehao o me ke uwiuwi he j mdu wniwai kalepa, e maauauwa hele ia I ai ina na kuaaina. A o ka hula, na ume i me na laaupipili, a me na aha papuhene, i oia iia hana i hana ia i ke au o ka Moi

Lilmliho, a ua lilo na ahn leolea i wahi e haluku ia ai na kino ilokoo na paumaele okn newa. O kekahi poe iloko oia wa. uh haalele i ka rama no ka awaawa, a o kekahi poe, ua haalele no ka palaualelo, «a ua haaleio kekahi poe no ke kaiHia o 'ka wahiue, a ua inu ole kekahi poe no! kekahi m iu kumu e ae ; a o ka lehulehu ! ihoi, aia lakou iloko o ke kio lepo o ka ] 'haumin. O kekahi kanaka Hawaii i ho-j jl«» pu inai ai me na misio(iari, o Paulalii-i lii kona inoa, oia kekahi i hai mni i ka | |«tlelo a ke Akua ; a no kona ike ana mai \ 1 na aiu a me na kanaka e inu ana i ka ! rama, a ua haule iioko o ka inu ramn, a pela no ka hapa nui o ia poe i holo pu mai oi. Holo ka Moi Liholiho i Lahaina, Maiiii, a mni laila ae i Hilo, a hoi liou no i j ! Kona. A hala ia maknhiki ma Koim, oia ,ka innkahiki mua o kona noko Moi ana j iluna o ke aupuni. Ahaolelo iho la na nlii no ka hoi oka Moi i Oahu e noho ai. Ma o Oahu no kekahi poe alii e nohoanw, oin hoi o Poki ke alii Kinaina o Oahu, n o Knlilikau'oha kana wnhine ; o o Knhalain. o Liliha kana wnhine ; a o Kulolaeliukaikni ma, o Kakae ma. a me na lianauna nlii he lehulehu wnle, aka, lawe ae la no o Poki ia Lilihn ka wahme a kaua keiki, a lilo lon ae ln inia. H<>lo mai la ka Moi Liholiho, a ine ka poe a pau me ia he lehulelui wale, ma ka numoku a ma ka nuwaa peleleu, mn ina kaulua a me na kaukahi, a pae ma |Lahainn, a iiala kekahi inau la, liele aku ila i W'iiluku, a hal.i kekahi mau mnla|ina. hoi mni la i Lahaina, un hala mua |nae o KnUnimoku ma i o»hu, no ka hariau o kana wahiue o Likelike in Lanihau, a o Kahekiii Keeiuimoku ma no hoi kekahi no ka hanau no hoi o kana wahine, oia o Kekuaiaea in Nannniu. j Ua hanau e Likelike ia Lanihnu ma Honolulu, a ua nui ke kipu nna i ka wa i luinau ai, a no ka nui o ke kipu ana me ka ona o Boki Kamauleule me Kalaniuioku; a ua lele ka hauli o ke keiki u ua make iho la, a ua make pu me ka inakuahine Likelike. Ua lawe o Kahekili Keenumoku i kana wahine ia Kekuaiaea e hauau iloko o Kukaniloko, aoie nae hoi i hanau mnlaila.ua hanau ma ka Halemomi i Waialua, a ua make o Kekuaiaea ma Knuai. A p m ka nolio aua a ka Moi ma Lahainn, n me ka ai ana i ko laila mau momonn, holo mai U ka huakai «ilii a pae ma o Oahu, a noho iho la ina Ilonoiulu. ,Ua hoomakaukau na'lii a pau o Oahu i jka hula, e haa i.min o ka Moi Liholiho. iO Keano ke alii wahine i hoomnkaukau no ka haa ann, a he mau haneh ka nui o ka poe i kokua i ke alii e haa pu, he hu-1 U ka-laau ka hula. Oka hula una aln ! o Hawaii, o ka iiula olapa, hula pnhu, o, ka hula kuolo, a o ka alala, a o ka pihi, | o ka huiu kii, o ke pai umauma, a o na I ano hula he h hulehu ; a o ke ano lenlea | ia o ke aupuni o keia alii. a o ke nno ! opiopio no hoi kekahi, o ka iwukaluakumumuliia no ia o kona mau makahiki. j Ika nolio nna oka Moi noa Oahu, a ; nie kana muu ulii wahine elima, oia hoi | | o Kamamalu, Kekauluohi, Kalaiupau-1 |ahi, Kekauonohi a ine Kinau ;a o kona j iimikiiahine alii KaUnikauikaHlaneo Keo- j Ipuolani. Ona kahu nlii o Kaahumanu,! >o Kalanimoku, o na Kuhina alii, o Kahe-1 klll Keeamnoku, o Kekuaiaea kana wa-1 ; hine, o Ulumeheihei Hoapili, o Keopuoilani kaua wahine ; o Naihe a me Kapio-j Uni kann wahine ; o Kuakini me Keoua ' I kana wahine ; o Kaikioewa me Keawea-! ; mahi kana wahine ; o Koakauu me Loe-; !au kana wahine ; o Kawelookatani a me ; Peleuli kana w.ihike : o Kamehameha j i Kauokoa a ine Kiliwehi kana wahine ; a j o Boki me Liliha kana wahine ; o Kaiko ) a o Haaheo knna wahine; o Kalanimoku ! a nie Likelike knna wahine, a no ka ina-j ke ana, ua hoao oia i wahine hou, oi» o ! Akahi, ke kaiknmahine a Puuelua, a oia j no ke'ia Akahi eoU nei. A muke o Kekuainea ma Kauai, hoao ae la o Keeau-' moku me Kamaikui iho uei ia Kaukn; Ruka ; o Kaheiheiinalia me Kanuh i ko-, ua kane ; o Kekuaipiia, o Laanui kana j knua kane. PeU no hoi o Kapulikoliko, j Kahakuhnukoi, Kekikipaa, Kalilikaii'iha,! Kalola, Kekupuohi a me na alii he l»hu- t, lehu loa, na kaukau aiii, na puali slu, a j me na koa i hele pu mni me ka Moi, eh lu>olianohino ana i kona noho ana. , (Ao/e i p€U.) 11