Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 7, 15 February 1868 — Page 2

Page PDF (1.86 MB)

KE KUOKOA, HONOLULU, FEBERUARI 15, 1868

HUNAHUNA HUIKAU.

I ka la 5 o keia malama, ua ku mai ke kiakolu kalepa Ethan Ellen ma ka nuku o Mamala, iloko o na la he 60 mai Kikane mai, e holo ana i Kapalakiko, me na ohua he 150. Maluna mai ona i loheia mai ai, ua ku ae ke Keiki Alii Alfred, ke Duke o Edineboro ma Melebona, Nu Holani. I kona ku ana ae, ua nui ka olioli a me ka hauoli o na kanaka o ia mokupuni nui, a ua haawi waleia na ahaaina e na Poo Aupuni malaila, a ua kai huakai na kanaka ma na alanui. Ua makaikai aku la paha ia i ke kulanakauhale o Kikane, a mai laila aku i ka mokupuni kamaa buki o Nu Kilani, a mai laila mai e holo ae ai i ka akau, a malia paha o kipa mai oia ma ko kakou nei mau wahi pukoa, e makaikai ai i na kuahiwi uliuli o ia nei.
            Ma ka mokupuni o Fiji, ka mokupuni aikana e ololo ia nei, ua pepehiia kekahi Misionari Be ritania, o Rev. Toma Beka kona inoa, a me ehiku mau kumu kamaaina o ia aina i pau pu i ka pepehiia. Pehea la auanei ke aupuni o ka Moi Wahine, e hoopai ana paha ia i ka hana ino ia o kona kanaka e ka Moi Thakombau.
            O na koa ma Enelani, ua hoonohonohoia ma kela wahi keia wahi, i hiki ai ke pale a hoomalu koke no na haunaele kokoke loa.
            Ua hoouna ia aku o Generala Meade e hoi e noho ma kahi o Generala Pope i hoopau ia iho nei ma Geotia, a e hana pono ana paha ia a oi ae mamua o kona hiki mua.
            Ua hoapono o Generala Kalani i ko Gen. Haowada manao, e lawe ia mai i puu dala mailoko mai o ka puu dala i hoahu ia no na negero i hookuuia, i mea e kuai aku ai i ai na ka poe ilihune a nele o na mokuaina o ka Hema.
            Ke manao nei ka Peresidena o Ame rika Huipuia e hoouna aku ia Gen. Keremana ma na mokuaina Hema loa, e huli pono i ke kumu o ko lakou wi ana.
            Ua hiki ae ma ka la 6 o Ianua ri ma Nu Ioka ka lono, ke kahe a wai la ka lua ahi pele o Visuvia, a o ke kumu o ke kahe nui ana, o ka hapahapaiia e na hakui olai ana.
            No keaha i like ai ke kohola me ka lilia maloko o ka wai ? No ka mea, e puha like mai ana laua mailoko mai o ka wai.
            Ua hooiaio loa ia mai ke kipakuia ana o na moku okohola Ame rika ma na kai o Aukaki, e na alii moku kaua o ka manuwa Rukini, a ua waihoia mai he hooiaio e kekahi kapena moku okohola Amerika, o Kapena Mellen kona inoa, no luna o ka moku Europa. Penei kana : "Eia he poe lawaia Rukini ma keia kai, a eia hookahi manuwa Rukini maanei (Aukaki) e holoholo mau ana, a ua kipakuia aku na moku e ae e hele. Ua hai mai ke alii moku, he mana kona mai ke aupuni mai e kipaku aku i na okohola ma kahi e, aka, aohe nae ia i hoike i kona palapala hookohu. Aole au i ike iaia, aka, ua ki aku nae ia i ka pu i ka waapa o kekahi okohola. Ke olelo nei au, aole au e hoolele ana i keia kai, a ike aku au i kona ki ana mai ia'u, alaila, e inu manao ae au, o ko kakou Uncle Sam a me ka hae hoku a makou e holo nei malalo iho, oia ka mea nana e malama mai ia makou, a e uku pono ia ko makou mau poino a pau a ka enemi e hoopoino mai ai."
            Ua hoopukaia he olelo hooholo imua o ka Ahaolelo Nui e ninau pono i ko Rukini manao no keia kipaku ana. Ma ka la 8 o Ianuari, ua waiho aku ka Peresidena i kana olelo pane imua o ka Ahaolelo no kela olelo hooholo. Ua hoouna aku o Mr. Suwaka i ka palapala i ke Kuhina Noho o Rukini ma Wasinetona no keia kumu; a ua ae mai ua Kuhina la, e waiho koke aku i ke Aupuni o Rukini. Okaikai no ka hoi ke keiki Amerika, aohe no i ike ia na ai a laua.
            Ke ola nei no o Kauka Livinitona, ke kahunapule i komo loa aku iloko o Aferika e hoohuli i ka poe hupo a pegana hoi e noho ana malalo o ka malu o ka make e huli ma ka pono o Kristo.
            Ua haiia ae, ua nele loa ka Waihona Dala o ke Aupuni o Mesiko, a o ke Kuhina Waiwai, ua hoopau i kona noho Kuhina Wawai ana.
            Ke manaoia la, ua haalele ke Kuhina Beritania hou ia Enelani, ma ka la 4 o Ianuari, a e hiki mua ana paha ma Wasinetona. Ua hooiliia maluna o ua Kuhina la na hooponopono ana a pau, no ka hihia mawaena o Amerika Huipuia a me Beritania, no ka hihia o ka moku kipi Alabama, ka eueu o na kai ma ka powa moana.
            Ua hiki ae ka lohe ma Sana Peteroboro mai Siberia ae, ua hu ke gula ma kahi kokoke i ka muliwai Amoulo, a ua hoouna'ku ke aupuni Rukini i puali koa e malama i ka maluhia o ka poe pihoihoi malaila no ka eli dala ana.
            Ua ili ma ke kai kuono o Humebolta ke kialua Hawaii Kaluna, ma ka la 21 o Dekema ba i hala. Ua hoopihaia keia kialua i ka papa, aka, i ka wa i ili ai, aohe wahi kanaka hookahi iki o luna.
            Ua hiki aku ka palapala hoopii i ke kulanakauhale o Balina, i kakau inoa ia e ka lehulehu o na kanaka o kekahi o na mokupuni o Inia Komohana, e hoole ana aole e hoohui aku me Amerika Huipuia.

KA IDAHO.—Ua ike iho makou ma ka nupepa haole, i ka olelo hoolaha a na agena o ka Hui Hooholo mokuahi mawaena o Kapalakiko a me Honolulu nei, e ku hou ana oia ma Honolulu nei ma ka la 20 o Feberuari, a mamua ae paha, a e holo ana ma ka la 25 ae, nolaila o ka makaukau mua no ka pono e ka poe mea hua ai a pau.

 

KA LUNA HOOPONOPONO, - - L. H. KULIKA.
KA HOPE LUNA HOOPONOPONO, J. KAWAINUI.

POE HAKU MANAO NO KE KUOKOA.

C. J. Laiana, (Lyons,)
S. M. Kamakau,
Rev. M. Kuaea,
Rev. C. B. Anelu (Andrews).
Rev. L. Laiana (Lyons)
D. Malo (Lokoino).

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, FEBERUA RI 15, 1868.

I mau Misionari Hou no
KILIPA TI.

UA kahea ikaika mai na Misionari Hawaii a me na Mi sionari Amerika o kakou ma Maikokisia, i ewalu mau Misionari no ka Pae Aina o Kilipati—oia hoi ka Pae Aina o Tarava. A ua kauoha ia ke Kakauolelo o ka Papa Hawaii e kau leo aku i na Ekalesia o Hawaii nei no keia mea. Auhea kakou, e na haipule oiaio—na kanaka i makaukau ma ka oihana Kahunapule ma Hawaii nei, eia ka leo kahea. Iloko paha o Iulai, e holo hou ana ka Hokuao ilaila. Ehia kanaka hou e haawi ana ia lakou iho i keia oihana oi loa o ka hanohano.
            Aia ka Mokupuni o Onokoa He 12 mile ka loa, a he 1400 paha na kanaka. Ua halawai na Elele o kakou, o Ioane me Binamu, me lakou iloko o kekahi hale hula o lakou, a ua ninauia aku ko lakou makemake i mau kumu, a ua ae oluolu mai. I elua kanaka, me ka laua mau wahine, no keia mokupuni.
            Aia hoi o Tapiteuea, he 4000 a 5000 paha kanaka. Hai mai lakou ua loihi ko lakou kali ana no na kumu. A i ka manawa a Binamu e kamailio ana i ke Anaina nui, ku koke mai kekahi elemakule a paipai ia lakou e haalele i ko kakou mau akua a pau. Ua makaukau lakou e apo aloha i na mea e ao ia lakou. Owai na mea elua i piha i ke aloha o ke Akua, e hele Tapiteuea ?
            O Nonouli ke kolu o na mokupuni o kela Pae Aina i makaukau no na Miisionari. He 2500 paha kanaka o Nonouli. I ke ku ana o Hokuao ilaila, ua haunaele kekahi hapa o ka Aina i ka inu ona ana ; aka ua malu kekahi hapa, a i ka wa a na Elele e paipai ana ia lakou, ninau koke mai kekahi—"Owai ka mea e ao mai ia makou ?"
            Ua manaoia hoi i hookahi Misionari no Maiana, a i hookahi no Marakei. Ua palapala mai kekahi mau elemakule ekolu olaila ia Binamu, e nonoi ana i kumu na lakou.
            He nui na kihapai, he uuku na paahana. Na ka Haku e hoomakaukau i kekahi poe o kakou e hele a e ohi i na uhane o keia mau kihapai e kali ana no ka olelo oiaio a Iehova.
L. H. KULIKA.

He mau manao no ke koho
BALOTA ANA.

MA KA Helu i hala o keia Pepa, ua hoopukaia ke ala e hiki ai i na kau koho

balota ke alakai pono ia. No ke ano nui o keia kumu a na haole a me na kanaka maoli e manao kuhihewa nei, nolaila, ke pakui hou aku nei makou i "kekahi mau olelo i koe.
            Ka mua.—Heaha ke kuleana o na Luna Aupuni i ka wa a na makaainana e koho ana i na Lunamakaainana ? O ko lakou pono ke ku kaawale wale mai no, aole ka hoohulihuli a koi okoa mai i kanaka e koho ma kekahi mau Lunamakaaina, aka, o ka malama wale no ka lakou no ke koho ana i kela a me keia aoao. O na Lunamakaainana a na makaainana ka poe kupono, a me ke ala hookahi a na makaainana e hiki ai ke hoopuka aku i ko lakou mau makemake ma na mea pili Aupuni, a ke hana hoi i mana e ae i pili ia lakou iloko o ke Aupuni, no na kumu nui e pili ana i na Auhau a me ka Hoolilo ana i na Dala Aupuni. O na Lunamakaainana, oia wale no ka waha olelo a me ka pahu kani o ka leo o na Makaainana. Nolaila, aohe wahi kuleana iki o na Luna Aupuni e hana ai no ke koho balota ana, koe wale no ko lakou nana wale mai no.
            Ua papa loa na kanawai o Enelani i kekahi o na Luna Aupuni o na Auhau kuloko, na dute a pela aku, aole e hoomaka'uka'u ma na koho balota ana, ma ka hoohulihuli ana a me ka hoopunipuni ana i kekahi mea koho, a o ka mea hana pela, e hoopaiia oia $500, a e hoopauia kona noho Luna Aupuni ana ma ka oihana.—Aohe Lala o ka Hale Ahaolelo Alii, a aole Kiaaina o ka Mokuna-aina he kuleana iki ke hooweliweli i ka wa koho balota ; pela ma ke kanawai.
            Aole ma na aina a pau, koe wale no o Hawaii nei kahi i ikeia ai na Lunakanawai e kauoha ana i ka poe koho, a e hoomaka'uka'u ana ia lakou, ke koho lakou i kekahi balota. Eia ke lohe nei no kakou i kekahi poe ma ko lakou ano naaupo e kamailio ana, no kekahi poe Luna Aupuni, "aole i hooko pono i ka lakou oihana!" no ka mea, aole lakou i keakea aku i ka poe koho, a i ole lakou e koho i na mea a lakou i makemake ai. O ka hana kupono i keia poe Luna Aupuni, oia no ka hookuu wale aku i na kanaka a pau, e koho i ka balota a lakou i makemake ai.
            Alua—O ka pono nui o ke koho ana ma ka balota, a aole ma ke kahea inoa me ka leo, oia no ka huna ana o ke kanaka i ka inoa ana i koho ai, a i mea e makehewa ai ke uku kipe a me ka hele maka'uka'u. He pono i kela a me keia kanaka e hiki ke koho malu me ka ike ole o kekahi kanaka i ka mea ana e koho ai, aia wale no a hai iho ia.
            Nolaila, he hakihaki kanawai, a e kue i na pono o ka poe koho, ke huli na Luna Nana, a ike i ka inoa maloko o ka balota, e like me ka mea i hanaia i ke koho ana iho nei ma Honolulu nei. Ua hewa hoi ke pai ana i na balota ma ka pepa i hooluuia a me kekahi ano e ae i ike ia nowai la ia balota. Ina nalowale ke ano o ka balota, alaila, ua makehewa ka uku kipe, no ka mea, aohe e maopopo ana i ka mea onou aku i ka uku kipe ke koho ana o ka mea nana i lawe ua dala kipe la. Aole no e maopopo ana i ka luna paahana ke koho ana o kona mau paahana. Aole no kekahi mau Lunakoa e ike i ke koho ana a kona poe koa, pela no me ka Lunakanawai Hoomalu, aole ia e like i ke koho ana a kona mau makai.
            I kekahi mau pule i hala, ua ao mai o "Ko Hawaii Ponoi" ia kakou, "Mai hoolilo ia oukou i mau holoholona leo ole la e ho-a ia i o i anei e like me ka makemake o ke Kahu." He olelo ao maikai keia. Aka, owai la na kanaka i koho ma keia ano, aole anei o na koa, o na kaiko a me na pauhana Aupuni ? Ike no o "Hawaii Ponoi," aole nae kue aku i na makaainana e alakaiia ana i ka pahu balota "me he holoholona leo ole la" a onouia mai e koho i na Lunamakaainana hoopilimeaai i ko na Kuhina. Aole loa ka!
            Aohe ia i kue aku i na Mahiko, i ka poe nona ia waiwai e hooikaika ana ma ka aoao o na Kuhina, aole no hoi i kue aku i ka balota ana o na haole, a i oleloia i na Ame rika e like me Kapena Loke ma a me Kauka Kamika ma.
            Ano he oiaio, aole o na kaiko, na Lunakanawai a me na Luna e ae o ke Aupuni, he mau paahana lakou no na Kuhina, aka, no ka Lahui okoa. O ka Moi aohe Ona aoao e koho ai, aole ana hana mai no keia mau koho balota kuee. A no na Kuhina a me kekahi o ko lakou mau mea-kolo e kolo nei i keia poe e koho a e hooweliweli i ko lakou koho kuokoa ana, he kue pu ia i ke Kanawai Kivila a me ke Kumukanawai.
            E mahaloia ka poe koho o ka mokupuni nui o Hawaii o Keawe, ke hoike mai la lakou, ua kuokoa loa ka poe koho, a he hapa ko lakou makau mamua ae o ka poe haole waiwai, e makau nei a hiki ole ke olelo i ko lakou manao. Ua hoopuka ae ka nupepa haole Aupuni o ka Poakolu iho nei, ua nui ka hoomaka'uka'u, a pale aku o ko makou aono a pela kona, ma ka la koho balota iho nei o ka Apana o Kona nei.
            Ina he oiaio keia, alaila, e olioli makou i kona hoike mai i ka oiaio, i nui ai a akaka lea, o kela koho balota ana e lilo i mea ole a nele loa i ke kau Ahaolelo e hiki mai ana.

E makaala E Hawaii.

I ka wa a makou i ike mua ai ma ka nupepa olelo Hawaii a ke Aupuni, Ku Au Okoa, o ka malama o Novemaba, i ke Kumumanao nona ke poo;—" E hoomaopopo e ka Lanui Hawaii," i kakauia e kekahi mea a mau mea paha, me ka inoa mahope "Ko Hawaii Ponoi," ua kahaha makou, no ka mea, o na olelo maloko aohe oiaio, a o ka manao maoli maloko, o ka hoala ae i ka uhane ino a me ka lili mawaena o na kanaka maoli a me na haole. Ke kono mai nei ka oiaio ia makou e pane aku a e hai aku i kela Kumumanao mai puni kanaka ia mea;—
            I ka wa a keia mea kakau manao e kakau pinepine ana i na pule i hala, me ka inoa o " Ko Hawaii ponoi," e hoikeana i mua o ka lehulehu maloko o Ke Au Okoa, e nuku ana i na haole a me na Ame rika, a e papa mai ana ia kakou mai koho i kekahi o na haole, a e kapa pu mai ana ia makou aia ma ka aoao o na enemi o ke Aupuni, ua piha makou i ka minamina oiaio a me ke kaumaha, no ka mea, ua ike makou, e hoala ana lakou i ka uhane ino e a-a no kekahi manawa loihi, ka uhane ino i ike ole ia maluna o keia aina mamua i na la i hala, no ia mea, ua kau leo aku makou e kuoo ko makou poe heluhelu a me ka lehulehu, a mai noho a alakai hewaia e lakou, a hahai aku mahope o na kapuai o ia poe alakai hewa, ka poe e makemake ana e lawe mai i kekahi mau pilikia maluna o kakou, a maluna o ko kakou aina hanau a kakou e aloha loa nei;—
            I ka wa hoi o ke kakahiaka o ka la mua o Feberuari, ua ike iho makou i kekahi mea hou ano e a puiwa, oia kekahi nupepa Makamae Hawaii, e kiolaolaia maiana mawaho o na puka aniani o ka Hale Pai Aupuni, a i luna o na puulu kanaka i hoki mai, mai kela wahi keia wahi mai o ke kulanakauhale, me he hale pau la i ke ahi; Ia makou i nana iho ai keia Makamae Hawaii, ike iho la makou e hoao ana e hooluliluli i ka hiamoe, malie o Limaikaika, Rikeke a me kekahi poe e ae, maloko o na lua kupapau, ka poe i ikeia he poe hoaloha oiaio no Hawaii nei, a he poe maikai loa, ma ka hoino wale ana aku ia lakou penei; "i hele mai ma ke ano o ka uhane a pau i ka lilo i ka aaia mahope o ke kii Hoomana Dala";---
            I ko makou ike ana a ku i keia Makamae Hawaii e hoolei ana i ka lepo maluna o ka inoa maikai o kekahi o na haole maikai loa o Amerika, i noho loihi mawaena o kakou, a ua mahaloia a aloha likeia e na kanaka maoli a me na haole, ma ka olelo hoino ana ia ia penei: "Ua oleloia no Aukina ma ia palapala i kona manao ino ana i ka Moi no ka hoi ole mai e ike ia Adimarala Thatcher"—
            I ko makou ike ana i keia pepa e olelo ana penei: "He haole naauao no Amerika Huipuia ka mea nana i kakau i keia palapala, he Luna no kekahi o na Au Moku Kaua o ia Aupani. Ma keia palapala ana i hoike ai oia i kanaka kupono e lawelawe ai i keia oihana hanohano o kona Aupuni. Ua hoohaule oia ia ia iho i lalo i"—I ko makou ike a na i keia mau mea a pau, ua palemo pu ka makou mau naau a ua hoopuka ae makou i waho Auwe! Aole anei i hoopunipuni ko kakou mau maka i ka kakou mea i ike ai? He oiaio anei, ua hehena kekahi o ka Lahui Hawaii, a i ole ia he hana anei keia na kekahi mau haole iloko o ke Aupuni, o ka hoolaha i keia mau olelo hooweliweli no na kanaka o ka Lahui Nui—he Lahui i launa aloha loa me kakou o Hawaii nei;—
            I ko makou ike ana i kela kanaka kahiko a kaukaualii, ka hoakuka a me ke aikane aloha a ka Moi Kamehameha III, ka makamaka oiaio o ko kakou mau Moi a me na'iii, ke kanaka aloha naauao a oiaio o ka Lahui Hawaii, ka Mea Hanohano Ioane Ii, e holokiki mai ana i ka Hale Pai o ke Aupuni, a ku aku la ma na puka aniani, a kue aku la i keia Makamae Hawaii; alaila, ua maopopo ia makou ua hanaia, kekahi mau hewa, alaila ua akaka ka makou wanana, a makou i hoopuka mua ai, aohe maikai e loaa mai kela kukulu manao mai e kue ana i na haole a me na Amerika i mea e makau ai kanaka, a hoonuinui aku i na kanaka eia kakou iloko o ka pilikia, a e huiia ana kakou me Amerika, a nolaila mai koho kakou i kekahi haole. Ke manao nei makou, ua hoopuka aku makou i ka oiaio, o lakou ka enemi maoli o ka Lahui, ka poe e hoopuka ia kakou i na olelo ino no na haole.
            Mahope iho o ka pau ana o ke koho balota, a kuu iho la ke koko wela i lalo, a manao kupono ae la kanaka no na mea i hoolaha a olelo akea ia iloko o na malama elua a oi ae i hala aenei, alaila ike iho la makou eia ae he kumu e makau ai no ka lakou mau olelo ino i puka.
            Aole makou i mahalo i kela palapala maloko o ka nupepa o Piladelapia i laweia mai iloko o Ka Makamae Hawaii, aka hookumu mai la o "Heleo-uwalo" oia ke kumu o kona hoino ana i na makamaka maikai a oiaio o Hawaii nei, ka poe i ike ole i kela kakau ana, a nolaila ua hoolilo ia, o kela palapala hookahi iloko o ka nupepa Ame rika, ke kumu o ke kamailio ino ana i na hoaaloha maikai o Hawaii i moe kahiko loa iloko o ka lepo o Hawaii nei, a heaha hoi ka hihia o keia poe kanaka ?—E hoolohe mai e Hawaii, eia wale no, ua hanau ia lakou ma na kahua o Amerika. Me he mea la, o ko lakou hanau wale ana no ma Amerika ke kumu a Makamae Hawaii e kapa nei i na haole, i ikeia he Amerika, he poe enemi no ka Lahui Hawaii. Aole makou i lohe i kekahi mau haole e ae e noho nei mawaena o kakou he mau enemi; o na haole Amerika Amerika, Amerika wale no!
            Ua manaoio loa ko kakou Moi i ke Kuikahi Panai Like me Ame rika Huipuia, a ua olelo iho ia penei: "Ua noonoo Wau he kumu keia Kuikahi e hoomau ai ko kakou noho aloha ana me Amerika Huipuia, a he kumu hoi ia e pii ai ka pomaikai o ko'u aupuni." Ke manao nei makou he olelo naauao loa keia. Aole makou i anoi he pilikana loa e ae keia ia Amerika Huipuia. E malama mai ke Akua i ka Moi a me kakou a pau mai na enemi o ke ano o "Ko Hawaii Ponoi" a me "He leo-uwalo'' a me ka poe a puu i paipai i kanaka ma ke ala hewa, a e wehewehe nei a hoonuinui nei ia Amerika Huipuia me na olelo hoinoino.
            Ma kekahi kolamu o ka pepa o keia ia hebekoma, ua hoolaha makou i ka palapala a "Makamaka Hawaii." Na kekahi kanaka koikoi o Amerika i kakau i ua palapala la. He nui no na makahiki o kona noho ana iwaena o kakou; a ma ke ano aloha maoli kona hoolaha ana no ko Ame rika lokomaikai ia kakou. E mau ana no ia mau luna aloha o Amerika ia Hawaii nei ina i hoonaukiuki ole ia e ko kakou mau Kuhina.

Ka Mokuahi Kaua Ame rika Huipuia.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:
            I KA WA i pau ai o ke Kaua Huliamahi ma Ame rika Huipuia, he nui loa na au moku oia aupuni i hoonohoia i na 'Lii koa, na koa, a me ua luina, aohe hana no lakou ma ka Home, oia ma Amerika Huipuia, nolaila, ua noonoo ia aupuni i kona mau pono ma na wahi a pau, a ua hoouna aku ia he lehulehu o kona mau manuwa ma na awa kumoku a pau o ke ao nei; a ma na wahi a ma na Lahui a pau a lakou i kipa aku ai, ua hookipaia mai lakou me ka hanohano, koe wale no ke awa o Hawaii nei, kahi o lakou i hoinoino loa ia aku ai. A ano hoi, he mau kumu kupono e hookipa maikai ia aku ai lakou maanei e like me ko na aupuni e ae.
                Mamua aku o ke Kaua, ua ninau pinepine aku o Hon. R. C. Wale (Wyllie) ke Kuhina o ko na Aina e, i ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia maanei, no keaha la i hoouna ole mai ai o Amerika Huipuia i moku kaua maanei, e malama pono i kona poe kalepa, a e pale aku hoi i na haunaele e hiki mai ana, e like me ka haunaele ana ma ka makahiki 1852, i puhiia ai kekahi mau hale aupuni i ke ahi e na luina moku, a i mea kokua hoi i kona au moku, ina lakou maluna o na kuaau a me na poino e ae. Ua hai aku oia o ko ka Moi makemake e hoonoho ia i hookahi moku kaua maanei.
            Iloko o ka wa e kaua ana me Amerika Huipuia, oia hoi ka wa a ka Aha Hookolokolo Kiekie i hooholo ai i ka waiwai o Ho se Pukiki (Nadaro) e hoi no ka aina a me na waiwai i ka Moi, aole e lilo i ka Ekalesia Pope, ua palapala aku o Hon. G. M. Robikana (Robertson) i ke aupuni o Amerika Huipuia, e hai ana, ua makau ia, o hoouna mai auanei ke aupuni o Fa rani i moku kaua a kaili wale aku i keia Pae Aina no kela hooholo ana, nolaila, ua makemake loa oia e hoouna mai o Amerika Huipuia i manuwa e malama i keia Aupuni.
            I ka wa a ka Moi i hoohiolo ai i ke Kumukanawai kahiko, ua puka koke na olelo hoinoino a na Kuhina o ka Moi i ka poe Amerika a me ke Aupuni o Amerika Huipuia, a ua kakau i na olelo hoinoino ia Amerika Huipuia, me he mea la ua manao lakou ua ulupa ia, a o ka poe Amerika maanei, ka poe no lakou na waiwai he nui, na moku, na aina, na hale, na mahiko a me ka poe i lawe mai i ko lakou wau dala maanei ma ka malu oiaio malalo o ke Kumukanawai kahiko, ua hoomaka ko lokou maka'u no ko lakou maluhia.
            Ua hoike pinepine na Ame rika i ko lakou aloha nui i ka Moi, na'lii, a no na makaainana no hoi kekahi aloha nui loa, a ano, ua ikeia e lakou, o kekahi mau Kuhina i hookohuia, ua hoike akea ae i ko lakou inaina i ka poe Ame rika, a o kekahi poe o na Amerika, he poe ano kipi i ko lakou aina iho, ua kohoia e noha ma ka oihana, nolaila, ke kau la ko lakou li-a (ko na Amerika) no ko lakou maluhia, a na lakou i noi aku ia Amerika Huipuia e hoouna mai i moku kaua e malama mai ia lakou.
            Ua manao o Ame rika Huipuia e like la me ka Hon. Wale a me ka Hon. Robikana noi i manuwa, a no ka maka'u o na haole Amerika, a nolaila, makemake lakou i manuwa, a hoounaia mai nei ka manuwa Laekawana i akaka ai la ko Hawaii noho aloha ana. I kona hiki ana mai nei, o ka hoomaka no ia o ke Aupuni Hawaii e hoino a kue loa ; a ua loaa i ke Aupuni o Amerika Huipuia ka hooiaio, ua inaina io na Kuhina o Hawaii nei i na Amerika, a o ko lakou mau enemi ia, a nolaila, he pono e ku mau kekahi moku kaua maanei.
            Ke aloha nei ka lahui Ame rika i na makaainana, aka, aole lakou e hookuu ana i na Kuhina e hoino mai ia lakou, a ina e hoopaa ana ke Aupuni Hawaii i na Kuhina ma na oihana ka poe hoohaehae i ke Aupuni o Amerika Huipuia, alaila, aole e hewa ana o Amerika.
            E makemake ana anei na Kuhina e kauo aku i keia aupuni iloko o ke kuee me Ame rika Huipuia, i loaa ai ke kumu e hookuu waleia aku ai keia lahui ia Enelani a ia Farani paha ? E makaala e Hawaii, a i ole ia, e kumakaia ia ana oukou !
            I kakau au i keia, no ka mea, ua haiolelo hoopunipuni na haiolelo Aupuni a me na Luna Aupuni no ka manuwa Amerika e ku nei ma keia awa, a i ike ai hoi oukou i ka oiaio. Ina i hoinoino mua keia Aupuni i na Aupuni e ae, e like me keia e hoino nei ia Amerika, e kala kahiko i au wale ka la i lilo ai ko oukou Aupuni, aka, ke hoomanawanui nei ke Aupuni o Amerika Huipuia, a ke ake nei e ike i ko oukou pomaikai. Ua ike lakou, o na makaainana, he poe aloha oluolu lakou, a ke manaolana nei na Ameka e ike oukou a hoopau ae i keia mau kanaka e makemake nei e kauo ia oukou iloko o ka hakaka me Amerika Huipuia.

                Ua hana ino wale mai nei anei keia moku kaua ia oukou ? Aole, aka, o na Kuhina, ke hoinoino nei ia moku, a ua kuka iho nei, e hoouna iaia ma kahi e, a ke makemake nei i na moku kaua o ua wahi e ae e ku mai. O ka manao maikai ia lakou e hana ai, o ka hookipa like a me ke aloha hoohalikelike e like me na Kuhina e ae i ka wa i hala. Aloha oukou.
MAKAMAKA HAWAII.

NU HOU KULOKO.

Oahu.

ADIMARALA THATCHE R.—Ma ka nupepa haole a Wini o ka Poaono aku nei i hala, ua ku ae ka mokuahi Penesecola ma Kapalakiko, oia no ka moku o ka Adimarala, nana i hoihoi mai ko kakou Moiwahine Ema Kaleleonalani. O ko ka Ademarala manao ka holo mua mai i keia mau Pae Aina.

KE AUPUNI IAPANA.—Ua puka ae ke aupuni i waho, a ua koho aku ia C. W. Brooks i kanikela noho no Iapana ma Kapalakiko. O ka mua keia o na Kanikela oia aupuni i hoonohoia ma Ame rika Huipuia, a iloko o na la kakaikahi i koe, e koho hou ana paha ia aupuni i mau kanikela hou no kela a me keia wahi a lakou e manao ai e hoonoho aku.

KA MOKU WILAHEMA.—Ua ku mai nei ka moku kalepa Wilahema i manao ia iho nei ua poho, iloko o na la 264 mai Enelani mai; O ka hapa nui o kona ukana, he mau lako no ke kukulu ana i ka Halepule Bihopa ma Pelekane, a o kekahi mau wahi ope no Welekahauki o Honolulu nei. Ua loohia ia no ua moku la e na makani ino, aole no i poino.

KE KIAAINA O MAUI.—Ua kau pu mai la maluna mai o ka mokuahi o ke Kaona o ka Poaono i hala ae, Ka Mea Hanohano P. Nahaolelua ke kiaaina o Maui, Molokai, a me Lanai. He maikai kona ola ana, i ka holohia wale paha e ka nalu o Uo, hele a eaea kai, he ano ka-uka-u io no ke taona nei.

KE KILAUEA.—E hoomaka hou ana ka ihu loli pua o ke Kilauea e honihoni aku i na ale kualoloa o Pailolo a ma o aku. Mahope iho o ka pau ana o kona haumia no ka pa'upa'u o kona mau ipuhao a me na Wahi e ae. E holo mau ana oia no Maui a me Hawaii.

Ke hoomakaukau nei ke kuna Emelina, no hana hou ana ia ia iho, a e liuliu ana, no kona holo ma ke alanui imi kohola, i loaa ai kana wahi hana o na la hapauea.

HANA IA KE ALANUI PAPU.---I keia mau la iho nei, ua ike iho makou i ko ka Luna Alanui hana hou ana iho i ke Alanui Papu, mawaena o Alanui Moi a me Kalepa.

Ma ka Poakahi iho nei, ua holo aku ke okohola Count Bismark o ka hai o Kale, olelo e ma, ma kana huakai mua ma ka lawaia kohola ma ka laula o ka moana.

Ma ka Poakolu o ka pule i hala, ua kuai kudala ia, kekahi mau kaawai kahiko elua o ke aupani. Ua lilo hookahi ia D. Fosa ma, no na na dala $126. O ka lua ia Jime Lemona no na dala $90.

HAULE A PAKELE.---I ka wa a ke Kilauea e liuliu ana e hoi mai i Oahu nei mai Lele mai, noholo iho la o L. Keliipio ma ka puka hooili ukana o waena a hala loa ilalo o ka iwikaele o ke Kilauea. Eia ka mea kupanaha, o kona pakele ana mai kela kawa kiekie ana i haule mai ai.

AHAHUI KULA KUOKOA.—Ua halawai iho nei na Kumu Kula Kuokoa o ka mokupuni o Oahu nei ma Kawaiahao, ma ka hora 7 me hapa o ka po Poaha iho nei, a e lilo ana paha ka lakou halawai i alakai no na kumu kula kuokoa e ikaika ai i ka hapai i ka lakou hana.

AHAHUI EUANELIO O OAHU.—Ma ka hora 10 o ke kakahiaka Poaha iho nei, ua halawai keia Ahahui maloko o ka luakini 3 Kawaiahao a ua weheia ka halawai ma ka haiolelo a Rev. S. Waiwaiole ma ka pauku 3 o ka mokuna 3 o Roma. Ua maikai kana haiolelo, ua minamina makou i ka uuku o ka poe i hele mai e hoolohe.

KA LUNAMAKAAINANA O KONA HEMA—Ua poloai ia mai makou e kekahi makamaka oiaio o makou, o ka Lunamakaainana a na kanaka o Kona Hema i koho mai nei, aohe paha i kupono i ka pauku 61 o ke Kumukanawai o ka makahiki 1864, oiai aole paha oia i noho a hala ekolu makahiki ma keia Pae Aina. Ina io e haule ana, alaila, ua kupono loa no hoi o J. W. Kupakee, e noho ma ka noho o na makaainana o Kona Hema.

KA HOI ANA MAI O KA MOIWAHINE.— Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Kilauea i ka Poaono aku nei i hala, ua hoi mai ka Moi wahine Ema Kaleleonalani maluna ona. Ma Waiaha Kona Akau kona wahi i hoonanea mai nei, a ua makaukau e ku kahi hale hoi e mai nei. E hoi hou ana no oio i kona home lai ku moana a Ehu, aohe nae hoi ke ka u ae o ke kane a me ke keiki na hoaholoholo o ke one o Ulaiki, a hoomaha aku o ka olu o ka malu hale nui o Hulihee, e nana ana i ka hai kahela a ka nalu o Huiha, a me kahi wai a wili kai o Kiope a oukou e haiamu ai me laua i hala e aku. Aloha no hoi.

KA HAIOLELO KAULANA.—Ua hoalaha ae la ka nupepa aupuni Ke Au Okoa, ka lima akau o ke aupuni Hawaii, e haiolelo ana o W. P. Ragsdale, (Pila) kekahi Luna aupuni, ma ka Hale Hookolokolo, i ke ahiahi Poaono la 8 o Feberuri nei. I ko'u hele ana aku hoi, e haha poeleele ana na lima i ka Puka, aohe i liuliu iho, loheia mai ana, ua hala aku la ia me ka wahine kupua Laka, a e pai pu ana ma ke kae o kana ipu hookanikani. Hoohokaia iho la ke aupuni a me kona mau makaainana, a hapala wale hoi na lalani Au Okoa i ka inika pai.

PAU OLE KUHIHEWA O KA HAWAII.--- Ma ke ahiahi o ka Poakolu iho nei ma Kaholoakeahole,

ua hakaka iho kekahi wahine me kana kane, a ua puka na olelo hoohiki ino o ka wa kahiko mai ko laua mau waha ae. Eia ka mea kupanaha ia laua, ua hoaoia ke kane e au i ke kai ma ke awa o Honolulu nei, no ka manao o ka wanine, ua huna kolohe ke kane, a ina e au ia i ke kai, pau i ka mano wahi a ua wahiae nei. Ma keia ahiahi, ua au ua kane nei a mawaho aku o ka uapo mokuahi, kahea mai la ia. "Ke hoohiki nei au, pau pele pau mano." He nui loa kana kahea ana mai pela, a hoi mai la ia. Ua nui makou ka poe i ike i keia hana lua ole a kekahi mau Hawaii imua o ka hanauna hou. O Namawe ka inoa o ka wahine a o Kanilaau ka inoa o ke kane. Nolaila, ke papa nei makou ia laua, mai hoomahui hou ma keia hana lapuwale, no ka mea, aohe mana o na ia ma ke kai a me na mea ma ka honua, aka, o ka "uku o ka hewa he make ia,'' wahi a ka buke nui.

LOAA AKU UA MAKE.— I ka po o ka la 2 o keia malama, ua nalowale kekahi elemakule o Kanae kona inoa, a ua huli aku no kana mau keiki a me kana moopuna, aole nae i loaa iki; a o kana wahine hoi, ua kahakiki wale i ka uwe ana a ua haena na maka; e imi ana i ka hoapili he kane aohe nae he loaa ia lakou iloko oia mau la. Aka i ka la 8 o keia malama, oia ka Poaono i hala iho nei, ua hele ae kekahi poe e hoohuli mai i ke kao mai ke kuahiwi mai; a i ko lakou hiki ana me ka pua kao maluna ae o ka pali e kokoko i kauhale, ua holo pololei nae ka pua kao ma kahi e waiho ana ke kino make, a ua puiwa ae la na kao me ke kani ana o ka ihu, a ike ia aku la ke kino o ka mea i nalowale ua make kahiko, a ua kupono ole kona mau helehelena ke nana aku, aka, na ke aloha o kona moopuna o Kahikiula, i opeope ae iaia me na kahakahana lole, a haawi aku la na ka honua e malama. Aole i hai mai kona mai, aka he olalau paha kona, he hoahanau hoi oia ao ka ekalesia o Waialua.
"Pomaikai ka poe make ke make iloko o ka Haku." Me ke aloha. G. LELEO.
Kahuku, Oahu, Feb. 10 1868.