Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 5, 1 February 1868 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 5. HONOLULU, FEBERUARI 1, 1868. NA HELU A PAU 322.
"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)
KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
KAUKA LAPAAU.
O
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papu, maikai iho o ke Alanui Hotele.
Honolulu 318 ly
HALE PAI KII!
AIA KO'U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,
Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE)
318-ly Mea Pai Kii.
KE KUNA MALOLO!!
E HOLO MAU ANA KEIA KUNA ma na awa o KONA, HAWAII i hui like me ke kuna "KONA PAKEKE." No na ukana a me na ohua, e ninau ia KAPENA RATHBUN ma ka moku, a i ole ma ka Hale Oihana.”
PALAIKA (F.S. PRATT).
Honolulu, Aper. 23, 1867. 318-6ms.
HE MOKU HOLO MAU NO KONA
A ME
KAU, HAWAII.
E HOLO MAU ANA KE KUNA
"Kona Packet,"
KAPENA BALAAMA, mawaena o Honolulu a me Kona, Kau, Hawaii. No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole, ia
PALAIKA (F.S. PRATT)
Honolulu, Aper. 23, 1867. 318-6ms.
Papa Nukama (R. Newcomb),
A ME
Toma Kea (Thomas Cross)
NA MEA HUMU BUKE.
Alanui Kalepa Makai o Hale Luina.
318-3m
No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Sebastian ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana a me na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L.L. TORBERT).
318-tf
HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA maikai,
"Kate Lee."
O Crane ke Kapena,
E HOLO MAU LOA ANA A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
318-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.
Baibala Ohana, ano nui, me na kii, } {2 50
a me na Moohana, } {5 00
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½
Haawina Kamalii, Buke 1. a me 2, 12 /1/2
Haawina Kamalii, Buke elua i huiia, 25
Eia na buke i haawi wale ia.
Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii
Helu 4 - Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6 - E hele i o Kristo la.
Helu 7 - Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11 - No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16 - Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.
Helu 17 - Mai hana ino i na holoholona.
Helu 18 - No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.
Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
NA S.M. KAMAKAU. HELU 58.
NO KA NOHO ALII ANA O LIHOLIHO
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA II.
I ka noho ana o ka Moi Liholiho ma Honolulu, ua mahuahua na haole e noho ana ma Honolulu ia wa; he poe hanohano kekahi, he poe kapena moku kekahi, he poe kalepa kekahi, a he hale kuai kekahi. O ka poe haole nae e noho ana ia manawa, oia hoi o Jones Aluli, Mikapako, Lanai, Newalo, o Kapena Apiki, o Wiliama Lihiula, Kapena David Opealoa, Kapena Miki a me Kapena John Miki, a me Kapena Winihepa. O kekahi mau haole kamaaina, o George Holms Homa, Mr. Alika, Manini, Kapena Uilama Nukuioie, a me kekahi poe haole kamaaina e ae a me na haole malihini hoi e noho ana ma Honolulu a ma na kuaaina he lehulehu wale. He poe haole maikai, a o ka nui o na haole, he poe alakai i ka Moi i ka ihu rama a me ka aie nui.
I ko ka Moi Liholiho mau malama mua o ka noho ana ma Oahu, ua lilo na haole e noho ana ma Honolulu ia wa i mau hoa lealea, i mau hoa aikane nana. Hoowalewale mai la na haole i ka inu rama, a lilo iho la ka rama i wai auau nona; a o na'lii a pau loa, aohe ku aohe moe; ua inu na'lii kane me na'lii wahine, aole he alii i hoomaopopo i ka pono o ka olelo a ke Akua, a na misionari e hai mai ai i na la Sabati. Ua lilo iho la na misionari i poe enemi no na haole kamaaina e noho ana ma Honolulu, no ka olelo mai o na misionari, "He mea ino ka hewa, aole pono ka moekolohe, a me ka lawe lehulehu i na wahine." No ka mea, o na haole kekahi i lawe lehulehu i na wahine. Olelo mai na Misionari. "He mea ino ka inu rama, he mea e pau ai ke ake, a o ka inu rama, oia ke kumu o na hewa he lehulehu." O ka olelo ao a na misionari, ua lilo ia i kumu enemi ikaika no na haole i na misionari, a ua kii aku kekahi haole in Rev. H. Binamu e hakaka, a e kuamuamu a hoino aku me na olelo pelapela.
A ike iho la na haole i na misionari, o ke ao o na Misionari mai ka olelo a ke Akua, a i ka hoohuli i ka pono, a o ke kuhikuhi i ka pono me ka oiaio, i na 'lii a me na makaainana. Alaila, manao iho la na haole o pau ka lakou mau hana kolohe.
Nolaila, hooikaika iho lakou i ke alakai ana i ka Moi Liholiho i ka inu rama, a me ka lealea. A ike iho la na haole ua ona ka Moi i ka rama, a ua lilo i ka lealea, alaila, hoaie aku la na haole i ka lakou waiwai i ka Moi. A ike aku la ka Moi Liholiho i ka lole o na haole, o kela ano o keia ano, ma ka pena, a ma ke kukaa, a ma ka owili a me ka apa, alaila, haawi aku la i na 'lii ma ka pena a me ke kukaa, a i ka poe punahele hoi, he pakahi kukaa, a i na kaukaualii, pa iwakalua apa, a i kona kanaka iho paumi ka apa lole o kekahi, aole e hoonele ia kekahi. A aie aku la ka Moi i mau moku Biriti nui o Haaheo o Kaainoanui o Kukopuka a me na moku kuna liilii iho he lehulehu, a huipu me na kialua Biriti o Kaumualii, o Kamaholelani a me Mikapako, a kuai aku la kela alii keia alii i na moku, aole o kanamai ka nui o na moku a me ka nai o ka lole o na alii, a na ka popo a me ka inu i aahu ka nui o ka lole, a na ke ahi i hoopau ka opala. Hokomo aku la na 'Lii i ko lakou mau aie iloko o ka aie o ka Moi, alaila, lilo iho la ia i puu aie nui iloko o ke aupuni.
O ke Dala e hookaa ai o keia aienui, o ka laau Ala. Nolaila, pii nui aku la na 'lii a me na kaukaualii a me na pua alii a me na aialo a pau o ka Moi a me na 'Lii a me ka poe i hoonohoia poe kalai laau ala, a ua noho kekahi poe makaainana, aole i pii kekahi, aka, ua hoounaunaia na makaainana e halilali na makaainana i ka laau ala i kai o na awa ku moku. O na aialo o na 'lii la poe i noho mau me na kuahiwi i ke lua laau ala, a ua make kekahi oia poe ma na kuahiwi, a ua ku ua puoa i ka nahelehele. O kekahi poe alii no me ko lakou mau ohua kekahi, aole alii noho wale i kai. Ua kapaia ka poe aialo i noho loihi loa ma kuahiwi i ke kua laau ala, he hilaulele, no ka noho loihi loa a loaa i ka wi.
O na punahele kekahi i hooikaika nui i ka aie i ka Moi Liholiho, penei ka lakou olelo: "Aie ae kakou a nui ka aie o ke aupuni; i lahi iho na 'Lii a me na makaainana, aole kakou i ike ia lakou, e hoohanohano ae no paha kakou oiai ko kakou Haku." Pela ka olelo a kona poe kanaka, he honu panee ke aupuni. O ka hoaa iho ka hope o ua poe la.
Hele kaapuni ka Moi Liholiho ia Oahu me kana mau Moiwahine elima, o Keopuolani, o Kaahumanu, a me kekahi poe alii kane a me na punahele, ma ka auwaa peleleu a kaulua, a ma ka lio kahi a ma Koolau ke kaapuni ana a noho iho la i Waialua no ka anae o Ukoa me ka lawaia aholehole; a manao iho la ka Moi e hoi ma uka o Kukaniloko i ka makaikai, aka, ua makau ka moi i ka peelua, a ua hoopuni ma ka waa a ma ka lio ma ka Lae o Kaena, a hiki i Waianae, a pela ka hoopuni ana a hiki i Honolulu.
I ka hiki ana o ka huakai i Honolulu, alaila, hoomakaukau iho la ka Moi Liholiho e holo i Kauai. Ua kanalua ka manao o na 'lii, a ua makau ia Kaumualii, o hana ino mai paha i ka Moi, olelo mai na 'Lii i ka Moi Liholiho, "Ina he makemake ke Alii e holo i Kauai, e holo ka moku nui, ka moku iki, ka waa nui, ka waa iki, ke kanaka nui, ke kanaka iki." Olelo mai la o Keopuolani, "Mai makau, mai weliweli, mai holo pu me kanaka; aia ke kanaka nui ke kanaka iki i Kauai, aia ka waiwai, aia ka moku i Kauai. Nolaila, holo aku la o Liholiho i Kauai me kana mau wahine, a me kekahi mau aikane punahele ana, a ua noho na 'lii i Oahu. I ka hiki ana o ka Moi Liholiho i Kauai, a ua halawai laua me Kaumualii me ka olioli a me ka hauoli, a ua hookipaia ka moi Liholiho me ke aloha nui ia, a ua kani aloha mai la ka pu a me ka Bele o ka Papu o Hipo, me ke kupinai o na leo makena aloha alii, e hoike ana ia lakou iho o makou kekahi poe pua a Kekaulike. "A ua hiki mai nei ke keiki a ko makou haku nana e poalo na maka." Ua haalele o Kaumualii i kona hanohano a me kona kiekie alii, a hoolilo iho la oia ia ia iho i kauwa aipuupuu e lawelawe i na mea ai a ka Moi, a o na alii a me ka ohana alii a pau o Kauai o lakou na kauwa lawelawe o na mea ai a pau, a me na lako alii, a i ka ke alii mea e olelo ae ai ua lako, o ka aunaki o ka aulima o ka pulupulu, ua hoolakoia mamua, aohe hemahema, a ua like me ka holo o ka uila, pela ka holo ana o ke ahi ma kela aoao o Makaweli, a me keia aoao o Waimea, no ka umu o na puaa, o na ilio, o na laulau manu, o na laulau oopu a me na mea ono a ka Moi Liholiho. I ka la 22 o Iulai, o ka A.D. 1821 ka manawa o ka Moi Liholiho i hiki ai oia ma Kauai. I ka la 24 oia malama, Ahaolelo iho la ka Moi Liholiho me Kaumualii ke alii o Kauai ma ha Halealii o Kauai ma Papaenaena. Hooholo ia ka olelo alii a ka moi Liholiho. "E like me na olelo a Kamehameha I mawaho o Mamala i Oahu, o Kaumualii no ke alii o Kauai, a e like no me kona nohoalii ana mai na kupuna mai, aka, o ka inoa wale no ko ka Moi. O ka io a me ka iwi no Kaumuali no." Olelo mai la o Kaumualii. "No ka moi kekahi mau aina, a no ka poe moiwahine a ke Alii." Hoole ka moi Liholiho; "Aole, nou no ka aina," wahi a ka moi Liholiho; Olelo aku o Kaumualii, "E huhu mai paha auanei na kahu ou." Olelo aku la ka moi Liholiho. "Aole kauoha a Kamehameha I., no ka aina o Kauai nei, o ka noho moi wale no ka'u." O ka pau no ia o ka Ahaolelo ana.
O ka wahine a Kaumualii o Kekaihaakulou; Lawe ae la ka moi Liholiho i wahine hoao nana, a hui pu me kana mau wahine e lima. Aka, ilaila ka haawi ana o ka moi Liholiho i ka lima o kana mau wahine o Kekauluohi, a lilo i kekahi aikane ana ia Kanaina, a o ka haawi ana a ka moi Liholiho. He kumu ia e hiki ole ai i na Kahu a me na'Lii ke pane aku, ua oluolu ia i ka manao o na 'Lii, o ka haawi a ka haku.
Aka i ka lohe ana, o Kaahumanu, ua lilo ka moi ia Kekaihaakulou i ka wahine a Kaumualii; Alaila ulu mai la ka manao huhu o Kaahumanu no ka lilo o ke kane a na kaikamahi.
Aka, ua kuauhau ia ka mookuauhau kupuna, a ua loaa na kupuna o Kekaihaakulou no ka Papa alii o Hawea o Maui, a ua pili no ia Kaahumanu. A o Kaiawa ka makuakane, no ka Papa alii o Kauai, a ua pili ia Kaneikaheilani e pili ana ia Kawelo a Mahunaalii na kupuna o Kaahumanu. O ka lilo ana o Kekaihaakulou i ka moi Liholiho, aole wahine a Kaumualii. Mahope iho o ka holo ana o ka Moi Liholiho i Kanai, he nui loa na Alii i holo i Kauai i ka makaikai. A no ka ike ana o na alii o Hawaii he manao maikai ko ke alii o Kauai, aole ona manao iho e kaua mai i na alii o Hawaii. O Keopuolani a me Hoapili, a me na 'lii pu kekahi me laua, a o ko laua aialo pu kekahi i holo i Kauai i ka makaikai ia Kauai, a puni, a no ke kua laau kekahi no ko laua moku no Hooikaika. O Keeaumoku kekahi me kana wahine o Kekuaiaea, a me ko laua aialo. O Kaahumanu kekahi, a me na alii a me na aialo. A i ka hiki ana o na Alii a me na kanaka he lehulehu, ua hookipa mai o Kaumualii me ke aloha, ua hanai, ua hoaahu e like me ka makemake.
Ua kukulu ae o Kaumualii i mau Hale nui no Kaahumanu ma Papaenaena. I ka noho ana o Kaahumanu ma Kauai. Ulu mai la ka manao nui iloko ona e huli ia Nihoa, he aina o Nihoa aohe i ikeia e na hanauna hou. Aka, ma na kaao a me na mele a ka poe kahiko ua loaa o Nihoa. Ma ko Kaahumanu lohe i na paha o Kawelo a Mahunaalii.
"Ea mai ana ke ao ua o Kona.
Ea mai ana ma Niho-a
Ma ka mole mai o Lehua,
Ua iho la pulu ke kahawai."
Aia ma na mele a Hiiaka—
"Ea mai ana ma Nihoa,
Ma ka mole mai o Lehua."
A pela aku, a he nui loa na mele a me na wanana e hooakaka mai ana i na aina a pau o Kahiki. Nolaila paa iho la ka manao o Kaahumanu e holo e imi ia Nihoa, nolaila, olelo aku la o Kaahumanu ia Kaumualii, "E Keiki e, e holo kakou e imi ia Nihoa." Ae mai la no hoi o Kaumualii. Hoomakaukau ia iho la elua a ekolu paha moku no ka holo ana. O Wiliama Sumner ke kapena, a oia no hoi ke alakai, a ua loaa io no o Nihoa i ka makahiki 1822, a ua hui ia mai o Nihoa no ka Pae Aina o Hawaii.
Hoi mai la o Kaahumanu ma me na lako alii; a i ka ke alii mea e olelo ae ai, ua lako; o ka aunaki, o ka aulima a me ka pulupulu, ua hoolako e ia no i o la honua a makaukau, aohe wahi mea hemahema; i loa no a hoolale ia mai, o ka manawa koke iho la no ia e ho-a like ai ke ahi; a e like me ka holo ana o ka oaka o ka uila, pela ka holo ana o ke ahi ma keia aoao o Makaweli a me keia aoao o Waimea, no ka umu o na puaa, na ilio, o na laulau manu, o na lawalu oopu, a me na mea ono a ka Moi Liholiho.
I ka la 22 o Iulai, o ka makahiki 1821, hiki ka Moi Liholiho ma Kauai, a ma ka la 24 o ia malama, ahaolelo iho la o Liholiho me Kaumualii ke alii o Kauai, ma ka Halealii o Kauai, ma Papaenaena. A ua hooholoia ka ole alii a ka Moi Liholiho. E like me na olelo a Kumehameha I mawaho o Mamala ma Oahu penei: "O Kaumualii no ke alii o Kauai, a e like no me kona noho alii ana mai na kupuna mai, aka, o ka moa wale no ko ka Moi, o ka io a me ka iwi, no Kaumualii no." Olelo mai hoi o Kaumualii, "No ka Moi kekahi mau aina, a no ka poe poe Moiwahine a ke Alii." Hoole mai la o Liholiho, me ka i mai, "Aole, nou no ka aina." Olelo hou aku la o Kaumualii, "E huhu mai paha auanei na kahu o'u." Pane aku o Liholiho, "Aole he kauoha a Kamehameha I., no ka aina o Kauai nei, o ka noho Moi wale iho no ko'u." Ua hookuuia ka Ahaolelo.
O ka wahine a Kaumualii, o Kekaihaakulou ka inoa, lawe ae la o Liholiho iaia i wahine hoao nana, a hui pu me kana mau wahine elima. Aka, ilaila ka haawi ana o Liholiho i ka lima o kana mau wahine, oia hoi o Kekauluohi, a lilo i kekahi aikane ana ia Kanaina. A o keia haawi ana a ka Moi, he kumu ia e hiki ole ai i na kahu a me na alii ke pane aku, no ka mea, ua oluolu ia i ka manao o na alii ka haawi ana a ka haku.
(Aole i pau.)
Ua pae mai ka lono ia makou, ua hoomaka kekahi mau wahine ma Kailua. Koolaupoko, e imi i ko lakou ola iho ma ke kumakahiki ana malalo o ka haku mahiko malaila.
HE MOOLELO
-NO—
HAMANALAU,
HANAI A HAWEA.
I laweia mailoko mai o aa kaao kahiko o Hawaii nei.
HELU 6.
KA OLULO ANA O KAUKANAPOKII ME KA POE
ELELE A KAIHUAUWAALUA.
A mamuli o ka ia nei ninau ana'ku ia lakou la, olelo mai lakou. I kii mai nei makou i ke keiki, mamuli o ke kauoha a Kaihuauwaalua, e kii mai ia oe a me ke keiki. Heaha ka mea i maopopo ai ia oukou, ua hanau ke keiki, a ua make paha o Hamanalau. Hai aku la ua poe malihini nei, no na mea a Keohokai ma ilohe ai no na la mamua iho, e nana hou ae e ka mea heluhelu i ka moolelo o ka hoolohe ana o Keohokai ma, i ka wa a laua i pii mai ai i ke kapili manu. A maopopo iho la ia Kaukanapokii, ua lohe ia na mele hoalohaloha ana i ke kamalei a laua.
A i ka ninau ana mai a ka poe malihini i ke kumu i make ai o Hamanalau, hai aku la no keia, no ka make pololi a ka ai ole, a no ke aloha no hoi i ke kane, kai no paha he noho ka ke kane a manao mai ia maua me ka wahine ana. A pau ka ia nei olelo ana mai ka mua a ka hope o ko laua nei moolelo. A maopopo iho la ia lakou ka mea i make ai. O ke koi aku la no ia e hoi i kai, e noho pu me ke kaikoeke, a me ke kaikamahine, aohe hoi a ka mea i make, ua make aka la no ia, he alanui loaa i ka ukaliia aku e na mea a pau, wahi a lakou nei. A pau ka ia nei hoolohe ana'ku i ka lakou la olelo, kulou iho la keia ilalo me ke kahe no o ka waimaka, a noonoo iho la keia, e aua no paha wau i kuu keiki, a e hookuu paha wau. Pela na manao elua e nune ana iloko ona, a noonoo hou keia, ua oi io ka pono o kuu hookua ana'ku i ke keiki, i kaawale ai au mai ka malama ana ia ia, a hele hoi au ma na hana e pili loa ana i kuu imi ana, i mea e oia hou ai kuu kaikuahine, a holopono i ko ia nei manao, o ka ae aku la no ia. Ae, e hoihoi e aku nae oukou i ke kaikamahine, a na'u no hoi ia e noho a mahope hoi aku. O na hana noho wale aku no paha keia, ua hele aku la no ka hanu, o ke aloha no hoi, nohopu wale ae no hoi no kekahi mau la, a hoi aku no.
A ma ka ia nei olelo ana'ku, ae mai la no lakou, ae, ua pono no ia, eia nae paha ka hewa, e alala paha anei ke keiki ia makou, a hoohihi hou no ia oe, wahi a lakou la. Olelo aku o Kaukanapokii, e noho no kakou, a hiamoe ke kaikamahine, alaila, o ko oukou wa ia e lawe ai; ae mai la no hoi lakou la, (he ike wale aku no la hoi ia Humanalau, mai ka hiamoe no hoi ka laweia ana mai.) O ke kali no ia o ka poe malihini a hiamoe o Kukona, ke kaikamahine, maikai nui wale a Hamanalau; i hahai aku no e like me Aahoaka; (he ole no la hoi kekahi o ka like, ua maikai no ka hoi ke kumu, nawai hoi e nele ka maikai o ka hua.) I ka makaukau ana o na poe kanaka e lawe ia Kukona, o ko lakou lawe aku la no ia, a na kona makuakane awahua no hoi ia e malama mai i kana keiki. Aole a kakou hoomaopopo hou aku nona, aia a hiki i ka wa e ola hou mai ai o Hamanalau, a mahope iho e ike hou ai kakou ia Kukona. E huli hou ae kakou, a e lapaau ia Hamanalau, ma ke kokua pu ana aku me Kaukanapokii.
KA INI ANA O KAUKANAPOKII I NA NEA E OLA
AI O HAMANALAU.
E ka poe heluhelu, ua lohe iho nei no kakou i na olelo kauoha a Hamanalau i kona kaikunane. Ina e nui ka malama ana a Kaukanapokii ia ia, e ola hou no aenei, ina aole e malama, o kona make loa no ia, a ma keia wahi e ike ai kakou i ka kakou kamalei hiwahiwa, a ke aloha kaikuahine nui wale. I ka hala ana o na la he anahulu, oiai e noho pu ana no laua nei me ke kaikuahine, a he anahulu hoi na la i waiho ai o Hamanalau ilalo, oia hoi he 10 la. Na na kupunakane e-epa no paha o laua nei i hoolioli mai i kahi keiki, e hele e ohi mai i na launahele a pau, e hoopuloku mai ai ia loko o ka hale. Kii aku la keia i ka maia e-a o ke kuahiwi, kaa wale ae la no ma ka haka e kokoke ana i ka hale o lakou nei. A i ka pala ana o ka maia, ike aku la keia i ka pohai puni ana mai i ua mea he manu, makena no nae hoi ua me he manu o kela ano manu, keia ano manu. Ke hele la a luluu ua haka maia nei. Pela ka ia nei hana molowa ole ana ia manawa aku, a ia manawa aku, a hiki i ka wa i kii ia mai ai o Kukona i haiia maluna ae nei.
A hala hookahi malama mai ka hoolulu ana aia nei, ike oia i kekahi manu ano e, i oi aku ka maikai mamua o na manu e ae, i hele wale ka hulu a pahee, a hinuhinu no hoi, i oi ae mamua o ka poe ohokui. Manao wale iho la no keia, o kau kaikuahine paha kela, ua ku-a manu ae nei, pela ka nalu wale no iloko o kona naau. O ua manu nei nae, aohe he launa mai me ka lehulehu o kau manu; kau e wale mai la no ma kahi e, ma ka lala kaawale. He makemake nui nae ko ia nei e loaa ua manu la, aole nae e loaa. I kekahi manawa, oia hoi ka wa e hiamoe ai ke kaikamahine, oia kona manawa e hookalakupua ai i wahi e kau lealea ai ka manu, kii aku la hoi keia, puhalahio no nae kela, a pela e hana mau ai, aole no he loaa iki o ua kaikuahine manu nei ona. A no kona uluhua i ka loaa ole, oia no ka mea a Kaukanapokii i hookuu ai ia Kukona e hoi i kai me Kaihuauwaalua, i wahi e kaawale ai keia, a hookahi a ia nei mea manao nui o ka hoowalewale i ke kaikuahine manu ona a o kana hana io no ia i kela manawa keia manawa, a hiki io no hoi i ka wa i loaa ai. I ka wa no aia nei e hoolulu mau ana i na mea ala o ke kuahiwi, a me ka maia i luna o ka haka, ke lele mau mai la no ua manu nei, me kekahi poe manu e ae; o i uuku mai ua manu nei, a hele loa mai ana i ka mahuahua, oi mamao aku ka lele a haule koke mai ana.
Pela ka ia nei hoowalewale ana, a loaa io ua manu nei. I ka loaa ana o ua manu nei, o ke ku a uhane ae la no ia, a oli mai la i ke mele, he lohe aku no nae o Kaukanapokii, a penei ua mele la.
Nihaniha wale e kunane.
Uhia na maka i ka lau pala,
Hanaiia i ka opuu maia,
Loaa Hamalalau he puloku.
O keia mau hua mele, oia na hua mele a Hamanalau i oli mai ai, i ka wa i paa ai ia Kaukanapokii, a malama loa no nae o Kaukanapokii ia mele a hiki i ka wa i ola ai; i mea hoohuahualau na ia nei ia Hamanalau. A i ka loaa ana ae la o ua manu uhane nei, o ko ia nei hoihoi no ia a loko o kekahi ipu pu-uli-uli, a waiho paa loa malaila e u-u-ai. O ko ia nei hele no ia e nana i ka lua o ke kaikuahine, e waiho mai ana no ua kaikuahine me ka maikai, aohe wahi i ino iho, o ka maka me kai eleele, ua hele a ho-ha, a mohio no hoi ka ihu.
KA LAPAAU ANA O KAUKANAPOKII IA HAMANALAU WAHINE.
Ua ike ae nei no kakou i ka kakou wahi kamalei, ua hana maalea oia me ke akamai nui wale, i wahi e loaa ai kela manu, a i ka hopu ana, eia ka he uhane. Ae, he mea kahiko mai no ke poi uhane, a ke noho nei no paha ia poe, pela ko'u kuhihewa wale, aka aole paha he oiaio o ia kuhi wale. Aka, hookahi a kakou poe poi-uhane i akaka lou, mai na aina haole mai, oia hoi ka poe pai-kii. I lawa no ia oe a noho pono iho, eia ka ua ku aku la ke kii ma kela aoao, a i ka nana ana iho, ua like loa no me ka mea i hooleleaka-ia, he keu no hoi ka naauao.
A mamuli o ko ia nei hana naaupo ana, i hapuku mai ai i na launahele o uka, na mea ala no a pau. A ma ke ao ao ana mai no hoi kekahi a na kupuna o laua nei ma ka moe uhane, i na mea a Kaukanapokii e hana ai. A e like me ka mea i ao ao ia mai, pela no keia e hana ai. A maikai pono ke kaikuahine, kii keia i ua uhane nei o Hamanalau, a ma ka manea o ka wawae ka hookomo ana. I loa no a komo ka uhane iloko, hele ka uhane a ke kuli, ike i ka uaua oia wahi, ua hele a hihipea i na ami a me na olona, hoi mai la ka uhane e puka loa, a e holo i waho, aole nae e hiki, ua paa mai la no ia Kaukanapokii kahi e puka aku ai, hoi hou no ka uhane, a hala mai la ke kuli a komo keia i ka opu, ua ano e ke ea ma ia wahi, hiki ole ka uhane ke hoomanawanui, hoi wikiwiki mai la me ka manao e puka loa aole nae e hiki, ua paa mai no o waho, hoi hou ka uhane, a hiki i ke kea-paa, hoi hou no. A no ka paa mai no owaho, hoi hou no ka uhane iloko, a ia hoi hou ana nae, oia ka hoi ana i hiki loa ai i ka puka ihu. Aole i liuliu ke kali ana aia nei, i ikea i ke oo-ana me he moa la, e hoolale mai ana i ke ao, e a ka na ao io no. A pau ka oo-ana, nana iho la keia i ka houpo e nape ana, e hanu ana, a kakali loihi keia i ka mau o ka hanu, a ua hoomau no nae i kona hanu ana, e nawe malie ai.
A ke hele iho la ko ia nei pepeiao a ka ihu e hoolohe ai, a e aniani kolonahe mai ana he wahi makani mailoko mai. A maopopo lea loa ae la ia Kaukanapokii, ua ola mai la ke Kaikuahine. Kakali aku keia o ka nana mai o ka maka, aole nae he nana mai, o ko ia nei ho-a aku la no ia i ke ahi a nui, me na mea ala e puholoholo ai, e laa ka awapuhi, a me kekahi mea ala e ae no hoi o ke kuahiwi, kupono i ka hana ana oia manawa. Oi hana aku keia a anahulu, oia ka wa i nana mai ai na maka, ua hele a ano e ka ike, kakali oo keia a anahulu hou no, ike pono loa, a ekemu ka leo. A i ka ike pono loa ana ae, i nana ae ka hana e noho ana ke kaikunane oia wale no, kulu mai la ka waimaika, a hoopuka ae la i ka huaolelo Aloha, me ke ano pahemahema nae o ka leo, me ka pala-le. A aloha iho la no hoi ka pokii ona, a kahe pa iho la no hoi na waimaka o laua, ke noke la keia i ka lapaau, a kohu ola io o Hamanalau, a pii hou mai la ka nani, a me ka wahine maikai nui wale o Hamanalau, i oi ae mamua o ka wa e ola ana, he pakela aku hoi keia. Oi noho aku laua nei a kohu ola maoli io. Ninau mai o Hamanalau i ke kaikamahine, hai aku keia, ua kiiia mai no e na kanaka, na Kaihuauwaalua no i kauoha mai. Pela ka ia nei olelo ana'ku mai ka mua a ka hope oia olelo ana; uwe ae la o Hamanalau i ke kaikamahine, a me ke kaikunane, oia no nae kana mea manao nui o ke kaikunane, ka hoa noho o Kaala, kela wahi mehameha, a pela no ka hoi keia wahi mehameha.
Aole i pau.