Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 5, 1 February 1868 — Page 3
KE KUOKOA HONOLULU, FEBERUARI 1, 1868.
HALAWAI PIHA. - Oiai, no ka makemake
nui paha o na kanaika o Honolulu nei e lohe i na mea hou mai ka waha mai o na kumu Misionari Hawaii i noho ma na Pae Aina o Maikonisia i hana a hooikaika i ka hana misionari, nolaila, ua hele nui mai lakou e lohe ma na luakini kahi e hai ia aku ai. Ma ka po iho, ua piha pono loa ka luakini o Kaumakapili a kuku iluna na kanaka.
-
Ua makemake ke Keena Oihana Kalaiaina e loaa na buke holookoa o na nupepa i paiia a hoolahaia ma Hawaii nei, mai ka hookumu ana mai o ke Pai Palapala. O na nupepa i makemakeia ma ke ano buke, o ka Lama Hawaii, Kumu Hawaii. Nonanona, Elele Hawaii, Nu Hou, Hae Hawaii, Hoku Loa a me ka Hae Karitiano Pope. O ka poe i loaa ia mau buke, e lawe ma kela Keena, a e loaa no ka uku kupono.
-
E HOOMAOPOPO E KO KE KAONA NEI POE. Mai ka hora 9 o keia la a hiki i ka hora 3 o ka auina la, ua kauohaia na kanaka a pau a hookaa i ko lakou mau auhau mawaena o ka la 25 o Dekemaba a hiki i ka la 31, e hele ma ka Hale Hana o ka Luna Auhau o Honolulu ma Aienui e hoike i ko oukou mau kuleana koho baluta no na Lunamakaainana a oukou e koho ai no ke Kau Ahaolelo e hiki mai ana. A no ko makou manao, he poe makee oukou i ko oukou mau pono iho a me ka pono o ko oukou aupuni, nolaila, aole no oukou e naaupo ana, a hele ole mai e hoomaopopo i ko oukou pono koho Balota. Aka, e hele io ana no oukou, a e koho ana no oukou i ka poe a oukou i ike ai he kupono. Mai makau a puiwa i na olelo hooweliweli a kekahi Luna hooikaika me na olelo hoopunipuni i mea e hooikaika ai i ka balota no na mea a oukou i makemake ole ai. E hookanaka e Hawaii!
-
KA LA HOOKAHAKAHA O NA KAA WAI,—Ua hooholo ka Oihana Kinai Ahi o Honolulu nei, o hoolilo ia ka la 3 o Feberuari o kela a me keia makahiki ma keia hope aku, i la no na keiki o ke ahi e hookahakaha ai ma na alanui me ka hoonani ana i ka lakou mau kaa wai a me ke kahiko ana ia lakou me na aahu no ia oihana. O ka la 3 o Feberuari o ka makahiki 1856, oia ka la i hookumuia ai oia Oihana ma keia kulanakauhale, a nolaila, ua manao na Luna o ia Oihana, aole e pono ma na la nui o ke aupuni, o lilo auanei na kanaka i o a ia nei, a makehewa ka lakou hana, nolaila, ua hoopaa loa lakou, ma ka la 3 o Feberuari e kaihuakai ai lakou ma na alanui, e like me ka hana ana i na la nui i hala. E haawi ana ia Oihana, he ahaaina nui ma kahi o Kimo Pelekane ma Kapalama ma o iho o ka Hale noho o ka Makua Alii M. Kekuanaoa. Ua poloai ia na lala a pau o ka Puali Kinai Ahi Helu 4 e akoakoa ma ko lakou hale mawaena o ka hora 8 a me ka 9 o ua kakahiaka la me ko lakou mau lako kinai ahi.
-
KE KUNA NETI MELE A ME KAPENA KINI. Mai ka malamamoku o keia kuna, ua loaa mai ia makou ka lohe malalo nei. I ka la 16 o Ianuari haalele o Neti ia Honolulu nei, a holo aku la i Kauai, ku no i ko kakahiaka ana ae. Malaila kuai elua paila wahie, 6 eke laiki, a 2 paha pipi. La 18 ae, haalele ia Koloa, holo i Waimea, a ku koke aku la no i ka la Sabati. Ao ae, holo ka waapa i ka ukuhi wai, a kuai hou 6 eke uala maoli, 2 kakini moa a me 2 eke laiki hou. Hooleiia na ukana o Waimea. I ke ahiahi o ua la nei, haalele ia Waimea, a holo aku la ma ia moana. Mai ia po a ao ae, ua kokoke e nalowale ka aina, a ua haohao na luina a me ka malamamoku i keia hana a ke Kapena, aka, aia no kela malalo o ke keoua kahi e hoolako nei iaia i na mea eha, a mahope pii ae la a iluna o ka moku, houluulu mai la i kona mau kanaka, a olelo aku la ia lakou, aole e hoi hou ana i Honolulu, aka, e holo ana i Manila. O ka poe makemake o holo pu me a'u e uku no wau e like me ka mau, a i ke ku ana i Manila, e haawi au $100 pakahi, a o ka poe hoole i keia, e kipuia lakou. Aole hoole na kanaka Hawaii, aka, ae aku no e like me kana. O ka hulipahu makemake loa ia e hopu i ua Kapena nei, aka, ua kakali oia a ka wa kupono, a i ka wa a ua Kapena nei e hoomaka ana e iho ilalo i ke keena o hope, hopu iho la kela a kokua mai la ke kanaka ku hoe, a hikiikiiia iho la ua o Kapena Kini. Laweia ae la ka pu a me ua mea eha, a hookuuia oia, a hoohuli hope ia mai la ka moku, hoi hou a ku ma Waimea iloko o na la ekolu. Ua hoounaia mai i Honolulu nei malalo o Kelama, a haawiia ka paahao i ka Ilamuku, a o ka moku i ka ona. Ua lono waleia o ka piliwaiwai ke kumu o ko ke Kapena hana ana pela, oiai, ua lilo aku paha kona mau dala a pau ma ia hana ino hoopau waiwai. Ua waihoia imua o ke kau jiure o Kauai.
-
Maui.
HOOLAAIA.—Ma ka la 15 o Ianuari iho nei, i ka wa a ka Ahahui Lunakahiko o Maui e akoakoa ana ma Wailuku i ko lakou halawai makahiki, ua hoolaaia ka luakini Hoole Pope o na haole malaila, a ua hoolilo ia o Rev. T.G. Kakina-opio ke Kahunapule o ka luakini. -
HOIKE KULA SABATI O WAILUKU.—Ma ka la 9 o Ianuari, ua hoikeia ke kula Sabati o ka malu Hekuawa o Wailuku, ma ko lakou luakini Mahope o ko lakou akoakoa lokahi ana na kumu me na haumana, ua kai huakai lakou ma ke alanui, a hiki aku i kahi i hoomakaukauia o na mea hooluolu kino, ma kahi o W. Bele, a malaila i luana ai a paina iho la. Na G.M. Kaapoko o ia wahi i hui mai ia makou i keia lono.
WAA NALOWALE—Ua hiki mai i o makou nei kekahi palapala, a maloko o laila makou i ike iho ai he mea ano kaumaha loa, no ka nalowale ana o kekahi waapa ma Lanai mai a Lahaina, a penei na olelo: "Ua nalowale kekahi waapa me na ohua o luna, me ka ukana pu, ma ke kowa o Lanai a me Lahaina. E holo mai ana ua waapa la mai Lanai mai a i Lahaina nei, loaa paha i ka makani o ka pilikia no ia. O na inoa o na ohua Kaulana maluna o ia waapa, o Mr. Kealakaa (Luna Kuokoa o Lanai) a me kana wahine o Kahoohuli a me kekahi mau ohua e ae. Ua noke wale ia ka huli i keia mau la iho nei, aohe loaa." ---------
PAU NA MAKA I KE AHI E!!—Ma ka po o ka la 16 iho nei o keia malama, oiai hoi o na la ia e hui ai ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui, pau iho la kekahi hale i ke ahi. O ua hale nei i pau ai i ke ahi, aia ma ka aoao Akau, Komohana mai o ka hale noho aku o Rev. W.P. Alekanedero ma Wailuku. I ke kulu aumoe ka ikeia ana'ku o ka lapalapa o ke ahi, e noke haalele ana i na waiwai o loko o ua hale nei. "He kauwa maikai ke ahi, he haku ino nae." Nui na mea i poino o ua hale nei. Hookahi nae mea menemene, a manaonao no hoi i ka nana aku, o na keiki elua ua pau na maka i ke ahi. Hookahi keiki uuku, hookahi keiki nui, ua pau nae na maka i ua mea ana ole nei he ahi. Ua ninau pono aku makou i ke kumu o ka pau ana, olelo mai lakou, aole he kukui a ia wa, aole hoi he welu ahi paka, aka he hana lealea nae kai hanaia ma ia po, oia hoi "ka hailo keaka kemu poa kaima." He pepa ua hana lealea nei i hanaia ia po. Aka ole hou mai na kamaaina, ua lohe ia mawaho o ka hale, ke kamumu o ka wawae kanaka, a ua manao ia paha he ahi na'ka enemi.
Aka ea, aia ke ahi nui, ka hanaia a ka poe lapuwale, a malie no hoi paha na kekahi kii no hoi o ua pepa la i puhi ae la. E, mai hana ia mea i ka wa e moe ai. Ina e hana hou o ke kumu no ia, a e ukali mai auanei ka pilikia mahope. W.K. KAUANAHUA.
Kaanapali, Ianuari 18, 1863.
-
Hawaii.
UA WELA I KE AHI.—Ua palapala mai o J.K. Mana, o hea la, ia makou, e hai ana i ka pau ana o ke kapa komo o kekahi keiki i ke ahi koe, ma ka la 10 o Dek. A no ko makou pahaohao, mahea la o ke aupuni Hawaii kahi i pau ai i ke ahi, nolaila ua kiolaia aku la kana palapala.
-
Ua palapala mai o S. Kahapee, o Onomea, ma ka la 13 o keia malama, no ka olioli o kolaila poe i ka hiki ana aku o ka lakou hele i kau nui ai na maka, a ua hookupu lakou ma ka la 12, he $77 no ke koena i koe, a ua palekana, ua maalahe lakou, a ua koe ke dala. Oia iho la no hoi paha ka manaoia hana la e na makamaka.
-
Ma ka Poakolu, Ianuari 1, 1868, ua hoikeia ke Kula Sabati o Hamakua-waena, ma, ka hale pule o Eleio. Ekolu kula i hoikeia, Eleio, Kapulena, Kawela, malalo nae o ke alakai ana a Rev. Bikanele, ua oi ke kula o Kawela ma ka haiolelo a Dala Kaunamano, he keiki uuku hapa ilikini, me na kaikamahine liilii elua, ma ka hoopaanaau i kekahi mau mokuna o ka Baibala. Ua oi ke kula o Kapulena ma ka Himeni, ua oi ke kula o Eleio ma ka himeni haole, ua makaukau like keia mau kula ma na ui. I ka pau ana, hoomaka ka hana okoa.
-
HE HOAO E KAAWE.— Ua poloai mai o S. W. Heleloa, o Onomea, ia makou, ma ka palapala, mawaenakonu o ka po Poano, la 4 o Ianuari nei, ua ala ae o Akao a ninau i ka pahi, hoole ko ka hale poe, aohe pahi, o ko ia la puka no ia iwaho a holo aku la iloko o ka poeleele, a i ka wehe ana ae o kai ao o ke kakahiaka, hele aku la kekahi o ko ka hale i wahi wahie, e lewalewa ana ke kino o ua Akao nei, akahi no nae a hookuu iho iaia e lewalewa, a ua hoihoiia a kauhale. Eia ka hemahema, ua make paha aole paha. O ke kumu o kona kaawe ana, wahi a ka manao aku a kekahi poe, he huhu i kona kaikuahine, no ke aha la?
-
Kauai.
E HOOMAOPOPO E NA LUNA KUOKOA O KAUAI.—No ka mea ua pau e na nupepa helu 1, o ke Kuokoa o keia makahiki, a ua lawa ole ko Kauai mau Luna Kuokoa, nolaila, ua manao makou, e hoemi i ka uku o ka poe lawe Kuokoa mai ka Helu 2 aku, i ehiku hapawalu no ka hapa makahiki mua; a o ka poe i loaa ka helu I mai ka hoomaka ana mai o keia makahiki, alaila e hoomauia no ka uku, he Hookahi dala no ka hapa mua. Ke kauoha nei makou i na Luna a pau o Kauai i loaa ole ka Helu 1 e nana i keia, i alakai no kona ala; a i ole ai makou e luaiele i o a ianei e kakau pakahi ai ia oukou. Ua houuku makou i ka luhi ma keia hana ana. —
HE UALA NUI MA NIIHAU.—Ua kipa mai o Kahale ma ko makou keena hana, a ua hahai mai ia makou no ka loaa ana o kekahi uala nui ma keia mokupuni. O ke kiekie o ka hapa o ka uala i ikeia mai ka lepo a i ka polena, he 2 kapuai me hapa, mawaena o kahi i ikeia he puali, a he 7 kapuai me 3 iniha kona ana-puni. Maluna ae o ua puali la, ua anaia ke anapuni he 8 kapuai me 6 iniha. Ma ka hapa o ka uala ilalo o ka lepo, he mau aa, a ua hua aku mai laila kekahi mau hua. O kahi o ua uala nei i loaa ai, he mahakea paakiki, i ka wa kahiko no paha ka mahiia ana. O Holei ka inoa o ka elemakule nana i kanu i kela uala, a nolaila, ua kaulana ia wahi, "na kiwi a Holei." He lau uala kona e ulu la, aka o ka ai ana aku me he uala pia la, aka he aala uala maoli no. Makemake e lohe pono loa mai i keia hua kupanaha.
No na Lunamakaainana a kakou.
E KA LUNA HOOPONOPONO; ALOHA OE:—
Ke waiho aku nei au i ko'u manao maluna o ko kakou Kilohana, a nana hoi e kai apuni iho ma na ipuka hale o ko kakou kulanakauhale Alii nei a me na alanui, alaloa, na pili-pa, a me na kualono, a me na awawa lipolipo o ka uka, mai Moanalua a hiki wale aku i ke kula o Kaea ma Maunalua, kahi hoi i noho ai o na makaainana aloha Alii a pau, i ku i ke koho balota ana. E hai aku, e kukala aku e kupaa, e hoopaa, e manaopaa i ka mea a lakou i hoopaa ai, i hooholo like, i pepa, i mau inoa i balota na lakou, na kakou e hali ai imua o na Lunanana iloko o ka pahu balota i ka Poakahi ae nei la 3 o Feberuari. E paipai aku hoi i ka nui, i ka lehulehu, i ka umi, i ka haneri, i na haneri kanaka ku i ke koho balota a pau, i ka wahine no kana kane, i ka hunona, no kona makuakonowai, i ka makuahonowai no kana hunona, i na pili a pau, e kupaa, e maka'u ole, e hopohopo ole no na olelo alakai hewa, no na olelo hoomaka'uka'u, no ka mea i mai, mai koho i ka haole i huipu i kona inoa iloko o ka balota o kanaka Hawaii, i kanaka Hawaii wale no, i ole ia i hapa Hawaii wale no, mai puni hoi i ka mea i mai, hoopunipuni mai, wahahee mai, aohe me ke koho i ka haole, o lilo ko kakou aina i ka haole i ke kuai ia, ina e olelo mai kekahi ia oukou pela mai puni aku, he wahahee wale no ia, he hoopunipuni, he hoomak'uka'u, i haalele oukou i ke koho ana i na haole alaila puka ka balota a lakou, e kai hele nei imua o oukou, ua ike no oukou, o na wahi L.M. no ia a oukou i koho ai i ka M.H. 1866, o keaha ko oukou inoa maikai e Kona Kai opua i ka lai, opua hinano na malie ia Kau, o kana o kaai a ka poe lua e pili ana me ka muku hele ino, oia.
O keia mau olelo a oukou e lohe nei ma ka waha o kahi hapa Hawaii, a me ka poe kokua i ka balota ana e kailewa hele nei imua o ko oukou mau maka, e olelo nei ina e koho oukou i ka haole Amerika, alaila, e lilo ka aina o kakou i ka haole, mai hoolohe oukou, he apuhi a he palau, he ake wahi a ko Kauai. Aohe oiaio e lilo ko kakou aina ke hoopaa iho kakou i ka kakou balota e makemake ai oia hoi o J.W. Aukina, A.F. Judd. S.P. Kalama, a me J. Kahai, aohe no hoi e lilo ana i na e komo ana o elua-hapa haole a me akahi haole Belekane, a me J.W. Makalena, e like me ka hiki ole ia lakou nei ke hoolilo aku i ko kakou nei aina makuahine pela no lakou maluna, he ole loa no, aole paha he mana hiki ia lakou e hana, a aole no hoi ia lakou ka mana hoolilo i ko kakou aupuni i na aina e, ina he mana ike o hapa Hawaii ma, he mana hoolilo kekahi ma ka lima o na haole i ko kakou aupuni i na aina e, ke manao mai na haole pela, alaila, eia ka mea maopopo ua kahiko no, no ka mea, aia iloko o ka Ahaolelo na Haole a ka Moi i koho ai i mau Kuhina no kona aupuni, no ka aina nei hoi a kakou e noho nei, aka, ua imi anei lakou e hoolilo i ka aina o kakou a me ke aupuni a me ke Kalaunu o ko kakou Noho Moi aole aole loa no, aole i loheia ia mea, a aole no hoi i hoomakaia, aole loa no i kamailioia ia mea e na haole Kuhina e noho nei. He wahahee he alapahi he hoopunipuni wale iho no ia na "Hawaii Ponoi" ole ma, imua o oukou i mea e maka'u ai oukou e hopohopo ai, alaiia, aole e koho ia Aukina a me Alapaki, alaila ia Kalama a me Kahai oukou e koho ai, a hoohui ae oukou i na wahi inoa ana e kalewa hele nei imua o oukou, oia wale iho no ke ano oia mau olelo hoomaka'uka'u, a ina e hiki mai ana ia mea ia oukou he maikai wale, aka iki kela, a manaolana hoi e komo ana ka ia la mau inoa e manao nei, a oukou hoi e ka lehulehu e hoowahawaha nei.
Nolaila ke paipai aku nei au ia oukou e koho kakou i keia koho ana ia Aukina a me Alapaki, Kalama a me Kahai, a komo lakou i keia Ahaolelo, alaila nana aku kakou i ka lakou hana, i ka pono i ko kakou manao, i ke akamai, i ka hawawa, i ka pau loa o na auhau o oukou, i ka pau ole, i ka ae ia mai o ka Rama e inu oukou, i ka ae ole ia mai, i ka lilo mai o oukou i mau Kuhina ole wale, pau ae na haole, i ka hemo mai o na pilikia o oukou a pau, a i ka ole hoi. A ia Kau aku hoi nana nui aku ana no o ua mau kanaka a oukou e makemake ai.
Eia hoi kekahi, mai loli wale ko oukou manao i ko oukou hoohuli wale ia mai he mau haole hoohiki kupa Hawaii ole keia, a oukou e koho nei, eia ka mea hai aku ia oukou, na na haole hoohiki kupa Hawaii ole o Amerika i imi mai kou pono e ke kanaka Hawaii ponoi, a loaa iloko o na kaiaulu lipolipo pepeekue o ka Naaupo, a mai laila mai oe i huki ia mai ai a i luna lilo o kahi oioi o ke kia moku o ke pookela o ka naauao, a i ia ae ai oe he Lahuikanaka, he aupuni a he pono, a na ia poe no oia ano i imi aku a loaa ko wahi apana aina kuleana, a ahupuaa kuleana mai ou kupuna alii mai; Aole pela, o ke alii wale no ka mea aina i ka manawa kahiko, aka na kekahi o na haole Amerika i hoopomaikai ia oukou ma keia mea, ma ke koi ana aku i ko kakou Moi Kamehameha III., a mamuli o ka lokomaikai oia Moi i koi ia aku ai e kekahi haole a mau haole Amerika paha, i loaa mai ai ia kakou na pono kuleana aina e waiho nei ma Kona Oahu nei. Ina paha ua hele mai keia poe mamuli o ke ano hoomakaulii aina, ina wahi a ko'u manao ua lilo kahiko o Hawaii nei, e like me ka mea a lakou la e manao wale nei, oiai he manawa aole i kalele nui mai na aupuni nui o ka honua nei maluna o keia kapakai, a oia hoi aole i launa nui keia aupuni e o ka hopua, aka, i keia manawa e hoao ai e hoolilo aole no e hiki ana, ua like keia aupuni me ka pahu kupapau o Mahometa, kela Kaula wahahee a'u i lohe ai, ua hamo ia ia pahu i ka makeneta, a ua kapiliia o loko o ka hale kahi i waiho ai i ka hao lika a i ka manawa i waiho ia ka pahu malaila aole hiki ke waiho loa ia ma ka honua ilalo o ka papahele o ka hale, aole hiki ke hukiia i luna i kaupaku, aole hoi i kela kala a me keia kala, nolaila ua hapai ka makeneta i ka pahu e kau ma ka lewa iloko o ka hale. Pela no keia Aupuni, e hoomaopopo oe e ka mea heluhelu: Aia ma keia aupuni ua ae na Aupani nui ekolu o ka honua nei, a pehea ina e hoao o Amerika e hoohui ia Hawaii nei mao na wahi haole a kakou e koho nei hiki anei? He palau ka hiki, aole e hiki ana, oia no ka'u e olelo aku nei ia oukou a pau e ka poe koho balota a pau, aole hiki i ko kakou aupuni ke lilo ke koho ae kakou i keia mau haole, o lilo mua aku nei hoi ha i na kau Ahaolelo i hala aku nei, oiai ke Kumu Kanawai i kakauia kekahi pauku "he mana ko ka Moi e hoolilo i keia aupuni i ka mea ana i makemake ai. Oiai hoi, he nui loa na haole oia mau kau ahaolelo, aohe i loheia ua imi kekahi haole e hoolilo i keia aupuni ia Amerika, ole loa, oiai o ua Aukina nei no kekahi ia mau kau ahaolelo, aole i hana iki o Aukina ia mea, aole no hoi na haole e ae, he ake wale iho no keia mau lohe a oukou e lohe nei. Eia hoi, mai hoolohe oukou i ka olelo mai ina e komo na haole alaila e lawe ia mai ke dala pepa, i kala ino alualu nahaehae wale aha ia e lawe mai ai o onei. Eia ka'u ia oukou, koho nuiia ka mea a oukou i hilinai nui ai a puka, alaila, i nui aku no i ua mau Luna makaainana la a oukou, mai ae i ka Bila Kanawai dala pepa nahaehae wale la ke pulu i ka ua i ka wai.
No ko'u i ini nui i ko oukou mau puu maikai, i ke alakai hewa ia e ko kakou poe makamaka kakau Nupepa, nolaila, ke hia ai aku nei hoi au ia oukou, e Kona ma ka mokupuni Oahu, e Honolulu, ma ka apana o Kona, e ke kane a me ka wahine, ua heluhelu paha oe, olua oukou lakou la paha, laua nei paha, i ka olelo a ke "Hawaii Ponoi" ma ke Au Okoa o ka la 23 o keia malama, nani Ke ino Ka awahia Ka manene oia mau hua olelo au e "Hawaii Ponoi" ua pono no ia ina i Kau pololei mai oe i kou inoa o Ko Hawaii ponoi hapa, ina e ahona iki ia, aka, o ko kakau ana mai i kou inoa o ka Hawaii ponoi ka mea aole nau holokoa ia inoa pela ka ike lihi iki ana iho i ka hiohiona o keia mau olelo, e ka lehulehu o ka apana o Kona Honolulu nei, nani ole wale ke ino o keia mau olelo aia nei iloko o ke Au Okoa Ianuari 23, i hala aku nei, a me ke kuhihewa loa. Owai la ko kakou Kahunapule Hoole pope a Katolita paha e paipai nei i nei mea he balota ma Honolulu nei, ke hoike nei au aole paha hookahi o lakou, ina pela owai la keia Kahunapule e kipaku ia nei, owai hoi, owai keia Kahunapule e aipai nei i Ke Kipi, owai hoi, o ko "Hawaii Ponoi" paha Kai ike nani ino wale, ina no hoi i hoike mai ua o ino oiala i ka inoa iloko o ua pepa 'la, ina la ua lokahi pu kakou a pau i ke kipaku ia ia i luna o ka lewa aohe, mh ke kipaku i ka moana, o pae hou aku no auanei i ka aina Kipi hou no, nani ka manao ino awahia lua ole i hoala ia i keia manawa, e "Hawaii ponoi" mamuli o kona lohe lalau Kuhihewa ana, ua paipai ia mai ka oukou e na Kahunapule a oukou, a ua hoolalelale ia mai hoi e Kipi i Ka Moi a me ke aupuni, aole au i ike iki i ke Kipi ana o na Kahunapule, me keia mea a iala e olelo nei, i kuu manao ua i mai ke Kanawai ua kupono i na kanaka a pau ke koho i ka balota, ina he kanaka malalo o Ka Moi i iwakalua makahiki, a ua hookaa i ka auhau a he waiwai paa hihia ole i like me Kanahikukumamalima dala a he aina hoolimalima i hookaa ia e like me 25 dala aole hoi i i mai i kanaka Kahunapule ole wale no keia manao, e hiki ai ia kakou ke manao ae aole he kupono o na Kahunapule e olelo ma keia mea, ina i olelo io ua Kahunapule 'la, aka, o ka olelo ana he kipi lakou la ke olelo ma keia mea, he mea hiki ole ia ia kakou ke ae aku ma ia alakai ana, a he olelo ino awahia lua ole i hoala ia i waena o na Haole a me kakou na Kupa ponoi o ka aina. E ahona e olelo mua ae kakou a pau o ka poe kipi ino o ko kakou aina nei, oia no keia o ka poe malama ole i na Kanawai a pau e like me keia. O ka poe pepehi ino mau i ka lakou mau wahine, a hoopii pinepine ia i ka hale-wai a i ka Aha Hoomalu paha. O ka poe ona mau a pau, o ka poe kuai aku i ka waiwai ona me hai, me ka ae ole ia, o na moekolohe a pau, o na pepehi kanaka a pau, o na hoopunipuni a pau, e pono ia kakou ke manao mua iho ia lakou he poe kipi, pono anei ia kakou e manao e kipaku ia lakou a pau mai keia aina aku, aole paha, aole no, aole paha e hiki i na mea kakau manao pepa o ke Au Okoa ke ae mai e kipaku i keia poe, ina aole, e hiki i ka poe i hahaki maoli i ke Kanawai o ka aina ke kipaku ia mai keia aina aku oleloa aku na Kahunapule e noho maikai nei a pau loa ma Kona nei. Ke hai aka nei au i mua o oukou e ka lehulehu mamuli o ko'u ike i ka'u mau Kumu Kahunapule hoi, aole lakou i paipai iki e hana i balota no mea ma, aole mai ia Rev H.H. Paleka o Kawaiahao mai, a ia Rev. L. Kamika o Kaumakapili, aole loa laua i paipai ma keia mea, he koho balota ana, oleloa a pau na ole ma ke kua, a me ke alo. Ea, e ka lehulehu o ke kulanakauhale o Honolulu nei, ua hoowahawaha anei oukou i ka hana a ka oukou mau kumu Rev. H.H. Paleka me Rev. L. Kamika, i kuu manao ana, aole loa paha pela, ina pela pono. O kuu manao hope ia kakou a pau loa e ka lehulehu o Honolulu nei, eia no ia, eia i mua o kakou i keia mau la na inoa o na mea hoolaha balota a pau a mai keia la aku ai ka Poakahi la 3 o Feberuari, eha wale no la i koe alaila hiki i kou la e hopu ai i ka pepa i kakau ia i na inoa, a maia mau pepa i loaa ia oukou e hoomaopopo e Konakaiopuaikalai Opuahinanauamalie, ma inoa a me na kanaka a oukou e koho ai, ina iho ma ka balota i Kau ia Ka Hae Hawaii o ka mahihia maikai ma kona poo na inoa o Ke Pukonakona o Lahaina i na Kau Ahaolelo i hala, oia hoi o J.W. Aukina. Aia hoi malaila ka Pukuniahi Laibela o A.F. Judd. Ka mea i hanau ma Kawaiahao Honolulu nei, i ka malama o Ianuari 1838, ke one Hawaii maoli no ia aia iho hoi malaila ka pakela i na hia loloa. Ka oi, ke pookela kela o na Kau Ahaolelo i hala aku nei, ke akamai maoli i nei mea he Kanawai, oia hoi ko kakou S.P. Kalama, aia iho no i loko olaila ka hana pu Raibela o Makakuka, ke kanaka kaulana o J. Kahai, a keia mau kanaka ka'u e haanui nei, e pule aku nei ia oukou e koho aku i ko lakou mau balota. O ka hoakaka wale no ka Kiilau aia mai no ia oukou ka pono, ina oia, oia iha la, ina no hoi o kela oia iho la no hoi, aka, o ka'u o lakou nei ae maluna nei o kakou a pau loa. Owau no me ka mahalo.
KANAKA HAWAII HOLOOKOA.
Honolulu, Ianuari 28, M.H. 1868.
Manao Paipai.
E o'u mau makamaka Hawaii e noho ana ma na kaiaulu hiwahiwa o Califonia.—He aloha ia oukou.
Eia au o ko oukou makamaka lawe Nupepa Kuokoa o keia mau la e nee malie nei i hope; i pau ma ka Poaono hope o Dekemaba, a ua ike kakou i na mea hou he nui wale; a pehea la auanei kakou e ike ai i na mea hou o kela makahiki e hiki mai ana? Eia wale no. E lawe kakou i ka Buke VII o ke Kuokoa o ka makahiki 1868 e hiki mai ana, alaila e mau no ko kakou ike ana i na mea hou o na Aupuni Nui o ka honua, a me na mea hou o ka aina hanau o kakou, ka mare, ka hanau, ka make, o ko kakou mau makua, a mau kaikuahine, a me na pili hanauna ma ke kino. I ole ai kakou e hele e noi i ka hai Nupepa, e like me kekahi Keonimana, i hele mai ai e noi ia'u e haawi aku i nupepa i uku no kona lawe ana mai, olelo aku au, ua loaa ia oe he mau dala i nehinei, e hooili oe i nupepa nau, olelo mai kela, ua lilo i ka i-o puaa momona a (John Kainamana.) I iho la au, oia mau dala e iliki ia aku i ke Kuokoa, i na ua ai i na mea momona a ukauka ka waha, aole, kuai ia aku la i kahi i-o puaa, hookahi no alapaho ana ae puehu, a hoi aku la oia me ka nupepa ole.
Nolaila e o'u mau makamaka; e lawe nui kakou i ka Nupepa Kuokoa, ka Elele mama o ko Hawaii Pae Aina, ka mea nana e ko-ke hele mai na ale kawahawaha a kai lipolipo o ka moana Pakipika, a hiki mai ma keia mau kuahiwi a kakou e noho nei; alaila e ike no auanei lakou i na mea hou a ka pau e ono ai; e ai a kena, hoonuu a lihaliha, kau a mea he nui o ua mea hou.
MOSES, NAHORA.
Kanaka, Camp, Tuolumne Co, California,
MARE.
Ian 28, ma Kawaiahao, mareia e Rev. H.H. Pareka, o Naopeope k me Kamai w.
Dek 28, ma Waikoloa Waimea, Hawaii, mareia e Rev. L. Laiana, o William Kealoha k, me M. Keikiole w.
HANAU.
Ianuari 13. ma Niihau, hanau o Ribeta Holi, na P.R. Holi k., me Mrs. K. Holi.
Ianuari 23. ma Kalihi, Oahu, hanau o Kahauokaala w., na Kaluaiewe me Kahaili.
MAKE.
Dekemaba 27, ma Alohia, Waimea, Hawaii, make o Kaipualehu w.
Ianuari 5, ma Kohanaiki, Kona Akau, Hawaii, make o Kapena k
Ianuari 19, malaila no make o Keaka w
Iulai 31, ma ia wahi no make o Kailihao w.
Ianuari 7, ma ia wahi hookahi no make o Mokuaikai-opio w
Ianuari 8, malaila no make o Nahakuelua w.
OLELO HOOLAHA.
KE HOOLAHA AKU NEI AU MA KE akea no kuu kane mare o KELII, ua malama kupo oo ole ia ko'u kino mai ka la mare ai a hiki i keia la a'u e hoolaha aku nei, o ko'u pono a me ko'u ola kino, na ko'u mau makua nawaliwali mai, me ka olelo ku i ka hoopunipuni, wahi ana, aole ona aie, a hala elua pule mahope iho o ka mare ana, kiiia mai ana no ka aie, me ka olelo hou mai, aia a pau ka aie hoi mai, i lohe aku nei ka hana, ua kepa hou hookahi makahiki, a ke lohe ia mai nei, he wahine manuahi no kana, nolaila, ina e hoi ole mai kuu kane mare mamua ae o ka manawa, e waiho na ke Jure ka hana. Me ke aloha. Mrs. HOOKAKU.
Nania, Waimea, Kauai. Ian 2, 1868. 322 - 1t*
WILI LAIKI HOU!
UA PAA PONO LOA IHO NEI KA WILI Laiki a me ke Kulina a ka mea nona ka inoa malalo nei, e ku ia ma ke kihi Hikina Hema o ka pau ana mai o ke Alanui Moi Wahine, ma kai iho o Kawaiahao, a ke makaukau nei e hoomaemae a e ihi i na ili o na Laiki me ka ili, a e wili hoi i na Kulina a aeae. Ua makemake au i ka Laiki me ka ili a me ke Kulina e kuai. E ninau ia
JOHN MITCHELL
ma ka Wili Laiki.
Honolulu, Feberuari 1, 1868. 322-2m*
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI OUKOU E NA PAKE, A me na haole, a me na keiki kupa o Hawaii, ke kauoha aku nei au ia oukou, o
UILAMA BORABORA,
ka'u kane mare, e noho ana ma Hanalei, Kauai, ua hana pono ole ia i ko'u ola, a me ko'u kino holookoa, ua hapuku pono ole ia i na pono kino o ko maua noho ana, a ke haalele mai nei ia i ka pili hookau a loko. Ke hoi paa nei ko'u manao, e hiki no ia'u ke hele e aie i na pake, a me na haole, a me na keiki kupa o Hawaii, nana no e hookaa. L. KAHUAI.
Wainiha, Kauai, Ianuari 9. 1868. 320 2t*
OLELO HOOLAHA.
KE HOOLAHA AKU NEI KA MEA NONA ka inoa malalo nei, aole loa e uku i kekahi aie o
HALEMOAKUA.
ma kona inoa, a ke papa aku nei i ka lehulehu aole e hoala iaia. (320 3t) J. DE FRIES.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU. O maua, o na mea nona na inoa malalo nei, ke kookapu loa aku nei maua i na holoholona, Lio, Bipi, Hoki, Piula, Kao, e hele ana maluna o ko maua aina, o NUU, e waiho la ma ka mokupuni o Maui, aole e hookuu hou ia na holoholona i haiia maluna. O maua ko maua luna nana e malama e hooko hoi i na mea i oleloia maluna. O ka mea haokuli a kue i keia mau olelo, e uku oia hookahi dala ($1.00) no ke poo. A ua kapu loa no hoi na ia ku ma ua aina la. T. HAMUKOKI,
M KAOAOPA.
Honolulu, Oahu, Ianuari 21, 1868. 321 2t*
I ka poe kanu Raiki!
KE HOOMAKAUKAU NEI KA MEA NONA ka inoa malalo nei, e hooilimalima i ka aina kanu raiki waiwai nui ma Punaluu, i na kanaka maoli, a i ka poe e paha, e like me ka makemake. O ka uku hoolimalima e ukuia mailoko mai o na raiki me ka lii, (pade) i ka Ahahui Wili Raiki o Punaluu, ma ke kumu hoolimalima kau like. O Kkei aina ke waiho koke nei no ma kahi o ka Wili Raiki, a he alanui kupono a ke aa pipi e hele akea ai; ua mahila no i ka makahiki iho nei i hala. E hoolimalima pu ia aku no hoi ka aina mahi raiki aole i mahi mua ia, no na makahiki hookahi a elima paha, me ka uku oluolu loa o ka hoolimalima i ka makahiki mua.
He oluolu ka uku hoolimalima a ninau ia
LUTA SEVERANCE,
320 tf Wili Raiki oi Punaluu,
E HOLO MAU ANA KA
Moku Ahi
"KILAUEA"
I ke keia hapaha Makahiki, e like
me keia malalo nei.
E haalele ana ia Honolulu
Poakahi Dekemaba 30
Poakahi Ianuari 6
Poakahi Ianuari 13
Poakahi Ianuari 20
Poakahi Ianuari 27
Poakahi Feberuari 3
E hoomaha ana i ka hebedoma elua, e hoomaka ana i ka la 10 o Feberuari, a holo hou i ka
Poakahi Feberuari 17
Poakahi Feberuari 24
Poakahi Maraki 2
Poakahi Maraki 9
Poakahi Maraki 16
Ma ka hora 4 1/2 o ke ahiahi, a e ku ana ma
LAHAINA,
KALEPOLEPO,
KEALAKEAKUA,
KAILUA,
KAWAIHAE,
a me MAHUKONA.
Ma ka hoi ana mai, e haalele ana ia
KEALAKEKUA ma ke awakea Poakolu.
KAILUA, ma ke ahiahi Poakolu
KAWAIHAE & MAHUKONA, ahiahi Poaha.
Ku hou ma HONOLULU i ke kakahiaka Poaono.
E hoopae ia no na ohua o MAKENA.
Ma ka Poaha Maraki la 26, e holo ana i KOLOA a me WAIMEA KAUAI ma ka hora 4 1/2 ponoi, a e ku hou mai ana i ka Poaono la 28.
WALKER & ALLEN
Honolulu, Dek. 21, 1867. NA EGINI.
218 3m
NA LOLE MAKEPONO LOA!
AIA MA KA HALE KUAI MAKAI iho o Monikahaae, e loaa no na lole makepono loa, oia hoi na
HALUA,
KALAKOA HOU,
ALAPIA HELU 1,
A me na lole e ae.
E wiki nui mai, a pau e auanei i na wahine o ke kaona nei, a hoka hoi oukou e ko kuaaina.
GRUNDWALD & SCHUTTE.
Ianuari 11, 1868. 319 tf
HALE KUAI MAKEPONO!
AIA HE HALE KUAI MAKEPONO loa o na lole, ma kai iho o Lepekaholo. Aia malaila na
KIHEI PAPAMU,
HULU HIPA,
KALAKOA HOU,
ALAPIA HELU 1
KALEPA.
E loaa no na lole kane me na lole wahine maikai no ke kumukuai makepono loa.
GRUNDWALD &SCHUTTE.
Ianuari 11, 1868. 31-tf
PAPA
PAPA
PAPA
MA KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA
OIA HOI NA UKANA O "JANE FALKINBURG."
NA PILI Hale ulaula,
NA PAPA Noweke 1 a 1 1/2 iniha
NA KAOLA HALE O KELA ANO KEIA ANO
NA PAPA palahalaha
NA PAPA hele a me na
Papa Paina oolea, Paina keokeo a me ke Koa
Na PENA a me ka AILA
Na PEPA Hoonani Hale
AILA Hoomalo a AILA Hoowali
NA KUI a me
NA LAKO HALE NO A PAU E PILI ANA i ke kukulu hale o kela a me keia ano, a e kuaiia ana me ke kumukuai haahaa loa e
L. L. HULIPAHU (TORBERT,)
Ma ke kihi makai o na huina o Alanui Moiwahine a me Papu
418-3m
HALE MU!
HALE KUAI MEA AI!
HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau:
RAIKI no Waimea. Kauai mai,
PALAOA maikai loa,
KAMANO io ula no Keamolewa mai,
BIPI uahi no Kaleponi mai,
KOPA keokeo - KOPA ulaula.
AILA Honua! AILA Kohola.
KOPE—PAAKAI,
AI no na Lio me na Moa,
Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano.
PIA NO HAWAII MAI,
PIA AI—
A he nui loa no na mea ai maikai e ae.
Nolaila ia ea, e na makamaka, e hele mai no me kahi dala, a e like maka no oukou i keia mau mea i laila ae la maluna.
Me ka mahalo.
I. BATALETA.
318-3m
S. MAGNIN
MEA KUAI LOLE MAIKAI
—A ME-
NA ANO LOLE HOOHIE A KA MANAO,
Na Kamma, Buti, na Papale Kapu a me na ano Papale.
E hele mua maanei mamua o ka hele ana aku i na hale e, a e kuai makepono aku no waa. Aia makai iho o ka Roiala Hotele ku'u Halekuai Lole. E wehe ia ana ka puka i keia la. Honolulu, Ian. 4, 1868. 318 6m
OLELO HOOLAHA.
HAO BIPI! HAO BIPI!
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, owau, o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke makemake nei au e kuai me oukou i ka hao bipi, elima keneta o ka paa hookahi o ka hao bipi maikai. Eono dala o ke tona no na iwi bipi. E lawe nui mai oukou ma ko'u hale kuai ma "Alenui"
AHUNAKO, (CHUNG BOON.)
Honolulu, Dek. 4, 1867. 314 3m
Hale Hoomoa Palaoa ma Hilo!!
KE HAI AKU NEI NA MEA NONA na inoa malalo nei, i na kanaka a pau o Hilo nei, ua wehe ae nei maua i Hale Hooohainu Kope a Hoomoa Palaoa Hou, kahi hoi e hoolakoia ai na ohana i na palaoa i kela a me keia la, a me kahi e hana ia ai ka mea Ono ki i na aluna ahiahi a pau. Na mea Ono a me na Pai o kela a me keia ano. e hanaia no na mea Ono a me na Berena ma ke kauoha. He wahi no e paina ai i na hora a pau. Owau no o
312-6m L. SEBASTAIN a me J.C. BLACK.
OLELO PAPA.
KE PAPA LOA IA NEI NA MEA A PAU loa, aole loa e ukuia na aie a pau loa ma ko’u inoa, ke ole he palapala i kakauia e ko’u lima ponoi, e kauoha ana pela. WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.
Wailuku, Maui, Jan. 4, 1868. 320 3m
OLELO PAPA.
KE PAPA AKU NEI AU I NA kanaka a pau, aole e oki wale i na laau nui a me na wahie ma ka aina ma KUPULUA komohana, ma ka Apana hoi o Hamakua a me Makawao, Mokupuni o Maui. A ke kauoha aku nei hoi au, o ka poe a pau i kuai i kekahi kuleana maluna o ua aina la, aole hoi i hoeponopono la, e pono e hele mai e hooponopono ma ka la mua o Aperila 1868 a mamua ae paha a ina i ole, e lilo ko oukou mau kuleana i mea ole.
SILAS CHANDLER.
Makawao, Dek. 16, 1867. 319 3m