Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 5, 1 February 1868 — "Ko Hawaii Ponoi." [ARTICLE]

"Ko Hawaii Ponoi."

Ua ike iho makou i ko "Hawaii Ponoi" knkau ana inaloko o Ke Au Okoa, 0 ka la 23 o I»nuari, a he mea ehaeha 1 kona hoalaai.i ana i ka hoomaka'aka'u, a mc he n>ea la, he niukemnke ia la kakou a pau loa e )ike ka nmimo ine kona. | Me he mea la e poniniu ana kona poo i | ka ike i na Haole ; uolie ona inanaoio a ; liilinai iloko o kekahi o lakou : aole Imokalii ili keokeo e noho nei iioko o ko kakou Aupuni he kupono no ke koho ana, a pono hoi nu ka noho'na Lunamakaainana iloko o ka Ahaolelo e hiki mai ana. |0 ia iho la ke kumu, ina he oiaio kana olelo ho(>e. £ia kana : 44 O ka ieo hope ia oe e Hawaii o Ktavve, Maui o Kanm, Oahu o Kakuhihewa a me Kauai o Manokaianipo, eia no ia : Ina oe e m*keluake aua e kapae ia kou Moi m*i ka Noho Alii ae o kona kupuna, a ina oe e makemake ana e lilo ko kakou aina ha* nau iloko o na linia o na malihini, a ina oukou e makemake ana e hoala niai i ka Uhane inoinn o ka poe nana i oa*i ka aī na, a ina i nvtke:nnke e kipakuia na k«naka i kuahiwi e iike me na Ilikini o Amenka Huipuia ; a ina oukou e make*

make ana e noho kauwa aku maUlo o na i ilikeokeo, alaila, e koho Oukou i na hao-j le aka hoi, ina ua makemake o3e oukou i i keia mau mea a'u i hai ae nei, aiaila, e \ laiau i na b*k»U o oa kanaka Hawan, ka poe o ko oukou koko ponoi. ?T He kumu pono no kakou e ninau ai, owai keia "Ko Hawaii Ponoi," ka mea kakau raa ke ano hooweliwel»—O ke Au« puni no anei ? Ke hai nei makou, aole. 0 ka Luoahooponopono o Ke Au Okoa he kanaka kupono i ike i ua manao o ke Aupuni, ua akahele loa i ke kau ana ae 1 ke Poo o keia Kumum uiao, Ke/Hawaii Ponoi," me na huaoleio [A'o ke Au Okoa\. O ua Lunaliooponopo nei no o ke \ Au Okoa, be kanaka oluolu loa ma ka haawi aoa i walii no ke Kumumanao 0 "K. P.," no ka mea, ua kukau loa ia, a he hoaloha ponoi loa, noUila, aole ia i hoole aku iata. Aka, heahl,ka ke Aupuni olelo ai nona iho ma k© ka Lunahooponopono kakau inanao ma ke kolamu mua o ka aoao elua, ma ka aoao iho o ko "K. P., n Kumumaiiao ? He olelo kue loa i ko U K. P" kukulu manao. Ke hai pololei loa la. Ke hai la 1 ke Kanawai o ke koiio balota ana, alaila, hai pakahi iho ia i na inoa o na Luuauiakaainana e balota ana no ka Apana o Kona, Oahu nei. Mawaena o ia muu inoa, ua ike ihomakou i na inoa o na haole keokeo ekolu, a ekoiu mau kanaka maoli a me eiua inau hapa haole, a heaha iho la ka ke Aupuni olelo ? Ua olelo anei e koho i nu kanaka Hawaii wale no ? Aole. Eia kana i olelo ai: "A ke wailio inalie ae nei makou, na ka poe koho no, e koho i ka lakou poe i inanao ai he knpono. ? ' Ke munao nei mnkou, ua hana ka Moi me kn inanaoio maikai i ka wa ana i kahea ai i ka Ahaoieio k'u i ka wa, e hoohoio i ke Kuikahi Haawi Like a ine kona kakau inoa pu ana ia. Aole mukou i munao, ua makau I i i na haole Amerika a me ke Aupuni Amerika, no ka mea, he Moi naauao a akamai oia. Ua poina anei ia u Hawaii Ponoi" ka Haiolelo u ka Moi i ka wehe ana i ka Ahuolelo ku i ka wa? Ke hoala liou nei makou i kona iunamanao—eia uo ia : ' E na 'Lii a nie nu Lunamakaaiuana: O keia kuiknhi e waihoana itnua o uukou, ua noonoo Wau, he kumu hoi ia e hoouiau ai i ko kakou noho alohu ana me ke Aupuni o Amenka Huipuia, a he kumu hoi ia e pii ai f*a pomaikai o Ko'u Aupuni." j Ua manao oiaio loa ka Moi. na KiWii-, na rne ka Poeikohoia i ka hooholo ana i ke Kuikahi llaawi Like, a ina he ala e, ina aole e hooholo ia ; a ke olelo nei ka Nupepa Aupuni ia kakou,he kumu oiaio na kakou e nianaoiana aku »i, e hooholoia ana ua Kuikahi la e ka Ahaolelo Nui o o Amenka Huipuia, a e lilo koke ana i Kanawai. Aole anei he pono no na haole akamai i maa i na kanawai o Amenka ke kohoia e noho pu me na kanaka maoli iiuko o ka Ahaoielo e hiki inai ana ; a ina e hoohoioia na duie maluna o na waiwai o na haole kaiepa, ahūia, o ke akpmai o ka haole a me ke kanaka Hawaii, iiui pu ae i kekau hou ana i na elute maluna o na waiwai a na liaole kalepa e lawe mai ana ia nei rna ko lakou inau inoku, n lakou e uku aku ai i ke aupuni? He kumu hana nui keia nona manao, a nolaiia, he kupono i na kanaka naauao i maa i ke kaiepa ke hana pololei; a ke manao nei makou, he kumu pom) no kekahi mau haole noonoo ke komo i ka Ahaoielo e iiiki mai ana. Ke makemake nei makou e ninau aku ia "Hawaii Ponoi," ina ua hooki ia i kona noonoo. heaha ka mea e loaa mai ana iaia, ana e hoole nei, aole pono i na haole ke noho iloko o ktf Ahaolelo e hiki mai ana. Ke manao nei anei ia, oia ke kokua no keia kumu, a o ka Ahaolelo o na knnaka maoli wale no nnei ka mea e pale ae ai i na pihkia o keia aina a me ka hoohuiia ana me A;nerika Huipuia ? 0 ka manao maka'u wale anei iioko onu ka mea e hiki inai aua maiuna o kakou a pau 1 Ke oielo nei makou me ka oiaio i ka wa a makou i oleio ai i ko ke Auokoa inanao, o ka nui o ka pilikia mai na haole mai e laulahaJoa ae ana ina aohe e kohoia kekahi haole i mea e kokua ai i ke kau i na Kanawai iioko o ka Ahaoielo e hiki mai ana i nua e hoomalu hke ai i na haole a me na kanaka. Aole makou i manao he naauao o * 4 H. P.," a e kokua ana ia i ka Lahuī o kona Aina, ma ka lioala inanao iuo ana i m. haole a me na Amenka ma kana papa ana ia kekou, mai koho i kekahi o lakou : ke manao nei makou e huki aua ia iaia īlio, aole € mahaloia mai e na kanaka noonoo a naauao o ko kakou nei aina, ma ke ala ana e hele nei. Ina e hauiel\ia ana ko kakou aina iio> ko o ka pilikia nui e like me kana e akena nei ia kakou, no keaha i hiki ole ai 1 keknhi kaiiaka e a mau knnaka mai kai, ke UUu ole i ka lakou tnau peui a

kahea ako i na kanaka ? Ke manao nei makou, he miu kaoika kaht«o a naauao a maikai e me no kekahi o ko kakoo nei Aupuni no na wa o ka pilikia ī oī ae i m Ko Haw«tt Ponot. M a e hiki «il** tatoH - mau peni ke kakau me ka n»aus nu»i a ioa , oia >o ke kumu o fca i-ilikia, e h>~~ he koke ana kakoumai a hkou mii. Aka »iv>, ke mino aka wale nwi nt;i ne iakou i ka pualaoluo makani e kaieha ana i fca lepo iluna. Ke manao i>ei makou. he manao hh *Ko Hawaii Podot ?? i na ilikeokeo; he hli i na Amerika. Aohe eiia m*keu»ake i na hiohiona o na hao'e, n<» kekahi kn-< mu iho ana i ike au A he kumu oiaio ; anei ia, o na Amerika ko knkou mau ene-; mi} Ua olelo la, o ke Aupuni o Amerika Huipuia, he hoaaioha ioa nokakou.. a o na haole Amerika, he poe aloha loa i i ka Lahui Hawaii, a he p»e hana poloiei, no ia mea. ke olelonei o u Hawaii Ponoi.," <4 0we iho la au me ka i aoa, Auwe oe e Kuokoa. eia ka oe u»a ka aoao o na enemi o keia Lahui kanaka, a$ ua pena iu oe i ka wai huoiuu hke ine ka poe e mnkemake nei e kulai i ka No- j ho Alii o keia Anpuni a me kona noho' ana i Aupuni Kuokoa. No ka piha loa ; 0 ke Kuokoa i na manao awahia kue Aupuni, nolnila, uu h«>onuiopopo ule oia | 1 kana inau oleio e hoopuku ai, a nola-• ila. he mea maopopo, o ka makeinake ou e ke Kuokoa. oia no ke kumakaia i kuu ; . ' ! aina hanau ma ke akikai hewa ona i ke-j ia Lahui Kanaka ;" a ke olelo pu ne» no , hoi oia, u ho-a po ia oukou me he mau j holoholona leo ole." j Ke mauaonei makou, o keia mau oleio, nohe i ku i ka inahalo ia. kakou e na kanaka o Hawaii nei. Ke ninau nei ma-1 kou ia oukou, ke maoao nei anei ou- ! kou iie oiiio keia a lie hnna nmikai ia kakou ? O kona mnhulo anei keia ia • kakou e na kanaka 1 o kana e olelo nei, j ua hoonaauaoia oukou n akamai a ua hiki ke malama iu oukou iiio, a hoohalike mai ia kakou me he u holohoiona leo oie la " ina aole kakou e hana e hke me ia ; e ao mai nei e manaoio aku i kana ? Ke hai mai nei " Ko Hnwaii Ponoi" | ia kakou, Aia ke Kuokoa ma ka noao o ua Enemi o ka Lahui Kanakn, a ke ala-! kai hewa nei makou ia oukou, no ka « mea, aohe o makou hoolalia aku i ua mea ana i ike ai ma na nupepa o Kaieponi. Ke oielo umi uei iu makou, ko j makou manao u ka hoopuka i na olelo | hoomaiimali i īnea e hoonanea ai i ka noho ana o na kanaka a hiki i ka ia a ( ka enemi e poi po mai ai, alaiia kuni i iki kau aka. j Me he ine.i la ke manao nei ia, o na j . i nupepa o Ainerika, o lakou ke Aupunij 0 kela aina, a ina hookahi, a elua, a eko-; lu a oi aepaha nupepa e hoopuka ana ; no na mea e pili ana i ka hoohui nna . aku, a i ka mea e pili ana paha i ka Moi | a i ke Aupuni paha, aiaiia, e !oauiourmj kakou i ka pilikia mai na iiaole Anien-i ka mai a me kn lilo ana aku o ko ka-' kou Aupuni Moi—me lie mea la o na | nupepa ua like me ka Ahaoieh» Mnka- • uiuana, Ahaolelo Nui a me ka Pereside-j na, ka poe ih»ko o ko lakou mau limn | ka mana nui—l ka wa a makou e ike ai \ 1 ke kumu pono no ka makau aua « hiki uiai ana mai keia Mt»na AupiiitVm9i, alaila oia ka wa kupono e haiaku ai i ka Lnhui Hawuii i ka pihkia io. Aka, 0 "H. P.," ke koho wale nei i ku pilikia ; ke hoopihaia nei ia e ka limwili a me ke kaumnha e liin ana ko kakou Aupuni, a o ke kuniu wele no e k\>paa'i, mai koho kakou i na ilikeokeo. u Ke ninau nei makou ia H. P.," no keaha ka mea i hooiioio ai o ko kakou Moi a me ke Aupuni i ke Kuikahi Panai Like? Ua hoouna aku la ka Peresidena e» Amerika Huipuia i ke Kuikahi i ka Ahaolelo Nui, a i ka wa e hooiioloia ai e lukou, e liloana i Kanawai no na makahiki ehiku ; a o »a mea a paU a " K. P." e hiki ai ke hana, ke olelo a ke uwe, aoie loa e hiki ke pale ae ia. I ko inakou kumumanao mua iho nei, ua ninau aku makou ia u Hawaii Ponoi," Heaha ka hewa o Lee, Bona, Aukina ma 1 lilo ai i mau Lunamakaoinana no keia Lahui ? Eia kana haina : 14 Aole iiewa lakou." Ano o ka inoa o ke Keonienina hope kekalu i haiia maluna ehana bolota ana ma Honoiuiu nei, aka, aohe ona makemake i kekahi o ua ilikeokeo e kohoia f kakou, o lilo auanei kokakou Aupuni, a e kipakuia auanei kakou i ke kuahiwi e like ine na liikini o Amerika Huipuia. Oia iho la ko 44 Hawaii Ponoi" ehaeha nui, kaumaha aloha nui iio na Ihkini nia | Amerika Huipuia, a i hikilele nui kakou aule ia e hele e kokuā »a lakou, me ia pu ko iakou kanoka Mokomoko e kokua ai i hoi hope mai lakou imi kuahiwī mti a noho inn na kola laelae. Ke makemake nei o 44 H. P." e man«oio kakou a pau he pilikim e ae no ke- : kahi o ko kakou Lahui; » ie hai nei maj kou, he oiaio ia, o he pololei ho». 'Eia EneuM io uMwiena o kakou, a int

aole e hiki iaw ke kinai a nalo, «laii» •©- | he maa maUhiki he leholehu i koe, Woj ī L*htti kmkaikahi ma ka helun*. i !•••! oleaike koe iho e hiki ke kapa», ke; *t* oke Aupum. In« e Voe «ku ana o f 'iUwaū vP«MM>r' » ua Eneuii nui U ka . fnu Hai Oiw, «la»U, e li«p® ana ka p»* likiaoko kakoo Aupui»i e hele K» aku nei e p»u, dh ka n>ea, aia maluna o ka }>u ana o ka Lahui e toihi ai ka noho aliiana o ko kakou Hw • f«»eko k«koo kumu ana mai he lahui, a e ike ana ia; tjoko o keia eoemi, ke mw kue ivana ej haan» aku uia i kaua hahaoa e lanakila, ai. | . Ke waihe nei makou »keia ik» pot; maikai o ko kakou lahui, a ke nianoonei; makou, o ke knnaka akamai a mawaena o kakou, o bkou kai ike he po- \ no a he pololei i keia manawa ke kohp no keknhi mau haole kupono kmnoka| Apana o Ilonolulu nei. |