Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 7, 15 February 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

I NA S. M. Kaxarai:. j tIKLV m. | No KA noho Alu ana o LinoLino ! MALL'NA O K£ AUPCXI, A 17 A KA* { paia o Kamkhameīla Ii. ! ka mnlama o Be|Mttemuba, kouoha ia ī inni la ka Moi Lf!io1il»o u rne na 'Li» e iioln i Maui 110 ka mni o Keopuolniii. holo aku Ih ka Moi.Lihōliho a me na 'Lii i Maui no ka nni o Keopu<«tam. A haluwai oia me kona makuahioe, n i ka malamo o Scp;»tenii»ba 16, make iho la o Keopuoluni, ma Kuluuokiha i Lnhainn. A make ilio la o Keopuolani, lie nni kn p<ir i (:efc mai, imii na kuaaina nini c Muui,u koino iloko o ke kupapnu me ka (iKinao e tuoepuu 7 a e hoomake pu ilio me kc nlii, a e kaa kumakena, ua hoolu nku o Hoiipiii me kn i uku, " Ua kuuoha kn haku o kukou, aohe moepuu, aohe kaa kumnkena ; na hauwi oia iaia i ke Akun i kn iani. ,, Ua Kanik;iu ia$o me ke kumakenn i ka u\vr, nole nne i kan kumnkenn. O Kalnnimoku no k;i i i haunwni \ ka r»inn, n Iionhp-nu aku i k:inaku, ;i oia no ku i (Uiauhn. Pomoikai uo knmunuoio o Keopuolani i ke Akua, mai mnke kekahi poe. O ku moke ann o kekahi alii kapu c like me m, a o kekaiii mnu ohaua knnuka e noho nna ma ke kuaainn, me ka noho pu ole me ke ulii, me ka ni ole hoi i k» wniwni a uu alii nei, alaila, o ka helu niai Ih nb ia a make pu me ke nlii ; oia ko poe kannkn kauhn. Aole ia he hoopiliwnle na ka ni n me ka iu. A pau ka lioolewa ann i ke kupapau o Hnrinta Keopuoinni, hele aku la ka Moi Liholiho i Wailuku, a hoi mai iu uo hoi i Lahnina. Ka holo ana o Liholiho i Beritania. Muhope iho o ka makeana o Keopuolaui, hele «ku la k»\ Moi i Wai!uku,a h'oi mai ia oiu mn Lnhaina, nlaila, oleio ilio la oia e holo i Btritania. Honkoakoaia mai la nu'Lii a me nn makaninana e lohe i ka olelo a kn Moi. Akoakon mni la ke annina maloko o kn hnle halau ma Kaluaokiha, alnila, ku mai la ka Moi a pane .mai, " Auhea oukou e na'Lii, ke holo nei au i Kahiki, eia ko oukou Moi la (Kauikeaouli; o kuu kaiknina, ke holo nei au, n i hoi moi, un lioi mni, a i ole au e hoi inai, ua loaa iho la no ko oukou Moi o kuu kaikaina." Alailn, pnne iho la oia ia Kauikenouli, " K« kouohn nei hoi au ia oe, e. noho oe ine nn'Lii, a o

na ainu ia'u pon<»i, o kou mau aina no ia, aka, o n« aina i lilo i na'Lii, nole ou ainn o iaila, oko lakou aina no ia." A pau kuim mau olelo, ee mai la oia & nie na'Lii maluna o kekahi moku okohola Beritnnia, o Mikapaka ke Kapena, a holo mai la i Oahn.

A hiki ka Moi ma Ilom»lulu, kaohi iho la na kahu alii a me nu'Lii e noho. aole poiio o ka hv>lo i Kahiki, a haalele i na'Lii a a\e na mnkaHinanu. O ke kauoha a ko kupunakaue, " li malama i na alii u me na mukaainnna." Aole n»e he hoolohe niai o ka Moi, ua paakiki loa kona manao no'kn holo i Beritan»«i. O ka ahuula e waiho ana i nn'hi i na punahe(e a me na puali nlii, ua pau i ka ohi ia, a pela no hoi ke kahili, a oia nu waiwai e lawe makana aku ai na ke nlii o Beritania, oia hoi o Kini Keoki IV. Aka, he nui na olelo i kamailio ia no ka Moi Liholiho. Olelo kekahi, i holo o Liholiho no ka hilahila i ka puu waiwa» nui ole i hookupu ia iinua o kona alo ; a olelo hoi kekahi poe, 110 ka pau loa o ka aioa i na alii, aohe aina o kona |>oe kanaka ; olelo hoi kekahi poe, i holo i Kahiki e huna ai i kona mau iwi. He nur na kumu i maftaoia/ aka ? aohe akaka loa na kumu oiaio, aka, ma kekahi mau kumu ua maopopo noi 1 O na mokuaina a me na kalana o na okana a me na ahupuaa nui, i na lii m>, aole auhau o ke aupuni no ka loa i oa makahiki o ko Liholiho noha Moi ana. I ke au o Kamehameha 1., he auhau ko ka loa no ka Mo», ak?t, i ko au o Liholiho, ua aua naMii, a o ta moa i na alii, oia wale oo ko ka Moi, aole puu nui o ke aupuni. Pela no i ke au o Kaniehameha llī, a hiki i ka inakahiki 1828, na Boti Kamauleule i haawi* i ka aina o Hilo, i ka Moi Kamehameha 111., a ua pau i ka okioki ia no na kanaka o ka

Moi. Ika makahiki 1831, ua hoonoho ia na Lunnauhau. i hookahi noka mokupuni iiooknhi ka luna ok& loa. Pela ke kuleana ofe ana oka Moi. Oia pnha ke ano o kn olelo a Kaahumana ma Kama-* kohonu, i ka hoolilo ia ana o Liholiho i Moi tnsluna o ke aupuni. 2 Oka puu hookupu nui ona mokupuni i ka Moi Liholiho, aole i ike ia. O keia mau kumu nui kn inea i nune nui ia iloko o ko ka Moi Liholiho nohoaupuni an». O keia maii kurnu kekahi men i lilo nui ai ke ahi i ka uhiiuha, ka ona rama a nne ka aie. i ili ka aie nialuna o na'hi. I kona holo ana mu moana, olelo ae la oin i keknlii, t; Aole r»nei he moku kii mai ia kakou mah'-jKi?" Hoole aku la kekahi pof» Pane- iion ne In kehi, ;t Ae ; ua hoowahawaha kahiko ia «o kakou."

I ka maknukau ann n ka Moi u holo i Beritanin, eia ka poe i wr.e ia e holo pu me ia—O ka Moiwahiōe Kainehamolu, o ke alii aimoku oOahu o Boti K;itnaii!eu!e, ke keiki a Kekuamnnoha n mo kai.a wnhine o Kuini Liliha, ke kuikumahine n Hoapiliknue ; o Kauiuhaimaiaina ke keiki 11 Kekuhaupio, ke knikaina o Hoapili ; o Mnnuia ke keiki a Knnluiiae; o Kekuanaoa ke keiki a Nahioiea ; o Naihekokui ke keiki a Hannkahi ; o Nnukana ke keiki a Knmanawa ; o Nfiar»veuweit ke Ueiki n Kekumuino; o Jnmts Knnehoa ke keiki a J"hn Young Olohōna a me John Rive, hs huole no F»«rani r he nikane na ka Moi Lihoiiho. Ile 12 ko lakou nui, aka, he nui no nn'lii i tn«liemak.e e holo, un hoonoho mni ka Moi ia lnkou e noho i kn aina, ua lona ilio !a no ko oukou Moi ok iu kaikainn. Ma ka moku okohola Berttania kn iiolo ana, o Mikapakn ke Knpena. Ika malainn o Novemabi 27, 182-3 ka liolo ana.

I ka et. 1 ana o ku Moi Lihnliho iluna o ka wanp», o ka uwe ae !u no ia o nu'lii a n»e ua makaainano, aole o kana mni ka piha o ka lewa i na leo uluaoa, no ka mea, lie mau taub.ini kc annina e kuku ana. Ua lohe ia ka ulelo a kekahi alii. e kaohi a mokuinoku kahi kal;ai, a naitaehae kahi aahu i ke aumeume o Kaumualii ka mea i olelo pela ; a i ka hoio ana o ka Mī»i, aole i kiookoia ia n»au olelo, ua kaomiia kona manao aua e kekalii poe alii—(Lokoino no.) A hnla aku lo ka Moi ilunn'o ka moku, a noho iho la no Iml Moiwahine iuka (tei e uwe ni me na'Lii* a uwe helu ne la oia me ka pu-oae i na limn, a »ne ka pa> auma ilio ilaio penei: "E ka lani-e, E ka honua-e, E ka inauna-e, E ku moa-na-e, Eka hu-e, Ekn makaainana-e, Aloha ouko—u—E ko lepo-e, Ah>hao-e, E ka mea a kuu nmkuaknne i elia ni-e, Aloha o-e, E ka luhi a kuu makuakane i imi ai—e, Ke haalele nei mnua iko luhi, ke hele nei no au mamuli o ko kauoha—Aole nu e iuialele i kou leo—Kc iieie nei 110 au ma ko kauoha i oklo mai ai ia'i»." A pau knna uwe kaukau nna, hiki mai la k«» Waapa inni fc;i nioku mai, o kt»na ee iho In n«> ia a holo nku ia iiuna oka moliu, a o ka h .h» 110 ia. O ka naiowaie ana o ke k»a o ka moku, o ka iho nna'ku 110 ia e hoonah» i ko iakou inau iiei<±hele|na, e like me ka pahu kupapau e iho ana i ka lua. A liala aku la ka Moi Lihoiiho, hoomaha iho ia ka aina i kona Inhi, kona inau Inalea, kona mau ki pu ana, ke kumakena ana o kn poe oim rainu, na haunaele aua ona hniawai ame ka ioko hookamaknma o ka po ; pau aku la nae ia mau mea, koe iho ia ka liewa nui o ka aie o ke Anpuni.

I ka holo ana o m moku nei, ua make kekahi mnvi ;nea ma ka moana. A ku ka moku tna Rio lanciro no Ben>zila, ua nnlowaie o Jam?s Kunehoa iuka no ka ona rama. Mai laila aku a ku ka moku nta Ladana i Henlania, ua ioaa ka Moi Liholiho i ka mai, a loaa pu no hoi oie ka Moiwahme Kamehamalu, he pnra punpuu uhlii ka mai, a ua ikaika 100 ka mai maluna o na Moi. Aoie no hoi i hotimaopot>o loa ia ka lohe o ka Moi Kini Keoki IV, no ka raea aia na palapnla hooiaio Moi 110 Liholiho nia ka iima o James Kanehoa, a oia hoi ka maheieole(o a ka Moi. 1 ka hiki nna aku o James Kanehoa ma Ladaua, maluna aku o ka moku launhu, a iiui pu me na Moi, a ua hooiinam na palapak ia Kiui Keoki» aka* hi n«> a lohe pono nia o ka idoi o ka Pae Aina o Huwaii. Ua malamt pono loa o Kioi Keoki, me ka hoouua pu mai i na

Kauka lapiau, aka, no ki ikaika loa o ka mai, ua inake e ka Moiwahine Kamehamalu, j ka la S o lulai 1824 ; a hala 5 ia mahepe iho. make iho la o Liholiho jKamehameha II ma La lana, i ka 26 me ! na malama keu o na makahikio kona 'ola ana, a eha makahiki me na maiama >keu o kona noho Moi ana. | (Aolt «pm.)