Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 7, 15 February 1868 — HE MOOLELO NO HAMANALAU, HANAI A HAWEA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO HAMANALAU, HANAI A HAWEA.

* I laieei* mailoko mai o na kaao kahiio o Haioaii nei. HELU 8. Ke KāMAIUO AMA O HaMA.VAL.4U MB Kk LŪA' hine kai-karr. E kn mea heluhelu, ua ike ae nei kakou i k» kumu maka'u noi oka iuahine ia Ha> inanalau, ke heje la ka hoi n, a ina he pali kokoke. ina o ka iele no !a ia i ka pnii, aoie hoi he tvwawi\ kahawai hoi o Waipio. No ka mea, ua ike no o Hamanuiau i ua luahine nei, a pehi no hoi ua iuahine nei, ua ike no ia Hamanalau. Aka hoi, ua holo ka lohe ma-o, a maanei, a poni o Waipio, a hoohoioloa ia ka lohe a puni loa o Hawaii, no ka mdke ana o Hamanalau ka wahinea Kaihuauwaaiua, i make hai-na ta e Kaihuau* waaiua wahi hoi a ka poe iokoino, he make mai maoii no, wahi a ke alo-ulu hoopili-iuea-ai. Ama ia ano i m ika'u kuhohouu ai uj iuahine nei ; e manao una aole no i ola o Hauiaualau. Ai ka hoi pono ana iho oka noouoo a kupono. Ninau aku la o Kukaopualono, (iuuhine,) 41 Ea, o Himanalau kiuo mnoii no aenei o A a*u e ike nei, aole nenei he moe ūhane. a he hoopa-oe-oe-paha," ae aku o Hamanalau, 14 ae owau kino okoa uo, e haha mai oe, he kino no ko'u e iike me oe, a e haha ae no hoi oe ia Kaukanapokii, oia iike no roe a'u. Aole no he uhane e like me kau e kuhihewa nei."

1 haha aku auanei na lima o ua o Kukaopunlono, a paa ma na liina, ke paa h keia a paa me ke ano haaiuiu no nae, e naka ai na lima ; a ioihi loa ka ia nei paa nna, olelo mai o Hamanalau, 41 pehea, he hiki aenei ia oe ke hopu i k*a uhane a paa loihi e iike me keia au e ike nei." Hooie aku ia o Kukaopualono; " aoie, aoie no, ua pau ko'u kuhihewa nou, ua oia oe, ua oia oe ma kon ano kupua, a kilokilo hoi, he mnu makua, a he mai; kupuna hoehaa kou, aoie mea e iike aku, a ke noi aku nei au ia oe ma ka inoa o kou inau kupuna, e hoopakele niai oe i ko'u o!a kino nei, iua he manao kou e iuku iuai ia makou no ka hewa a kau kane alii i haina ai ia oe, a i hooiilo ai hoi ia oe i ho.i noho iio na manu o ka naheleheie, a i hoa hooiohe hoi i na leo hauwaiaau a na kahuli, a me na pupu kani oe o ka uka."

| Ama ka Kuknopualono mau olelo noi ia j Hamanalau ; pane mai o Hamanalau. Ao*! j le no e hiki i*'u ke loaa mai ia haawinu e like me kau e olelo mai nei, oiai hoi o ko : a |make nna a o!a hou mai nei, o ko'u haawina |no ia, he b*i-na na kuu kane, aele loa. Ke hoomaikni aku nei nae au ia oe, e hoopau |ae i ka manno e loku la i ioko o kou naau, ame kou opu. (i ka wa kahiko. aole i hoo* maopopo loa ia ne-ia mea he puuwai, a me ika 1010, no ka wa hou aenei ia mea, he opu ino ko ka w.i kahiko, e like me kein, u aole ! r.o ka hoi e noonon iho kou opu," " auhea j hoi, oi noonoo iho nei ua opu nei a aohe loaa jiki," wahi inai a kekahi.) j Ai ka lohe ana oka wahine i keia mau lolelo a Hamnnalau, o ka pau ae b no ia o Ikona makn'u. A ninau hou aku (a noo Ha!mnnalau ia Kukaopualono. " Heaha ka haina a na'lii oko oukou nei wahu i mai U o | Kukaopualono ; he huia no, he he-a inoa, a |he haku no hoi i ka inoa o ke kaikamahine n olua, oia ka hana o keia mau po la. Aka ;po nae i kakahiakn la, oia ka po nui e hoike |ia ai ua kaikamahine la i mua o na makaai* unna a pau. ina no hoi he mea i loaa ka ' hua mele o ke kaikamahine, he punahele lua ia ia Kaihuauwaalaa, hoi me ka lauiau o ka puaa, a me ka umeke*poi, ua nui ua' kaikamahioe in, wahine maikai. pela mai o Ku* 'kaopaalono. Ae aku la no o Hamanaiau. i Ae, eia nne ka'a kauoha ia oe, e huna oe ra inaua i k«ra po, a kakahiaka, a ahiahi maua, heie e mma i ka po !ealeo o ke alii o oukou. Ina no hoi e ike ia mai maua, alaila, ioaa |ka hoi kou waiwai, ina no hoi aole e ikeia mai, oia iho la no ho». Oia ka'u kauoha i* lia oe ea! Ae, mai la no o Kukanpaaiono, jme ka hoihoi wale la.a hoomaikai ae la kt'ia i kona man aamaleua, no ke alakai pono ■ ana mai ia Hamanaiau a ioko o keb ne» wa* ' hi pupupo hale.

" E u paina hoi ba," wahi a Kokaopualoīno. I aka w auhea ka hale ■ tnua," aia no ma kela kauhale, he kaikana- ! ne oo no'u a me kana alii wahine no. Pa* ; ne aku la o Hamanalao, M aofe paha aenei e pono ia laua, e oielo paha ae nei ia mau«i." ; Hoole mai ka ioahioe. A ma leo ka luahinie heie ana a hai aku ia laoa he mau malihiai

kaoa, e uhona D«e kakou. peia ruai n«i i o!«io enai oei; apopo ki kua hoike ī ke ahiahi 10-ha i kakahiaka. Ae fl»i 1« no hoi Ukou, ae, e u huna kakou. ! ka hoi ana mai o *a luahine, a ote!o m<ti la Hamaoalau. he mea maikai qo ia i koaa manao. O hele \o, e ai ai r a e noho ae oo hoi au ia oei me iit nei. a hoi m\i oe. (I k* wa i uka o kuahiwi, he hiki no ia Kaokananokii ke kipeapea ae i w.thi bale lauholu, a lilo ia i wahi hate niua nona ) A i keia hoi. ua hiki hoi ke»a » ka-' hi kaoaka, hookahi hui ke komo pu ana aku me kamaaina. •• E u paina hoi ha kaua," wahi a Hamanaiau, o ka hoolako mai la no ia o kekamaaina i na mea no hoi i loaa ia ia, koe aku no nn mea maikai iloko ona hale a!ii. Ai ka oiuolu pono ana iho o ka lua o ka inaina a maona ae la, a hoopau ia no hoi ka ahaaina ana. A hoi mai la no hoi o Kaukmoapokii; a walea iho la iakou nel mana kaniKilio !ealea ana ; a hiki wrale i na wa a ka hiamoe i hoouhiia mai ai maluna o na kuemakn o !akou nei. 1 pono nae ika hele ole ia in*i, ae, aole no e hele īa mai, he mamao loa no ka< uhnle. Oko iakou nei moe ioa iho la no ia, a hiki ika \v& a ka wati-inoa i hooiaie mai, ai, ua hiki kakou i ka honi o ke ao. A o ke ala ae la no ia Kukaopuaiono, eia ka ua ao io. oko ia nei uikiwīlii ino ae !a no ia i ke ala, a homaknukau ae la i mnu mea ai na ka ia nei niau malihi, a inakauknu. O ka hoala aku la aku la no ia; a i ke ain ana mai o Hamannl&u, eia ka ua ao. Eian» mea ai a oiua, e u noho maiie no, e hfcie ae au i ka naheiehele i ka huii wahi maahaaha wauk- la, i hele mai auanei ka wahine e, ua hala wau i ka naheieheie,aoie e kipn ia mai. e hele ae nae au io i kuu kaikunnne ia e kamaiiio aku ai, ua hele au ī ka naheiehele i ka haii mea kapilipili wauke." Ae aku in no o Hainanalau, u ne nani io no ka muikai oia noonoo aua ou, o hele hoi ha." Ua hele aku la kana huak&i heie hoolaiau, i wahie huna ai ia Hamanalau ma. Ai ke ahiuhi hoi inai nna keia, kaumahu i ka wauke, kani ana ka ia nei o mawahn o ka hole. " noho nei no olua e*a," ue aku la no laua. Ai ka pooleele ana iho, ninau nku o Hamnnalau i kahi o ka wai auau kukoke, kuhikuhi mai ia keia. Ai k« pau ana o ka nuau ana, a me na hoomaemae ana, hoomakaukau ka ai anaa pau, a hoouiakou* kau na*hoi ke ktpa liele o hikou neh *Ua ano poeieeie iho ia, ke hele nei ku he& inoa, ka mnkaikni. Ai ka liuliu loaana olakou, a ua pau na mea iloko o ka ian.u nui, me he nuoio loihi la a akea no hoi; ua iaweia mai la ke kaikamnhiue alii i wuho, a ke uoho len-lea nei ke alii. o Knihuauwnalua ; ke hii in nei o Kukona e ke knhu ponoi, a ke hoho maiie nei no ke alii knmalii uie ka lealea, me ka pnani, ine ka akakn i ka huin mai a ka poe hula. 1 ka hiki ana aku o Hamanalnu ma mowaho o kahi a na makaikai e noho ana. mawaho ioa o ka ahn ka lakou nei noho ana'ku, Aole e hiki aku i mua, ua heie .mai nei a ku-neki o mua, he ike-a ia'ku no nae ua Aiii ke noho nmi ; ;\ he ike*n akaka ia aku no o Kukona i ka hii ia mni e ke knhu onn, e Kuhiaainaloioua, he wahine ia nn Kamalokea> paihi, he k«hu ponoi no Kaihuauwaaiua. E noho ana iakon nei mawaho, a i waena o k« lenieanna, noleno nne hoi i iiuliu loa. E uwe a ka iauna ole mai nna ouao Kukona, oi hoonana waie ke kahu wahine a aole he na iki; 14 heaha hoi keia kapaliii oke /iiii e uwe nei," wahi a ke kane, •• heaha hoi," wahi a ka wahine. ( laiau iho hoi ka hana o ua kaho kane e hii ae e hoonana, e kupou poo aku ana keia ilalo, he mea anuu na o ua kahu kane, a mai eha ke poo ilnio oka puu iepo. " Heokuu ia iho ilnio nnna ia e he'.e, innlie o na iho," wahi aka makuakane. I hookuu u iho ka hana ilalo e holo kiki aku nna keia iwaena oka puulu kanaka e huli hele ai. A, aohe he loaa iki o ka ia nei mea e huli hele nei, me ka uwe no nae e hoonaenae ai. Ana ke alii e heie, ke hahai ukali hele nku nei

no ua kahu mahope, a puni ae ana, aoie no he na oka uwe oke t lii. Hoi aku la a oia kabi o Ke Alo-nlii, aohe no be na iki, koi hou no e hele, a he!e hoo no me ke kaha. 0 i noke wa!e Inkou oei a pau na kaoaka o ioko, a ma ke kowa ana ae o kekahi wahi, ike mai !a o Kukom* i keia poe ekolu e kulou nei, okoia ]« hele mai )a oo ia. Ano ko lakou oei ike ana mai la ke hele huli mai nei ke alii, e pulou loa ae ana lakoo nei a paa, a kulou like iho !a lakou nei, me he mea la be poe lawaia. e le a ana kulou aka lawaia oa malie. Oia hele no ko oa kamaiki nei a laua, a hiki ana no i& Kaukanapokii t a pii no ike kaa e waha ai. a e hi*w» ai hoi. A lalan ae la ua makuakane a hū ae )a ma ke alo. A uwe ae ia me ka leo kaakao, a hr< iho la Ika inoa oke keiki aoa. " Hamao la-e ha-raa-o, Hamau U e keiki, keiki a Kaihuaowaalua, Hanau Kukooa he kaikamaLaloa, Haawe ike kua la e Kaokanapokii. Ama koia nei kahea ana iho i ka ia nei mele iooa o ke kamaiki a laoa, ua noho maiie ke kaikamahine alii, a ikeia ae ia o Kaakanapokii, me ka wahine. Hai ae Uka aha mai o• o, a'oaaoei oalowale ako la oHamanalau *

ko o m aloao* • loaa «ku no m«hop«. e ka mea helub«!«. mai manao mai oe. u» kmwi» U waie ka hana ana i keia maa l«Unt mne, aole, he nau vrahi hua rae> uoku 1.0 nae, h« mikomike no. Ka vnL\k A!<a *s Uk o K&ri*K*mH ma. Ii uluaoa ana o na kanaka. a«>,c no nae e m<o o Kauimnapoku i ka qwe h«n>ncnt a Kukona, a me We aluahi w no kelahi e ke kahn. A ina ka k>he koiiuliu ana aku o K»ihuiuwailua ia Kauknnapoku p kahea u»ai ana ke Aiii, e noho ilalo na mea a p«u. « ioa o k» mea e k\i ae iluna he make kona hope, a o ke a!u a me ke kahu, a me ka mea e hii ana i ke Alii, oia ke ku iluna i ike aku *u. Oka noho lik% iho !a no ia ©na kam* kt rwu o a o, a koe «raic iho la no o Kauka* napokii e hii ana me ke k*t»alet ana me KukouaikepoomaiolokuokaUoi, amt ke kahu oo hot oke a!it. A kahea ia aku la o Kau* kaoipokii, rae ka manao no nae o ka Whulehu a pau, oia waie no la, ao!c ī oia hou mai o Haoianalnu. Ua holo aku la ka lohe roa 0 a maanei o ka lanai ahnaina, u.a liiki n:m ia o Kaukanapokii, aia ke hii mai la ke kaimahine. Ama ka meha ana iho e mnlu loa ka Aka* ua hookaiwnie ia ae la ke alanui o Kaukanapokii ma e hele aku ai. a hiki i ka« hi a Kaihuauwaalua e noho ma» ana. A ī ka hiki ana aku o Kaukanapekii. he 01 aku kealoha iuaena o Kaihuauwnaiua a me Kaukanapokii, o ke 010 ae la »o m o ka makena mni o a o. o k« hlo-alii o Kaihunu* waaiua. A pau ko iakou hookulukuUi otm t na kuaua mua o ko lakou mnu kii «nuhi, o hoaieale ana iiuna o Hihimnnu, a nkakuu mai ia hoi nn paka wai ua a ke kehau, me ua kauaka hai*na nei, i kakou hoi e nana pu ae ai e ka mea heiuheiu. Aole t. »e o Knukanapokii i iiookuu aku i kor.u uwe han* oipompo loa ann, aka, he uwe kau kau no n;»e e helu ai, oiai, ua ike no keia ua ola loa o Hauianaiau. A pau no hoi U uwe an.i t a noho maiie ka Aha maioa o, nlaiia. ninnu alu la o Kaihuauwaalua i* Kauknnnpokii i ke ano o ko laua noho nm m« Hnn.inil.-Mj, a hiki i k« wa i make ai o Hnmannlnu. K*mailio aku la no o Kaukunapokii ntnt ka inaa a hiki i k* mnke amt, a l»iī;i n» hr>i \ ke ola hou u:ia o Hamnnalau, a me ka hoi ana maia hua a nolio ma kaht hale o ka lu-ahine-kaika.pu, a kakou t kamailio mua ae nei, a me ka uhaele pu jiia lakoM a ma ka ha!e !anai huia i ua po nei. a hooki iho la o Kaukai)ftpokii i kana nna. A i ka lohe hou ana o Kaihunuw*alua i ke ola hou ana o Hamanalau, o ka ninau hoo* maopo|X> loa mai la no i« o ui\ kannka hni na la. Ama ko Kaukanapokii hoomnopopo loa ana*ku ua ola io o Hamunalau, nia mn kn hale o Kukaopualono ki.hi i nuho ai. Kfe KENA A*lA 0 KAinUAUWAALI'A I XA KANA* KA K Kll A E HOIHOI MAt 1A HAMANALAU MK KE ANO HANOHANO I loa noa pau ae ka Kaukanapokii kamailio ana, oiai hoi ua kainailio mai In kela ma ke ano hoepokoie, oke kena i\c i«« no ia o Kaihuauwaalun i na kauaka e ku pohai mai nei iioko o ka au*olo ianai, e kii aku ia Ha« manalau e hoihoi mai ma ke uno hanohnno OKa Moi wahine. Aole kanaka hoole ika olelo a Ka Moi. a he raca hou no hoi la e hoopau ai i ko iakou hooinaioka, o ko lakou hele aku e ku-ike, Ke paukiki wale U lakou la i kt hcl« me ka hoiuoi a hiUi i kaiii o ka iuahine. I hiki aku ka huna, o knhi luahine wale no ke noho ana, o ka hoi ana'ku oo ia. i ninan aku ka haoa ona llnmuku oko alii ia Kuknopualono. •• Auhea o Hamana> lau. M Pane mai ka luahine, " Aole i hoi mai nei." *• He oiaio aenei kau mea e ole. lo mai nei, ia nei o Hamnn.ilau ino oe i keia po iho nei, a me keia la i hali iho nn, o Hainanalau a me Kaukanap<ikti," w«hi a hknu. Ae aku nn keia. " Ae, ia nei no mnkou kahi i moe ai, a ao aenei keia po, a mai keia ia hoi a po iho nei, hele aku nei no makou a ekola i ka nana hula, a i ka uiuaoa ana o na kana, oin no k« wa i nnlownle ai, a nnku hele mai nei no hoi au i ka'u heie, aole hoi ao i ike i kona waht i hele at." Ka LAWEIA ASA o KeKAOPUALONO I KAlll O KA!RCAUWAALCA K OLBLO PONO Al. Mamuli o ka loaa ole ana o Hamnnalau i ka huakai huti o keia po, nolnil», ua hopu ia o Kukaopualono a laweia i mua o Kaihunuwaalua, a i ka hiki ana aku, aole o Hama* nalan kekahi. Ninau mai ke aln. hoole uftu na llamaku, *' aoie \ loaa, ua hooiiio mai nei no nae keia, ua ike no i* ua ola no o Hamanalau, a oa noho po no ka me ia. a he» le pu nui oiai nei oo ka i keia po nei. A hiki i ka wa i uluaoa ai na kanaka, oi.i ka wa 1 nalowale ai. A i ka ninau hoomaoppo ana'ku a keaiii i ua o Kokaopnalono, hooiiio mai h keia me ka hoohiki pu aiai mt ka inoa o Pele. A oleio bou aku la o Kaihu%* uwaaiua. " A heaha koo uiea i hoio uiala ole mai ai e hei ta'u t a na makou ia e kii aku me ke •<*> hauohanho nui, a i wahi e hiki io mai ai o Hamanaiau t maa o ko'u afo nei, me kuu ike io uku ua ola o Hamanalau, aliiii, • foaa oo ia oe keJtuiana hanohano e iike me kekahi poe alii hanohaoo e i>oha uei malalo o Oieio mai keia. »* Ua pap* ikaika ioa mai o Hamanalau ia'u, noU nu e hoike, aiaa hiki ia nei, oia no kou wa e ike kino ai ia ia. Ai ko kakoo nanz ana ae nei boi m m i hr« po, aoie ae nei om," (A»U i paM.)