Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 5, 1 February 1868 — HE MOOLELO NO HAMANALAU, HANAI A HAWEA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO HAMANALAU, HANAI A HAWEA.

1 iatcrja wtai!oio mai o na kaūa kakil* o IJaic*ri mei. HEU' 6. Ka 01110 fc i.xi o Kais;anapovu xbca foe ELKLE A KAIHrA«VVAAUI. A mamuli ok&ii noi oioiu »o»'ku īa i*kou Ja, olelo inai lakoa. i kii mai nei makou i ke keiki, mamuU o ke kaooha a Kaibu«uwoaiua, e kii nui ia oe a me ke keiki. Heaha ka mea i maopopo ai ia oukoa, aa hanau ke keiki, a ua make paha o Uamana* iau. Hai aku la ua poe malihini aei. no na mea a Keohokai m& ilohe &i no na la mamua ibo» e hnna hou ae e ba mea belubrlu i ba moo!eJo o ka hooiohe ana o Keohokai ma, i ka wa a laua i pii mai ai i ke kapili manu. A maopopo »ho ia ia Kaakanapokii. ua iob« ia na mele hoaloholoha ana i ke kamalei a !aua. A i ka ninau ana mai a ka poe mnlihini i ke kumu i make ai o Hamanaiau, haiaku !a no keiu, no ka make pololi a ka ai ole, a no ke aloha no'hoi i ke knne, kai no paha be noho ka ke kane a mnnao mai ia maaa me ka wahine ana. A pau Vn ia nei olelo ana mai kn mua a ka hope o ko laua nei moolelo. A maopopo iho la ia lakou ka mea i ma» ke ai. 0 ke koi aku la no ia e hoi i kai, e noho pu me ke kaikoeke, a me ke kaikamahine, aohe hoi a ka mea i inake, ua make aku la m> ia, he alanui loaa i ka ukaliie aku ena mea a pau, wahi a lakou nei. A pwu ka ia nei hoolohe ana'ku i ka lakou la olelo, kulou iho ia keia ilnlo me Jte kahe no o ka waimaka, a noonoo iho la keia, e aua no paha wau i kuu keiki, a e hookuu paha wau. Pela na manao elua e nune ana iloko ona, a nodnoo hou keia, ua oi io ka pono o kuu hookua ana'ku i ke keiki, i kaawaie ai «u mai ka malamn ana ia ia, a hele hoi au ma na hana e pili hn ana i kuu imi ann, i mea e, oia hou ai kuu kalkuahine, a holopono i ko ia nei manao, o ka ae aku la no ia. Ae, e hoihoi e aku nae oukou i ke knikan>ahine, a na'u no hoi ia e noho a mahope hoi aku. O na hana noho wale aku no paha keia, ua hele aku la no ka hanu, o'ke aloha no ho*i, no- j hopu wale ae no hoi no kekahi mau la,a hoi l aku no. A ma ka ia nei olelo ana'ku, ae mai la no j lakou, ae, ua pono no ia, eia nae paha ka he«' wa, e ahla paha anei ke keiki ia makou, a hoohihi hou no ia oe, wahi a lakou ta. Olelo aku o Kaukanapokii, e noho no kakou, a hiamoe ke kaikamahine, alaila, o ku oukou wa ia e lawe ai; ae mui la no hoi lakou la, (he ike wale aku no la hoi ia Hamanalau, mai ka hiamoe no hoi ka laweia anu mai.) 0 ke kali no ia o ka poe malihini a hiamoe o Kukonn, ke kaikamahine. maikai nui wale a Humanalau ; i hahai aku no o like me Aaho* aka ; (he ole no la hoi kekahi o ka iike, ua inaikai no ka hoi ke kuinu, nawai hoi e nele o ka hua.) I ka inakaukau ana o na poe kannka e lawe ia Kukonn, oko lakou lawe aku la no ia, a na kona makuakane awahua no hoi ia e malama inai i kana keiki. Aole a kakou hoomaopopo hou aku nona, aia a hikii ka wae ok hou mai aio Hamanalau, a mahope iho e ike hou ai kakou ia Kukona. E huli hou aeknkou, a efapaau ia Haininalau, ma ke kokua po aiia* aku me Kaukanapokii. Ka IMI ANA 0 KaOKANAPOKII I IfA NEA E OLA ai o Hamanalau. E ka poe heluhelu, ua lohe iho nei no ka« kou i na oleio kauoha a Hamanalau i kona kaiuunane. Ina e nui ka oialama ana a Kaukanapokii ia ia, e ola bou no aenei, ina io. ie e malama, o kona make loa no ia, a ma keia wahi e ike ai kakou i ka kako>u kamaJei hiwahiwa, a ke aloha kaikuahine nui wale. I ka hala ana o na )a be anahulu, oiai e noho pu ana no laua nei me ke kaikuahine, a he amihulu hoi na la i waiho ai o Hamanalau ilalo, oia hoi he 10 la. Na na kupunākane e-epa no paha o laua nei i hoolioli mai i kahi keiki, e hele e obi mai i na launaheie a pau. e hoopuioku mai ai ia loko o ka hale. Kii aku la keia i ka maia e-a o ke kuahiwi, kau wale ae la no ma ka haka e Kokoke ana i ka bale o Ukou nei. A i ka pala aua o ka maia, ike aku |a keia i ka pohai puni aoa mai i ua mea he manu, makena oo nae hoi ua me he manu o keia ano manu, keia ano manu. Ke hele la a iuiuu ua haka maia nei. Pela ka ia nei hana molowa ole ana ia manawa aku, a ia maoawa aku, a h»ki i ka wa i kii ia mai ai o Kokona 1 haiia maiuna ae oei. A hala hookahi maiama mai ka hoolulo ana aia oei, ike oia i kekahi maoo ano e, t oi aku ka maikai mamoa o na manu e ae, i hele wale ka hulu a pahee. a hmohinu no hoi, i oi ae mamua o ka poe ohokai. Maotfo wale iho la no keia, o kuu kaikuahine paha kela, ua ku-a manu ae oei, pela ka nalu wale no iloko o kooa naau. O oa manu nei nae, aohe he (aooa mai me ka lehulehu o kau mana ; kau e wale mai la no ma kahi e t ma ki !ata kaavafe. He makemake oui nae

ko ia ne» e U>ta ua mmu ia, aole iwo e loaa. I kekahi manaw», oi» ho» ka w* e hia«m« at ke kaikamahine, oia kona rn«nttrs « hookv bkuptia ai i w*h« 6 kau lealea ai ka maou, kii aku la hoi keb, puhalahio no nae kela.i i pela e h*na mau «i, ao!e no he k»a iki o ua ika.kuahine manu nei ona. Ano kona uluhua i ka !oaa ole. oia no ka mea a Kauka* inapokii i hookuu ai ia Kukona e hoi i kai Ime Kaihuauwaalua. i wahi e kaawak ai ke« ia, a h\x>kahi a ia net mea nunao nai oka i ke k»?ku«hiAe enanu *o kana hnna io no ia i kela manawa ke«a ma» nawa, a hiki io no hoi iWawa i loaa au i ?ka wa oo aia nei e hoolulu mau ana i na l mea aUfo ke kuahiwi, a rae ka inaia i luoa io ka haka. ke lele mau mai la oo u* m*nu 'i roe kekahi poe manu eae ; o i uuku i tnai ua manu nei. a hele (na mai ana i ka īmnhuahua, o» mimao aku k* le ( <e a hauie (kokemaiana. Pela ka ia nei hoowalewale ana, a loaa io ua manu nei. I ka loaa ana o ua manu nei, o ke ku a uhane aela no ia, a oli mai la i ke mele, he lohe aku no nae o Kaukanapokii, a penei ua mele la, Nihaniha wale e kunane, Uhia na maka i ka lau pala, Hanaiia i ka opuu mai,a Loaa Hamalalau he puloku. O keia mau hua mele, oia na hua mele a Hamanalau i oli mai ai, i ka wa i paa ai ia Kaukanapokii, a malama loa no nae o Kaukanapokii ia mele a hiki i ka wa i ola ai; i mea hoohuahualau na ia nei ia Hamanalau. A i ka loaa ana ae la o ua manu uhane nei, o ko ia nei hoihoi no ia a loko o kekahi ipu pu-uli--uli, a waiho paa loa maila e u-u-ai. O ko ia nei hele no ia e nana i ka lua o ke kaikuahine, e waiho mai ana no ua kaikuahine me ka maikai, aohe wahi i ino iho, o ka maka nae kai eleele, ua hele a ho-ha, a mohio no hoi ka ihu. Ka lapaau ana o Kaukanapokii ia Hamanalau wahine. Ua ike ae nei no kakou i ka kakou wahi kamalei, ua hana maalea oia me ke akamai nui wale, i wahi e loaa ai kela manu, a i ka hopu ana, eia ka he uhane. Ae, he mea kahiko mai no ke poi uhane, a ke noho nei no paha ia poe, pela ko'u kuhihewa wale, aka aole paha he oiaio o ia kuhi wale. Aka, hookahi a kakou poe poi-uhane i akaka loa, mai na aina haole mai, oia hoi ka poe pai-kii. I lawa no ia oe a noho pono iho, eia ka ua ku aku la ke kii ma kela aoao, a i ka nana ana iho, ua like loa no me ka mea i hoolele-aka-ia, he keu no hoi ka naauao. A mamuli o ko ia nei hana-naaupo ana, i hapuku mai ai i na launahele o uka, na mea ala no a pau. A ma ke aoao ana mai no hoi kekahi a na kupuna o laua nei ma ka moe uhane, i na mea a Kaukanapokii e hanai ai. A e like me ka mea i aoao ia mai, pela no keia e hana ai. A maikai pono ke kaikuahine, kii keia i ua uhane nei o Hamanalau, a ma ka manea o ka wawae ka hookomo ana. 1 loa no a komo ka uhane iloko, hele ka uhane a ke kuli, ike i ka uaua oia wahi, ua hele a hihipea i na ami a me na olona, hoi mai la ka uhane e puka loa, a e holo i waho, aole nae e hiki, ua paa mai la no ia Kaukanapokii kahi e puka aku ai, hoi hou no ka uhane, a hula mai la ke kuli a komo keia i ka opu, ua ano e ke ea ma ia wahi, hiki ole ka uhane ke hoomanawanui, hoi wikiwiki mai la me ka mano e puka loa aole nae e hiki, ua paa mai no o waho, hoi hou ka uhane, a hiki i ke kea-pau, hoi hou no. A no ka paa mai no owaho, hoi hou no ka uhane iloko, a ia hoi hou ana nae, oia ka hoi ana i hiki loa ai i ka puka ihu. Aole i luliu ke kali ana aia nei, i ikea i ke oo-ana me he moa la, e hooolale mai ana i ke ao, e a ka ua ao io no. A pau ka oo-ana, nana iho la keia i ka houpo e nape ana, e hanu ana, a kakali loihi keia i ka mau o ka hanu, a ua hoomau no nae i kona hanu ana, e nawe malie ai. A ke hele iho la ko ia nei pepeiao a ka ihu e hoolohe ai, a e aniani kolonahe mai ana he wahi makani mailoko mai. A maopopo lea loa ae la i a Kaukanapokii, ua ola mai la ke kaikuahine. Kakali aku keia o ka nana mai o ka maka, aole nae he nana mai, o ko ia nei ho-a aku la no ia i ke ahi a nui, me na mea ala e puholoholo ai, e laa ka awapuhi, a me kekahi mea ala e ae no hoi o ke kuahiwi, kupono i ka hana ana oia mamanawa. Oi hana aku keia a anahulu, oia ka wa i nana mai ai na maka, ua hele a ano e ka ike, kakali oo keia a anahulu hou no, ike pono loa, a ekemu ka leo. A i ka ike pono loa ana ae, i nana ae ka hana e noho ana ke kaikunane oia wale no, kulu mai la ka waimaika [maka?], a hoopuka ae la i ka huaolelo Aloha, me ke ano pahemahema nae o ka leo, me ka pala-le. A aloha iho la no hoi ka pokii ona, a kahe pu iho la no hoi na waimaka o laua, ke noke la keia i ka lapaau, a kohu ola io o Hamanalau, a pii hou mai la ka nani, a me ka wahine maikai nui wale o Hamanalau, i oi ae mamua o ka wa e ola ana, he pakela aku hoi keia. Oi noho aku laua nei a kohu ola maoli io. Ninau mai o Hamanalau i ke kaikamahine, hai aku keia, ua kiiia mmai no e na kanaka, na Kaihuauwaalua no i kauoha mai. Pela ka ia uei olelo ana ku mai ka mua a ka hope oi olelo ana; uwe ae la o Hamanalau i ke kaikamehine, a me ke kaikunane, oia no nae kana mea manao nui o ke kaikunane, ka hoa noho o Kaala, kela wahi mehameha, a pela no ka hoi keia wahi mehameha. Aole i pau.